.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS VERNE 003cCopyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ PVcgc R P_( c4[ U "DZIECI KAPITANA GRANTA" JULIUSZ VERNE I. BALANCE - FISH Dnia 26-go lipca r. 1864, podczas mocnego wiatru pnocno-wschodniego, wspaniay jacht sun ca si pary po grzbiecie spienionych fal kanau Pnocnego. Na tylnym jego maszcie powiewaa flaga Anglii;na wierzchoku za wielkiego masztu chorgiew bkitna nosia na sobie dwie wielkie goski: E.G., wyhaftowane zotem i w grze ksic przyozdobione koron. Jacht ten nazywa si Duncan; by wasnoci lorda Glenarvan, jednego z szesnastu parw szkockich, zasiadajcych w Izbie Wyszej, i zarazem jednego z najcelniejszych czonkw krlewskiego klubu jachtowego na Tamizie (Royal-Thames-Yacht-Club), tak synnego w caej Wielkiej Brytanii. Na pokadzie jachtu znajdowa si w tej chwili lord Edward Glenarvan z mod maonk, lady Helen, i jednym ze swych krewnych, majorem Mac Nabbs. wieo zbudowany Duncan wypyn na prb o kilka mil poza odnog Clyde i zdado Glasgowa; ju wyspa Arran wynurzaa si na horyzoncie, gdy majtek, siedzcy na czatowni, da zna, e w tyle jachtu ukazaa si olbrzymia ryba. Kapitan statku, John Mangles, donis o tem zaraz lordowi Glenarvan, a ten, wszedszy na ruf wraz z majorem Mac Nabbs, pyta kapitana, co myli o tym potworze. - Doprawdy, wasza dostojno - odpowiedzia John Mangles - sdz, e to jest ogromny rekin i nic wicej. - Rekin w tej okolicy? - ze zdziwieniem zawoa Glenarvan. - Bez wtpienia - odrzek kapitan - ryba ta naley do rodzaju rekinw, spotykanych na wszystkich morzach i pod wszystkiemi szerokociami geograficznemi. Gow daj, e jest to "Balance-fish"[1], i z tem zapewne lichem mie bdziemy do czynienia.Jeli wasza1 dostojno pozwoli, a lady Glenarvan zechce przypatrzy si ciekawemu poowowi, zaraz wemiemy si do roboty i dowiemy si rzetelnej prawdy. - Jak mylisz, Mac Nabbs - rzek lord Glenarvan do majora - moeby poprbowa tej nowoci. - Przystaj na wszystko, co ci si spodoba - powolnie odpowiedzia major. - Zreszt tpienie tych straszliwych bestyj nigdy nie moe by zbyteczne - zawoa znowu John Mangles. - Korzystajmy ze sposobnoci; a jeli wasza dostojno zgodzi si raczy, to i widok bdziemy mielizachwycajcy i dobry zarazem spenimy uczynek. - A wic wydaj rozkazy, kapitanie - rzek Glenarvan. Poczem posa z uwiadomieniem do lady Heleny, ktra ciekawoci zdjta, popieszya do ma. Morze byo wspaniae; na powierzchni jegowyranie rysoway si gwatowne i silne poruszenia potwora. Gdy John Mangles wyda rozkazy, majtkowie zarzucili przez parapet prawego boku jachtu w morze dug i grub lin z ogromnym na kocu hakiem, na ktry dla przynty zaoyli spory kawa soniny. Chocia rekin by jeszcze w odlegoci pidziesiciu co najmniej jardw (przeszo 45 metrw), poczuwszy nccy zapach ofiarowanego sobie przysmaku, zwrci si szybko ku statkowi. Ogromne petwy jego, szare po bokach a czarne przy osadzie, z nadzwyczajn si i szybkoci pruy morskie bawany, i zwierz pyno wci w prostej linji. W miar jak si rekin zblia, rozezna byo mona blask jego lepiw, paajcych aroczn chciwoci; a gdy otworzy spragnion paszcz, ukazay si w niej cztery rzdy ogromnychzbw. Szeroka jego gowa podobna bya do dwu motw, osadzonych na jednym trzonku. John Mangles nie omyli si; by torzeczywicie Balance-fish, najaroczniejszy z rodziny Skwalw czyli araczy. Caa osada Duncana ledzia z ywem zajciem wszystkie ruchy rekina. Wkrtce potwr dopyn do przynty, przewrci si na grzbiet, aby j lepiej pochwyci, i w mgnieniu oka ogromny kawa soniny wraz z ostrym hakiem utony w jego paszczy, amajtkowie szybko pocignli lin, przecignit przez blok, umieszczony na wierzchoku wielkiej rei masztu. Rekin zacz si szarpa gwatownie, widzc si wyrywanym ze swego ywiou, lecz na szarpanie znalaz si sposb: mocnypostronek z ptlic, uchwyciwszy rekina zaogon, paraliowa wszelkie jego ruchy. W chwil potem potwr lea rozcignity na pomocie jachtu; jeden z marynarzy, ostronie przybliywszy si do niego, silnem uderzeniem siekiery odci ogromny ogon zwierzcia. Pow by skoczony; rekin lea bezsilny inikomu szkodzi nie mg - zemcie marynarzy stao si zado, lecz ciekawo ich jeszcze nie bya zaspokojona. Na pokadzie wszystkich statkw morskich przyjty jest w podobnych razach zwyczaj, eby cile rewidowa odek schwytanego potwora. Majtkowie, znajc jego aroczno, zawsze spodziewaj si znale tam co nadzwyczajnego i prawie nigdy nie myl si w swych oczekiwaniach. Lady Glenarvan, nie chcc by obecn przy tej krwawej operacji, posza do kajuty. Rekin dysza jeszcze. Ogromne to zwierz miao dziesi stp dugoci i wayo przeszo szeset funtw; waga ta i miaranie s niczem nadzwyczajnem. Wkrtce ogromna ryba zostaa rozpatana kilkoma silnemi ciciami siekiery. Hak z przynt doszed a do odka, pustego zreszt zupenie; widocznie potwr poci od do dawna, i zawiedzeni w swych nadziejach marynarze ju porbane sztuki chcieli napowrt rzuci w morze, gdy naglesternik dostrzeg jaki duy przedmiot, okryty wntrznociami. - A to co? - zawoa. - To jaki kawaek skay - odpowiedzia jeden z majtkw - bestja wida z godu go pokna, biorc za przysmak zapewne. - Nie, nie! - krzykn drugi - to musi by wizka zielska, ktrej dotd strawi nie zdoa. - Lepiej milcze, gdy si nic nie wie - zawoa Tomasz Austin, porucznik jachtu - czy nie widzicie, e bestia bya pijakiem naogowym, a nie chcc nic straci, nietylko wypia wino, ale jeszcze i butelk pokna? - Co? - zawoa lord Glenarvan - rekin ma butelk w odku? - Prawdziw butelk - odpowiedzia sternik - ale wida, e nie z piwnicy j wyniesiono! - Poruczniku, wydobd j ostronie - rzek lord Edward - butelki, znajdowane namorzu, wane nieraz zawieraj dokumenty. - Tak mniemasz? - zapyta major Mac Nabbs. - Nie twierdz, ale przypuszczam, e tak by moe. - Nie sprzeczam si bynajmniej - odrzek major. - I bardzo by moe, i tu dowiemy si jakiej tajemnicy. - Zaraz to zobaczymy! A c, Tomaszu? - Oto jest - rzek porucznik, podajc jaki nieksztatny przedmiot, ktry z trudem niemaym wydoby z odka ryby. - Wybornie! - zawoa Glenarvan. - Ka obmy to paskudztwo i przynie do mojej kajuty. Tomasz Austin speni rozkaz i za chwil potem butelka, w tak szczeglnych znaleziona okolicznociach, zoona zostaana kwadratowym stoliku, wokoo ktrego zasiedli: lord Glenarvan, major Mac Nabbs, kapitan John Mangles i lady Helena, ciekawa, jak kada kobieta. Kady z niecierpliw ciekawoci radby si by dowiedzie, co obejmuje w sobie ta szklana powoka - czy opis jakiego wielkiego nieszczcia, czy te nic nie znaczce wiadomoci, puszczone na morze przez marynarza, nie majcego nic lepszego do roboty. Wypado jednak dowiedzie si prawdy - i Glenarvan, nie czekajc duej, przystpi do zbadania butelki, ze wszelk, w takich razach przezornoci. I mia suszno, bow podobnych wypadkach najdrobniejsza czsto napozr wskazwka prowadzi do bardzo wanych odkry. Najprzd obejrzano butelk dokadnie zwierzchu; na potnej szyjce znaleziono jeszcze owinity drut, ju dobrze przez rdz zjedzony, a grube szko, mogce wytrzyma cinienie kilku atmosfer, wyranie wykazywao szampaskie pochodzenie - mogo przeto wytrzyma wszystkie wypadki dugiej nawet podry, bez najmniejszego uszkodzenia. - Jest to butelka domu Cliquot - odezwa simajor, a nikt mu nie zaprzecza, bo major powinien by zna si na tem. - Mj kochany majorze - odpowiedziaa ladyHelena - c nas obchodzi moe, jaka to jest butelka, jeli nie wiemy, skd ona do nas przypywa? - Dowiemy si, droga Heleno - rzek lord Edward - a zgry mona by pewnym, e przybywa zdaleka. Czy widzisz, jak j grubo pokrywaj rne materje, skamieniae pod wpywem wd morskich? Dugo ona wida przebywaa w Oceanie, zanim j ten rekin pokn. - Podzielam twe zdanie, lordzie - odezwa si major - e to kruche naczynie dug i dalek po morzu podr zrobi musiao. - Ale skde do nas przybywa? - z lekk niecierpliwoci powtrzya lady Glenarvan.- Poczekaj, droga Heleno, poczekaj chwilk,a zdaje mi si, e butelka ta sam treci sw odpowie na wszystkie nasze pytania. I to mwic, Glenarvan zacz zdrapywa noem grub z szyjki powok, i niedugo te ukaza si korek, ale mocno przez wod morsk uszkodzony. -To le, to bardzo le! - powtarza lord Glenarvan - bo jeli tam wewntrz s jakie papiery, to je znajdziemy w bardzo zym stanie. - To by bardzo moe - machinalnie powtrzy major. - Poniewa butelka ta - mwi dalej lord Edward - le bya zakorkowana, wic byaby z pewnoci zatona, gdyby nie wypadek, e rekin j pokn i przynis na pokad Duncana. - Zapewne - odezwa si John Mangles - dobrze, e tak si stao, ale byoby lepiej, gdybymy j zowili na penem morzu, pod pewn wiadom dugoci i szerokoci geograficzn; bo w takim razie, badajc prdy atmosferyczne i morskie, monaby byo niemal odgadn, jak przebya drog.Ale gdy j przynosi taki posaniec, jak rekin, ktry pynie pod prdy i wiatry, to trudno co odgadn. - Zaraz zobaczymy - powiedzia lord Edward, wyjmujc ostronie korek. I w teje chwili po kajucie rozszed si mocny zapach soli. - I c? - pytaa lady Helena. - Tak jest - rzek Glenarvan - nie omyliem si, bo s w rodku papiery. - Papiery! Dokumenty! - woaa lady Helena. - Jednake - mwi dalej Glenarvan - zdaj si by przez wilgo uszkodzone i tak przylgny do cian butelki, e trudno je bdzie stamtd wydoby. - Stuczmy szko - doradzi Mac Nabbs. - Wolabym je zachowa w caoci - odpowiedzia Glenarvan. - I ja take - dorzuci sentencjonalnie major. - Zapewne - rzeka lady Helena - e dobrzeby to byo; ale znowu z drugiej strony warto powici butelk dla ocaleniakosztownych moe dokumentw. - Niech wasza dostojno odtrci szyjk - rzek John Mangles - a bdzie mona wydoby papiery bez uszkodzenia ich. II. TRZY DOKUMENTY Na tych kawakach papieru, nawp zniszczonych przez wod morsk, mona byo rozezna pojedycze wyrazy, szcztkicaych przedtem zda, niepodobnych ju teraz do odczytania. Lord Glenarvan przypatrywa si im z najwiksz uwag przez kilka minut; obraca je na wszystkie strony, wystawia do soca, badajc najdrobniejsze lady pisma, nie spkane wod morsk, i nareszcie zwrci si do swych przyjaci i rzek: - S tu trzy rne dokumenty, albo raczej, jak mi si zdaje, trzy kopje jednego dokumentu w potrjnem tumaczeniu na jzyk angielski, francuski i niemiecki. Pozostae wyrazy, wyczyta si dajce, wtpi o tem nie pozwalaj. - A czy przynajmniej mona si czego domyli z tych pojedyczych wyrazw? - zapytaa lady Glenarvan. - Trudno co z tego wnioskowa, kochana Heleno - myl w wielu miejscach poprzerywana. - Moeby wyrazami jednego dokumentu daysi uzupeni braki drugiego - rzek major ze zwyk sobie flegm. - Major ma suszno - odezwa si John Mangles - niepodobna bowiem przypuci, aby woda morska na wszystkich trzech papierach wygryza pismo w tyche samychmiejscach. Prbujmy przeto zbliy jedne resztki do drugich, a moe si zoy cao jaka. - To wanie chc zrobi - rzek lord Glenarvan; zacznijmy od dokumentu angielskiego. Dokument ten przedstawia si w sposb nastpujcy: 62 Bri gow sink aland stra skipp Gr. that monlt of long and ssistane lost[2] - Z tego doprawdy niewiele doj mona - odezwa si major. - Przyzna jednak potrzeba, wtrci kapitan, e to do wyranie po angielsku. - Pod tym wzgldem niema wtpliwoci - rzek lord Glenarvan - wyrazy sink, aland, that, and, lost s nietknite; skipp widocznie jest pocztkiem wyrazu skipper i, jak si zdaje, mowa jest o jakim Gr... moe kapitanie statku rozbitego [3]. - Ju to wystarcza, aby si czego domyli. - Na nieszczcie - przerwa major - brak caych wierszy; jake wic doj do nazwiska okrtu rozbitego i jak si dowiedzie o miejscu, w ktrem go wypadek spotka? - Wynajdziemy i to - rzek lord Glenarvan. - Bezwtpienia - odpowiedzia major - lubicy podziela cudze zdanie - bezwtpienia wynajdziemy, tylko jakim sposobem? - Uzupeniajc jeden dokument przez drugi. - Prbujmy wic! - zawoaa lady Helena. Na drugim kawaku papieru, wicej jeszczeuszkodzonym, widniao kilka niezrozumiaych wyrazw. 7 Juni Glas zwei atrosen graus bringt ihnen - To jest pisane po niemiecku - mwi John Mangles. - A ty, kapitanie, znasz podobno ten jzyk? - spyta lord Glenarvan. - Doskonale, wasza dostojno. - Powiedz nam przeto, co znaczy moe tych kilka wyrazw. Kapitan z uwag wpatrywa si w papier przez chwil, a nareszcie rzek: - Przedewszystkiem mamy ju dat wypadku; 7 Juni znaczy 7 czerwca. Cyfra ta przyoona do liczby 62, znalezionej na dokumencie angielskim, da nam cakowit dat: 7-go czerwca 1862 r. - Doskonae tumaczenie! - zawoaa lady Helena. - W tyme samym wierszu - mwi dalej mody kapitan - znajduj wyraz Glas, ktryzestawiony z wyrazem gow, znajdujcym si na pierwszym dokumencie, da nam ca nazw Glasgow. Widocznie mowa jest o okrcie z portu Glasgowa. - Tak i ja sdz - wtrci major. - Drugiego wiersza cakiem brakuje - mwi dalej John Mangles - lecz w trzecim znajduj dwa bardzo wane wyrazy: zwei, co znaczy dwaj, i atrosen, albo raczej Matrosen, majtkowie. - A zatem - mwia lady Helena - mowa jesto jakim kapitanie i dwch majtkach. - By to bardzo moe - odezwa si lord Glenarvan. - Przyznam si waszej dostojnoci, e nastpny wyraz graus niemaego nabawia mi kopotu. Nie wiem, jak go tumaczy. Moe go nam wyjani trzecia kartka. Co za do dwu ostatnich wyrazw, te objani bardzo atwo: bringt ihnen znaczy niecie im - co, przyoywszy do angielskiego wyrazu assistance, jak i tamte znajdujcego si w sidmym wierszu, bdziemy mieli razem; niecie im pomoc. - Tak, niecie im pomoc! - zawoa lord Edward - lecz gdzie s ci nieszczliwi? Dotd nie mamy najmniejszej wskazwki miejsca, w ktrem si przytrafi wypadek rozbicia. - Moe kartka, pisana po francusku, da nam w tym wzgldzie jakie objanienie - dodaa lady Helena. - Przejdmy do francuskiego dokumentu, a tem atwiejsze bd nasze badania i domysy, e jzyk ten znamy wszyscy. Trzecia kartka nosia te wyrazy: troi a's tannia gonie austral abor contin pr cruel indi jet ongit et 37 ll' - A widzicie panowie - zawoaa lady Helena- tu ju mamy i cyfry... - Idmy porzdkiem - mwi lord Glenarvan- zaczynajmy od pocztku. Pozwlcie mi rozebra jeden po drugim te wyrazy rozrzucone i niezupene. Z pierwszych zaraz liter wida, e chodzi o jaki statek trzymasztowy, ktrego nazw Britannia atwo zoy mona z kartek angielskiej i francuskiej. Z dwu nastpnych wyrazw: gonie i austral ostatni tylko ma jakie znaczenie. - Jest to szczeg bardzo wany - wtrci John Mangles - rozbicie miao miejsce na pkuli poudniowej. - Nie jest to jeszcze tak bardzo jasne - odezwa si major. - Id dalej - mwi lord Edward. - Nastpuje wyraz abor, rdze sowa aborder. Ci nieszczliwi przybili wic gdzie do brzegu. Ale gdzie? Contin! czybyten wyraz mia znaczy continent (ld stay?) Cruel!... - Cruel - zawoa John Mangles - ale to doskonale tumaczy niemiecki wyraz graus... grausam... okrutny! - Idmy dalej! idmy dalej! - woa niecierpliwie Glenarvan rozciekawiony.- Indi, znaczy zapewne Indje, gdzie ci biedacy zostali wyrzuceni. C znowu znaczy wyraz ongit? - Ach! longitude (dugo)! a tu szeroko: trzydzieci siedem stopni, jedenacie minut. Mamy nakoniec jak wskazwk dokadniejsz. - Lecz brakuje stopnia dugoci - rzek Mac Nabbs. - Trudno wszystkiego naraz da, kochany majorze - odpowiedzia lord Edward - dokadnie oznaczony stopie j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} jiC }x}`XjPcdnct F zc .wc 7=szerokoci take ma swoj warto. Kartka, po francusku pisana, jest ze wszystkich najdokadniejsza. Widoczn jestrzecz, e wszystkie trzy s tylko dosownem tumaczeniem tego samego tekstu, bo wszystkie maj jednak liczb wierszy. Trzeba je przeto zoy teraz razem, przetumaczy na jeden jzyk i wynale najprawdopodobniejsze i najzrozumialsze ich znaczenie. - A na jaki jzyk chcecie zrobi to tumaczenie? - zapyta major. - Na francuski - odpowiedzia Glenarvan - bo w nim najwicej przechowao si wyrazw zrozumiaych. - Wasza dostojno ma racj - odezwa siJohn Mangles - tem wicej, e wszyscy, jak tu jestemy, znamy ten jzyk wybornie.- Zaczynam tedy; sprbuj zoy w caote wyrazy i uamki zda, zachowujc cileprzerwy, jakie pomidzy niemi natrafiamy, i uzupeniajc sens tam, gdzie on jest widoczny i niewtpliwy. Potem wszystko to porwnamy i osdzimy, co wnosi naley. Glenarvan pochwyci piro i wkrtce potem poda towarzystwu papier, na ktrym nakrelone byy wiersze nastpujce: 7 juin 1862 trois mdts Britannia Glasgow sombr gonie austral terre deaux matelats capitaine Gr abor contin pr cruel indi jet ce document de longitude et, 37o 11', de latitude Portez-leur secours perdus W tej chwili jeden z majtkw przyszed uwiadomi kapitana, e Duncan wpywa do zatoki Clyde, i pyta go o rozkazy. - Jakie s zamiary waszej dostojnoci? - rzek John Mangles, zwracajc si z zapytaniem do lorda Glenarvan. - Dosta si do Dumbarton jak najprdzej, skd lady Helena powrci do Malcolm Castle,a ja pojad do Londynu i przedstawi dokument ministerstwu marynarki. John Mangles wyda potrzebne rozkazy, ktre majtek odnis do spenienia porucznikowi. - Teraz, kochani przyjaciele - mwi lord Edward - prowadmy dalej nasze poszukiwania; zdaje si, e trafilimy na lad wanej jakiej katastrofy. ycie kilku ludzi zaley od naszej domylnoci, uyjmy wic wszystkich si naszej inteligencji do odgadnicia tej nieszczsnej zagadki. - Jestemy gotowi, kochany Edwardzie - rzeka lady Helena. - Najprzd - mwi Glenarvan - trzeba w tym dokumencie zwrci uwag na trzy rzeczy: 1-mo, co wiemy, 2-do, czego si domylamy i 3-tio, czego nie wiemy. C tedy wiemy? - Wiemy, e 7-go czerwca r. 1862 trzymasztowy okrt Britannia z Glasgowa zaton; e dwaj majtkowie i kapitan rzucili niniejszy dokument na morzepod 37 11' szerokoci i e daj pomocy. - Nic prawdziwszego - odezwa si major. - Przejdmy do tego, czego si domylamy -mwi dalej Glenarvan. - Najprzd: e rozbicie zdarzyo si na wodach poudniowych, a dalej zwracam uwag wasz na wyraz gonie: czy nie jest on zakoczeniem francuskiem nazwy kraju, o ktry chodzi? - Ach! Patagonja (Patagonie) - zawoaa lady Helena. - Nieinaczej, kochana ono. - Ale czy przez Patagoni przechodzi trzydziesty sidmy rwnolenik? - zapyta major. - To atwo sprawdzi - rzek John Mangles, rozkadajc map Ameryki Poudniowej. - Tak jest, niezawodnie: trzydziesty sidmy rwnolenik przecina Arankoni i pnocne prowincje Patagonji, wreszcie ginie w Atlantyku. - Dobrze - cign Glenarvan - posuwajmy si w naszych domysach. Dwaj majtkowie ikapitan dostaj si na ld, jak to wskazuj niedokoczone wyrazy abor... (aborder) i contin... (continent). Uwaajcie dobrze: dostaj si na ld, a nie na wysp. C si dalej z nimi dzieje? - To odgadn mamy z dwu niepojtych gosek, pr.. Ci nieszczliwi s widocznie schwytani (pris),lub niewolnikami (prisonniers), ale czyimi? Okrutnych Indjan. W moim przynajmniej umyle miejsca prne na papierze w taki wypeniaj si sposb. Nie wiem wszake, czy i wy, kochani towarzysze, podzielacie ten mj sposb widzenia rzeczy. Glenarvan mwi z gruntownem przekonaniem, ktre w oczach jego czyta si dawao; zapa jego przenikn wszystkich obecnych i ci zgodnie zawoali: - Tak jest! tak jest! widocznie! inaczej by nie moe! Po krtkiej przerwie, lord Edward tak mwi dalej: - Wszystkie te przypuszczenia, drodzy moi przyjaciele, zdaj mi si by dostatecznie usprawiedliwione. Wedug mojego przekonania, wypadek zdarzy si na wybrzeach Patagonji. Zreszt ka zapytaw Glasgowie, dokd odpyn okrt Britannia - z tego atwo odgadniemy, czy mg by zapdzony w te okolice. - Nie potrzebujemy posya tak daleko - wtrci John Mangles. - Ja mam tu cay komplet handlowego dziennika Mercantile and Shipping Gazette, z ktrego najdokadniejsze powzi moemy wiadomoci. - Zobaczmy, zobaczmy! - niecierpliwie domagaa si lady Glenarvan. John Mangles wzi pak gazet z roku 1862izacz je szybko przerzuca; po niedugiem szukaniu, z radoci zawoa: "30 maja r. 1862 Peru. Z Callao adunek do Glasgowa, okrt Britannia, kapitan Grant". - Grant! - zawoa Glenarvan - ten miay Szkot, ktry chcia zaoy Now Szkocj na wodach Oceanu Spokojnego! - Tak jest - odrzek John Mangles - ten sam, ktry w roku 1861 wypyn z Glasgowa na okrcie Britannia i o ktrym adotd adnej niema wiadomoci. - To ju najmniejszej nie ulega wtpliwoci - zawoa Glenarvan. - To on! to ten sam! Wszystko jest jasne i oczywiste. Okrt Britannia opuci Callao 30-go maja, a 7-go czerwca, to jest w om dni po odjedzie, zaton na wybrzeach Patagonji. W tych kilku napozr niezrozumiaych i nieczytelnych wyrazach mamy ca t historj. Tak tedy domysy nasze okazuj si zupenie uzasadnione. Jednej wic ju tylko rzeczy nie wiemy, to jest stopnia dugoci... - Ktry nam jest zupenie teraz niepotrzebny - odezwa si John Mangles --skoro znam kraj i wiem stopie szerokoci, to podejmuj si trafi odrazu do miejsca, w ktrem okrt uleg rozbiciu. - Wic tedy wiemy wszystko, co nam wiedzie potrzeba? - spytaa lady Glenarvan. - Wszystko, droga moja Heleno; wyrazy, ktre woda morska zmya na dokumencie, dopeni teraz bez trudu, jakby mi je sam kapitan Grant dyktowa. To mwic, lord Glenarvan pochwyci piro i bez najmniejszego namysu zredagowa notatk nastpujc: Dnia 7-go czerwca 1862 r. trzymasztowy okrt Britanma z Glasgowa zaton na wybrzeach Patagonji,na pkuli poudniowej. Kierujc si ku ziemi, dwaj majtkowie i kapitan Grant prbuje, czy nie uda im si dobi do ldu, gdzie popadn w niewol okrutnych Indjan. Rzucaj ten dokument pod... stopniem dugoci i 37 11' szerokoci. Niecie im pomoc, lub zgin. - Wybornie! wybornie! drogi Edwardzie - zawoaa lady Helena - i jeli ci nieszczliwi wrc kiedy do swej ojczyzny, tobie to tylko samemu zawdzicza bd. - A wrc z pewnoci - zawoa Glenarvan. - Dokument ten zbyt jest jasny i wyrany, aby Anglia namyla si moga, czy biec z pomoc trzem swoim synom, zapdzonym gdzie na puste wybrzea. - A to, co uczynia dla Franklina i tylu innych, uczyni dzi dla nieszczliwych rozbitkw zokrtu Britannia. - A moe - dodaa lady Helena - ci biedacy maj rodziny, ktre opakuj ich strat. Moe ten biedny kapitan Grant ma on, dzieci... - Masz suszno, kochana lady, zaraz ich uwiadomi o losie ojca i zapewni, e bynajmniej nadziei traci nie powinni. Terazza, kochani przyjaciele, kady na swoje miejsce, bo si zbliamy do portu. Istotnie Duncan, pync ca si pary, min brzegi wyspy Bute, wpyn na wsk zatok, zawrci okoo Greenock i oszstej wieczorem zarzuci kotwic u stp bazaltowej skay Dumbartonu, na ktrej wierzchoku sta sawny paac znanego bohatera szkockiego, Wallace'a, Tam czeka powz, zaprzony w konie pocztowe, majcy odwie do Malcolm-Castle lady Helen i majora Mac-Nabbs. Lord Glenarvan, ucisnwszy mod maonk, siad na popieszny pocig drogi elaznej glasgowskiej. Lecz przed odjazdem jeszcze szybszemu nawszystko posacowi powierzy wan depesz i rzeczywicie w kilka minut potemtelegraf elektryczny przynis do gazet: Times i Morning-Chonicle ogoszenie nastpujcej treci: "Kto chce mie wiadomoci o losie trzymasztowego okrtu Britannia, ktry z kapitanem Grant wypyn z Glasgowa, niech si zgosi do lorda Glenarvan; Malcolm-Castle, Luss, hrabstwo Dumbarton - w Szkocji. III. MALCOLM - CASTLE Zamek Malcolm, jeden z najpoetyczniejszych w Szkocji, wzniesiony jest ponad pikn dolin wioski Luss, a czyste wody jeziora Lomond obmywaj granitowe podstawy jego murw. Od niepamitnych czasw nalea on do rodzinyGlenarvan, ktra w ojczynie Rob-Roya i Fergusa Mac-Gregora przechowaa w czystoci tradycje gocinnych obyczajw starych bohaterw walterskotowskich. W epoce rewolucji socjalnej w Szkocji, ci z wasalw, ktrzy nie mogli dawnym naczelnikom klanw zbyt wygrowanych opaca dzieraw, zostali usunici; jedni poumierali z godu, drudzy zostali rybakami, a inni nareszcie wyemigrowali. Rozpacz bya powszechna. Jedna tylko rodzina Glenarvanw zachowaa to przekonanie, e dotrzymanie sowa rwnie obowizuje wielkich i maych, i nie naruszya stosunkw swych z dzierawcami. Ani jeden z nich nie opuci rodzinnej swej strzechy i ziemi, w ktrej spoczyway prochy jego przodkw; wszyscy pozostali w klanie swych dawnych wodzw. Dlatego te w tej epoce nawet, w tym wieku obojtnoci i niezgody, rodzina Glenarvan miaa samych jedynie Szkotw tak w zamku Malcolm, jak i na pokadzie Duncana; wszyscy oni byli potomkami wasalw Mac-Gregora, Mac-Farlane'a, Mac-Nabbsa, Mac-Naugthonsa, to jest byli synami hrabstw Sterlingu i Dumbartonu. Dzielni ci ludzie dusz i ciaem oddani byli swemu panu, a niektrzy z nich dotd jeszcze nie zapomnieli dawnego narzecza starej Kaledonji. Lord Glenarvan by panem ogromnego majtku, ktrego uywa szczodrze na celedobroczynne; dobro serca przewyszaa jeszcze wrodzon mu szlachetno i hojno. Pan Lussy, laird Malcolmu, by reprezentantem swego hrabstwa w izbie lordw, lecz w charakterze legitymisty-Jakubity. Niewiele dbajc o przypodobanie si domowi Hanowerskiemu, le te by widziany przez angielskich mw stanu, szczeglniej za dlatego, e trzyma si starych tradycyj swych przodkw i energiczny stawia opr wdzieraniu si "tradycyj poudniowych" w sfer polityczn. Przy tem wszystkiem lord Edward Glenarvan nie by czowiekiem ani zacofanym, ani krtkowidzcym, ani ograniczonej inteligencji. Owszem, bramy jego hrabstwa otworem stay dla wszelkiego postpu; ale w duszy pozostawa Szkotem i dla sawy to Szkocji z jachtami swemi stawa do zapasw na wszystkie gonitwy i walki, ogaszane przez"Krlewski Jachtowy Klub na Tamizie". Edward Glenarvan mia trzydzieci dwa lata; by wysokiego wzrostu, rysw twarzynieco surowych; mia nieopisan sodycz spojrzenia, a caa postawa jego tchna urokiem grskiej poezji "highlandu". Znany by jako waleczny, przedsibiorczy, zuchway "Fergus" XIX wieku, lecz zarazem dobry nad wszelki wyraz. Lord Glenarvan od trzech dopiero miesicy zaledwie by onaty; polubi on miss Helen Tuffnel, crk synnego podrnika Wiliama Tuffnela, ktry sam by jedn z licznych ofiar nauk geograficznych i zgubnej namitnoci do odkry. Miss Helena nie naleaa do szlacheckiej rodziny, ale bya Szkotk, co w oczach lorda Glenarvan miao najwiksz warto -i mod t, powabn, odwan i przywizan dziewic pan na Lussy wybra na dozgonn sw towarzyszk. Pozna j yjc samotnie, sierot, prawie bez majtku, mieszkajc w domu ojcowskim wKilpatrick. Odrazu odgad w nie] zacn niewiast i polubi j bez namysu. Miss Helena miaa dwadziecia dwa lata, blond wosy i oczy jasno-niebieskie, jak woda na szkockich jeziorach w piknym wiosny poranku. Mio jej dla ma bya wiksza jeszcze ni wdziczno. Kochaa go tak, jakgdyby to ona bya bogat dziedziczk, a on ubogim sierot opuszczonym. Dzierawcy, wocianie i sudzy duszby zani oddali z ochot i nazywali j: nasza dobra pani z Luss. Lord Glenarvan i lady Helena yli szczliwi w Malcolm-Castle, w pord wspaniaej i dzikiej zarazem natury kraju grzystego, przechadzajc si pod cieniem starych kasztanw, brzmicych jeszcze niekiedy echem dawnych wojennych pieni (pibrochs), lub bdzc wrd opustoszaych wwozw, gdzie historja Szkocji w odwiecznych wypisana jest zwaliskach. To bdzili po lasku brzezinowym czy modrzewiowym, wpord obszernych paszczyzn, zasianych pokym wrzosem, to wdzierali si na strome szczyty Ben Lomondu, albo konno przebiegali puste odogi, napawajc si piknociami tej poetycznej krainy, dotd jeszcze nazywanej "Krain Rob Roya", ktr z takim czarujcym talentem opiewaWalter-Scott niemiertelny. Przy zapadajcym zmroku, gdy na horyzoncie rozbysa jasna latarnia Mac-Farlane'a, przy wietle jej chodzili po galerji, okalajcej zamek -Malcolm, a tam zadumani, samotni, nie pomnc o reszcie wiata, wrd powanego milczenia natury,marzyli dugo, mile... a ich noc chodna ostrzega nareszcie, e potrzeba powrci do komnat zamczyska. Tak im przeszy pierwsze po lubie miesice. Lecz lord Glenarvan nie zapomnia, e ona jego bya crk wielkiego podrnika; domyla si, e lady Helena musi ywi w duszy wszystkie skonnoci swego ojca, i nie myli si w tym wzgldzie. Duncan zosta zbudowany nato jedynie, aby lorda i lady Glenarvan przenis do najpikniejszych w wiecie krain, na wody morza rdziemnego, a nawet a do wysp archipelagu. atwo odgadn, jak rado lady Helenie sprawio oddanie Duncana do jej rozporzdzena. Bo i rzeczywicie, czy jestwiksze szczcie, jak upaja si wraeniami pierwszej mioci pod zachwycajcem niebem Grecji i miesic miodowy spdzi na czarownych wybrzeach Wschodu! Tymczasem lord Glenarvan pojecha do Londynu. Poniewa chodzio o ocalenie biednych rozbitkw, zatem chwilowe to oddalenie si ma wicej niecierpliwio, nieli zasmucao lady Helen. Nazajutrz rano depesza od ma otrzymana uwiadamiaa j o rychem jego powrocie; wieczorem tego dnia odebraa list, w ktrym prosi j o przeduenie urlopu, bo propozycje jego napotkay na niejakie trudnoci; trzeciego dnia lady Helena znowuotrzymaa od ma list, w ktrym lord nie tai swego niezadowolenia z admiralicji. Od tej chwili lady Helena pocza by niespokojna. Wieczorem, gdy sama siedziaaw swym pokoju, intendent zamku, p. Halbert, wszed z zapytaniem, czy lady pozwoli wprowadzi do siebie nieznane dziewcz z chopczykiem, ktrzy pragn widzie si z lordem Glenarvan. - Czy s z tych stron? - spytaa lady Helena. - Nie, pani - odrzek intendent - nie znam ich; do Balloch przybyli kolej, a z Balloch do Luss przyszli pieszo. - Popro ich, panie Halbert - rzeka lady Glenarvan. Intendent wyszed. W chwil potem moda para wprowadzona bya do pokoju lady Heleny. Byli to brat i siostra; podobiestwo rysw pokazywao to na pierwszy rzut oka.Siostra miaa lat szesnacie; pikna jej, cho tchnca niejakiem strudzeniem twarzyczka, oczy, na ktrych zna byo, e czsto i dugo pakay, postawa pena rezygnacji i odwagi, skromna, lecz porzdna i czysta odzie, dobrze o niej wiadczyy. Trzymaa ona za rk chopczyka dwunastoletniego, ktry z postawy pragnby uchodzi za opiekuna i protektora swej starszej siostry. I rzeczywicie, ktoby chcia jej ubliy, nieatw miaby spraw z tym zuchwaym malcem. Siostra zmieszaa si troch w obecnoci lady Heleny, lecz ta zachcajc j uprzejmem, dobrotliwem wejrzeniem, rzeka: - Macie mi co do powiedzenia, moje dzieci?- Nie - odpowiedzia miao chopiec - nie z pani, lecz z lordem Glenarvan pragnlibymy pomwi. - Daruj mu pani jego miao - rzeka wtedy dziewczynka karcc brata wzrokiem.- Niema w tej chwili w zamku lorda Glenarvana - powiedziaa lady Helena - lecz jestem jego on i mog go wam w zupenoci zastpi. - Pani jest lady Glenarvan? - zawoao dziewcz. - Tak jest, miss. - on lorda Glenarvan z Malcolm-Castle, ktry w Timesie ogosi, e ma wiadomo o rozbitym okrcie Britannia? - Tak, tak! - z niecierpliwoci powtrzya lady Helena - a wy.... - Ja jestem miss Grant, pani, a on jest ard - dokadnie oznaczony stopie j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA P a BcD;c* cJ88/moim bratem. - Miss Grant! miss Grant! - zawoaa lady Helena, chwytajc dziewczynk za rce i cignc j ku sobie - a potem nagle obrcia si do malca i szczerze go ucaowaa. - Pani - rzeko dziewcz - co wiesz o nieszczciu mojego ojca? Czy on yje? Czygo kiedy zobaczymy? Powiedz mi, bagam ci!... zaklinam na wszystko. - Moje dzieci - odpara lady Helena - nie chciaabym lekkomylnie odpowiedzie na tak wane pytanie, aby ci nie udzi. - Mw pani, mw na Boga! mam si do zniesienia wszelkiej boleci... mog sucha wszystkiego. - Moje drogie dzieci - rzeka znowu lady Helena - bardzo sab mamy nadziej, lecz przy Boej pomocy moe kiedy zobaczycie jeszcze waszego ojca. - Boe mj, Boe! - zawoaa miss Grant, nie mogc powstrzyma ez radoci; may Robert tymczasem pocaunkami okrywa rce lady Heleny. Gdy mino to pierwsze wraenie bolesnej radoci, dziewcz zarzucio pytaniami dobr lady Glenarvan, ktra opowiedziaa jej cae zdarzenie ze znalezionemi w butelce papierami, pozwalajcemi si domyli, e okrt Britannia zabka si na wybrzeach Patagonji; e po jego rozbiciu si, kapitan z dwoma, jacy przy yciu zostali, majtkami, musia dosta si na ld; e nareszcie w tym dokumencie, spisanym w trzech jzykach i powierzonym falom oceanu, daj, by im przyby z pomoc. W czasie tego opowiadania, Robert Grant poera oczyma lady Glenarvan; ycie jego zdawao si zalee od sw, przez ni wymawianych. W dziecicej jego wyobrani ywo rysoway si obrazy niebezpieczestw, na jakie ojciec jego w tej chwili mg by naraonym; widzia go juto na pokadzie Britannji, juto toncegow falach oceanu, lub te pomaga mu mylwspina si na ska, majc uratowa mu ycie. Po kilkakro przerywa opowiadanie lady Heleny wykrzyknikami: - Mj ojcze! mj biedny ojcze! Dziewcz ze zoonemi rkami, cae drce, powstrzymujc dech, suchao opowiadania, nie przerywajc go ani jednymwyrazem; po skoczeniu za zawoaa, zalewajc si zami: - Ten papier, oh! daj mi pani ten papier! - Nie mam go ju, moje dzieci - odpowiedziaa lady Helena. - Ju go pani nie masz! - W interesie waszego ojca lord Glenarvan musia go zabra do Londynu; lecz upewniam ci, e co do sowa powtrzyamci tre jego. - Ale pragnabym widzie pismo mojego ojca. - Jutro moe lord Glenarvan powrci. M mj przez pokazanie tego dokumentu chce nakoni ministra marynarki do bezzwocznego wysania okrtu na poszukiwanie kapitana Granta. - Czy by moe pani! uczynilicie to dla nas?- Tak, moja droga miss, i co chwila oczekuj powrotu mojego ma. - Pani! - rzeko dziewcz gboko wzruszone i podniecone - niech wam Niebo zapaci za t dobro i ask! - Drogie dzieci - rzeka lady Helena - nie zasugujemy na adn wdziczno: kady inny na naszem miejscu zrobiby to samo. Oby si tylko speniy bogie nasze nadzieje! Tymczasem, do powrotu lorda Glenarvan pozostacie w zamku... - Pani - odezwaa si miss Grant - nie miemy naduywa wspczucia, jakie raczysz okazywa? nieznajomym... - Nieznajomym! moje drogie dzieci, ani ty,ani brat twj nie jestecie obcymi w tym domu, a przedewszystkiem pragn, aby za swym powrotem lord Glenarvan mg powiedzie dzieciom kapitana Granta o tem, co si da uczyni dla ocalenia ich ojca. Nie mona byo nie przyj tak serdecznej ofiary. Stano wic na tem, e miss Grant i brat jej Robert czeka bd w Malcolm-Castle powrotu lorda Glenarvan. IV. PROPOZYCJA LADY GLENARVAN Podczas opowiadania lady Helena nie wspomniaa ani o obawach swego ma, wyraonych w licie jego, pisanym z Londynu, ani te o przypuszczalnej niewoli kapitana Granta u lndjan Ameryki Poudniowej. Bo i nac byo zasmuca biedne dzieci obrazem okropnoci pooeniaich ojca? Dlaczego niszczy lub umniejsza nadzieje, rodzce si w ich duszy? W kadym razie nicby to ani pomc, ani odmieni nie mogo. Lady Helena wolaa zatem przemilcze wszystkie niemie okolicznoci, a odpowiedziawszy na zapytania miss Grant, zkolei rozpytywa j pocza o szczegy jej ycia i o stanowisko w tym wiecie, w ktrym zdawaa si by jedyn opiekunk swego braciszka. Wzruszajce a szczere opowiadanie dziewczcia zwikszyo tylko sympatj, jak od pierwszej chwili uczua dla niej lady Glenarvan. Miss Mary i Robert Grant byli jedynemi dziemi kapitana, Harry Grant utraci on,ktra umara przy wydaniu na wiat Roberta, a wyjedajc na dugie i dalekie podre, dzieci swe powierza opiece poczciwej staruszki, swej krewnej. KapitanGrant by odwanym marynarzem, zna wybornie swe rzemioso, by zarwno dobrym eglarzem, jak i kupcem - to jest posiada dwa przymioty nieodzownie potrzebne w marynarce handlowej. Mieszka wraz z dziemi swemi w miecie Dundee, w hrabstwie Perth w Szkocji, i stamtd te pochodzi. Ojciec jego by pastorem; da mu wyksztacenie wszechstronne w tem przekonaniu, e ono kademu, nawet marynarzowi, przyda si moe. Kapitan Harry prowadzi i na swoj rk niewielkie interesy handlowe, ktre mu si do powodziy, tak, e w kilka lat po urodzeniu si Roberta zebra ju by malek fortun. Wtedy to w umyle jego zrodzia si myl, ktra imi jego rozsawia w caej Szkocji.Jak GIenarvanowie oraz klika innych znakomitych rodzin, tak Grant nie przylgnsercem do zaborczej Anglii. Wedug jego przekona i poj, interesy jego kraju nie mogy si pogodzi z interesami i widokami Anglosasw; dla nadania tym interesom rozwoju bardziej samoistnego, postanowi zaoy wielk osad szkock na jednym z ldw Oceanji. Czy marzy on o takiej niezawisoci, jakiej przykad day Stany Zjednoczone, jak kiedy zdobd dla siebieIndje i Australia? By moe.By moe nawet, e nie waha si wygasza swych nadziei. atwo wic zrozumie, e rzd odmawia swej pomocy w owych projektachkolonizacyjnych, a nawet stawia mu trudnoci, ktre w kadym innym kraju byyby zniechciy umys najbardziej nawet przedsibiorczy. Lecz Harry nie tak atwo dawa si zniechci: odwoa si dopatrjotyzmu swych rodakw, powici cay swj majtek, zbudowa okrt, a dobrawszy sobie ludzi pewnych i powierzywszy dzieci swoje opiece zacnej staruszki krewnej, puci si na zwiedzeniewielkich wysp Oceanu Spokojnego. Byo to wroku 1861. Przez rok cay, to jest a do 1862, miano o nim cigle wiadomoci; lecz od wyjazdu jego z Callao w czerwcu nie syszano ju wicej o statku Britannia, a Gazeta Morska nic nie donosia o losie kapitana. W tym wanie czasie umara stara krewniaczka Granta, a dzieci pozostay bezopieki. Maria Grant miaa wtedy lat czternacie; mnego umysu dziewczynka nie ulka sinowego, acz nader krytycznego pooenia i powicia si cakowicie swemu braciszkowi, ktry podwczas by jeszcze dzieciciem. Potrzeba go byo wychowywa i uczy. Biedna dziewczynka pracowaa po dniach i nocach, wszystkiego sobie odmawiaa, ya jak najoszczdniej, i przytak roztropnem a wytrwaem postpowaniu, zdoaa godnie odpowiedzie przyjtym na si obowizkom matki. Dzieci mieszkay w Dundee, znoszc szlachetn ndz z nadzwyczajn si i wytrwaoci. Maria mylaa tylko o swym bracie; przyszo jego staa si marzeniem jej ycia. Miaa gbokie przekonanie, e okrt Britannia na zawsze ju by stracony, i e ojciec nie yje; atwo wic zgadn, z jakiem wzruszeniemprzeczytaa wypadkowo w Timesie wezwanie lorda Glenarvana, ktre natchno j nagle otuch. Nie byo si co namyla. Zdecydowaa si stanowczo pojecha, choby poto tylko, abysi dowiedzie, e zwoki kapitana Granta i szcztki rozbitego okrtu znaleziono gdzie daleko na bezludnem wybrzeu. W kadym razie byo to jeszcze lepsze, anieli owa wieczna niepewno i niepokj. Myl sw podzielia si z bratem i tego samego dnia, wsiadszy na pocig, dojechalido Perth, a stamtd przed wieczorem stanli w Malcolm-Castle, gdzie po tylu przebytych cierpieniach w duszy jej zabysn saby promyczek nadziei. Wszystkie te szczegy Maria z ca naiwnoci i prostot opowiadaa lady Helenie, ktra do gbi serca wzruszona, cisna do swojej piersi niewinne gwki dzieci kapitana Granta, oblewajc je zami serdecznego wspczucia. Robert, jakby po raz pierwszy sysza ca t historj, z niezmiernem zajciem chwyta wyrazy opowiadania swej siostry. Tymczasem zmrok zapad; lady Helena, wiedzc, jak dzieci utrudzone s podr, prosia je, aby uday si na spoczynek. Odprowadzone do przeznaczonego im pokoju, usny wkrtce, marzc o lepszej dla siebie przyszoci. Po ich odejciu, lady Helena kazaa poprosido siebie majora i opowiedziaa mu wszystko. - Zuch dziewczyna z tej Marii Grant - rzekMac-Nabbs, wysuchawszy opowiadania kuzynki. - Daj Boe, aby mowi mojemu powiody si jego starania - powiedziaa lady Helena - bo inaczej, pooenie tych dwojga dzieci byoby okropne. - Zamiary mojego dostojnego kuzyna powiod si - odrzek Mac-Nabbs - powiodsi pewno, chybaby lordowie admiralicji mieli serca twardsze od kamienia portlandzkiego. Pomimo takiego zapewnienia, lady Helena spdzia noc bardzo niespokojnie i nie moga usn ani na chwil. Nazajutrz, ledwie wita poczo, Maria Grant i brat jej, Robert, przechadzali si ju po wielkim dziedzicu zamkowym, gdy nagle sysze si da turkot nadjedajcego powozu. Lord Glenarvan wraca piesznie do Mancolm-Castle, a w par minut potem lady Helena wybiega na spotkanie ma; za ni za poda major. Lord Edward zdawa si smutny, zawiedziony, gniewny; on ucisn w milczeniu. - I c, drogi Edwardzie! - zawoaa lady Helena. - Ha! kochana Heleno - odrzek lord Glenarvan - ci ludzie s bez serca. - Odmwili... - Tak jest, odmwili mi okrtu! Mwili wcio miljonach, straconych naprno przy poszukiwaniach Franklina! Utrzymywali, e dokument, przeze mnie przedstawiony, jestniejasny, niewyrany; powiedzieli, e ci nieszczliwi zaginli ju przeszo od dwu lat i e niepodobna przeszukiwa caej Patagonji dla wynalezienia trzech ludzi - trzech Szkotw! - e poszukiwanie to bdzienadaremne i niebezpieczne, bo moe kosztowa wicej ludzi, anieli ocali mona. Sowem, przytoczyli wszystkie najbezzasadniejsze powody, jakie tylko da mog ludzie, chccy odmwi. Nie zapomnieli wida o zamiarach kapitana, i biedny Grant jest ju, jak si zdaje, na zawsze stracony! - Mj ojciec! mj nieszczliwy ojciec! - krzykna Maria Grant, padajc do ng lorda Glenarvan. - Twj ojciec! Jakto miss? - zapyta lord zdziwiony. - Tak, Edwardzie, to jest miss Maria i jej brat Robert, dwoje dzieci kapitana Granta, ktre wyrok admiralicji skazuje na wiecznesieroctwo. - Ah! miss - rzek lord Glenarvan, podnoszc dziewcz - gdybym by wiedzia o twojej tu obecnoci... Nie dokoczy swej myli! Przykre, kaniami tylko przerywane milczenie panowao przez chwil. Nikt nie mia si odezwa, ani lord Glenarvan, ani lady Helena, ani major, ani tem bardziej nikt ze suby zamkowej, otaczajcej w milczeniu swego pana; lecz z postawy i rysw caegotego zgromadzenia Szkotw wida byo, e protestowali w duszy przeciw postpieniu rzdu angielskiego. Po do dugiej przerwie, major, zwracajc si do lorda Glenarvana, rzek: - Wic ju adnej niema nadziei? - adnej. - No, to ja - zawoa may Robert - ja pjd jeszcze do tych ludzi, zajrz im w oczy, a zobaczymy... Robert nie dokoczy pomylanej groby, bo go siostra powstrzymaa - ale zacinitapi dowodzia niebardzo pokojowego usposobienia chopca. - Nie, Robercie, nie - rzeka Maria Grant - podzikujmy tym zacnym i szlachetnym ludziom za wszystko, co dla nas uczynili, przechowajmy w sercach wieczn dla nich wdziczno i oddalmy si std oboje. - Marjo! - zawoaa lady Helena. - Dokd chcesz i miss? - zapyta lord Glenarvan. - Pjd rzuci si do ng krlowej - odpowiedziao dziewcz - a zobaczymy, czyzdoa pozosta guch na proby dwojga dzieci, ebrzcych o ocalenie ycia ich ojca.Lord Glenarvan potrzsn gow; nie eby mia wtpi o sercu swej najdostojniejszejmonarchini, ale dlatego, e pewnym by, i nie dopuszcz do niej biednej dziewczyny. Suplikanci rzadko docieraj do stopni tronu,i zdaje si, e Anglicy na kracie paacu krlewskiego umiecili ten sam napis, jaki ka zwykli na kole sterowem kadego ze swych okrtw: "Passengers are requested not to speak to the man at the wheel". (Podrni proszeni s, aby nie rozmawiali ze sternikiem.) Lady Helena zrozumiaa myl swego ma; wiedziaa dobrze, i daremne byyby zabiegi biednej dziewczyny. Myl przewidywaa smutn, okropn przyszo tych dwojga dzieci - i nagle powzia zamiar wielki, szlachetny. - Marjo Grant - zawoaa - powstrzymaj si, dzieci moje, i wysuchaj, co ci chc powiedzie. Maria, trzymajc brata za rk, gotowa bya ju odej, ale na te sowa zatrzymaa si jeszcze. Wtedy lady Helena, majc oczy ez pene, lecz rysy twarzy oywione, przystpia do swego ma i gosem czystym, miaym rzeka: - Edwardzie! Gdy kapitan Grant pisa ten listi rzuca go w morze, powierza los swj Bogu. Bg nam go odda, nam! i zgodzisz sina to, e nas chcia obra za narzdzie ocalenia tych nieszczliwych. - Nie rozumiem ci, lady Heleno - rzek lord Glenarvan. W caem zgromadzeniu panowao gbokie, uroczyste milczenie. - Chc powiedzie - odpara lady Helena - e dobrze byoby, gdybymy pierwsze chwile naszego maestwa dobrym oznaczyli uczynkiem. Drogi mu, dla zrobienia mi przyjemnoci projektowae wycieczk na naszym jachcie! Lecz czy moe by wiksza i prawdziwsza przyjemno, jak ocali nieszczliwych, przez kraj swj opuszczonych? - Heleno! - zawoa lord Glenarvan. - Ty mnie rozumiesz, Edwardzie; nasz Duncan jest wybornym i dobrze zbudowanym statkiem. Moe miao puci si na morza poudniowe! Moe wiat objecha dokoa i objedzie w razie potrzeby! Jedmy Edwardzie! Pymy szuka kapitana Granta! W odpowiedzi na te miae wyrazy, lord Glenarvan wycign rk do modej maonki, z umiechem radoci przycisn j do serca. a Maria i Robert pocaunkami okrywali jej rce. Podczas tej niemej, wzruszajcej sceny, sudzy zamkowi wzruszeni do ywego, jednym, zgodnym zawoali gosem: - Wiwat! Niech yje nasza pani! Wiwat! Po trzykro wiwat! Na cze lorda i lady Glenarvan! V. ODJAZD "DUNCANA" Powiedzielimy ju, e lady Helena miaa dusz rwnie mn, jak szlachetn; ostatni jej postpek by wieym, niezaprzeczonym tego dowodem. Lord Glenarvan susznie chlubi si on, ktra zdolna bya zrozumie go i wszdzie mu towarzyszy. Myl popieszenia z pomoc kapitanowi Grantowi ju mu si zrodzia w sercu, gdy odjeda do Londynu i gdy zgry przewidywa, e proba jego odrzucona zostanie. Nie wyjawia tego a dotd, bo nie mg si oswoi z myl opuszczenia ony ubstwianej. Lecz gdy lady Helena sama domaga si tego pocza,wszystkie przeszkody byy usunite. Sudzyzamkowi wdzicznym okrzykiem radoci powitali propozycj swej zacnej pani - chodzio o ocalenie ich braci, Szkotw; a wic i lord Glenarvan sercem powtarza okrzyki swych podwadnych. Skoro odjazd by ju postanowiony, nie pozostawao ani jednej godziny do stracenia. Tego samego dnia lord Glenarvan wyprawi do Johna Mangles rozkaz przyprowadzenia Duncana do Glasgowa i przysposobienia wszystkiego, co byo potrzebne do dalekiej podry po morzach poudniowych, a moe i do opynicia kuli ziemskiej. Robic sw propozycj, lady Helena nie przesadzia bynajmniej przymiotw Duncana, zbudowanego tak dobrze, i posiada wszystkie warunki trwaoci i szybkoci, a przeto mg przedsibra i najbardziej oddalone podre. By to jeden z najpikniejszych jachtw parowych, pojemnoci 210 ton, a pierwsze okrty, jakie przybyy do Nowego wiata zKolumbem, Wespucjuszem, Pinzonem i Magellanem, byy daleko mniejsze[4]. Duncan by dostatecznie zaopatrzony w agle, lecz najwicej mg liczy na potny mechanizm, ukryty w jego wntrzu.ie oznaczony stopie j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP3ccx>@' c4} JMachina jego, o sile stu szedziesiciu koni, zbudowana podug nowego systemu, posiadaa wszystkie ulepszone przyrzdy, zwikszajce dziaanie pary, poruszajcej podwjn rub. W razie potrzeby, przy caem nateniu pary, Duncan mg przewyszy wszystkie szybkoci, dotd w egludze morskiej osignite. I rzeczywicie, na prbach w zatoce Clyde robi po siedemnacie mil na godzin, **)4 a przeto mg si miao puci w podr naokoo wiata. John Mangles nie mia wicinnego kopotu, jak zaopatrzy okrt w to, co potrzebne byo do podry. Najpierwszem jego staraniem byo powikszy, jak mona, skady na wgiel, oktry bardzo trudno w drodze; t sam przezorno zachowa i co do piarni, tak, e mg na dwa lata zabra zapasw ywnoci. Pienidzy mu nie brako, a wic sprawi jeszcze i armat, ktr umieci na przednim pokadzie jachtu: niewiadomo byo, co zaj moe, a w kadym razie narzdzie to dawao mono wyrzucenia omiofuntowego pocisku na odlego czterech mil morskich. John Mangles, trzeba to przyzna, zna sina swem rzemiole i uchodzi w GIasgowie za jednego z najlepszych eglarzy. Mia trzydzieci dwa lata, rysy nieco surowe, lecz znamionujce dobro i odwag. By wychowacem zamku i rodziny Glenarvanw, ktra go na dzielnego wyksztacia marynarza; John Mangles w kilku odleglejszych podrach zoy niezaprzeczone dowody zrcznoci, energji i zimnej krwi. Gdy mu lord Glenarvan ofiarowa dowdztwo Duncana, z radoci przyj zaszczyt, bo dusz ca kocha, jak brata swego, pana zamku Malcolm i szuka sposobnoci do zoenia mu dowodw swego przywizania. Porucznik okrtu, Tom Austin, by starym marynarzem, na zupene zasugujcym zaufanie; liczc z kapitanem i porucznikiem,dwudziestu piciu ludzi skadao osad Duncana, a wszyscy pochodzili z hrabstwa Dumbarton. Majtkowie dobrze wywiczeni byli synami dzierawcw i stanowili na pokadzie okrtu jakby cakowity klan zuchw, ktremu nie brakowao nawet tradycyjnego dudarza (piper), jakiego dotdjeszcze posiadaj wszystkie puki szkockie.Lord Glenarvan sta tedy na czele niewielkiego oddziau, zoonego z ludzi dobrych, odwanych, sumiennych i gotowych, jak to mwi, skoczy w ogie na rozkaz jego. Gdy ludzie zaogi Duncana dowiedzieli si, dokd maj popyn, nieposiadali si z radoci, a echa ska Dumbartonu dugo powtarzay radosne odgosy ich okrzykw, penych zapau. John Mangles, mylc o naadowaniu, uzbrojeniu i zaopatrzeniu swego okrtu, niezapomnia take o urzdzeniu na tak dug podr apartamentw dla dzieci kapitana Granta, ktre take miay odby drog na pokadzie Duncana, na yczenie lady Heleny.Co do maego Roberta, pragncego, bd cobd, sta si marynarzem, to musiano si zgodzi, e przyjty bdzie na pokad Duncana nie w charakterze podrnego, lecz chopca okrtowego, jak niegdy Nelson i Franklin. Oddany wic by w rce Johna Manglesa, ktry mia go uczy swegorzemiosa. - Doskonale! - zawoa chopiec - a niech kapitan nie auje dyscypliny, gdy bd niezgrabny. - Bd o to spokojny, mj chopcze - odezwa si powanie obecny temu lord Glenarvan, nie dodajc, e uycie dyscyplinynie byo w zwyczaju na pokadzie Duncana. Dla dokadniejszego zapoznania czytelnikw z osad Duncana, wypada jeszcze wspomnie o majorze Mac Nabbs. By to czowiek pidziesicioletni, o rysach twarzy spokojnych i regularnych. Szed tam, gdzie mu kazano, i robi, co mu polecono; skromny, maomwicy, spokojnyi nader agodny, zgadzajcy si na wszystko i ze wszystkimi, nigdy nie dysputowa, o nic si nie sprzecza. Takim samym krokiem wchodzi na schody, do jego sypialni wiodce, jakim wspina si na wyom twierdzy oblonej; nic w wiecie nie zdoaoby go wzruszy, nic przerazi, choby to nawet bya kula armatnia - i niezawodnie czowiek ten umrze, nie znalazszy przez cae ycie ani jednej sposobnoci do rozgniewania si na cokolwiek. Czowiek ten posiada w najwyszym stopniu nietylko zwyk odwag oniersk, ale take i odwag moraln - to jest stao duszy. Jedyny bd, jedyn jego wad stanowio to, e odstp do gw by Szkotem, Kaledoczykiem czystej krwi - zapalonym przestrzegaczem starych zwyczajw krajowych. Dlatego te nigdy nie chcia suy w Anglii, a stopie majora wysuy sobie w 24-ym puku Highland-Black-Watch, czarnej gwardji, ktrej kompanje utworzone byy z samej tylko szkockiej szlachty. Mac Nabbs, jako krewny Glenarvana, mieszka w zamku Malcolm, a jako major uwaa za zupenie naturalne uczestniczy w wyprawie Duncana. Taki by skad osb na jachcie, ktry cakiem niespodzianie uyty zosta do jednej z najbardziej zadziwiajcych podry czasw nowoczesnych. Od chwili przybycia do Steamboat-Quay w Glasgowie, zwrci on na siebie ca uwag zaciekawionej publicznoci; codzie tumy ogromne cisny si dla obejrzenia go; nim si tylko zajmowano, o nim tylko mwiono, ku wielkiemu niezadowoleniu innych kapitanw, w porcie stojcych, a szczeglniej te kapitana Burtona, dowodzcego pysznym steamerem Scotia, ktry sta na kotwicy tu obok Duncana i gotowa si w podr do Kalkuty. Przy olbrzymich rozmiarach steamera, Duncan wyglda jak mucha, a mimo to ciekawo oglna wycznie zwrcona bya na jacht lorda Glenarvan. Szybko nadchodzia chwila odjazdu. John Mangles zrcznie i szybko si uwin, bo wmiesic po prbach szybkoci w zatoce Clyde, Duncan by naadowany, zaopatrzonyi urzdzony tak, e mg wypyn na morze. Dzie odjazdu oznaczony by na 25 sierpnia, a termin ten dozwala jachtowi dopyn na wiosn do szerokoci geograficznej, pod ktr le kraje pkuli poudniowej. Skoro si rozesza pogoska o zamiarze lorda Glenarvana, zwrcono si do niego z wielu stron z rozmaitemi uwagami i spostrzeeniami nad trudami i niebezpieczestwem podobnej podry; pomimo to jednak trwa niezomnie w zamiarach opuszczenia Malcolm-Castle. Najprzd zazdro podniosa przeciw niemu gosy, ktre ustay wtedy dopiero, gdy opinja publiczna owiadczya si wyranie za lordem szkockim. I wtedy to wszystkie dzienniki (prcz organw rzdowych) gono i jednozgodnie potpiy komisarzy admiralicji w tej sprawie. Lorda Glenarvana tyle obchodziy nagany, co i pochway - nie troszczy si o nie bynajmniej i robi swoje. Dnia 24-go sierpnia Glenarvan, lady Helena, major Mac Nabbs, Maria i Robert Grant, kamerdyner Olbinett i jego ona, oraz pannaOlbinett, suca lady Glenarvan, wyjechali wrd bogosawiestw suby zamkowej ipo najczulszych poegnaniach, z Malcolm-Castle, a w kilka godzin potem ju wszyscy znaleli si na pokadzie okrtu. Ludno sympatycznem uwielbieniem powitaa lady Helen, mod, pikn i odwan kobiet, ktra, wyrzekajc si dobrowolnie wygodnego ycia, biega na pomoc nieszczliwym rozbitkom. Pokoje lorda i lady Glenarvan zajmoway prawie cay ty Duncan; urzdzono tam dla nich dwie sypialnie, salonik i dwie szatnie; dalej,naokoo oglnej kwadratowej izby, znajdowao si sze kajut, z ktrych pi zajmowali: Maria i Robert Grant, pastwo Olbinett i major Mac Nabs. Na reszcie statku wygodne pomieszczenie miaa subaokrtowa, gdy jacht, oprcz wgla, broni iywnoci, adnego innego adunku nie zabiera. Duncan mia wypyn w nocy z 24-go na 25-go sierpnia, o godz. trzeciej, zaraz po odpywie morza. Zanim to jednak nastpio,ludno Glasgowa bya wiadkiem wzruszajcego obrzdu. O smej godzinie z wieczora, lord Glenarvan ze swymi gomi ica zaog, poczwszy od palacza do kapitana, opuci jacht i uda si do Saint-Mungo, staroytnej katedry glasgowskiej. witynia ta, ktra tak cudownie ocalaa od ruiny w czasach reformy, a ktr z takim wdzikiem i prawd opisa Walter-Scott, przyja pod swe cikie sklepienie podrnych i marynarzy Duncana. Ogromny tum ciekawych zaleg wszystkie pozostae miejsca w kociele. W wielkiej nawie, jak cmentarz zapenionej grobowcami, wielebnyMorton wzywa na gowy podrnych bogosawiestwa Niebios, baga o pomocWszechmocnej Opatrznoci. W chwilach uroczystego milczenia sysze byo mona gos Marii Grant, modlcej si za swych dobroczycw i ronicej zy wdzicznoci. Cae zgromadzenie do gbi duszy wzruszone opucio wityni. O jedenastej w nocy, gdy wszyscy byli ju na pokadzie, John Mangles z ca zaog zaj si ostatniemi przygotowaniami. O pnocy rozpalono ognie pod kotami ogniska, a kapitan kaza pilnie je podtrzymywa; wkrtce kby czarnego dymu zmieszay si z ciemnoci nocn. agle Duncana zostay starannie owinite wpokrowce, aby ich nie powala py wglowy; bo wanie podnis si wiatr poudniowo-zachodni, nie sprzyjajcy egludze. O drugiej rano Duncan zacz drga pod dziaaniem pary w kotach; manometr wskazywa cinienie czterech atmosfer; silnie ogrzana para wiszczaa przez klapy;przypyw morza ustpowa. Pierwsze brzaski dozwalay ju rozpozna dokadnie drog na kanale Clyde - pora bya bardzo stosowna do odjazdu. John Mangles zawiadomi o tem lorda Glenarvana, ktry te bezzwocznie wyszed na pomost. Odpyw morza koczy si w tej chwili i zaraz te Duncan wistem pary napeni powietrze, podnis kotwic i wypyn z pomidzy otaczajcych go okrtw; ruba zostaa w ruch wprawiona i popchna jacht w odnog rzeki. John nie zabra pilota. Zna on doskonale wszystkie przejcia i zakrty Clyde; sam wybornie umia kierowa poruszeniami statku; prawrk przesya w milczeniu sygnay do maszyny, a lew sternikowi, z pewnoci i spokojem. Wkrtce ostatnie kominy fabryczne, zniky z oczu, a miejsce ich zaj widok wiosek, tu i owdzie na pagrkach porozrzucanych wzdu wybrzey. W godzin pniej Duncan egna ostatnie skay Dumbartonu, we dwie godziny wypyn na pen zatok, a o szstej z rana, opynwszy Cantyre, wypyn z kanau Pnocnego na peny Ocean. VI. PASAER Z KAJUTY NR. 6 W cigu pierwszego dnia eglugi morze byodo wzburzone, a pod wieczr powsta wiatr silny, ktry pochyla jacht na wszystkie strony; damy, znajdujce si na statku, musiay pozosta w swych kajutach. Lecz nastpnego dnia wiatr zmieni kierunek; kapitan John kaza zacign kilka agli, czem wzmocniony Duncan silniej opiera si falom. Lady Helena i Maria Granto brzasku wyszy na pomost, gdzie znajdowali si ju lord GIenarvan, major i kapitan. Soce wschodzio wspaniae; Duncan sun szybko po gadkiej przestrzeni wd, odbijajcej jasne promienie. Podrni w niemym zachwycie podziwiali ten wspaniay widok. - licznie si dzie zaczyna - rzeka wreszcie lady Helena - eby tylko wiatr nie chcia si zmieni i opni naszej podry.- Nie mona lepszej pragn pogody, droga Heleno; wyprawa nasza zaczyna si wybornie. - Czy dugo bdziemy w drodze, kochany Edwardzie? - Kapitan John moe nam na to odpowiedzie- rzek lord Glenarvan. - Czy dobrze pyniemy? Czy zadowolony jeste kapitanie ze statku? - Najzupeniej, wasza dostojno - odpowiedzia John. - Jacht nasz jest dobry i pikny; rzadko w ktrym okrcie zdarzy si, aby kadub jego w takiej z machin byzgodzie; to te jacht sunie gadko po falach, jak ptak wodny; robimy po siedemnacie mil na godzin. Gdyby taka szybko trwaa jednostajnie, to za pi tygodni najdalej opynlibymy przyldek Horn. - Czy syszysz, Marjo? - rzeka lady Helena - najdalej za pi tygodni. - Sysz, pani; serce mocniej mi zabio przy pierwszych zaraz wyrazach kapitana. - A jake znosisz podr morsk, miss Marjo? - zapyta lord Glenarvan. - Do dobrze, milordzie; niewiele czuj przykroci, a zreszt przyzwyczaj si z atwoci. - A nasz may Robert?. - Oh! Robert - rzek John Mangles - jeli niesiedzi przy maszynie, to pewno wdrapa sigdzie na maszt. Ten wcale nie dba o chorob morsk - i w tej oto chwili, proszpatrze... Oczy wszystkich zwrciy si w stron, gdzie kapitan wskazywa palcem Roberta, zawieszonego na linach w powietrzu, o sto przeszo stp nad pokadem. Na twarzy Marii wida byo przeraenie. - Oh! uspokj si, miss - rzek John Mangles - rcz ci za niego i spodziewam si, e niedugo bd mg kapitanowi Grantowi przedstawi tgiego zucha w osobie jego syna; bo pewny jestem, e znajdziemy tego zacnego kapitana. - Niechaj niebo wysucha sw twoich i ycze, panie John - odpowiedziaa miss Grant. - Moje drogie dzieci - mwi lord Glenarvan - uwaam, e w tem wszystkiem jest co opatrznociowego, co powinno namdoda odwagi i otuchy. Patrz, ilu tu dzielnych ludzi z tak ochot powica si dla tej piknej sprawy. To mi daje pewno,e nasz zamiar nietylko uda si musi, ale celu zamierzonego dosigniemy bez wielkichtrudnoci. Przyrzekem lady Helenie przejadk dla przyjemnoci i bodaj czy nie dotrzymam mego przyrzeczenia. - Edwardzie - rzeka lady Glenarvan - nie znam lepszego od ciebie czowieka. - Bynajmniej, moja droga - nie jestem najlepszym z ludzi; ale na najlepszym okrcie mam najlepsz, jaka by moe, osad. Czy nie podziwiasz naszego Duncana,miss Marjo? - I owszem, milordzie, podziwiam go, i to jako prawdziwa znawczyni. - Czy istotnie! - Dzieckiem bdc, bawiam si nieraz na okrtach mojego ojca i obeznaam si z eglarstwem o tyle, e od biedy mogabym uchodzi za niezego marynarza, gdyby tego bya konieczna potrzeba. - Czy by moe, miss? - zawoa John Mangles. - Jeli tak - wtrci lord Glenarvan - to w krtkim czasie nasz kapitan stanie si wielkim twoim przyjacielem; bo on nie pojmuje, aby co w wiecie mogo dorwnazawodowi marynarza. Wedug jego poj, kobiety nawet marynarce powica si powinny. Nieprawda, kapitanie? - Bezwtpienia - odpowiedzia mody kapitan - a chocia wol widzie miss Marina pokadzie, ni na maszcie, niemniej jednak przyjemnie mi sysze j tak mwic. - A szczeglnie te, gdy chwali Duncana - doda lord Glenarvan. - Ktry na to w zupenoci zasuguje. - Doprawdy, kapitanie - rzeka lady Helena -taki dumny ze swego jachtu, e bierze mnie ochota zwiedzi go a do spodu i zobaczy, jak tam nasi poczciwi majtkowie s pomieszczeni. - Przewybornie - odrzek John - w domu lepiej im by nie moe. - Bo te rzeczywicie s w domu, droga Heleno - wtrci lord Glenarvan. - Ten jacht, to to czstka naszej starej Kaledonji. Jest to kawaek, oderwany od hrabstwa Dumbartonu; moemy sobie wyobraa, emy bynajmniej nie opucili naszego kraju! Duncan, to zamek Malcolm, aocean, to jezioro Lomond. - A wic, kochany Edwardzie, czye nam honory zamku - odpowiedziaa lady Helena. - Jestem na rozkazy pani - rzek Glenarvan- lecz przede wszystkiem pozwl mi uprzedzi Olbinetta. Kamerdyner lorda by zarazem stewardem jachtu. Przywyky do cisego speniania polece swego pana, na wezwanie stawi si natychmiast, gotowy do usug. - Olbinett! Przed niadaniem idziemy na przechadzk - rzek lord Glenarvan, zupenie jakby szo o zrobienie wycieczki do Tarbet, lub na jezioro Katrine. - Spodziewam si, e za powrotem znajdziemy st zastawiony. Olbinett odpowiedzia gbokim i penym poszanowania ukonem. - Majorze, czy pjdziesz z nami? - spytaa lady Helena. - Jeli rozkaesz - odpowiedzia Mac Nabbs. - Oh! major uton w dymie swego cygara -rzek lord Glenarvan - nie przeszkadzajmy mu; przedstawiam ci go, miss Marjo, jako namitnego palacza, ktry, pic nawet, niewypuszcza z ust cygara. Major, nie rzekszy sowa, pozosta na swem miejscu, a reszta towarzystwa ruszya na spd okrtu. Mac-Nabbs swoim zwyczajem mrukn co pod nosem i nieporuszony, jak skaa, otaczajc si coraz gstszemi kbami dymu, spoglda na smugi, jakie jacht poza sob na wodzie zostawia. Po kilku minutachtakiego niemego zadumania, obejrza si nagle i spostrzeg obok siebie zupenie obcego czowieka. Gdyby major zdol- ny bydziwi si czemukolwiek, niezawodnie spotkanie to niespodziewane byoby go zdziwio niezmiernie. Nieznajomy by to mczyzna wysoki, chudy i suchy, mogcy mie lat okoo czterdziestu; podobny by do dugiego e j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc) T  c ) c+797gwodzia o duym ebku - gow bowiem wrzeczy samej mia szerok i siln, czoo wysokie i rozumne, podbrdek przeduony,usta due, a nos bardzo cienki i dugi; oczyza, ukryte poza ogromnemi okularami, zdaway si posiada wasno widzenia lepiej w ciemnoci, ni przy blasku wiata.Fizjognomja jego wogle zdawaa si zdradza, zanim jeszcze przemwi, czowieka rozumnego, wesoego, towarzyskiego, rozmownego i jakby roztargnionego, ktry nie widzi tego, na co patrzy, nie syszy tego, czego sucha. Na gowie mia czapk podrn, na nogach mocne, te trzewiki ze skrzanemi kamaszami, spodnie i akiet z aksamitu orzechowego, a liczne kieszenie, wypchane ksikami, albumami, notatkami, pugilaresami i tysicem innych przedmiotw, wicej kopotu ni poytku przynoszcych - nie mwic ju o dugiej lunecie, ktr nosi przewieszon w futerale na pasku przez plecy. Ruchliwo nieznajomego stanowia dziwn sprzeczno z marmurow nieruchomoci majora; krci si wokoo Mac-Nabbsa, patrzy na majora, zapytywa go wzrokiem, a ten ani myla dowiedzie si, skd przybywa nieznajomy, dokd jedzie, i co robi na pokadzie Duncana. Gdy zagadkowy czowiek spostrzeg, e wszystkie jego usiowania rozbijaj si o lodowat obojtno, pochwyci sw lunet,ktra, rozsunita cakowicie, miaa cztery stopy dugoci, i w pozycji supa drogowego wymierzy j tam, gdzie niebo zwod schodz si na jednym horyzoncie. Po piciu minutach badania opuci rozsunit lunet, postawi j na pododze i sam opar si na niej, jak na lasce; tymczasem luneta pod ciarem rki zsuna si nagle,a pasaer, pozbawiony podpory, o mao e nie upad na pokad. Kady inny na miejscu majora byby si przynajmniej umiechn - Mac-Nabbs jednak ani si zmarszczy. Wtedy nieznajomy, zniecierpliwiony ju wida, zawoa akcentem, po ktrym mona byo pozna cudzoziemca: - Hej! Steward! Czeka chwil, lecz nikt nie nadchodzi. - Steward! - krzykn silniejszym gosem. Jan Olbinett przechodzi wanie do kuchni izdziwi si mocno, e go woa ten dugi, a cakiem nieznany czowiek. - Co to jest za figura? Czyby jaki przyjaciellorda Glenarvan? To by nie moe. - Zbliy si jednak do nieznajomego. - Czy pan jest stewardem? - zapyta go nieznajomy. - Tak jest, panie - odpowiedzia Olbinett - ale nie mam zaszczytu... - Jestem pasaerem z kajuty numer szsty.- Numer szsty? - powtrzy steward. - Tak jest. A nazywasz si?.. - Olbinett. - Ot, mj panie Olbinett - rzek pasaer zkajuty Nr. 6 - trzebaby pomyle o niadaniu, i to co prdzej. Ju od trzydziestu szeciu godzin nic nie jadem, albo raczej spaem przez trzydzieci szegodzin bez przerwy, co nareszcie atwo wybaczy czowiekowi, ktry jednym tchemprzypdzi z Parya do Glasgowa. O ktrej godzinie, jeli aska, podaj tu niadanie? - O dziewitej - machinalnie odpowiedzia Olbinett. Nieznajomy chcia spojrze na zegarek, aleczynno ta zabraa mu niemao czasu, gdy znalaz zegarek dopiero w jakiej tamdziewitej czy dziesitej kieszeni. - Do licha! - zawoa - jeszcze niema smej. A wic, kochany Olbinett, daj mi tymczasem biszkopt i szklank sherry, bo umieram z godu i pragnienia. Olbinett sucha, nic nie rozumiejc, a nieznajomy tymczasem mwi wci to o tem, to o owem, z nadzwyczajn gadatliwoci. - A gdzie kapitan? - trzepota coraz prdzej - gdzie kapitan? Czy nie wsta jeszcze? A porucznik? Co robi porucznik? Czy take pi dotd? Pogoda jest przeliczna, wiatr bardzo przyjazny, okrt wic pynie sam... Wanie, gdy domawia tych sw, John Mangles ukaza si na schodach. - Ot i kapitan! - rzek Olbinett. - Ah, bardzo mi przyjemnie! - zawoa nieznajomy. - Bardzo mi przyjemnie, e ci poznaj, kochany panie Burton. John Mangles osupia i niewiadomo, co go wicej dziwio; czy to, e go nazywano kapitanem Burtonem, czy te, e widzi na pokadzie Duncana tego intruza, cigncego najspokojniej w wiecie: - Pozwl, niech ci do ucisn serdecznie. Przedwczoraj nie uczyniem tego, bo wiem,e przed odjazdem kady marynarz bardzo jest zatrudniony, i tobie te przeszkadza nie chciaem. Ale dzi, kochany kapitanie, uszczliwiony jestem, nawizujc z tob stosunki i znajomo na czas duszy. John Mangles coraz szerzej otwiera oczy,patrzc to na Olbinetta, to na nieznajomego.- Teraz, kochany kapitanie, gdy si ju znamy i jestemy dobrymi przyjacimi, powiedz mi szczerze, czy zadowolony jeste ze swojej Scottii? - O jakiej Scottii pan mwisz? - zapyta John Mangles. - O tej, na ktrej pyniemy; o dzielnym parowcu, ktrego fizyczne przymioty zachwalano mi narwni z moralnemi przymiotami jego dowdcy, dzielnego kapitana Burtona. Czy jeste krewnym wielkiego i sawnego podrnika po Afryce,noszcego to samo nazwisko? Jeli tak, tojest ci czego powinszowa. - Panie - odpowiedzia John Mangles - nietylko e nie jestem krewnym podrnika Burtona, ale i sam nie jestem kapitanem Burtonem. - Ah! wic to z porucznikiem parowca Scottii, panem Burdnessem, mam przyjemno w tej chwili? - Panem Burdnessem? - powtrzy John Mangles, nie wiedzc ju wreszcie, co ma sdzi. Rozwaajc, czy ma do czynienia z warjatem, czy z oszustem, chcia ju przystpi do kategorycznego wywietlenia prawdy - gdy wtem lord Glenarvan z on i miss Marj wyszli na pokad. Nieznajomy, spostrzegszy ich, zawoa: - Ah! pasaerowie! pasaerowie! wybornie!. bd askaw, panie Burdness, przedstaw mnie i zapoznaj... I zbliajc si bardzo wawo do wchodzcego towarzystwa, nie czekajc naodezwanie si Johna Mangles... - Pani!... miss... - powiedzia do lady Heleny - panie!... - odezwa si, zwracajc mow do lorda Glenarvan. - Lord Glenarvan - rzek John Mangles. - Milordzie! - poprawi si wtedy nieznajomy, przepraszam ci, e sam si przedstawiam; ale na morzu trzeba czasemodstpi od przepisw etykiety. Mam nadziej, e wkrtce si zapoznamy, a w towarzystwie tych dam podr na Scottii odbdziemy rwnie prdko, jak przyjemnie. Lady Helena i miss Grant nie umiay znalesowa odpowiedzi, nie wiedzc, skd si wzi ten intruz na pokadzie Duncana. - Panie - rzek wtedy lord Glenarvan - z kime mam przyjemno mwi? - Jestem Jakub - Hiacynt - Franciszek - Maria Paganel, sekretarz paryskiego Towarzystwa Geograficznego; czonek korespondent towarzystw w Berlinie, Bombaju, Darmsztadzie, Lipsku, Londynie, Petersburgu, Wiedniu i New-Yorku; czonekhonorowy Krlewskiego Instytutu Geograficznego i Etnograficznego Indyj Wschodnich - ktry po dwudziestu latach mozolnej nad geografj pracy w gabinecie przy stoliku, chcia nareszcie poprbowa praktyki i wybra si w drog do Indyj, aby tam na miejscu sprawdzi, zestawi i powiza ze sob prace wielkich podrnikw. VII. SKD PRZYBYWA I DOKD DY Jakub PAGANEL Sekretarz Towarzystwa Geograficznego bybardzo przyjemnym czowiekiem i, co mia do powiedzenia, wypowiedzia bardzo wdzicznie. Lord Glenarvan wiedzia zreszt, z kim ma do czynienia, zna bowiem doskonale i nazwisko, i zasugi Jakuba Paganela. Jego prace geograficzne, jego sprawozdania o najwieszych odkryciach, drukowane w biuletynach Towarzystwa, jego stosunki naukowe z caym prawie wiatem - czyniy go jednym z najznakomitszych uczonych francuskich. Dlatego te Glenarvan z przyjemnoci poda rk swemu wcale niespodziewanemugociowi. - A teraz, skoromy si nawzajem zaznajomili - doda - pozwl mi, panie Paganel, zada ci jedno pytanie. - Dwadziecia pyta! milordzie - odpowiedzia Jakub Paganel - rozmowa z panem najwiksz jest dla mnie przyjemnoci. - Wszak przedwczoraj wieczorem przybye na pokad tego statku? - Tak jest, milordzie, przedwczoraj wieczr o godzinie smej. Prosto z kolei kaledoskiej skoczyem w czno, a z czna wysiadem na Scotti, gdzie z Parya jeszcze miaem zamwion kajut, oznaczon numerem szstym. Noc bya ciemna. Na pokadzie nie widziaem nikogo,a poniewa byem mocno strudzony po trzydziestu godzinach podry, i wiedziaem, e najlepszym rodkiem uchronienia si od choroby morskiej byo pooy si natychmiast i nie wstawa z posania przez kilka pierwszych dni podry - pooyem si tedy i spaem najskrupulatniej, jak by moe, przez trzydzieci sze godzin bez przerwy. Suchacze Jakuba Paganela wiedzieli od tej chwili, co maj myle o jego obecnoci na pokadzie. Podrnik francuski przez pomyk wszed na Duncana w chwili wanie, gdy caa zaoga bya na naboestwie w katedrze. Wszystko si wyjanio. Lecz co powie uczony geograf, skoro si dowie o nazwisku i przeznaczeniustatku, na ktrym si znajduje? - Wic, panie Paganel - rzek wobec tego lord Glenarvan - z Kalkuty pan zamierzasz puci si na wycieczk naukow? - Tak jest, milordzie! Widzie i zwiedzi Indje, to pragnienie caego mojego ycia, to najpikniejsze i najmilsze marzenie, ktre nareszcie urzeczywistni si w ojczynie soni i tygrysw. - A czy nie byoby ci wszystko jedno, paniePaganel, pojecha do innego kraju i zwiedzi go? - O! bynajmniej, milordzie! wcale nie wszystko jedno i mocnoby mnie to nawet zmartwio, bo mam listy polecajce do lorda Sommerset, gubernatora Indyj, i pewne zlecenie od Towarzystwa Geograficznego, ktrebym rad wypeni. - Ah! masz pan zlecenie? - Tak jest, polecono mi zrobi bardzo ciekaw i poyteczn wycieczk, ktrej program redagowa mj uczony przyjaciel itowarzysz, p. Vivien de Saint Martin. Chodzitu o pjcie w lady braci Schlagintweit, pukownika Webba, Hodgsona, Wangha, misjonarzy Huca i Gabeta, Moncrofta, Juljusza Remy i tylu innych sawnych podrnikw. Chc prbowa, czy mi si niepowiedzie to, co si w roku 1846 nie powiodo misjonarzowi Krick - sowem, pragn pozna dokadnie bieg rzek Yaro-Dzangbo-Tchou, pyncej przez Tybet na przestrzeni tysica piciuset kilometrwiobmywajcej od pnocy spd Himalajw - az tego wnie, czy ta rzeka nie czy si zBramaputr w pnocno-zachodniej czci Assanu. Medal zoty, milordzie, czeka szczliwego podrnika, ktremu uda si rozwiza jedno z najciekawszych zada geograficznych, tyczcych si Indyj. Paganel by wspaniay, mwic z wzniosym zapaem. Ulatywa na skrzydach rozbujaej fantazji. Powstrzyma go byo rwnie niepodobna, jak powstrzyma Ren przy wodospadzie podSzafuz. - Panie Jakubie Paganel - rzek lord Glenarvan po krtkiem milczeniu -zapewne, e o piknej mylisz podry, i nauka wieleby ci z niej zawdziczaa wiadomoci, zupenie dotd nieznanych; lecz nie chc ciduej w bdzie utrzymywa i powiem ci, e, jak na teraz przynajmniej, musisz si wyrzec przyjemnoci zwiedzenia Indyj. - Wyrzec si? a to dlaczego? - Bo w przeciwn zupenie pyniesz stron.- Co? co?.. Kapitanie Burton... - Ja nie jestem kapitanem Burtonem - odpowiedzia John Mangles. - Ale Scottia? - Ten statek nie jest Scotti! Trudno opisa zdziwienie Paganela. Spoglda kolejno to na lorda Glenarvan, wci powanego, to na lady Helen i Mari Grant, na obliczu ktrych maloway si al iwspczucie, to na umiechajcego si Johna Manglesa, to na nieruchomego majora; potem wzruszy ramionami, opuci z czoa na nos okulary i zawoa: - C to za arty? Lecz w tej wanie chwili wzrok jego pad na koo sterowe, noszce napis: DUNCAN G L A S G O W - Duncan! Duncan! - zawoa z przeraeniem. Potem, zbiegajc co tchu po schodach, rzuci si ku swej kajucie. Zaledwie znik biedny uczony, nikt na pokadzie, prcz jednego majora, nie potrafi wstrzyma si od gonego miechu. Omyli si w pocigu kolejowym, mniejsza o to; wzi pocig edynburski za pocig idcy do Dumbartonu, to jeszcze nic tak wielkiego; ale omyli si co do okrtu i wsi na statek, odpywajcy do Chili, gdysi ma zamiar pojecha do lndyj - nato ju trzeba by dziwnie roztargnionym! - Koniec kocw, nie dziwi mnie bynajmniej,e si to stao Paganelowi - rzek lord Glenarvan - znany on jest i sawny z roztargnienia. Przypominam sobie, e pewnego razu wyda pyszn i wspania kart Ameryki, na ktrej umieci Japoni. Mimo to wszystko, jest on jednym z najlepszych i najznakomitszych geografw we Francji. - Ale c my zrobimy z tym biedakiem? - zapytaa lady Helena. - Nie moemy go przecie zawie do Patagonji. - A czemuby nie? - zapyta powanie Mac-Nabbs - nie moemy by odpowiedzialniza jego roztargnienie. Przypumy, e si znajduje w pocigu kolejowym: czyby go zatrzyma zdoa? - Zapewne, e nie - odrzeka lady Helena - aleby wysiad na najbliszej stacji. -To samo - rzek lord Glenarvan - uczyni moe na pierwszym naszym przystanku, jeli mu si podoba. W tej chwili zawstydzony i pomieszany Paganel wraca na pokad, upewniwszy si,e wszystkie jego rzeczy i pakunki s w caoci na okrcie. Powtarza on wci t zowrog dla siebie nazw: Duncan! Duncan! W tej chwili nie mg w caym swoim sowniku adnego innego znale wyrazu. Chodzi jak nieswj, oglda w milczeniu maszty, patrzy bezmylnie na horyzont i wkocu, zwracajc si do lorda Glenarvana, zapyta: - A ten Duncan pynie? - Do Ameryki, panie Paganel. - Do ktrego mianowicie miejsca? - Do miasta Conception. - Do Chili! do Chili! - zawoa nieszczsny geograf. - A moje zlecenie do Indyj! C powie pan Quatrefages, prezes komisji centralnej! a pan Avezac! a pan Cortambert!a pan Vivien de Saint-Martin! a jake si poka na posiedzeniach Towarzystwa!... - Uspokj si, panie Paganel - rzek lord Glenarvan - nie rozpaczaj, wszystko si da naprawi; prcz opnienia, adnej innej nie doznasz std szkody, ani przykroci. Yaro-Dzangbo-Tchou poczeka na ciebie w grach Tybetu. Przystaniemy niedugo na Maderze, a tam znajdziesz okrt, ktry ciodwiezie do Europy. - Dzikuj ci, milordzie; oczywicie, musz przysta na to, gdy inaczej by nie moe. Ale przyznacie pastwo, e to zdarzenie nadzwyczajne i e co podobnego mnie tylkojednemu przytrafi si mogo. Ciekawym, co si teraz stanie z kajut Nr. 6, ktr dla mnie na Scottii zatrzymano. - Ah! panie Paganel, co do Scottii, o tym i marzy ci nie wolno. - Ale - rzek Paganel, na nowo ogldajc statek - Duncan, jak widz, jest jachtem spacerowym. - Tak jest, panie - odezwa si John Mangles - i naley dojego dostojnoci lorda Glenarvana. - Ktry ci prosi, panie Paganel, aby przyj gocinno jego i korzysta z niej, jak dugo zechcesz - rzek lord Glenarvan. - Dziki ci, milordzie, dziki - odpowiedzia Paganel - wdziczny jestem za tw grzeczno i ask; ale na ten raz pozwl, niech mi tumaczy konieczno... zlecenie wane... Nawet, jeeli pozwolisz milordzie, to omielibym si zrobi jedn uwag; Indje to kraj przepyszny! Podrni tam przybywajcy znajduj tysice cudw i niespodzianek! Te damy zapewne take nie znaj dotd Indyj. Rozka, milordzie, sternikowi, aby zawrci w przeciwn stron, a Duncan zamiast do Chili popynie do Kalkuty, co mu zapewne wszystko jedno.Kto podruje dla przyjemnoci jedynie, to itam... Wszyscy zaczli potrzsa gowami, przeczc. Paganel zmieszany zaci si nagle i ju nie koczy swej propozycji. - Panie Paganel - rzeka wtedy lady Helena -gdyby podr nasza bya rzeczywicie spacerow tylko wycieczk, to ja pierwsza gosowaabym za twym wnioskiem, a lord Glenarvan pewnoby mi nie odmwi podry do Wielkich Indyj. Ale Duncan pynie do wybrzey Patagonji dla dania ratunku nieszczliwym rozbitkom i nie moe zmieni swego kierunku, powzitego w tak ludzkim zamiarze. W krtkich wyrazach opowiedziano rzecz ca podrnikowi francuskiemu, ktry dowiedziawszy si, o co idzie, zwrci si do lady Heleny i rzek: - Pani! pozwl mi zoy hod zacnej twej iszlachetnej duszy. Niechaj jacht pynie w sw drog szczliwie; za ciki grzech poczytabym sobie, gdybym opni podr wasz cho o jedn chwil. - A moe si pan zechce do nas przyczy? - zapytaa lady Helena. - Niepodobna, pani! nie mog! Musz spenidane mi zlecenie... dlatego te wysid na dugiego e j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPl4} c9c# c 0(!5c H pierwszym przystanku... - To jest na Maderze - doda John Mangles.- Niech sobie bdzie i na Maderze. Bd o sto omdziesit mil tylko od Lizbony i tam poczekam na sposobno do dalszej podry. - Dobrze, panie Paganel, stanie si, jak dasz - rzek lord Glenarvan - a tymczasem szczliwy jestem, e mog ci ofiarowa gocin na pokadzie mojego statku, byleby tylko nie znudzi si w naszem towarzystwie! - Oh! milordzie - zawoa uczony - uwaam si za bardzo szczliwego, em si w taki omyli sposb. W kadym jednak razie, przyznacie pastwo, e zabawne jest pooenie czowieka, ktry si wybra do Indyj, a przypadkiem pynie do Ameryki. Pomimo tej przykrej dla siebie uwagi, Paganel pogodzi si z losem; usiowa by miym, rozmownym, a nawet wesoym - zachwyca damy swoim dobrym humorem, ado wieczora poznajomi si ju i poprzyjani ze wszystkimi. Prosi o pokazanie mu owego sawnego dokumentu; przypatrywa mu si i bada go dugo, uwanie, z wielk starannoci; zgodzi sinareszcie, e inaczej go odcyfrowa i wytumaczy nie mona. Zaj go mocno losMarii Grant i jej brata. Pociesza ich nadziej w sposb tak ujmujcy, e lice suchajcej go Marii oywio si umiechem. Gdyby nie owo zlecenie dla niegotak wane, moe byby si puci na poszukiwanie rozbitkw. Gdy si za dowiedzia, e lady Helena jest crk WiliamaTuffnela, z uniesieniem zacz mwi o znakomitym jej ojcu, o pracach jego, o listach, jakie do siebie pisywali, gdyTuffnel by czonkiem korespondentem Towarzystwa; on to wanie poznajomi gonego podrnika z p. Malte-Brunem. - Co za szczliwe spotkanie! - woa uczony geograf - co za rozkosz podrowa z crk Wiliama Tuffnela! Skoczya si caa rado na tem, e Paganel prosi lady Heleny, aby mu si pozwolia ucaowa, na co przystaa z ochot, nie zwaajc, e to bdzie troch "improper". VIII. O JEDNEGO JESZCZE POCZCIWEGO CZOWIEKA WICEJ NA POKADZIE DUNCANA Tymczasem jacht przy sprzyjajcym wietrze poda szybko ku rwnikowi, tak, e 30-go sierpnia ujrzano Mader. Glenarvan, wierny sowu, chcia tu zatrzyma swj jacht, aby wysadzi na ld uczonego geografa. - Kochany lordzie - odpowiedzia Paganel - mwmy otwarcie. Czy przed ukazaniem si mojem na pokadzie miae zamiar zatrzyma si na Maderze? - Nie - odrzek Glenarvan. - Pozwl mi wic skorzysta ze skutkw mojego niedonego roztargnienia. Madera jest zbyt dobrze znana, geograf nie znajdzie tam nic dla siebie ciekawego; wszystko ju napisano i opowiedziano o tej grupie wysp, ktre zreszt znajduj si juw zupenym upadku pod wzgldem uprawy wina, niema ju prawie winnic na Maderze. Zbir wina, ktry w roku 1813 dochodzi dodwudziestu dwu tysicy pip[5], w roku 1845spad do dwu tysicy szeciuset szedziesiciu dziewiciu, a dzi i piciuset nie wynosi! Przykre to wspomnienie. Jeli ci wic, milordzie, wszystko jedno, to zatrzymajmy si przy wyspach Kanaryjskich. - Niech bdzie przy wyspach Kanaryjskich, bo le po drodze. - Wiem, kochany lordzie, a przytem na wyspach Kanaryjskich trzy s grupy do zwiedzenia, nie mwic ju o grze Teneryffie, ktr zawsze widzie pragnem; teraz nadarza mi si sposobno po temu. Jake z niej nie korzysta? Tem wicej, e, czekajc na okrt, ktry mnie odwiezie do Europy, bdmg wspi si na t sawn gr. - Jak ci si spodoba, mj kochany PaganeIu- odpowiedzia lord Glenarvan z umiechem.5 I nie bez racji umiechn si, bo wyspy Kanaryjskie le bardzo blisko Madery; dwiecie pidziesit mil zaledwie oddziela te dwie grupy, co dla tak dobrego, jak Duncan, statku jest odlegoci nic prawie nie znaczc. Dnia 31-go sierpnia, o drugiej po poudniu, John Mangles i PaganeI przechadzali si po tyInym pokadzie. Francuz ywo dopytywasi swego towarzysza o ChiIi; nagle kapitanprzerwa mu i, ukazujc w stronie poudniowej pewien punkt na horyzoncie, rzek: - Panie Paganel! - Co, kochany kapitanie? - odpowiedzia uczony. - Zechciej pan zwrci wzrok w t stron; czy nic nie widzisz? - Nic. - Bo nie patrzysz tam, gdzie trzeba. Nie na horyzont, lecz spojrzyj wyej w oboki... - W oboki?... doprawdy - nic nie widz. - O! teraz... patrz naprzd nad sam szczyt przedniego masztu. - Nic nie widz. - Bo nie chcesz widzie. Jakkolwiek jestemy jeszcze o czterdzieci mil oddaleni, to jednak wierzchoek Teneryffy ukazuje si ju bardzo wyranie. W kilka godzin potem Paganel, chcc nie chcc, musia dojrze bardzo ju bliski wierzchoek gry. - Wic to si nazywa owym synnym "pikiem" Teneryffy? - rzek tonem nieco pogardliwym. - Nieinaczej. - Ale przecie nie jest znw tak wysoki. - Jednake wyniesiony jest na jedenacie tysicy stp ponad powierzchni morza. - To nie tak, jak Mont-Blanc! - Pomimo to uznasz, e cel do wysoki, gdy zechcesz wspi si na niego. Oh! wspina si? I naco wspina si tam, kochany kapitanie, po Humbolcie i Beauplanie? Po takim genjuszu, jak Humboldt, raz jeszcze powtarzam! Wszed on na t gr i opisa j tak, e nic ju do yczenia nie pozostaje; zbada wszystkie pi jej pasw, a mianowicie: wina, laurw,sosen, zaroli i nareszcie pas jaowy. Dotar do takiego jej wierzchoka, gdzie usi nie byo mona, jeno zaledwie nog postawi. Stamtd wzrokiem ogarnia przestrze, dorwnywajc czwartej czci Hiszpanji. Nastpnie zwiedzi wulkanidotar a gbi wygasego krateru. Po tem wszystkiem cbym ja tam robi? Pytam ci, mj kapitanie. - Zapewne - odpowiedzia John Mangles - ale to tem gorzej dla ciebie, kochany panie Paganel, bo znudzisz si miertelnie, czekajc na okrt w porcie Teneryffy, gdzie spodziewa si moesz bardzo mao rozrywek. - Ha! wina to ju mojego roztargnienia; ale powiedz mi, kochany panie Mangles, czy na wyspach Zielonego Przyldka nie atwiej mi bdzie znale okrt? - Zapewne, zapewne! Nic atwiejszego, jak znale sposobno w Villa da Praia. - A prcz tego - doda Paganel - t jeszcze mam korzy na widoku, e wyspy Zielonego Przyldka niezbyt s oddalone od Senegalu, gdzie znale mog moich wsprodakw; a jakkolwiek mwi o tej grupie, e jest dzika i niezdrowa, to przecie dla badawczego geografa wszystko jest ciekawe. Zobaczy, to - czego si nauczy. S wprawdzie ludzie, ktrzy nic widzie nie umiej, ale wierzaj mi, e nie nale do ich liczby... - Jak zechcesz, panie Paganel - odpar JohnMangles - co do mnie, przekonany jestem, e na twojej bytnoci wyspy Zielonego Przyldka zyska tylko mog. W kadym razie zatrzyma si tam musimy dla nabrania wgla, w niczem przeto nie opnisz naszej podry. To powiedziawszy, kapitan wyda rozkazy, aby zwrcono si na zachd od wysp Kanaryjskich i Duncan ze zwikszon szybkoci w dalsz puci si drog. Dnia 2-go wrzenia o 5-ej godzinie z rana pogodanagle si zmienia. Nastpia pora deszczw, "lo tempo das aguas", jak nazywaj ten czas Hiszpanie, czas przykry dla podrach, lecz poyteczny dla mieszkacw wysp afrykaskich, ktrym brak drzew, a przeto i wody. Morze bardzowzburzone nie dozwalao pasaerom przebywa na pomocie; wewntrz jednake statku rozmowa bardzo bya oywiona. Nastpnego dnia Paganel zacz zbiera swe manatki, z powodu niedalekiej ju chwili opuszczenia statku. Duncan przepywa pomidzy wyspami Zielonego Przyldka; minwszy ogromn awic koralow, przepyn okoo wyspy witego Jakuba, przerznitej od pnocy ku poudniowi do wyniosemi grami bazaltowemi. Nastpnie John Mangles wpyn do zatoki Villa-Praia i pod miastem zarzuci kotwic. Czas by okropny, morze spienione i pokryte ogromnemi bawanami; przez deszcz ulewny zaledwie widzie byo mona miasto, wzniesione na paszczynie w ksztacie tarasu, opartego na skaach wulkanicznych, majcych trzysta stp wysokoci. Z powodu gstego deszczu, lady Helena nie moga zwiedzi miasta, a nawet nabranie wgla z niemaemi poczone byo trudnociami. Pasaerowie Duncana pozosta musieli w swoich kajutach, nie wychylajc gowy na wiat Boy; przykra dla wszystkich pogoda dostarczya naturalnego do rozmowy wtku. Kady co powiedzia, prcz jednego majora, ktregoby chyba nawet potop powszechny ze zwykej obojtnoci wyrwa nie zdoa.Paganel biega niespokojny, potrzsajc gow. - A! to jakby naumylnie! - Rzeczywicie - rzek Glenarvan - ywioy zbuntoway si przeciw tobie, kochany panie Paganel. - O! potrafi im stawi opr. - Przecie nie zechcesz naraa si na taki deszcz - wtrcia lady Helena. - Dla mnie, pani, deszcz nic nie znaczy, ale boj si o moje pakunki, a szczeglniej narzdzia. Wszystkoby si popsuo! - Najgorzej z wysiadaniem na ld - doda znw lord Glenarvan - bo dostawszy si do Villa-Praia, niele si tam ulokowa moesz,cho niebardzo porzdnie, bo w ssiedztwiemap i wieprzw, z ktremi stosunki niezbyt s przyjemne. Ale podrnik nie zwaa na takie drobnostki. Zreszt moesz by pewny, e za siedem, najdalej osiem miesicy znajdzie si sposobno powrcenia do Europy. - Siedem lub osiem miesicy! - krzykn przeraony Paganel. - Co najmniej. Okrty niebardzo chtnie zawijaj do wysp Zielonego Przyldka w porze deszczw. Lecz moesz dobrze czas zuytkowa: archipelag ten mao jest jeszcze znany, szczeglniej pod wzgldem topograficznym, klimatologicznym, etnograficznym i hypsometrycznym. - Poznasz pan i opiszesz rzeki - dodaa ladyHelena. - Kiedy ich tu niema, pani. - To rzeczki. - Ani tych nawet. - Zawsze s jakie wody? - adnych. - Rozejrzysz si pan po lasach - wtrci powanie major. - Aby mie lasy, potrzeba drzew, a tu wanie drzew niema. - To mi liczny kraj - zauway major - gdzie nie znajdziesz ni wody, ni drzewa! - Pociesz si, kochany Paganelu - doda lordGlenarvan - gr ci przynajmniej nie zabraknie. - Oh! co mi to za gry, milordzie! Niewysokie i nie odznaczajce si adn osobliwoci, a prcz tego ju i opisane. - Ju opisane! - powtrzy Glenarvan. - Takie to moje szczcie! Na wyspach Kanaryjskich uprzedzi mnie sawny Humboldt, tu znw znany geolog, p. Karol Saint-Claire-Deville. - Czy by moe! - Tak jest, niestety! - westchn Paganel tonem aosnym. - Uczony ten znajdowa si na pokadzie korwety La Dcide, gdy zatrzymaa si u wysp Zielonego Przyldka i zwiedzi najciekawszy wierzchoek grupy,wulkan na wyspie Fogo. C wic dla mnie zostao? - A to doprawdy bardzo nieprzyjemnie. C wic poczniesz. panie Paganel? - zapyta lady Helena. Paganel milcza przez chwil. - Byby moe lepiej zrobi, wysiadajc na Maderze, cho tam ju niema wina - zauway lord Glenarvan. Uczony sekretarz Towarzystwa Geograficznego milcza, jak skaa. - Jabym czeka - rzek major zupenie takim samym tonem, jakgdyby mwi: jabymniewytrzyma. - A teraz, szanowny milordzie - spyta wreszcie Paganel - gdzie mylisz przystan? - O! chyba ju a w Conception. - Do licha! to mnie djabelnie od Indyj oddala.- Przeciwnie, od chwili, gdy opyniemy przyldek Horn, znajdziesz si bliej Indyj. - A to jakim sposobem? - Dla jadcego do Indyj - mwi Glenarvan powanie - powinno by wszystko jedno, czy one s Wschodnie czy Zachodnie. - Jakto wszystko jedno? - Nie mwic ju o tem, e mieszkacy Patagonji nazywaj si take Indjanami, jakkrajowcy Pendabu. - Ach! milordzie! Doprawdy, nigdybym nie wymyli takiego dowodzenia! - Zreszt, kochany panie Paganel, na medal zoty wszdzie zarobi mona; wszdzie robi mona poszukiwania i odkrycia. Tak wrd acucha Kordyljerw, jak w grachTybetu. - Ale bieg rzeki Yaro-Dzangbo-Tchou? - We na jej miejsce Rio CoIorado! Rzeka tanaprawd jest niewiele znana, a na mapach zazwyczaj pynie wedle fantazji geografw. - Wiem, kochany milordzie, e s tam licznebdy, czekajce sprostowania; nie wtpi take, i na danie moje Towarzystwo Geograficzne byoby mnie wysao tak do Patagonji, jak i do Indyj; ale c, gdy o tem wcale nie mylaem! - To ju wina twego zwykego roztargnienia. - No, zdecyduj si, panie Paganel, i py z nami - rzeka lady Helena z ujmujc grzecznoci. - Pani! radbym!... ale moje polecenie! - Przyrzekam ci popyn przez cienin Magellask - doda lord Glenarvan. - Milordzie! jeste kusicielem. - A zwiedzimy take Port Godowy (Port Famine). - Port Godowy! - zawoa Francuz, oblegany ze wszech stron - ten port, tak sawiony w rocznikach geografji! - Pamitaj take, panie Paganel - mwia dalej lady Helena - e w tem przedsiwziciu imi Francji bdzie miao prawo przez twj wspudzia figurowa obok imienia Szkocji, a to take co warto. - Oh! zapewne! zapewne! - W naszej wyprawie geograf bardzo przyda si moe, a c pikniejszego nad powicenie nauki na usugi ludzkoci? - Nic nadto prawdziwszego, pani. - Wierzaj mi, panie Paganel, e powiniene w tym razie ulec zrzdzeniu wypadku, albo raczej Opatrznoci. Bierz z nas przykad. Zrzdzeniem tej samej, jak si zdaje, Opatrznoci dokument ten dosta si do rknaszych - pojechalimy; los rzuci ci na pokad Duncana - nie opuszczaj go. - Widz oczywicie, moi drodzy przyjaciele - rzek wobec tego Paganel - e macie wszyscy wielk ochot, abym tu pozosta. - A ty, kochany Paganelu, umierasz z chci pozostania z nami! - doda Glenarvan. - Tak jest, do licha! - zawoa uczony geograf - ale, powiedziawszy otwarcie, obawiaem si by natrtny! IX. CIENINA MAGELLASKA Powszechna rado zapanowaa na pokadzie, gdy si wie rozniosa o postanowieniu Paganela. Mody Robert rzuci mu si na szyj z takim zapaem, eo mao nie przewrci zacnego sekretarza.- Tgi chopak! - zawoa uczony - poprbuj uczy go geografji. Poniewa za John Mangles podj si ju wyuczy go marynarki, lord Glenarvan uczyni czowieka z sercem, major wszczepi w niego powag i krew zimn, lady Helena zrobi go dobrym i szlachetnym,Maria Grant obudzi w nim uczucie wdzicznoci dla tak zacnych nauczycieli - Robert przeto mia wszelkie widoki zostaniagentleman'em co si zowie. Duncan popieszy si z nabraniem wgla i, opuszczajc co prdzej smutne te strony, zwrci si ku zachodowi, dc do wybrzey brazylijskich; 7-go wrzenia, przy agodnym wietrze pnocnem przebywszy rwnik, wpyn na pkul poudniow. Podr odbywaa si szczliwie i bez trudu; w sercach wszystkich wstpia boga nadzieja. W wyprawie tej, przedsiwzitej w celu poszukiwania kapitana Granta, przyjazne okolicznoci codziennie si mnoyy. Najwicej ufnoci w powodzenie mia kapitan statku, a to najbardziej moe dlatego, e radby miss Mari jak najprdzej widzie szczliw i pocieszon. Obchodzia go bardzo ta moda panna, a uczucie to tak zrcznie ukrywa, e je widzieli wszyscy, prcz Marii Grant. Najszczliwszym chyba czowiekiem na poudniowej pkuli by w tej chwili uczonygeograf. Cae dnie przepdza przy stoliku,pochylony nad rozoonemi mapami - a pan Olbinett sprzecza si z nim codziennie o st, na ktrym jadano, a ktry geograf zaciea swemi papierami. Ale Paganel mia po swej stronie wszystkich, prcz majora, ktrego kwestje geograficzne bardzo mao obchodziy, szczeglnie w godzinie obiadowej. Uczony sekretarz znalaz by w kufrze porucznika okrtowego stos ksiek, a w tej liczbie do znaczn liczb dzie hiszpaskich; postanowi przeto wyuczy si jzyka Cervantesa, ktrego na pokadzie nikt nie umia, a ktry mg o wiele uatwi poszukiwania na wybrzeach chilijskich. Przy wrodzonej sobie atwoci wyuczania si jzykw, Paganel spodziewa si, e za przybyciem do Conception biegle ju bdzie mwi tym jzykiem. To te zawzicie si j tej pracy i cigle szepta jakie oderwane wyrazy. W chwilach wolnych od zaj, udziela praktycznych nauk modemu Robertowi, obznajmiajc go najprzd z historj krajw, do ktrych Duncan z takim dy popiechem. Dnia 10-go wrzenia znajdowano si pod 5o 37' szerokoci i 81o 15' dugoci, i tego to wanie dnia Paganel dowiedzia si szczegu, ktrego by moe i najuczesi iego e j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA"PDc #( $Qc %# c &1 Z nawet nie znaj. Opowiadajc historj Ameryki, sign wspomnieniem a do Krzysztofa Kolumba, a koczc opowiadaniedoda, e sawny Genueczyk umar, nie wiedzc o tem, e odkry wiat nowy. Wszyscy suchacze zaprzeczyli temu. Paganel uporczywie obstawa przy swem twierdzeniu. - Nic pewniejszego - mwi z zapaem. - Nie myl umniejsza przez to sawy Kolumba, ale fakt jest niezawodny. W kocupitnastego wieku wszystkie umysy zajte byy uatwieniem komunikacji z Azj, wynalezieniem zachodniej drogi do Wschodu,czyli krcej mwic, wyszukaniem najkrtszej drogi do kraju "korzeni i bakalij". O to samo kusi si i Kolumb, jak wielu innych. W tym celu odby cztery podre; dopywa do Ameryki w okolicach Cumana, Honduras, Mosquitos, Nikaragua, Veragua, Costa-Rica, Panamy, ktre bra zakrainy japoskie i chiskie, i umar, nie wiedzc o istnieniu wielkiego ldu, ktremu imienia nawet swego nie przekaza. - Wierz ci, kochany panie Paganel - rzek Glenarvan - jednake dziwne mi si to wydaje - i dlatego te prosz ci, powiedz mi, ktrzy to eglarze poznali si pierwsi na odkryciach Kolumba? - Wszyscy, ktrzy po nim t sam podr odbywali [6]. A najprzd Ojeda, ktry mu ju w poprzednich towarzyszy wyprawach; dalej Wincenty Pinzon, Wespucjusz, Mendoza, Bastidas, Cabral, Solis, Balboa. Wszyscy ci eglarze opynli wzdu wschodnie brzegi Ameryki, a przekroczyli je, zstpujc ku poudniowi, gnani tym samym prdem, ktry nas dzi naprzd popycha z tak si! Patrzcie oto, kochani przyjaciele, przepynlimy rwnik w tem samem miejscu, w ktrem go przeby Pinzon w ostatnim roku pitnastegowieku i zbliamy si do tego samego stopniaszerokoci poudniowej, pod ktrym on pierwszy postawi nog na ziemi brazylijskiej. W nastpnym roku Portugalczyk Cabral dotar do portu Seguro.Dalej Wespucjusz w trzeciej swojej wyprawie 1502 r. jeszcze si bardziej na poudnie posun. W roku 1508 Wincenty Pinzon i Solis wsplnie wypynli na rozpoznanie wybrzey amerykaskich, a w r. 1514 Solis odkry ujcie rzeki la Plata, gdzie poarty zosta przez dzikich krajowcw, Magellanowi przekazujc sawi zasug opynicia wielkiego ldu. Znakomity ten eglarz wyjecha w r. 1519 zpiciu okrtami, a trzymajc si wybrzea Patagonji, odkry port 8-go Dezyderjusza, port 8-go Juljana, gdzie dugo si zatrzyma; dalej pod 52-im stopniem szerokoci odkry cienin "Jedenastu tysicy dziewic", ktra pniej od jego imienia nazwana zostaa, a 28-go listopada 1520 r. wypyn na Ocean Spokojny. Ach! jakieje musia dozna radoci, z jak si serce mu bi musiao, gdy ujrza na horyzoncie wody nieznanego sobie morza, byszczce w jasnych promieniach soca! - Oh tak! tak, panie Paganel - zawoa Robert Grant, uniesiony opowiadaniem geografa - chciabym tam by i podziela tjego rado. - Ja take, mj chopcze, i upewniam ci, e nie bybym chybi tej sposobnoci, gdyby mi niebo byo pozwolio urodzi si otrzysta lat wczeniej. - Znw dla nas byaby strata, panie Paganel- rzeka lady Helena - bo nie znajdowaby si w tej chwili z nami na pokadzie Duncana i nie opowiadaby nam tej historji.- Kto inny opowiedziaby j pastwu, dodajc, e poznanie wybrzey zachodnich zawdziczamy braciom Pizarrom. Odwani ciawanturnicy i ich towarzysze upamitnili sizaoeniem miast: Cusco, Quito, Lima, Santjago, Villarica, Valparaiso i Conception, do ktrego niesie nas w tej chwili Duncan. wczesne odkrycia Pizarrw i Magellana dopeniay si wzajemnie i day mono dokadniejszego skrelenia karty wybrzey amerykaskich, z wielkiem zadowoleniem uczonych starego wiata. 6 - Ja - rzek Robert - bybym si tem wszystkiem jeszcze nie zadowoli. - Dlaczego? - spytaa Maria, ciekawie patrzc na swego braciszka, zapalajcego si do historji wielkich odkry. - Tak jest, dlaczego, mj chopcze? - powtrzy lord Glenarvan, zachcajc go i omielajc umiechem dobroci. - Bo pragnbym si dowiedzie, co byo poza cienin Magellask. - Brawo, mj may zuchu! I ja take bybym ciekawy, czy ld ten cignie si a do bieguna, czy te jest tam morze czyste,jak si domyla Drake, jeden z twych wsprodakw, milordzie. Std atwy wniosek, e gdyby Robert Grant i Jakub Paganel yli w siedemnastym wieku, byliby si niezawodnie zacignli do Orszaku Shoutena i Lemaire'a, dwu Holendrw, bardzo ciekawych rozwizania tej zagadki geograficznej. - Czy to byli uczeni? - spytaa lady Helena. - Nie, pani; byli to odwani kupcy, ktrych bynajmniej nie obchodzia naukowa strona odkrycia. Istniaa nawczas holenderska kompanja Indyj Wschodnich, posiadajca monopol handlu, prowadzonego przez cienin Magellask. A poniewa w owym czasie nie znano innego zachodniego przejcia do Azji, przywilej zatem taki prawdziwem by dla innych skrpowaniem. Niektrzy z handlujcych chcieli zwali ten monopol przez odkrycie innej cieniny; w tej wanie liczbie by Izaak Lemaire, czowiek wyksztacony i zrczny. Chtnie ofiarowa si on ponie koszta wyprawy, ktr dowodzili: synowiec jego, Jakub Lemaire, i Shouten, tgi marynarz rodem z Horn. eglarze ci wypynli w czerwcu 1615r., to jest w sto lat prawie po Magellanie i odkryli cienin Lemaire'a a 12-go lutego 1616 r. opynli sawny przyldek Horn, ktry bardziej moe, ni przyldek Dobrej Nadziei, zasuy na nazw przyl X. TRZYDZIESTY SIDMY RWNOLENIK W om dni po opyniciu przyldka Pilares, Duncan ca si pary pdzi do wspaniaej, dugiej na dwanacie, a szerokiej na dziesi mil zatoki Talcahuano. Pogoda bya przeliczna. Na czystem niebietego kraju ani jedna chmurka nie postanie od listopada do marca, a wiatr poudniowy stale wieje na caej dugoci tych wybrzey, osonitych acuchem Andw. Stosownie do rozkazw lorda Glenarvana, John Mangles starannie okra archipelag Chiloe i inne liczne szcztki rozbitego tu ldu amerykaskiego. Cokolwiek mogcego nalee do zatonionego okrtu, uamek masztu lub innego drzewa, rk ludzk obrobionego, mg wprowadzi podrnych na lady rozbitkw. Lecz niestety! Nic nie dostrzeono, a Duncan, pync wci, zarzuci nareszcie kotwic w porcie Talcahuano, w czterdzieci dwa dni po opuszczeniu mtnych wd portu Clyde. Lord Glenarvan kaza spuci czno i wrazz Paganelem wysiad na tam nadbrzen. Uczony geograf, korzystajc ze sposobnoci, chcia uy do rozmowy jzyka hiszpaskiego, ktrego z takim wyuczy si mozoem; lecz ku wielkiemu swemu zdziwieniu krajowcy nic a nic go nierozumieli. - le wymawiam, nie nam prawdziwie hiszpaskiego akcentu - powtarza zmartwiony Paganel. - Chodmy na komor - rzek wtedy lord Glenarvan. Tam, przy pomocy kilku wyrazw angielskich, a bardziej jeszcze gestw, objaniono ich, e konsul brytaski rezydowa w Conception, o godzin drogi stamtd odlegem. Glenarvan wyszuka parrczych koni i wkrtce potem wraz z Paganelem wjeda w mury tego miasta, zaoonego przez Hiszpana Valdivia, dzielnego towarzysza Pizarrw. Jake ono wiele stracio z dawniejszej swej wietnoci! Czsto napadane i rabowane przez dzikich krajowcw, spalonew 1819 r., opustoszae w zwaliskach nawp stojcego jeszcze muru, noszce lady poaru i zniszczenia, przymione wzitoci wieo wzrastajcego Talcahuano, zaledwie om tysicy liczyo mieszkacw, ktrych lenistwo pozwalao zarasta traw ulicom. adnego handlu, adnego ycia, adnej przedsibiorczoci. Zkadego balkonu odzywa si gos mandoliny, przez aluzje kadego okna przedziera si piew cichy, lecz namitny. Conception, niegdy miasto dzielnych i przemylnych ludzi, dzi zostao osad kobiet i dzieci. Glenarvan niebardzo by ciekawy dochodzi przyczyn tego upadku i, nie zwaajc na uwagi i nalegania Jakuba Paganela, bez straty czasu uda si wprost do J. R. Bentocka, esq., konsula najjaniejszej krlowej angielskiej, ktry przyj go jak najlepiej, a dowiedziawszy o historji kapitana Granta, przyrzek zarzdzi poszukiwania w caej nadbrzenej okolicy. Na zapytanie, czy trzymasztowiec Britannia, dc ku trzydziestemu sidmemurwnolenikowi, przepywa wzdu brzegw chilijskich lub araukaskich, lord Glenarvan przeczc otrzyma odpowied. aden raport o wypadku tego rodzaju nie doszed ani do konsula, ani do jego kolegw. Glenarvan nie zniechci si tem bynajmniej. Powrci do Talcahuano i, nie szczdzc ani zabiegw, ani stara, ani kosztw, wysa w rne strony ajentw dla powzicia w tym wzgldzie wiadomoci. Wszystkie poszukiwania okazay si daremne i do niczego nie doprowadziy; trzeba byo wnosi, e Britannia adnego nigdzie nie pozostawia ladu swego rozbicia. Glenarvan uwiadomi wtedy swych towarzyszy o bezskutecznoci zabiegw. Maria Grant i Robert mocno tem byli zmartwieni. Byo to w sze dni po przybyciu Duncana do Talcahuano. Wszyscy pasaerowie zebrali si na tylnym pokadzie. Lady Helena nie wyrazami ju - bo i c moga powiedzie? - ale pieszczotami pocieszaa biedne dzieci kapitana Granta. Jakub Paganel raz jeszcze z uwag odczyta zagadkowy dokument, jakby mu chcia wydrze tajemnice dotd nieznane. Od godziny ju prawie wpatrywa si w papier, gdy Glenarvan przerwa mu zamylenie. - Paganelu! - rzek - odwouj si do twej przenikliwoci: moe bdne jest nasze tumaczenie tego dokumentu? Czy w tumaczeniu tem jest jaka nielogiczno? Paganel, zamylony gboko, nie odpowiedzia. - Moe by, e mylimy si co do miejsca zaszej katastrofy? - cign Glenarvan. - Czy nazwa Patagonji nie przyjdzie najprzd na myl kademu, najmniej nawet przenikliwemu czowiekowi. Paganel wci milcza. - Wkocu czy nazwy tej nie usprawiedliwia jeszcze wyraz Indjanie? - Najzupeniej - wtrci obojtnie Mac Nabbs. - I czy z tego nie wynika jasno, e rozbitki, piszc to, obawiali si popa w niewol Indjan? - Tu ci przerywam, kochany lordzie - rzeknareszcie Paganel - i twierdz, e jeli wszystkie twoje wnioski, dotd przytoczone, s usprawiedliwione, to ostatni bynajmniej nie zdaje mi si uzasadniony i racjonalny. - Co przez to rozumiesz, panie Paganel? - spytaa lady Helena, a oczy wszystkich zwrciy si ku geografowi. - Rozumiem to - odpowiedzia Paganel z naciskiem - e kapitan Grant jest obecnie u Indjan w niewoli, i dodam, e dokument w tym wzgldzie adnej nie pozostawia wtpliwoci. - Na Boga! wytumacz si pan janiej - nalegaa miss Grant. - Nic atwiejszego, kochana panno Marjo; zamiast czyta stan si niewolnikami, czytajmy s niewolnikami, a wtedy ju wszystko bdzie jasne, jak na doni. - Ale to by nie moe! - powiedzia lord Edward. - By nie moe? A dlaczegby nie, mj szlachetny przyjacielu - spyta Paganel z umiechem. - Bo butelka musiaa by w morze rzucona w chwili, gdy okrt rozbija si o skay. Std konieczny wniosek, e stopnie dugocii szerokoci stosuj si do miejsca, w ktrem rozbicie nastpio. - adnego na to niema dowodu - ywo odpar Paganel - i nie wiem, dlaczegoby ci nieszczliwi, bdc ju przez Indjan zawleczeni w gb kraju, nie mieli sposobu uwiadomienia zapomoc tej butelki o miejscu swej niewoli? - Dla prostej przyczyny, kochany Paganelu, e, chcc rzuci butelk do morza, przedewszystkiem trzeba mie morze wpobliu. - Albo te w braku morza - odrzek Paganel- rzek, do niego wpadajc. Z milczcem zdziwieniem przyjto t niespodziewan, cho tak prost odpowied.Po oywionym wzroku, jakim na Paganela patrzyli jego suchacze, pozna geograf zarazem, e kademu z nich nowy w sercu bysn promyk nadziei. Lady Helena pierwsza zawoaa: - Co za myl! - I wcale dobra myl! nieprawda! - z naiwnoci doda geograf. - Twojem wic zdaniem?.. - pyta Glenarvan.- Moje zdanie jest: szuka trzydziestego sidmego rwnolenika w miejscu, gdzie sistyka z wybrzeem amerykaskiem, a znalazszy to miejsce, i w kierunku rwnolenika, nie oddalajc si od niego anina p stopnia, a do punktu, w ktrym on zachodzi w Ocean Atlantycki. W takim kierunku najprdzej moemy spotka rozbitkw z okrtu Britannia. - Saba to szansa - odezwa si major. - Jakkolwiek saba - odrzek Paganel - zawsze sdz, e nie powinnimy i tej zaniedbywa. A jeli prawdziwe jest moje przypuszczenie, e butelka ta moga wypyn z rzeki na morze, to w takim razie niezawodnie trafimy na lad biednych niewolnikw. Przypatrzcie si, kochani przyjaciele, z uwag karcie tego kraju, a niezawodnie zgodzicie si na moje zdanie. To mwic, Paganel rozoy na stole mapChili i prowincyj argentyskich. - Patrzcie - mwi - przejdmy si niejako po tym ldzie amerykaskim. Przerzumy si za Kordyljery i Andy, zstpmy na paszczyzn Pampa. Czy mao w tym krajurzek, rzeczek i innych wd rozmaitych? Bynajmniej. Oto Rio-Negro, oto Rio-Colorado,a oto inne wpadajce do nich rzeki, przecinajce trzydziesty sidmy stopie szerokoci; a rcz, e kada z nich mogaposuy do przeniesienia na morze tego dokumentu. Tam moe wpord jakiego dzikiego pokolenia, w rku Indjan, na brzegu jednej z tych rzek nieznanych, w jakim ciasnym wwozie, ci, ktrych mam prawo nazywa przyjacimi naszymi, oczekuj z upragnieniem cudu Opatrznoci! Czy powinnimy zawie ich nadzieje? Nie zgodzicie si ze mn, e powinimy cile pilnowa si tej linji, jak palec mj kreli w tej chwili na karcie? A jeli wbrew wszelkim przewidywaniom i ja myl si jeszcze, to czy nie jestemy obowizani postpowa a do koca wzdu trzydziestego sidmego rwnolenika, a nawet gdyby tego byo potrzeba dla odnalezienia rozbitkw, to wraz z nim okry wiat dokoa? Sowa te, wymwione ze szlachetnym zapaem, ywe wywary wraenie na suchaczach Paganela. Wszyscy powstali z miejsc i ucisnli mu rk. - Tak, mj ojciec musi by tam! - zawoa Robert Grant, poerajc oczyma kart, na stole rozoon. - Gdziekolwiek jest - rzek lord Glenarvan -znajdziemy go, moje dzieci! Dowodzenie naszego przyjaciela Paganela zdaje mi si by nader logiczne, i bez wahania wypada nam uda si drog, przez niego wskazan. Kapitan Grant znajduje si albo w rku licznych osiadych tu Indjan, albo te jest niewolnikiem u ktrego z drobnych pokole koczujcych. W ostatnim wypadku oswobodzimy go z atwoci; w przeciwnym razie, zbadawszy dobrze pooenie, poczymy si z osad Duncana na wybrzeu wschodniem, dostaniemy si do Buenos-Ayres, a tam utworzymy oddzia pod wodz majora Mac Nabbsa i zmoemy choby wszystkich Indjan prowincji argentyskiej. - Wybornie, wasza dostojno, wybornie! - zawoa John Mangles - rcz, e przejdziemy ld amerykaski bez najmniejszego niebezpieczestwa. - Bez niebezpieczestwa i bez trudu - dodaPaganel. - Ilu tego ju dokazao podrnikw, ktrzy nie mieli ani takich, jak my, rodkw ku temu, ani ich nie podtrzymywaa w wytrwaniu wielko przedsiwzicia! Oto w roku 1782 niejaki Basilio Villarmo z Carmen dosta si ju a do Kordyljerw. W 1806 znowu pewien Chilijczyk, alkad prowincji Conception, don Luis de la Cruz, wyjechawszy z Autuco, nie trzyma si cile trzydziestego sidmego stopnia a, przebywszy Andy, dosta si a do Buenos-Ayres, po czterdziestu siedmiu dniach podry. Nareszcie pukownik Garcia, Alcide d'Orbigny i mj szanowny kolega, doktr Marcin de Moussy, przebieglicay ten kraj we wszystkich kierunkach i zrobili dla nauki to, czego my teraz mamy dokona dla ludzkoci. - Panie! panie! - rzeka Maria Grant gosemdrcym ze wzruszenia - jake ci wynagrodzi powicenie, ktre si na tyle naraa niebezpieczestw? - Niebezpieczestw! - zawoa Paganel. - Kto mwi o niebezpieczestwach? - Pewno nie ja - odrzek miao Robert, w ktrego oku byszczaa odwaga i gotowo na wszystko. - Niebezpieczestwa! - raz jeszcze powtrzy Paganel - czy one istniej! Zreszt o c tu idzie? O przebycie trzystu pidziesiciu mil zaledwie, gdy trzyma sibdziemy linji prostej; o podr odby si majc pod t sam szerokoci, pod jak na drugiej pkuli le Hiszpanja, Sycylja i A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA'Pc (N& )/c *"c +1 X Grecja, a zatem i w takim samym klimacie; o podr, ktra miesic najwyej trwa moe! To to przechadzka, spacer dla przyjemnoci, nic wicej! - Sdzisz wic, panie Paganel - zapytaa lady Helena - e jeli nasi przyjaciele wpadliw moc Indjan, to ci oszczdzili im ycia? - Jakto, czy sdz, pani! Ale Indjanie przecie nie s ludoercami! Bynajmniej! Jeden z moich rodakw, ktrego znaem w Towarzystwie Geograficznem, niejaki Guinnard, przez trzy lata by w niewoli u Indjan stepowych. Cierpia, coprawda, wiele, le by traktowany, ale koniec kocw ywy i cay wyszed z tej biedy. Europejczyk jest istot bardzo w tym krajuuyteczn; Indjanie wiedz o tem i szanowa go umiej, jak zwierz nader rzadkie i kosztowne. - A wic niema si co namyla duej - zawoa lord Glenarvan - trzeba jecha i tojecha bez najmniejszej straty czasu. Jak drog obierzemy? - atw i przyjemn - odpowiedzia Paganel.- Troch gr z pocztku, dalej niewielka spadzisto na wschodniej pochyoci Andw a wkocu gadka, piaszczysta i trawiasta naprzemian paszczyzna; istny ogrd, wabicy wdzikami przyrody. - Poradmy si lepiej karty - rzek powanie Mac Nabbs. - Oto jest, kochany majorze. Ruszymy od trzydziestego sidmego rwnolenika na wybrzeu chilijskiem, pomidzy cyplem Rumena i zatok Carnera. Przeszedszy stolic Araukanji, wwozem Antuco przedrzemy si przez Kordyljery, pozostawiajc wulkan Antuco na poudniu; potem przez Neuquem i Rio-Colorado dotrzemy do Pampy, jeziora Salinas, rzeki Guamini, i Sierra Tapalquen. Tam ju rozpoczynaj si granice prowincji Buenos-Ayres, ktr przebywszy, wejdziemy na Sierra Tandil, a stamtd poszukiwania nasze posuniemy a do cypla Medano na wybrzeach oceanu Atlantyckiego. Tak rozwijajc program wyprawy, Paganel nie rzuci nawet okiem na lec przed nimkart - umia j bowiem napami doskonale. Pene zasug i wartoci prace takich podrnikw jak Fresier, Molina, Humboldt, Miers i d'Orbigny wyryy si gboko w jego umyle. Skoczywszy owo wyliczanie geograficzne, doda: - A wic, moi przyjaciele, widzicie, e droga jest prosta; moemy j odby w cigu trzydziestu dni i rwnoczenie z Duncanem, a nawet moe i wczeniej stanna wybrzey wschodniem, gdy jego bieg wstrzymany by moe przez wiatry przeciwne. - Tak wic - rzek John Mangles - Duncan bdzie musia kry pomidzy przyldkamiCorrients i w. Antoniego? - Nieinaczej. - A jake nas podzielisz na t wypraw? - zapyta Glenarvan. - To rzecz bardzo atwa. Chodzi tu o zbadanie pooenia, w jakiem si znajduje kapitan Grant, a nie o walk z Indjanami. Sdz przeto, e lord Glenarvan, jako nasz dowdca i zwierzchnik, major, ktry miejsca swego nikomu nie zechce ustpi, wasz suga Jakub Paganel!... - A ja! - zawoa mody Grant. - Robert! Robert! - powtrzya Maria. - A czemuby nie? - odpowiedzia Paganel. -Podre ksztac modzie. Wic my czterej i trzech marynarzy z Duncana... - Jakto - przerwa John Mangles, zwracajc si do swego pana - czy wasza dostojno nie raczy si wstawi za mn? - Mj kochany Mangles - odrzek Glenarvan - na pokadzie zostawiamy nasze pasaerki,to jest wszystko, co mamy najdroszego nawiecie. Kt nad niemi czuwa bdzie, kto broni i strzec naszych kobiet, jeli nie waleczny kapitan Duncana? - Nie moemy wic towarzyszy wam? - rzeka lady Helena, ktrej oczy zaszy mg smutku i alu. - Moja droga Heleno - odpowiedzia Glenarvan - podr nasza odby si musi w wyjtkowych warunkach popiechu; rozczenie nasze bdzie krtkie i... - Rozumiem ci, mj przyjacielu - rzeka z popiechem lady Helena - idcie i daj Boe, aby si wam jak najpomylniej powiodo wasze przedsiwzicie! - Zreszt, nie jest to podr - wtrci Paganel. - A c takiego? - spytaa lady Helena. - Przejcie, nic wicej. Przejdziemy po ziemi, jak uczciwi ludzie, robic jak mona najwicej dobrego - wemiemy sobie za godo: Transire benefaciendo. - Na tych wyrazach Paganela skoczya si dyskusja,jeli tak nazwa mona rozmow, w ktrej wszyscy zgadzali si na jedno. Tego samego jeszcze dnia rozpoczto przygotowania i postanowiono w tajemnicy zachowa wypraw, aby nie zbudzi przedwczenie czujnoci Indjan. Wyjazd oznaczony by na 14-go padziernika. Gdy przyszo do wyboru majtkw, wszyscy ofiarowali swe usugi - tak, e Glenarvan by w kopocie, kogo wybra; eby wic nikomu nie zrobi przykroci, wybr zostawi losowi. Woono w kapelusz kartki z nazwiskami caej osady, a wycignite trzy wskazay: l) porucznika Tomasza Austina, 2) Wilsona, tgiego i silnego zucha, oraz 3) Mulradyego,ktryby si samego Toma Sayersa[8] nie ulk w walce. Lord Edward ywo prowadzi przygotowania; chcia by gotowy na dzie oznaczony - i tak si te stao. Jednoczenie John 8 sawny bokser londyski. Mangles zaopatrywa Duncana w wgiel, aby mc take bezzwocznie wypyn na morze. Chodzio mu bardzo o to, aby wyprzedzi podrnych i wczeniej od nich stan przy wschodniem wybrzeu amerykaskiem. XI. PRZEJCIE PRZEZ CHILI Przewodnicy, z krajowcw wybrani i najciprzez lorda Glenarvana, byli to trzej mczyni i jedno dziecko. Starszy mulnik by Anglikiem osiadym i naturalizowanym wtym kraju od lat przeszo dwudziestu. Trudni si on wynajmowaniem muw podrnym i przeprowadzaniem ich przez rne przejcia w Kordyljerach, a nastpnie oddawa ich przewodnikowi argentyskiemu (baqeano), znajcemu dobrze drogi w pampach1. Anglik ten nie zapomnia zupenie, w towarzystwie muw i Indjan, swego jzyka rodowitego img rozmwi si z podrnymi. Korzystaz tego lord Glenarvan, tem bardziej, e hiszpaszczyzny Jakuba Paganela nigdzie jeszcze nie rozumiano. Ten starszy mulnik, "capataz", jak Chilijczycy mwi, mia do pomocy dwu krajowcw i dzieciaka dwunastoletniego. Indjanie pilnowali muw, objuczonych pakami, a chopiec popdza ma klacz (madrina), okryt dzwonkami, ktra prowadzia za sob dziesi innych muw. Na siedmiu z nich siedzieli podrni, na jednym "capataz", a dwa pozostae dwigay ywno i kilka sztuk materji, na podarunki dla miejscowych kacykw w raziepotrzeby. Indjanie, wedle zwyczaju, szli pieszo. Tak wic i bezpieczestwo, i popiech zapewnione byy w tej podry przez Ameryk Poudniow. Nieatwa to i niezwyka podr przez ogromne acuchy Andw. Nie podobnaby jej odby bez pomocymuw, z ktrych najlepsze s argentyskie. Wyborne te stworzenia pod wzgldem siy i wzrostu przewyszay w tym kraju nawet pierwotne okazy swego rodzaju. W poywieniu s wcale niewybredne; pij raz tylko na dzie, odbywaj po dziesi mil (lieues) w cigu omiu godzin i bez trudnoci dwigaj czternacie arrobw (arroba way przeszo 28 funtw). Na tej drodze, wiodcej od jednego oceanu do drugiego, niema adnej obery. Trzeba je miso suszone, ry z pieprzem tureckim, lub zwierzyn ubit po drodze. Zanapj suy woda z grskich potokw lub ze strumykw na paszczynie, zaprawionakilku kroplami rumu, ktrego kady ma pewien zapas w rogu wolim. Trzeba si te wystrzega wszelkiego naduycia napojw spirytusowych, bo te nie su w klimacie, gdzie system nerwowy czowieka jest do najwyszego stopnia rozstrojony. Ca pociel stanowi siodo krajowe, zwane "recado", ktre zrobione jest ze skr baranich, wyprawnych wraz z wen, przewizanych szerokiemi pasami, przepysznie haftowanemi. Podrny, owinwszy si w to ciepe okrycie, artujez nocnych chodw i wilgoci i pi wybornie. Glenarvan, jako czowiek przywyky do podry, stosujcy si do zwyczajw rnych krajw, przyj kostjum chilijski dla siebie i dla wszystkich swych towarzyszy. Paganel i Robert - dwa dzieciaki,stary i mody - nie posiadali si z radoci, przebierajc gowy w "poncho"2 narodowe i wkadajc na nogi buty, wyrobione ze skry zdartej z tylnych ap rebicia. Trzeba byo widzie ich muy bogato osiodane, majce w pyskach arabskie wdzida, dugie plecione skrzane uzdeczki, suce za bicz zarazem, by bogato przystrojone w rne metalowe ozdoby i dwigajce sakwy z ywnoci, zwieszone z obu stron. Paganel,zawsze roztargniony, o mao e nie spad, wsiadajc na swego mua; lecz wdrapa sinareszcie na siodo, majc u boku nieodstpn sw lunet, a woywszy nogi silnie w strzemiona, zaufa cakowicie zmylnoci zwierzcia i bynajmniej tego nieaowa. Mody Robert odrazu dowid, e posiada wszystkie przymioty tgiego jedca. Wyruszono. Pogoda bya cudowna, niebo nadzwyczaj czyste, atmosfer odwiea wietrzyk od morza wiejcy, agodzc zbyt palce promienie soca. Gromada szybkim krokiem stpaa po nierwnych wybrzeachzatoki Talcahuano, chcc co rychlej dosta si do rwnolenika, lecego o 30 mil na poudnie. W cigu pierwszego dnia podrni,niewiele mwic, do prdko jechali przez zarose trzcin, wyschnite moczary. W duszach ich tkwiy jeszcze wieo wyryte wraenia poegnania. Dotd jeszcze w oddaleniu widzieli dym maszyny Duncana, gincy na horyzoncie. Wszyscy milczeli prcz Paganela; uczony ten geograf sam sobie zadawa pytania po hiszpasku i sam te na nie w tym nowym dla siebie jzyku odpowiada. Kapataz z natury by milczcy,a rzemioso mulnika niewiele go te gadatliwszym uczynio. Zaledwie e odzywa si niekiedy do swoich pomocnikw, ktrzy nieczsto potrzebowali rozkazw, znajc doskonale swe obowizki.Zwyczajem jest mulnikw, by, wyjechawszyo smej godzinie po niadaniu rannem, nie zatrzymywa si na wypoczynek a o czwartej wieczorem; Edward Glenarvan cile zastosowa si do tego zwyczaju. Tego dnia kapataz da znak do wypoczynku przy miecie Arauco, lecem na poudniowem wybrzeu zatoki. Stamtd byo i jeszcze ze dwadziecia mil na zachd a do zatoki Carnero, dla znalezieniakracowego punktu trzydziestego sidmego rwnolenika. Poprzednio ju wysani przezGlenarvana ludzie przebiegli ca t cz pobrzea, nie napotkawszy nigdzie ladw rozbicia. Nowe poszukiwania byyby wic bezuyteczne; postanowiono tedy obra Arauco za punkt wyjcia i stamtd kierowasi na wschd, wci trzymajc si cile linji prostej. Gromadka zatrzymaa si na noc w miecie i rozoya si na dziedzicu obery, w braku jakiegokolwiek pomieszczenia wewntrz. Arauco jest stolic Araukanji, stanu, majcego rozlegoci sto pidziesit mil (francuskich) wzdu i trzydzieci wszerz;mieszkaj tam Molukowie, ci starsi synowierasy chilijskiej, opiewanej w utworach poety Ercilla. Plemi to dumne i silne, jedyne byo ze wszystkich plemion, zamieszkujcych obie Ameryki, ktre nigdy nie zostawao pod obcem panowaniem. Arauco naleao wprawdzie niegdy do Hiszpanw, ale ludno nigdy si nie poddaa, tak jak dzi opiera si zaborczym projektom Chilijczykw, a sztandar ich niepodlegoci - biaa gwiazda na bkitnempolu, powiewa jeszcze na wierzchoku pagrka ufortyfikowanego, ktry suy do obrony miasta. Podczas gdy przygotowywano wieczerz, Glenarvan, Paganel i kapataz przechadzali si pomidzy domami o somianych strzechach. Oprcz kocioa i zwalisk klasztoru franciszkaskiego, Arauco nic niema ciekawego. Glenarvan chcia zebra jakie wiadomoci, lecz mu si to nie udao, Paganela do rozpaczy przyprowadzao to, e go mieszkacy tamtejsi nie rozumieli; lecz poniewa mwilipo araukasku, to jest jzykiem narodowym, uywanym tam powszechne a do cieniny Magellaskiej, hiszpaszczyzna przeto Paganela czynia na nich takie wraenie, jakgdyby odzywa si do nich, naprzykad, po hebrajsku. Nie mogc suchu zaspokoi, pas on przynajmniej wzrok widokiem rnych typw rasy moluckiej, z prawdziw radoci uczonego badacza. Mczyni byli wysokiego wzrostu,o twarzach paskich, cerze miedzianej, z zarostem rzadkim, oka ponurego, o gowach szerokich, pokrytych dugiemi wosami czarnemi. Widoczna na nich bya ta bezczynno nuca, waciwa wszystkim ludom wojowniczym, ktre nie wiedz, co zrobi w czasie pokoju. Kobiety mizerne, lecz mocne, oddane byy cakowicie mozolnym zajciom gospodarskim: opatryway konie, czyciy bro, oray, poloway dla swych panw i znajdoway jeszcze czas na wyrabianie tych bkitno-turkusowych ponszy, ktrych robota wymaga okoo dwu lat pracy, a z ktrych kade kosztuje co najmniej sto dolarw (pidziesit frankw). - To prawdziwi Spartanie! - powtarza Paganel, gdy po przechadzce zasiada do wsplnej wieczerzy. Kady atwo zrozumie, ile byo przesady wtym wykrzykniku uczonego geografa; tem wicej, gdy doda jeszcze, e serce silniej mu bio przy zwiedzaniu miasta Arauco. Spytany przez majora o powd tego nadzwyczajnego i niespodziewanego "bicia serca", odpowiedzia, e wzruszenie jego byo bardzo naturalne wobec wspomnienia, e jeden z jego rodakw zasiad niegdy natronie araukaskim; tym eks-monarch by Tonneins, wyborny czowiek, byy adwokat z Peringueux, wraliwego usposobienia a nawet nieco awanturniczego. artowano z przygd i upadku jego krlewsko-murzyskiej moci Aureljusza Antoniego I-go, a wkocu za jego zdrowie speniono toast wdk z kukurydzy, zwan w krajowym jzyku chicha. W chwil potem podrni, owinwszy si w swe ponsza, smacznie zasnli. Nastpnego dnia, o smej z rana, orszak podrny wyruszy w drog, dc na wschd wedug trzydziestego sidmego rwnolenika. Podrni przechodzili przez urodzajne terytorja Araukanji, bogate w stada i winnice. Zwolna jednak coraz czciej bezludne znajdowali przestrzenie. Zaledwie co mila napotykali ndzn chat "restreadora", to jest indyjskiego poskromiciela koni, ktrych sawa znana jest w caej Ameryce. Gdzie niegdzie stao pustkowie po opuszczonej stacji pocztowej,suce za schronienie bakajcym si po paszczynie krajowcom. Po drodze podrni napotkali dwie rzeki: Reque i Tubal,ale kapataz, obeznany z miejscowoci, znalaz brd i przeszli szczliwie. Na horyzoncie ku pnocy roztacza si majestatycznie acuch Andw - lecz bya to tylko niewielka czstka ogromnego grzbietu, na ktrym wspiera si cae rusztowanie Nowego wiata. Po przejciu trzydziestu piciu mil, o czwartej godzinie wieczorem, zatrzymano si na rwninie, pod cieniem olbrzymich mirtw. Rozkieznano muy i puszczono je na ki, obficie porose traw. Ludzie, posiliwszy si, jak zwykle, ryem i misem,snem pokrzepili nieco znuone czonki, a kapataz tymczasem i pomocnicy jego strowali zkolei. Poniewa pogoda sprzyjaa stale, a wszyscy podrni, nie wyczajc nawet modego Roberta, wybornem cieszyli si zdrowiem, wypadao korzysta z tak przyjaznych okolicznoci i, pki mona, posuwa si jak najszybciej. Nastpnego dnia z wikszym postpowano popiechem; przebyto potok Bell, a odpoczynek przypadnad brzegiem Biobio, oddzielajcej Chili hiszpaskie od Chili niepodlegego. Odlego zamierzonej podry zmniejszyasi znowu o trzydzieci pi mil. Kraj w niczem si nie zmieni. Na yznym gruncie wszdzie wida byo rozrzucone amarylisy,fioki krzewowe, bielu (Datura Stramonium) i kaktusy zoto-kwieciste. To znowu spostrzega si daway rysy, amerykaskie czaple, sowy samotne, drozdy i nury czubate. Mieszkacw bardzoniewielu napotykano; czasami ukazywali si "gauchos", zrodzeni z Indjan i Hiszpanw, galopujcy na koniach pokrwawionych od olbrzymich ostrg, przyczepionych do ng bosych jedcw. Na drodze adnych i od nikogo nie mona byo powzi objanie niwiadomoci. Glenarvan rozumowa sobie, ekapitan Grant, dostawszy si w niewol Indjan, musia by przez nich zawleczony poza Andy. W pampach wic dopiero mona rozpocz poszukiwania z lepszym skutkiem, a do tej pory i tylko, i naprzd i z najwikszym popiechem. Dnia 17-go o zwykej godzinie i w zwyczajnym wyruszono porzdku. Niecierpliwy Robert radby si by wyrwa naprzd i zaledwie surowy rozkaz lorda Glenarvana zdoa go powstrzyma. Okolica stawaa si coraz nierwniejsza, tui owdzie napotykane pagrki wskazyway blisko gr; rzeki coraz goniej szumiay, spadajc z wyyn. Paganel czstoa i A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA,PA= - c .x.c /$^c 04L M 1P?% zaglda do swego atlasu; gdy nie znajdowa na karcie oznaczonego strumienia, krew geografa ywiej wrzaa iudawa, e si gniewa, a w duszy rad by temu za kadym razem. - Potok nie majcy nazwiska - mrucza - totak, jakby nie mia stanu cywilnego, a zatem nie istnieje wobec prawa geograficznego. I wlad za tem chrzci te wody bezimienne i oznacza je na karcie najszumniej brzmicemi w hiszpaskim jzyku przymiotnikami. - Co to za jzyk wspaniay! - powtarza - co za jzyk dwiczny i peny! To jzyk prawdziwie metaliczny! Zaoybym si, e skadao si na niego siedmdziesit om czci miedzi i dwadziecia dwie mosidzu, jak na pi, z ktrego dzwony lej! - Ale czy robisz w nim przynajmniej postpy? - zapyta lord Glenarvan. - Rozumie si, kochany milordzie! Ach, gdyby jeszcze ten jzyk nie mia akcentu tak trudnego - ale ten przeklty akcent! Tenakcent! I w drodze Paganel ama si z trudnociami wymawiania, nie zaniedbujc przytem i robienia spostrzee geograficznych. W tej materji by zupenie pewny siebie. Gdy lord Edward zapytywa starszego przewodnika o jak naprzykad osobliwo lub waciwo kraju, uczony geograf zawsze uprzedza w odpowiedzi kapataza, zdziwionego mdroci czowieka, ktry wiedzia o wszystkiem. Tego samego dnia, okoo drugiej po poudniu, podrni now na swej drodze napotkali ciek. Glenarvan naturalnie zapyta o jej nazwisko i naturalnie, e Jakub Paganel popieszy z odpowiedzi: - To droga wiodca z Yumbel do los Angeles.Glenarvan spojrza na mulnika. - Tak jest w rzeczy samej - odpowiedzia zapytany, a potem, zwracajc si do geografa, rzek: - Wic pan ju kiedy przebywa ten kraj? - Tak jest, do licha! - odpowiedzia Paganel z najwiksz powag. - Na muach? - Nie, w mojem krzele! Kapataz nie zrozumia; wzruszy ramionamii powrci do swych muw, idcych na przedzie. O pitej wieczorem zatrzyma si pochd wbardzo gbokim wwozie, o kilka mil powyej niewielkiego miasteczka Loja. Noc t podrni spdzili u podna Sierras, pierwszego ogniwa wielkiego acucha Kordyljerw. XII. NA WYSOKOSCI 12000 STP Dotychczas przejcie przez Chili nie odznaczyo si adnym waniejszym wypadkiem, zato teraz spotkano si ze wszystkiemi wypadkami i przeszkodami, jakie nastrczaj si zwykle przy przebywaniu gr. Walka z natur rozpocza si na serjo. Przed wyruszeniem w drog wypadao rozstrzygn wan kwestj: ktrdy i w jakim punkcie przej Andy, aby si nie oddali od drogi obranej? Radzono si najprzd zdania starszego mulnika. - Ja - odpowiedzia kapataz - znam tylko dwa moliwe przejcia w tej czci Kordyljerw. - Przejcie Arica, zapewne - rzek Paganel - ktre odkry Valdivia Mendoza. - Tak, tak jest. - I drugie przejcie Villarica, lece na poudnie od Nevady (nieny szczyt) tej samy nazwy. - Nieinaczej! - Ot, mj przyjacielu, oba te przejcia tmaj niedogodno, e zbyt nas oddalaj napnoc lub na poudnie. - A czy pan znasz inne przejcie? - zapytamajor. - Znam - odrzek Paganel. - Oto, naprzykad, przejcie Antuco, lece na pochyoci wulkanicznej, pod trzydziestym sidmym stopniem, trzydziest minut, to jest o p stopnia tylko od naszej drogi. Wzniesione jest ono na tysic zaledwie sni, a odkry je Zamudio de Cruz. - Dobrze to jest, ale czy nasz przewodnik zna to przejcie? - Znam milordzie, a nawet nieraz je przebywaem, lecz nie wspomniaem o niem, jako o droynie, ktr indyjscy pasterze ze wschodnich stokw bydo tylkoprzepdzaj. - A wic, mj przyjacielu - rzek lord Glenarvan - sdz, e i my potrafimy przej tamtdy i pomiecimy si tak dobrze, jak stada muw, baranw lub wow. Tem bardziej powinnimy pilnowa si przejcia Antuco, e przy niem nie zejdziemy z prostej linji. Dano znak do odjazdu niezwocznie i orszakpuci si na dolin Las Lajas, pomidzy ogromne masy skrystalizowanych pokadwwapiennych. Wgr wioda pochyo prawie nieznaczna. Okoo jedenastej wypadao obej brzegi niewielkiego jeziora, bdcego na turalnym i nader malowniczym zbiornikiem rzek ssiednich, do ktrego wpaday ze szmerem i mieszayswe wody w spokojnem przezroczu. Powyej jeziora, na obszernych paszczyznach, pokrytych traw, pasy sistada indyjskie. Dalej podrni natrafili na wielkie bota, zalegajce du przestrze od poudnia ku pnocy, z ktrych jednak, dziki instynktowi muw, wydostali si szczliwie. O pierwszej po poudniu na wyniosej skale ukaza si port Ballenare, ze zrujnowanemi wieami obronnemi; poza nim stoki byy ju coraz bardziej nierwne,kamieniste. Uamki ska, co krok prawie strcane kopytami muw, spaday z szumem. Okoo trzeciej ujrzano malowniczezwaliska warowni, zburzonej w czasie powstania 1700 r. - Wida - rzek Paganel - e gry niedostatecznie rozdzielaj ludzi, skoro trzeba je jeszcze fortyfikowa. Od tego miejsca droga stawaa si coraz przykrzejsza, a nawet niebezpieczna; pochyoci byy coraz wiksze, a strome zbocza ich zway si, tworzc przepaci gbokie, przeraajce. Muy postpoway ostronie, z nozdrzami wd spuszczonemi,jakby wchem szukay drogi. Podrni szli jeden za drugim. Niekiedy, przy naglejszymzakrcie, madrina znikaa na chwil, a reszta orszaku kierowaa si odgosem jejdzwonka. Czsto take kapryna nierwnodrogi sprowadzaa kolumn na dwie linje rwnolege i wtedy przewodnik rozmawia ze swymi pomocnikami, oddzielony od nich rozpadlin, mierzc zaledwie par sni szerokoci, ale zato kilkaset stp gbokoci, tworzc przeto przepa nieprzebyt. Roliny ukazyway si tam jeszcze, ale ju widocznie walczyy z krlestwem mineralnem. O bliskoci wulkanu pozwalay wnioskowa napotykane tu i owdzie kawakilawy koloru elaza, najeone temi krysztaami, jakby szpilkami. Sterczce skay zdaway si traci rwnowag i grozi co chwila upadkiem. Widoczne byo, e kataklizm nagy, niedaleki zmieni wkrtce ich posta i wybije ostatnia godzina istnienia tych olbrzymw grzystego pastwa. W takich warunkach bardzo trudno rozpoznawa drog, ktrej lady przy czstych trzsieniach tej grzystej ziemi zacieray si, a pozostawione za sob znakii wskazwki trudno byo znale za powrotem. Przewodnik waha si i zatrzymywa si czsto. Niepewny siebie bada wci drog. Orjentowa si po ksztacie ska, po ladzie Injdjan na kamieniach. Wszystko to jednak niewiele pomagao. Lord Edward krok w krok postpowa za przewodnikiem. Pojmowa on dobrze, w jakigo kopot wprawiay coraz zwikszajce si trudnoci drogi; nie mia mu zadawa wicej pyta, i nie bez susznoci moe sdzi, e lepiej jest spuci si na instynkt mulnika, niegorszy w kadym razieod instynktu mua. Przez godzin jeszcze kapataz bdzi tak na niepewne, cigle jednak postpujc wgr. Nareszcie musia si zatrzyma. Znajdowano si podwczas na dolinie wskiej, albo raczej jednym z owych ciasnych przesmykw, ktre Indjanie nazywaj "quebradas". ciana porfirowa, piczasto u gry zakoczona, zamykaa wyjcie. Przewodnik naprno przez czas pewien szuka przejcia, a nie znalazszy go, zsiad z mua, rce na piersi skrzyowa i czeka. Glenarvan zbliy si do niego. - Zbdzilimy? - spyta. - Nie, milordzie, - odpowiedzia kapataz. - Ale nie jestemy na przejciu Antuco? - I owszem. - Czy si nie mylisz? - Bynajmniej. oto jeszcze resztki ognia, jakiIndjanie tu palili, a oto lady koni i owiec. - Przechodzili wic tdy? - Tak, ale ju nikt wicej przechodzi nie bdzie. Ostatnie trzsienie ziemi zabarykadowao to przejcie. - Dla muw - rzek major, ale nie dla ludzi. - A, to ju do was, moi panowie, naley - odpowiedzia mulnik - ja zrobiem, co mogem, i gotw jestem wrci si z memi muami, jeli i wy zechcecie powrci i szuka innego przejcia w Kordyljerach. - To bdzie due opnienie. - Co najmniej o trzy dni. Glenarvan sucha mowy przewodnika w milczeniu, lecz na propozycj powrotu zwrci si do swych towarzyszy i rzek: - Czy chcecie zaryzykowa to przejcie? - Pjdziemy za tob milordzie - odpowiedzia Tomasz Austin. - A nawet jeli dasz, to pjdziemy przed tob milordzie - doda Paganel. - Bo i o c tu zreszt chodzi? O przejcie acucha gr, ktrych stoki z przeciwnej strony s mniej spadziste, a przeto i zejcie atwiejsze. Tam znajdziemy baquenosw argentyskich, ktrzy nas przeprowadz przez pamp, i konie rcze. Naprzd wic bez wahania! - Naprzd! - chrem zawoali towarzysze Glenarvana. - Nie pjdziesz z nami? - zapyta tene mulnika. - Ja wiod muy - odrzek kapataz. - Jak ci si podoba, mj przyjacielu. - Obejdziemy si bez niego - rzek Paganel -po drugiej stronie tej ciany odszukamy ciek, prowadzc do Antuco, a ja podejmuj si poprowadzi was do podna gry tak dobrze, jak przewodnik najlepiej znajcy Kordyljery. Glenarvan zapaci mulnikowi i odprawi go.Bro, narzdzia i ywno podrni rozebrali pomidzy siebie. Jednomylnie zgodzono si, eby bez straty czasu i zaraz wgr, a nawet przez ca noc nie przerywa podry, gdyby tego bya potrzeba. Po lewym stoku wia si wska cieka, ktrej muy przej nie mogy. Niemae trudnoci miano do zwalczenia; alepo dwu godzinach cikiego mozou i przebyciu rnych zakrtw Glenarvan ze swymi towarzyszami wydostali si wreszciena przecz Antuco. Znajdowali si wwczas w niewielkiej odlegoci od wierzchoka Kordyljerw, ale adnej tam ju drogi, adnego ladu nawet przejcia znale nigdzie nie mogli. Caa ta cz grzupenemu ulega przewrotowi podczas ostatnich trzsie ziemi i trzeba byo wdziera si coraz wyej na grzbiet acucha. Paganela mocno to zakopotao, e nie znalaz drogi wolnej; obawia si, eby nie byo potrzeba zbyt wielkich wysile na dostanie si na szczyt Andw, ktrych redni wysoko obliczaj na jedenacie do dwunastu tysicy szeciuset stp. Na szczcie, pogoda bardzo sprzyjaa: w zimie bowiem, to jest od majado padziernika, wejcie na gr byoby niepodobne; nadzwyczaj silne mrozy zabijaj podrnych, a wytrwalsi na zimno nie unikaj gwatownych skutkw huraganw, panujcych w tej strefie. Straszliwe te burze corocznie zacieaj licznemi trupami wwozy Kordyljerw. Przez ca noc byli w drodze. Musiano sobie pomaga rkami, by si wspina na urwiska prawie niedostpne; przeskakiwanoszerokie i gbokie rozpadliny; rce splecione suyy za liny, a ramiona za drabiny. Nieustraszeni podrni podobni bylido trupy ginastykw, oddajcych si z zapaem swym wiczeniom. Tam dopiero Mulrady i Wilson mieli sposobno uycia swej siy i zrcznoci. Dzielni ci dwaj Szkoci okazali si nader potrzebni; nieraz odwag sw i powiceniem uatwiali przejcie caemu orszakowi tam, gdzie zdawao si pozornie niepodobne. Glenarvanz oka nie spuszcza modego Roberta, ktrego wiek i ywo do czstych wiody nieroztropnoci. Paganel kroczy przodem zwytrwaoci i zapaem prawdziwego Francuza. Major, jak zwykle, tyle si tylko porusza, ile musia koniecznie; wazi przeto na gr raczej, anieli wchodzi, a moe by nawet, e sam nie wiedzia dobrze, czy wgr idzie, czy nad zstpuje. O pitej godzinie rano podrni znajdowali si na wysokoci siedmiu tysicy piciuset stp (jak to pokazyway spostrzeenia barometryczne), to jest na ostatnim kracupasa, w ktrym drzewa rosn. Daway si tam jeszcze spostrzega niektre zwierzta; lecz jakby przeczuway, e znaleli si tu akomi na nie myliwcy, zdaleka uciekay obawiajc si spotkania z czowiekiem. Lama, naprzykad, nieocenione zwierz wyyn, ktre samo jedno zastpuje wou, barana i konia, a ytam moe nawet, gdzie ju i mu y nie zdoa - albo szynszyla, mae, agodne a bojaliwe stworzonko, z piknem i bogatem futerkiem, podobne z tylnych apek do kangura; licznie ono wyglda, gdy skacze, jak wiewirka, ze skay na ska. - Nie jest to jeszcze ptak - mwi Paganel - ale te take ju nie zwierz czworonone. Nie ostatnie to jednak jeszcze byy istoty, mieszkajce w tej strefie. Na wysokoci dziesiciu tysicy stp, gdzie niegi nigdy nie topniej, stadami bdz przeuwajce,nieporwnanej piknoci zwierztka - jak alpaka, dugim, jedwabistym pokryta wosem, lub przeliczna, lekka i zgrabna kzka bez rogw, o mikkiej i delikatnej wenie, ktr naturalici przezwali wigoniem. O zblieniu si do tych stworze nie mona byo myle; zaledwie zdaleka podrni widzieli je, z szybkoci ptaka sunce po kobiercu olntewalcej biaoci. Z tej wysokoci odmienny zupenie by oglny widok okolicy. Ze wszech stron wznosiy si ogromne supy lodu niebieskawej barwy, a w nich odbijao si wiato dnia wschodzcego. Pochd wgr stawa si coraz trudniejszy, a nawet niebezpieczny: musiano postpowa bardzo ostronie, aby nie wpa w jak rozpadlin.Wilson szed przedtem i nog prbowa mocy lodu; towarzysze postpowali za nim, trzymajc si ladu stp jego a nie mwili gono - gdy najmniejszy haas, poruszajc warstw powietrza, mg spowodowa zawalenie si masy niegu, wiszcej na siedmset lub omset stp nad ich gowami. Orszak podrny doszed ju do pasu krzeww, ponad ktrym o tysic piset stp wyej ju tylko trawiaste wschodziy roliny, a na wysokoci jedenastu tysicy stp i tych nawet nie byo na gruncie jaowym, tak, e zagin wszelki lad wegetacji. O smej godzinie podrni zatrzymali si na chwil dla skromnego posiku i zaraz w dalsz pucili si drog, wytrwale pokonywujc rosnce co chwila trudnoci. Potrzeba byo przedziera si przez ostre skay, lub przechodzi ponad przepaciami, w ktrych oko zagbi si nie miao odwagi. W niektrych miejscach krzye drewniane oznaczay drog, wiadczc zarazem o zaszych tu nieszczliwych wypadach. Okoo drugiej godziny podrni doszli do ogromnej paszczyzny, pustej, nagiej, bez najmniejszego ladu wegetacji! Powietrze suche, niebo bkitne; na tej wysokoci deszcze s nieznane, a wilgo opada tylko w ksztacie niegu lub gradu. Tu i owdzie z pord biaego caunu wystaway piczasteskay bazaltowe lub porfirowe, jakby kociszkieletu, a od czasu do czasu kawaki kwarcu albo gnejsu, odamujce si pod dziaaniem powietrza, z guchym spaday oskotem. Pomimo caej wytrwaoci i odwagi, podrni wyczerpali reszt swych si, co widzc, lord Glenarvan aowa pocz, e zapucili si tak daleko w gry. Nad wiek swj odwany i silny may Robert musia wkocu zaniecha rwnie swych wysikw. O trzeciej godzinie Glenarvan si zatrzyma.- Trzeba odpocz - rzek, nie mogc si doczeka, aby kto pierwszy zrobi t propozycj. - Odpocz? - odpowiedzia Paganel - ale nie mamy adnego schronienia! - Jednake nie moemy i dalej, choby tylko dla samego Roberta. - Bro Boe, milordzie! - zawoa dzielny chopiec - ja mog jeszcze i... nie zatrzymujmy si... - Ponios ci, mj chopcze - odpowiedzia Paganel - ale trzeba si koniecznie dosta na stok wschodni gry. Tam znajdziemy moe jak chatk na schronienie. Prosz jeszcze o dwie godziny wytrwaoci. - Czy zgadzacie si na to wszyscy? - zapyta lord Glenarvan. - Zgadzamy si - odpowiedzieli towarzysze, a Mulrady doda: - Ja si podejmuj nie Roberta. Puszczono si tedy dalej w kierunku wschodnim, a przez nastpne dwie godziny wdzierano si rozpaczliwie pod gr, aby si tylko dosta do najwyszych szczytw. Z powodu rozrzedzonego powietrza podrni czuli bolesne cinienie, znane pod nazw "puna". Krew wydobywaa si przez dzisa i wargi, czy to przez brak rwnowagi w cinieniu powietrza zewntrznego i wewntrznego, czy te pod wpywem niegw, ktre na bardzo wielkich wysokociach psuj widocznie atmosfer. Czste i przypieszone oddychanie z powodu rzadkoci powietrza i dla poparcia cyrkulacji krwi mczyo podrnych, rwnie jak blask odbijajcych si o nieg promieni sonecznych. Jakkolwiek siln przejci byli wol, przysza jednak chwila, e i najwytrwalsi upadli; a zawrt gowy, ta straszna i A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA2P  3\c 4akc 5 c 6,c 7; choroba grska, pozbawi ich nietylko si fizycznych, ale i energji moralnej. Nie mona bezkarnie walczy z trudami tego rodzaju. Upadali coraz czciej, a kto upad, ten wlk si ju tylko na klczkach.Zupene opadnicie na siach czynio dalszypochd niemoliwym. Glenarvan z trwog patrzy na niezmierzon przestrze niegw; dra na sam myl, e pomarzn mog w tej atmosferze, bez adnej nadziei schronienia - gdy nagle major zatrzyma go i z najwikszym spokojem rzek, wskazujc palcem: - Chatka! XIII. ZEJCIE Z KORDYLJERW Jeden tylko Mac-Nabbs mg dostrzec chatk; kady inny byby sto razy przeszed obok niej, nie domylajc si nawet, e istnie tam moe jakie mieszkanie. Od ska otaczajcych j rniasi tylko niewielkiem wywyszeniem ponad kobierzec niegowy, wejcie do niej trzeba byo naprzd odkopa. Po pgodzinnej usilnej pracy, Wilson i Mulrady zdoali tego dokona, a orszak podrny wcisn si popiesznie do "casuchy". Chatka ta, zbudowana przez Indjan z pewnego gatunku cegy wypalonej na socu (adobe), miaa ksztat szecianu o bokach dugoci dwunastu stp, a wzniesiona bya na szczycie skay bazaltowej. Kamienne schody prowadziy dodrzwi, jedynego otworu tej nory, do ktrej, pomimo dobrego osonicia, dostaway si huragany, grady i niegi. Dziesi osb wygodne tam znajdowao pomieszczenie, a chocia w porze deszczwciany nie cakiem byy nieprzepuszczalne, jednake w tej chwili osaniay przynajmniej od dokuczliwego zimna, dochodzcego do dziesiciu stopni. Zreszt znajdowao si tam niby ognisko z ceglanymna dym wylotem: monaby wic byo rozpali ogie i walczy z powietrzem zewntrznem. - Ot - rzek lord Edward - jeli nie cakiem wygodne, to przynajmniej wystarczajce schronienie. Opatrzno nas tu widocz nie doprowadzia i dziki jej za to zoy winnimy. - Co mwisz, milordzie! - zawoa Paganel -ale to paac prawdziwy; brak nam tylko stray i dworu, a mieszkalibymy jak monarchowie. - Szczeglniej, gdyby dobry ogie zabysn - doda Tomasz Austin - bo cho prawda, emy godni potnie, ale te i zimno niemniej nam dokucza. Co do mnie, toprzyznam si, e wizka drzewa w tej chwili sprawiaby mi wiksz przyjemno,ni zraz zwierzyny. - Nie bj si, Tomaszu! - rzek Paganel - znajdziemy paliwo. - Paliwo na szczycie Kordyljerw! - rzek Mulrady, potrzsajc gow z niedowierzaniem. - Skoro zrobiono tu komin - odezwa si major - to zapewne jest czem i pali. - Nasz przyjaciel Mac-Nabbs ma suszno- rzek Glenarvan - przyrzdcie wszystko do wieczerzy, a ja pjd po paliwo. - Ja z Wilsonem bdziemy ci towarzyszyli, milordzie - rzek Paganel. - A moe i ja mog si przyda?... - powiedzia Robert, powstajc z miejsca. - Nie, mj chopcze - odpowiedzia Glenarvan - wypocznij sobie; ty i tak bdziesz czowiekiem w wieku, gdy inni jeszcze s dziemi. Glenarvan, Paganel i Wilson wyszli z chaty. Bya szsta godzina po poudniu. Pomimo zupenej ciszy w powietrzu, mrz szczypadokuczliwie. Ju szarza powoli bkit nieba, a soce ostatniemi promieniami muskao wysokie cyple paszczyzn andyjskich. Paganel spojrza na barometr ktry mia przy sobie, i spostrzeg, e merkurjusz utrzymywa si na 0,945 milimetrw. Cinienie na kolumn barometruodpowiadao wyniesieniu jedenastu tysicy siedmiuset stp nad powierzchni morza; ten wic punkt Kordyljerw by tylko o dziewiset dziesi metrw niszy od gryMont-Blanc. Gdyby w tych grach groziy tesame niebezpieczestwa, jakiemi najeony jest olbrzym Szwajcarji, gdyby si tylko byy podniosy wichry i huragany, z pewnoci ani jeden podrny nie zdoaby przej wielkiego acucha gr amerykaskich. Doszedszy do niewielkiego pagrka porfirowego, Glenarvan i Paganel obejrzeli si naokoo. Stali wtedy na szczycie newadw Kordyljerskich i mogli obj okiemprzestrze czterdziestu mil kwadratowych.Od wschodu spadzisto gry bya daleko mniejsza i atwiejsze obiecywaa przejcie.Zachodzce soce coraz grubszym cieniempokrywao dolin Colorado; stopniowo znikay przed okiem jedna po drugiej wszystkie wyniosoci i zwolna cay wschodni stok Andw pogra si w ciemnociach nocy. Zachodnie boki gry kpay si jeszcze w wietle, jakie na nie rzucay ostatnie odbyski kryjcego si soca. Pnoc przedstawiaa niewyrane, poamane linje, jakby naszkicowane rk niewprawnego rysownika. Oko widza tono w czem niewyranem. Od strony poudniowej, przeciwnie - widok by coraz wspanialszy w miar zapadajcego zmroku: wzrok z przyjemnoci pada na dzik dolin Torbido i obejmowa Antuco, ktrego krater w odlegoci dwu mil wyrzuca supy pomieni. Wulkan rycza jak potwr ogromny, podobny do apokaliptycznego Lewjatana, oddychajcego gstemi kbami dymu. Gry, otaczajce go, zdaway si zalane ogniem; grad rozpalonych kamieni, obok czerwonawej pary i potoki lawy, razem poczone, tworzyy sup ognisty. Ogromny blask, rosncy co chwila, olniewajce rzuca wiato, a soce tymczasem nikno z przeciwnej strony, jak gwiazda gasnca w cieniach horyzontu. Paganel i Glenarvan dugo si wpatrywali w t wspania walk ognia ze wiatem niebieskiem; improwizowani drwale zamienilisi w artystw; dopiero mniej poetyczny Wilson przypomnia im rzeczywisto. Drzewa nie byo nigdzie, to prawda, ale zato mech suchy obficie pokrywa skay; zebrano go do znaczn ilo, a nastpnie nazbierano roliny zwanej "llaretta", ktrejkorze pali si doskonale. Nieoceniony ten materja palny przyniesiono do chaty i rozsypano na ognisku. Powietrze bardzo rozrzedzone nie posiadao do tlenu do podsycenia i utrzymania ognia - jak przynajmniej objani major, tumaczqc, czemu ogie gas co chwila. - Zato - doda major - woda do zagotowaniasi nie po trzebuje tutaj tego samego co w nizinach gorca; mona tu mie wrztek przy mniej, ni dziewidziesiciu stopniach3. Mac Nabbs nie myli si, gdy rzeczywicietermometr, zanurzony w wodzie, gdy ta wrze pocza, wskazywa omdziesit siedm stopni. Kady z rozkosz wypi troch gorcej kawy, misa jednak mieli bardzo skpo. - Przyznam si wam, kochani koledzy - zawoa Paganel - e nie gniewabym si, gdybym mia w tej chwili zrazik pieczeni z lamy. Zwierz to moe zastpi wou i barana, ale radbym si przekona, czy take pod wzgldem poywnoci. - Jakto - zawoa major - nie jeste zadowolony z naszej wieczerzy, uczony Paganelu? - I owszem, waleczny majorze; jednake wyznam, e pmisek zwierzyny byby podany. - Jeste sybaryt - krtko odpowiedzia Mac Nabbs. - Przyjmuj ten przydomek, kochany majorze, ale mw co chcesz, a sam nie gniewaby si, gdyby jaki befsztyk podano.- By moe - odrzek major. - I pewny jestem, e gdyby ci zaproponowano stan ze strzelb na stanowisku, pewnoby to bez wahania uczyni, pomimo nocy i zimna dokuczliwego.- Naturalnie, i jeli ci to zrobi przyjemno... Zdaleka dolatujce przecige wycie nie dao czasu na podzikowanie majorowi za jego dobr wol. Nie by to gos pojedyczego zwierza, lecz krzyk caego stada pdzcego z szybkoci. Czyby Opatrzno, dawszy podrnikom schronienie, chciaa da im jeszcze i wieczerz? Paganel przynajmniej tak wnosi, lecz Glenarvan umniejszy jego rado spostrzeeniem, e czworonogi, zamieszkujce Kordyljery, nie przebywaj nigdy na takiej wysokoci. - Skde wic pochodzi ten haas? - spy. ta Tomasz Austin - czy syszycie, panowie, jak si zblia? - Moe to lody, z gr spadajce? - rzek Mulrady. - To by nie moe! To jest najwyraniej wycie - odrzek Paganel. - Idmy zobaczy - powiedzia Glenarvan. Wszyscy wybiegli z chaty. Noc bya ciemna i gwiadzista, ksiyc nie wieci wcale. Wierzchoki gr od strony pnocnej i wschodniej tony w ciemnociach. Wycie, ito zwierzt rozwcieczonych, zwikszao si co chwila. Sysze si ono dawao od strony Kordyljerw, w zupenej ciemnoci pogronych. Nagle, jak nawanica, wypada ogromna gromada zwierzt z pamp, czy te tylko stado lam lub wigoni? Glenarvan, Mac Nabbs, Robert, Austin i dwaj majtkowie zaledwie mieli czas rzuci si na ziemi, a tymczasem ta yjca nawanica o kilka zaledwie stp przesza ponad nimi, przewrciwszy Paganela, ktry sta, by lepiej widzie. W tej chwili rozleg si strza w powietrzu. Major da ognia naolep. Zdawao mu si, e co upado przy jego nogach, a tymczasem caa gromada wystraszona, zdwajajc wycie, uciekaa napochyoci, owietlane blaskiem wybuchu wulkanicznego. - A! mam ci przecie!... - zawoa Paganel. - Ce schwyta? - ciekawie zapyta lord Glenarvan. - Moje okulary, do licha! O mao ich nie zgubiem w tem zamieszaniu. - Czy nie jeste skaleczony? - Nie, tylko podeptany, ale nie wiem przez kogo. - Oto winowajca - rzek major, cignc ubite przez si zwierz. Wrcono popiesznie do chaty; kady pragn przy blasku pomienia widzie, co te to major zastrzeli. Byo to liczne zwierztko, podobne do maego wielbda, tylko e bez garbu; miao gow ma, ciao spaszczone, nogicienkie i dugie, sier delikatn, futerko koloru kawy ze mietank, a pod brzuchem do znaczne plamy biae. Paganel, obejrzawszy je, zawoa: - To guanak! - Co to znaczy guanak? - spyta lord Glenarvan. - Zwierz jadalne - odpowiedzia Paganel. - A dobre! - Bardzo smaczna potrawa, godna bogw. Wiedziaem, e bdziemy mieli wiee misona wieczerz. Wyborne, doskonae miso! Ale kt rozwiertuje nasz zwierzyn? - Ja - rzek Wilson. - Dobrze, a ja podejmuj si j upiec - doda Paganel. - Wic pan jeste i kucharzem, panie Paganel - rzek Robert. - O! mj may, wiesz przecie, e jestem Francuzem, a kady Francuz jest kucharzem. W pi minut potem Paganel uoy spore zrazy pieczeni na wglach upalonych z korzeni llaretty i niedugo poda swym towarzyszom wyborne jedzenie, ktre szumnie tytuowa "poldwic z guanaka". Podrni chciwie zabrali si do jedzenia. Lecz ku wielkiemu zdziwieniu geografa, wszyscy skrzywili si ogromnie przy pierwszym zaraz ksku. - To obrzydliwe! - mwi jeden. - Tego je niepodobna! - powtarza drugi. Wkocu sam Paganel przyzna musia, e, cho zgodniay, nie mgby je tego. Zaczto wic artowa z niego i wydrwiwajego "potraw bogw". On sam nie mg poj, dlaczego to miso tak wyborne i poszukiwane, niesmaczne si stao w jego rku. Nagle bysna mu myl szczliwa: - Ah! ju wiem! ju wiem! - zawoa. - Moe miso jest zbyt stare? - z zimn krwi spyta Mac Nabbs. - Nie, majorze, ale pochodzi ze zwierzcia zbyt zmczonego. Jake, mogem o tem zapomnie? - Co to ma znaczy, panie Paganel - zapytaTomasz Austin. - To znaczy, e miso guanaka wtedy tylko jest dobre, gdy zwierz zosta zabity przed zmczeniem go zbytecznem. Z tego atwo wnosi, e stado, ktre widzielimy przed chwil, z bardzo daleka tu przybyo. - Jestee tego pewny? - rzek Glenarvan. - Najpewniejszy. - Ale jaki wypadek, jaki fenomen mg takwystraszy te zwierzta i rozpdzi je w porze, gdy powinny spokojnie wypoczywa w swych legowiskach? - Na to, szanowny milordzie, trudno mi jestodpowiedzie i zamiast myle o tem, chodmy raczej spa, bo doprawdy umieram zeznuenia. ldziemy spa, majorze.- Idziemy, panie Paganel. Kady z podrnych owin si w swoje poncho; podsycono ogie, aby wystarczy na ca noc, i wkrtce potem nic ju nie byo sycha, prcz przypieszonego sapania i gonego chrapania, ponad ktrempanowa silny bas uczonego geografa. Tylko lord Glenarvan nie mg zasn; tajemny niepokj wprawia go w bezsenno. Mimowolnie rozmyla o tych zwierztach, uciekajcych zgodnie w tymesamym kierunku, i ich przeraeniu. Nie mogy ich ciga inne zwierzta, ani te myliwi - bo ani jednych ani drugich niema na tej wysokoci. Jaka wic trwoga pdzia je ku przepaciom Antuco? Glenarvan przeczuwa jakie bliskie niebezpieczestwo. Tymczasem pod wpywem sennoci myl jego uspokoia si nieco i po drodze zawita do duszy promyk nadziei; pocz marzy, jak nastpnego dnia dostanie si napaszczyzny Andw i tam rozpocznie swe poszukiwania, ktre wkrtce moe pomylny uwieczy skutek. Przyszed mu na myl kapitan Grant i dwaj majtkowie, ktrych pragn wyswobodzi z cikiej niewoli. Obrazy te szybko przesuway si wjego umyle, a marzenia przerywa tylko silniejszy czasami bysk ognia, mocniejszem nieco wiatem oblewajcy twarze jego picych towarzyszy. Nagle smutne myli powrciy: zdawao mu si, e syszy jaki szmer, dochodzcy z zewntrz; gosy, ktre trudno byo sobie wytumaczy na tych osamotnionych gr wierzchokach. Zdawao mu si, e dochodzi do niego odlegy huk jakby gromw, nie z nieba pochodzcych. Huk ten musia pochodzi z burzy szalejcej na jednym z bokw gry, o kilka tysicy stp niej od jej wierzchoka. Glenarvan chcia si o tem przekona i wyszed. Ksiyc wschodzi wanie. Atmosfera byaczysta i spokojna. Tu i owdzie odbijay si ruchome wiateka pomieni z Antuco. Nigdzie burzy, nigdzie byskawicy. Ponad niemi byszczao tysice gwiazd. Huk jednake trwa cigle i zdawa si zblia, biegnc przez acuch Andw. Glenarvan wrci do chaty jeszcze niespokojniejszy, mylc wci nad tem, jaki zwizek zachodzi pomidzy hukiem podziemnym a ucieczk guanakw? Spojrza na zegarek - bya druga godzina rano. Nie przypuszczajc bezporedniego niebezpieczestwa, nie budzi swych towarzyszy, picych gboko po utrudzeniu, i sam te zasn na kilka godzin. Nagle rozbudzi go oskot gwatowny, oguszajcy, podobny do odgosu licznych dzia, cignionych po bruku pustej ulicy. I w teje chwili uczu, e ziemia si pod nim usuwa, a chata trzsie si i zaczyna rozpada. - Wstawajcie! - krzykn przeraony. Towarzysze jego, nagle rozbudzeni, pozataczali si w bezadzie i osunli po spadzistej pochyoci. Soce wschodzce owiecio scen przeraajc. Ksztaty grzmieniay si w mgnieniu oka, jakby si przepa pod niemi roztwieraa. Wskutek zjawiska, waciwego Kordyljerom4, przestrze, kilka mil obejmujca, zsuwaa si ze swej posady ku paszczynie. - Trzsienie ziemi! - krzykn Paganel. I nie myli si. By to jeden z owych strasznych kataklizmw, tak czstych w Chili i wanie w tej okolicy, gdzie Copiapo po dwakro byo zniszczone, a Santjago zburzone cztery razy w cigu czternastu lat. T cz globu poeraj z wewntrz ognie podziemne, a wieo w grach powstae wulkany niedostateczne jeszcze s do odprowadzenia masy gazw z wntrza ziemi. Std te pochodz te nieustanne wstrznienia, znane w tym kraju pod nazw "tremblores". Tymczasem paszczyzna z przestraszonymiiosupiaymi siedmiu podrnikami, czepiajcymi si kpek mchu, suna nad z szybkoci pocigu popiesznego, to jest robic po pidziesit mil na godzin. adnego nie byo dla nieszczliwych sposobu zatrzymania si gdziekolwiek; niepodobna si byo nawet porozumie wrd huku podziemnych gromw, oraz spadajcych mas granitu i bazaltu - tumanu w proch zamienionego. Caa przestrze to pdzia bez wstrznienia, to znw bujaa si, jak okrt burz rzucany, leciaa obok otchani,w ktre si staczay gr urwiska, wyrywaa drzewa odwieczne, gadzia, jakkosa, wystajce wyyny stoku wschodniego.Trzeba sobie wyobrazi t mas, wac kilka miljardw ton5, spadajc z coraz wiksz szybkoci, pod ktem pidziesit stopni. Nikt nie mg oznaczy, jak dugo trwa ten pd, niepodobny do opisania, nikt nie mia przewidywa, do jakiej przepaci dy - i nikt te nie wiedzia, czy yj jegotowarzysze, czy ktry nie stoczy si ju w otcha. Szybko pdu tamowaa oddechw piersi, zimno przejmowao czonki, zamie niegowa zaspywaa oczy; drcy, strwoeni, nawp martwi, trzymali si ska, pochwyconych w przystpie instynktuzachowawczego. Nagle uderzenie niewypowiedzianie gwatownie wytrcio ich z pooenia; rzuceni zostali naprzd i postaczali si a na samo podne gry. Grunt, nioscy ich, owy, ta straszna i A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA8Pz 9c:c;~4c<,H5=3c Ozatrzyma si nagle w swym pdzie. Przez kilka minut aden si nie poruszy - wreszcie pierwszy powsta major, oguszony gwatownoci upadku, ale nie rozbity; odegna od siebie tuman, zasaniajcy mu oczy, i obejrza si naokoo. Towarzysze jego leeli w niewielkiem kku, jak czerepy rozprynitej kuli. Major policzy ich; leeli wszyscy, prcz Roberta Granta. XIV. STRZA OPATRZNOCIOWY Wschodni stok Kordyljerw skada si z dugich pochyoci, ktre w agodnym spadku dochodz a do samej doliny. Tam towanie zatrzymaa si nagle ogromna masa, od gry oderwana. Okolica to zupenie nowa, z rozlegemi pastwiskami i drzewami pysznemi, a szczeglniej zasadzonemi tu jeszcze przez zdobywcw tej krainy wspaniaemi jaboniami, wieccemi zotym owocem. Ziemia odzyskaa dawny spokj; trzsienie zupenie ustao; siy podziemne dalej zapewne posuny sw niszczc dziaalno, bo acuch Andw zawsze w jakiem miejscu jest nawiedzany wstrznieniami. Tym razem poruszenie bylo nadzwyczajnie gwatowne. Ksztat caej gry zmieni si do niepoznania; przewodnicy w pampach naprnoby zapewne szukali oznaczonych przez siebie miejsc zwykego wypoczynku. Ranek zapowiada bardzo pikn pogod; promienie soca, powstajcego z wilgotnego oa oceanu Atlantyckiego, rozsyay ciepo na paszczyzny argentyskie i kpay si ju w falach drugiego Oceanu. Bya sma godzina rano. Lord Glenarvan i jego towarzysze, ocuceni staraniami majora, zwolna powrcili do przytomnoci; pokazao si, e prcz chwilowego cho silnego odurzenia, adnej na zdrowiu nie ponieli szkody. Rado z atwego i niekosztownego przejcia Kordyljerw byaby wielka zapewne, gdyby nie brakowao jednego z towarzyszy i to najsabszego, bo dziecka prawie - Roberta. Wszyscy kochali odwanego chopca, nawetzimny major, a najwicej lord Glenarvan. Ten, gdy si dowiedzia o znikniciu Roberta, by w rozpaczy. Wyobraa sobie to biedne dzieci, lece gdzie na dnie przepaci i wzywajce naprno pomocy tego, ktrego nazywa swym drugim ojcem.- Moi przyjaciele! - mwi lord, zaledwie odez si powstrzymujc - trzeba go szuka, musimy go znale koniecznie! Nie moemy go tak opuci. Trzeba przeszuka wszystkie doliny, wszystkie przepaci, wszystkie rozpadliny. Przywiecie mnie do sznura i spucicie wszdzie, gdzie tylko jest jaki otwr. dam tego, domagam si, prosz o to. Daj Boe tylko, aby Robert y,a ja go pewno wynajd i ocal. Bez niego jakebymy mieli szuka jego ojca? Ocali kapitana Granta za cen ycia jego dziecka! Towarzysze Glenarvana suchali w milczeniui spuszczali wzrok ku ziemi, czujc, e mwicy szuka w ich oczach promyka nadziei. - I c - pyta znowu lord Edward - syszelicie, czego dam? - Milczycie! Wic adnej ju nie macie nadziei, adnej? Po chwili milczenia Mac-Nabbs pierwszy siodezwa: - Kto z was moi przyjaciele pamita, w jakiej chwili znik Robert? Nikt nie potrafi odpowiedzie. - Przynajmniej - rzek znowu major - powiedzcie mi, przy ktrym z was znajdowa si chopczyna w chwili spadaniaodamu gry. - Przy mnie - odpowiedzia Wilson. - Jake dugo, do jakiej chwili widziae goprzy sobie? Przypomnij sobie dobrze. - O ile pamitam - mwi Wilson - to Robert by przy mnie jeszcze o dwie minuty przed silnem wstrznieniem, ktre nas rzucio na ziemi; trzyma si mocno obiema rkami duej kpy mchu. - Dwie minuty powiadasz! - Zastanw si, Wilsonie, czy tak byo? Czy si nie mylisz? Moe ci si minuty zbyt dugiemi wyday?...- Z pewnoci si nie myl, tak... najwicej dwie minuty. - A z ktrej go miae strony, z prawej, czy z lewej? - Z lewej; przypominam sobie, e poncho jego zasaniao mi twarz z tej strony. - A ty sam w jakiem do nas bye pooeniu? - Take na lewo. - Robert wic musia zgin w tej stronie -rzek major, wskazujc praw stron gry. Liczc czas, ubiegy od jego zniknicia, musia pozosta na grze mniej wicej w oddaleniu dwu mil od jej podstawy. Tam go szuka naley; rozdzielmy si i rozprszmy w okolicy przeze mnie wskazanej, a znajdziemy go z pewnoci. Stao si tak bez sowa protestu. Caa szstka, wspiwszy si na zbocza gry, rozcigna si w acuch na rnych jej wysokociach i rozpocza poszukiwania. Dc wci na prawo od linji, wzdu ktrej zsuno ich trzsienie ziemi, badali najdrobniejsze szczeliny, opuszczali si w przepaci, zawalone czciowo odamami skalnemi, i niejeden wraca stamtd z odzie poszarpan, rkoma i nogami okrwawionemi, naraajc swe ycie. Caa ta cz Andw, oprcz kilku wyyn niedostpnych, zbadana bya skrupulatnie przez dzielnych poszukiwaczw, nie mylcych wcale o odpoczynku, w cigu dugich godzin. Prne jednak byy ich wysiki. Biedny chopiec znalaz nietylko mier w grach, ale i grobowiec, ktrego wieko, zapewne pod postaci olbrzymiego odamu skay, zamkno si nad nim na zawsze. Okoo pierwszej Glenarvan i jego towarzysze, znkani i zrozpaczeni, znajdowali si w gbi doliny. Przejty blem, lord Edward prawie si nie odzywa.Od czasu do czasu tylko wyryway mu si zust, razem z westchnieniem sowa: - Nie pjd! nie, nie pjd dalej! A kady z jego towarzyszw pojmowa i ceni t bole szlachetn. - Zatrzymajmy si tutaj - rzek Paganel do majora i Tomasza Austina - wypocznijmy i nabierzmy si, ktrych w kadym razie potrzebujemy, czy do dalszych poszukiwa,czy te do podry. - Tak - odpowiedzia Mac Nabbs - zostamy, choby dla tego tylko, e Edwardtego pragnie. On ma jeszcze nadziej! - ale czego si spodziewa?... - Bg to wiedzie raczy - rzek Tomasz Austin. - Biedny Robert - powtarza Paganel, ocierajc zy z oczu. W dolinie znajdowao si wiele drzew witojaskich (Ceratonia siliqua), pod ktrych cieniem major wybra miejsce na chwilowe obozowisko. Cae mienie podrnych stanowio kilka koder, bro, troch misa wdzonego i ryu. Nieopodal pynca rzeczka dostarczya wody, mtnejjeszcze wskutek niedawnej lawiny. Mulrady rozpali ogie na trawie i w chwil potem poda swemu panu napj ciepy i wzmacniajcy. Glenarvan pi nie chcia; lea na ziemi w gbokiej zadumie. Tak min dzie cay. Nadesza noc, rwnie jak poprzednia, cicha i spokojna. Podczas gdy towarzysze jego wypoczywali, Glenarvan wyszed i wdar si na zbocze Kordyljerw. Przysuchiwa si, nadstawiaucha, wci majc nadziej, e ostatni krzyk woajcego o pomoc chopca dojdzie do niego. Nie mylc o tem, zaszed daleko,wysoko, sam jeden... czsto przykada ucho do ziemi, wstrzymywa oddech w piersi, bicie serca przytumia i woa Roberta gosem rozpaczliwym. Przez ca noc biedny lord bdzi po grach. Paganel lub major zkolei ledzili go ibyli gotowi nie mu pomoc w razie potrzeby. Wszystkie jednak usiowania daremne si okazay, a na powtarzane po tysickro woanie: "Robert! Robert!" same tylko echa odpowiaday, powtarzajc to imi. Poczo si rozwidnia; potrzeba byo gwatem prawie sprowadzi Glenarvana. Rozpacz jego bya okropna. Ktby mu mia teraz mwi o dalszej podry, o opuszczeniu tej nieszczsnej doliny! A tymczasem ywnoci ju brakowao. Niedaleko stamtd mona ju byo napotkaprzewodnikw argentyskich, o ktrych mwi starszy mulnik, i dosta koni potrzebnych do przebycia pampy. Wraca byo trudniej, anieli i naprzd; prcz tego Duncan czeka na oceanie Atlantyckim. Wszystkie te wane okolicznoci nie pozwalay na dusz zwok; interes ogu wymaga natychmiastowego puszczenia si w dalsz drog. Mac Nabbs prbowa wyrwa Glenarvana z rozpaczy, jakiej si oddawa nad miar. Dugo i naprno przemawia do swego przyjaciela, ktry zdawa si nie sysze, co do niego mwi. Potrzsa tylko gow w milczeniu. Dopiero wezwanie do drogi rozwizao mu mow. - I dalej? - rzek. - Tak, i dalej. - Jeszcze godzin! - prosi. - Dobrze, jeszcze godzin - zgodzi si zacny major. Gdy godzina ta upyna, Glenarvan prosi, jak o ask, o now godzin zwoki. Powiedziaby kto, e skazany na mier prosi o przeduenie mu jeszcze ycia. W ten sposb doczekano si prawie poudnia. Wwczas Mac Nabbs, nalegany przez wszystkich, nie waha si ju duej i wrcz owiadczy lordowi, e czas ruszy w drog, gdy od tego zaley ycie jego towarzyszw. - Tak, tak - odpar lord Edward bez myli prawie - idmy, idmy! Mwic to, odwrci wzrok od majora i utkwi go w jeden punkt uporczywie; nagle podnis rk i zatrzyma j w powietrzu nieporuszon, jakby skamienia. - Tam, tam! - szepn przytumionym gosem - widzicie!... Oczy wszystkich podniosy si ku niebu w kierunku, wskazanym przez lorda. W tej chwili punkcik czarny pocz si zwiksza widocznie; by to ptak bujajcy w niezmiernej wysokoci. - Kondor, sp! - zawoa Paganel. - Tak, kondor - powtarza Glenarvan. - Kto wie?... nadciga!... spuszcza si!... poczekajmy. Czego si spodziewa lord Edward?... Widocznie rozum mu si pomiesza. Paganel nie omyli si; by to kondor, ktry stawasi coraz widoczniejszy. Wspaniay ten ptak, niegdy czczony przez Inkw, jest krlem Andw poudniowych. W tych okolicach dochodzi on do niezwykych rozmiarw; si ma nadzwyczajn, tak, e niekiedy woy zrzuca w przepa. Napada na barany, kozy, mode cielta, chodzce po paszczynie, porywa je w szpony i unosi do znacznej wysokoci. Zdarza si nieraz, e buja o dwadziecia tysicy stp ponad ziemi, to jest tam, gdzie aden czowiek sign nie moe; stamtd dopiero, niedocigy okiem, ten krl stref powietrznych rzuca przenikliwy wzrok na ziemi i dostrzega najdrobniejsze nawet przedmioty z bystroci, wprowadzajc wpodziw przyrodnikw. - C dojrza ten kondor? Trupa zapewne! Trupa poszukiwanego Roberta. Kto wie? - powtarza wci Glenarvan, nie spuszczajc go z oka ani na chwil. Ogromny ptak zblia si, ju te szybkiemizwroty spuszczajc si z szybkoci ciaa martwego, rzuconego w przestrze. Niedugo potem, nie wyej ni o sto sni nad ziemi, zacz zakrela wielkie koa. Widzie go mona byo doskonale. Rozpito skrzyde wynosia przeszo pitnacie stp. Zawis w powietrzu, nie bijc prawie skrzydami, gdy waciwoci wielkich ptakw jest lot spokojny, majestatyczny, gdy tymczasem drobne owady musz tysic razy na sekund porusza skrzydami dla utrzymania si w locie. Major i Wilson porwali za karabiny. Glenarvan powstrzyma ich gestem. Kondor buja w odlegoci wierci mili ponad nieprzystpn paszczyzn, lec na spadzistoci gry; koowa dugo, z nadzwyczajn szybkoci, otwierajc i zamykajc szpony, i potrzsajc swym czubem chrzstkowym. - To tam, tam z pewnoci! - woa Glenarvan. Potem nagle, jakby mu myl szczliwa przysza do gowy, zawoa. - Moe Robert jeszcze yje! Ten ptak zabije go! Ognia moi drodzy! strzelajcie do niego co ywo! Lecz ju byo za pno! Kondor si skry za wysokie wystpy ska. Upyna sekunda, wydajca si wiekiem dla niecierpliwych. Ptak ukaza si na nowo, aleju obadowany, i unosi si wgr ciszym znacznie lotem. Rozleg si okrzyk przeraenia. Kondor trzyma za sukni w szponach obwise ciao Roberta i koysa si z niem w powietrzu o sto pidziesit stp ponad gowami podrnych, ktrych spostrzegszy, z wiksz si pocz skrzydami rozbija warstwy powietrzne. - Ach! - zawoa Glenarvan - niechaj trup Roberta rostrzaska si raczej o te skay, anieli ma suy... Nie dokoczywszy zacztych sw, porwastrzelb z rki Wilsona i zmierzy do spa; lecz rka mu draa, nie mg celowa, jakpotrzeba, w oczach mu si dwoio. - Pozwl - rzek major... - i z chodn krwi, rk pewn zmierzy do ptaka, znajdujcego si ju o trzysta stp w grze. Lecz nie zdy jeszcze pocign za cyngiel, gdy z gbi doliny rozleg si huk strzau: gsty sup dymu podnis si na chwil pomidzy dwiema skaami bazaltowemi, a kondor, ugodzony w sam gow, pocz spada zwolna, utrzymywany mimowolnie na swych wielkichskrzydach, jak na spadochronie. Nie puszczajc swej zdobyczy ze szponw, opad pomau na ziemi o dziesi krokw od brzegu strumienia. - Za mn, za mn! - woa Glenavarn i, nie pytajc, skd pad w strza opatrznociowy, popieszy do ptaka; towarzysze za jego dyli za nim, co si starczyo. Gdy przybyli na miejsce, ptak bez ycia lea rozcignity, przykrywajc swemi skrzydami ciao biednego Roberta. Glenavarn rzuci si na ciao chopca, wyrwa je ze szponw ptaka, rozcign na trawie i przyoy ucho do piersi, szukajc tam ladu ycia. Nigdy chyba jeszcze usta ludzkie nie wyday tak okropnego okrzyku radoci, jakten, ktry zabrzmia w powietrzu, gdy lordGlenavarn, powstajc, zawoa: - On yje, on jeszcze yje! W mgnieniu oka rozebrano Roberta i obmytomu twarz zimn wod. Poruszy si, otworzy oczy, powid wzrokiem po obecnych i sabym, zaledwie dosyszalnym gosem wyszepta!... - Ah! to ty milordzie... mj ojcze!... Glenavarn nie mg odpowiedzie; wzruszenie gos mu w piersi zatamowao -uklk i w milczeniu zami oblewa to dzieci tak cudownie ocalone. XV. HISZPASZCZYZNA JakubA PAGANELA Zaledwie jedno niezmierne niebezpieczestwo mino Roberta, a ju grozio mu drugie, mianowicie mierci od uciskw, kady bowiem z tych dzielnych ludzi uwaa sobie za obowizek ucisn chopca, nie zwaajc, e jest mocno jeszcze osabiony. Widocznie jednak takie uciski nie s szkodliwe, skoro Robert od nich nie umar. Przeciwnie. Teraz dopiero pomylano o tym, ktry ocali chopca - i, oczywicie, nie kto inny,tylko major pierwszy j si oglda dokoa. W odlegoci pidziesiciu krokw od rzeki, czowiek bardzo wyniosej postawy, jak posg nieruchomy, sta u wejcia na gr. U ng jego leaa duga strzelba. Czowiek ten, ktry si tak nagle ukaza, mia szerokie barki i dugie wosy,zwizane sznurkiem skrzanym. Mierzy przeszo sze stp wysokoci; twarz jegobronzowa czerwon bya pomidzy oczami iustami, czarn przy spodniej powiece, a bia na czole. Ubrany w strj, jaki nosz Patagoczycy pograniczni, krajowiec ten mia prcz tego pyszny paszcz, ozdobiony rowemi arabeskami, wyrobiony ze spodw, szyjek i ng guanaki, zeszytych cignami. Pod tym paszczem, wen nazewntrz obrconym, widniaa bluza ze skry lisiej, cignita w pasie. U pasa wisia woreczek z farbami, sucemi do malowania twarzy; trzewiki, zrobione ze skry woowej, przywizane byy do ng regularnie krzyujcemi si rzemykami. Na powanej i piknej twarzy tego Patagoczyka malowaa si inteligencja, pomimo szpeccego j malowida. Widzc gotak stojcego w postawie nieruchomej, mona go byo wzi za posg, uosabiajcyzimn krew. Spostrzegszy go, major wskaza Glenavarnowi, ktry zaraz pobieg ku niemu. Patagoczyk zrobi dwa kroki naprzd. Lord Edward pochwyci jego do i szczerze ucisn w swojej. W spojrzeniulorda, w oywionej twarzy, w caej jego postaci taki si malowa wyraz wdzicznoci, e krajowiec nie mg si myli pod tym wzgldem. Skoni on lekko gow i wyrzek kilka wyrazw, ktrych ani major,ani jego przyjaciel zrozumie nie mogli. Wtedy Patagoczyk, popatrzywszy z uwag na cudzoziemcw, inn odezwa si mow -lecz i tej podrni nie rozumieli. Jednake Glenarvana uderzyy niektre wyraenia, jakich uywa nieznajomy. Wyrazy te zdaway si hiszpaskiemi, o ile lord zna kilka bardziej uywanych sw tego jzyka.- Espanol? - zapyta. Patagoczyk da gow znak potwierdzajcy. - Brawo! - zawoa major. - Nasz przyjaciel Paganel rozmwi si z nim potrafi - jak to dobrze si stao, e mu przysza ochota uczy si po hiszpasku! Wezwano Paganela. Przybieg natychmiast i z francusk prawdziwie uprzejmoci powita Patagoczyka, jakkolwiek ten nie zdawasi bynajmniej poznawa na tej grzecznoci. W kilku wyrazach objaniono uczonego geografa, o co rzecz idzie. - Wybornie! - odpowiedzia - i dla wyraniejszego wymawiania otwierajc szeroko usta, rzek: ch, owy, ta straszna i A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA>Pw c? yc@@t UA(cB:75CP?+- Vos sois um homem de bem. (Jeste dzielnym czowiekiem). - Krajowiec wytysuch i uwag, lecz nic nie odpowiedzia. - Nie rozumie wida - rzek geograf. - Moe nie dobrze wymawiasz? - powiedziamajor. - By moe! Do licha z tym przekltym akcentem! I na nowo Paganel powtrzy swj komplement, z tym samym znw skutkiem. - Sprbuj powiedzie co innego - rzek i zacz wolno, powanie nastpujce wymawia wyrazy: - Sem duvida, um Patagdo? (Zapewne jestePatagoczykiem?) Krajowiec milcza jak przedtem. - Dizeime! (odpowiedz!) - odezwa si znowuPaganel. Patagoczyk milcza, jak skaa. - Vos compriendeis? - (Czy rozumiesz) - wrzeszcza Paganel, co mu si starczyo. Widocznie Indjanin nie rozumia, bo odpowiedzia, ale po hiszpasku: - No comprendo. ( Nie rozumiem). Teraz znowu Paganel by zaskoczony; szybkim ruchem zsun okulary z czoa na oczy i, krcc si z niepokojem, powtarza:- Niech mnie licho porwie, jeli rozumiem ten bekot piekielny; to zapewne - po araukasku. - Mylisz si - rzek lord Glenarvan - ten czowiek z pewnoci odpowiada ci po hiszpasku. - I zwracajc si do Patagoczyka, powtrzy raz jeszcze pytanie: - Espanol? - Si, si! (Tak, tak!) - odpowiedzia krajowiec. Paganel osupia, a major i Glenarvan spojrzli na siebie znaczco. - Wiesz co, mj uczony przyjacielu - rzek major z artobIiwym na ustach umiechem - zdaje mi si, e przez waciwe sobie roztargnienie popenie w tym razie grubpomyk. - Jakto? - pyta geograf, baczniej si przysuchujc. - No tak, widocznie ten Patagoczyk mwi po hiszpasku. - On! - Tak, tak, on! Czy czasem nie wyuczye si innego jzyka, sdzc, e pracujesz nad... Paganel nie pozwoli dokoczy majorowi; wzruszy ramionami i krtko, tonem suchym rzek: - Och! majorze, posuwasz si troch za daleko! - Ale - gdy nie rozumiesz, co ten mwi... - Nie rozumiem, bo ten dziki czowiek mwile! - odpar ywo geograf, poczynajc si ju niecierpliwi. - To jest mwi le dlatego, e ty go nie rozumiesz - z najzimniejsz krwi rzek znowu Mac-Nabbs. - Majorze - wtrci lord Glenarvan - ale toprzypuszczenie trudne do wiary. Jakkolwiekroztargniony jest nasz przyjaciel Paganel, to jednak trudno mniema, aby si uczy jednego jzyka zamiast drugiego. - A wic kochany Edwardzie, albo ty raczej,zacny Paganelu, wytumacz mi, co to wszystko znaczy? - Ja nic nie tumacz - odrzek PaganeI - aIe twierdz na pewnej zasadzie. Oto jest ksika, na ktrej codzie mcz si, pokonywujc trudnoci jzyka hiszpaskiego: zobacz sam, majorze, a przekonasz si, kto ma suszno... To powiedziawszy, Paganel zacz szuka po kieszeniach, wydoby ksik mocno podart i z wielk pewnoci poda j lordowi. Major, rzuciwszy okiem, zapyta: - Co to jest za dzieo? - Jest to Luzjada - odpowiedzia Paganel - pyszna epopea, ktra..., - Luzjada! - zawoa Glenarvan. - Tak, tak, mj przyjacielu, ni mniej, ni wicej tyIko Luzjada - wieIki utwr niemiertelnego Kamoensa! - Kamoens by Portugalczykiem - odrzek lord Glenarvan - ot teraz rzecz caa si wyjania: od szeciu tygodni, kochany przyjacielu, uczysz si jzyka portugalskiego. - Jakto? Kamoens Portugalczyk? a Luzjada...Paganel nie mg nic wicej powiedzie. W oczach mu pociemniao, a w uszach ttnia mu gony, homeryczny miech wszystkich towarzyszy. Patagoczyk tymczasem sta wci nieporuszony, czekajc na wyjanienie cakiem niezrozumiaego dla zajcia. - Ach! jaki ze mnie szaleniec! gupiec! - woa Paganel. - Czy to by moe! I ja mogem zrobi co podobnego! To jakie nowe pomieszanie jzykw, jak przy wiey Babel! Ach, moi przyjaciele! Patrzcie, jakichja grubych dopuszczam si roztargnie: wybraem si do Indyj, a pyn do Chili; uczyem si hiszpaskiego, a mwi po portugalsku! Gow trac doprawdy! Obawiam si, abym kiedykolwiek, zamiast wyrzuci cygaro, sam przez okno nie wyskoczy! Trudno si byo powstrzyma od miechu, widzc komiczno-serjo postaw biednego Paganela i zabawne, wci przez niego popeniane omyki, tem bardziej, e i on sam mia si serdecznie, cho nie bez pewnego przymusu. - Dobrze to wszystko, moi panowie - przerwa wreszcie major - miejemy si i artujemy, ale tymczasem nie mamy tumacza, przy ktrego pomocy moglibymyporozumie si z tym oto dobrym czowiekiem. - O, bdcie spokojni! hiszpaski jzyk tak jest do portugalskiego podobny, e ja sam si na nim nie poznaem; ale te sdz, e teraz potrafi skorzysta z tego podobiestwa i podzikowa zacnemu Patagoczykowi w tym jzyku, ktrym on wada tak doskonale. Paganel mia suszno, bo wkrtce zdoazamieni kilka wyrazw z krajowcem; dowiedzia si od niego, e si nazywa Thalcave, co w jzyku araukaskim znaczy "Grzmicy"; przydomek ten otrzyma zapewne z powodu zrcznoci, z jak uywa broni palnej. Najbardziej jednake Glenarvan by zadowolony, gdy si dowiedzia, e Patagoczyk jest przewodnikiem z rzemiosa i do tego przewodnikiem w pampie. W caem tem spotkaniu byo co tak opatrznociowego, e powodzenie wyprawy coraz wicej nabierao szans prawdopodobiestwa i nikt ju nie wtpi o monoci ocalenia kapitana Granta. Podrni wraz z Patagoczykiem powrcili do Roberta. Chopiec wyciga rce do nieznajomego, ktry, nie mwic ani sowa,pooy rk na jego gowie; nastpnie obejrza chopczyn, obmaca wszystkie jego czonki potuczone i, umiechajc si,odszed na brzeg rzeki; tam uzbiera sporgar selerw, dziko rosncych, i natar niemi ciao chorego. Pod wpywem tego masau Robert uczu siy i ycie powracajce, i widoczn byo rzecz, e po kilku godzinach wypoczynku odzyska zdrowie zupenie. Postanowiono spdzi w tem miejscu dzie inoc nastpn; dwie jednak wane rzeczy mocno niepokoiy podrnych: skd wzi ywnoci i muw do odbywania dalszej drogi? Na szczcie, niebo zesao im Thalcave'a w sam por. Przewodnik ten, przywyky do przeprowadzania podrnych wzdu stepw patagoskich, przytem jeden z najzrczniejszych w swem rzemiole, podj si dostarczy Glenarvanowi wszystkiego, co potrzeba; przyrzek on doprowadzi go do koczowiska indyjskiego (tolderia), odlegegotylko o cztery mile, gdzie wszystkiego dosta byo mona. Propozycj t zakomunikowa napoy migami, napoy po hiszpasku, o ile Paganel wyrazy tego jzyka zrozumie zdoa. I zaraz te Glenarvan ze swym uczonym przyjacielem, poegnawszy na krtko reszt towarzyszw, poszli wgr strumienia pod przewodnictwem Patagoczyka. Przez ptorej godziny maszerowali tak wielkiemi krokami, aby nady za obrzymem. Okolica bya przeliczna i nadzwyczaj urodzajna. yzne pastwiska cigny si jedne za drugiemi i wystarczyyby z pewnoci na wyywienie stutysicznego stada. Dostatek wody z licznych staww, powizanych strumieniem,zapewnia potrzebn kom wilgo. Czarnogowe abdzie pyway swobodnie po rozlegych przestrzeniach wd, a strusie powanie kroczyy po paszczyznach, bujn zarosych traw. Mnstwo ptakw o pirach rnobarwnych wida byo wszdzie. Zrczne turkawki, szare z biaemi pirkami, jak ywe kwiatki,skakay po drzewach, gobie podrne latay we wszystkich kierunkach - a tumy drobnego ptastwa oywionemi krzykami i szczebiotami napeniay powietrze. Jakub Paganel prawdziwie by zachwycony; wci wydawa okrzyki podziwu, ktrych Patagoczyk w aden sposb nie mg poj, znajdujc to bardzo naturalnem, e ptaki lataj w powietrzu, abdzie pywaj po wodzie, a ki traw porastaj. Uczony geograf nie ali si bynajmniej na t przechadzk, ale rad by, im duej si przecigaa; lecz niezadugo z wielkim jegoalem ukazao si koczowisko Indjan. Na do obszernej, kwadratowej prawie paszczynie, pod namiotami z gazi uplecionemi przebywao ze trzydzieci koczujcych rodzin, ktre trudniy si pasaniem duych stad baranw, krw mlecznych, wow i koni; przechodziy one tak z jednego pastwiska na drugie, znajdujc wszdzie st gotowy dla swych czworononych wspbiesiadnikw. Typ prawdziwych mieszacw pokolenia Araukanw, Pohneuchesw i Aukasw - ci Ando-Peruwjanie byli cery oliwkowej, redniego wzrostu, silnej budowy ciaa, z czoem niskiem, twarz prawie okrg, niewielkiemi wargami, wystajc koci poiczkow, rysami prawie niewieciemi i fizjognomj zimn i bezbarwn. Sowem, byli to krajowcy, niewiele dla nauki interesuprzedstawiajcy. Glenarvanowi te wcale nie o nich, lecz o ich stada i trzody chodzio; koni pragn i wow, a o resztnie dba wcale. Thalcave podj si porednictwa i rozpocz targ, ktry naturalnie nie trwa dugo. Za siedm konikw rasy argentyskiej, sto funtw misa suszonego, kilka miar ryu i flaszek skrzanych na wod Indjanie, z braku wdki lub rumu (ktreby woleli naturalnie), dostali dwadziecia uncyj zota (1630 frankw), na wartoci ktrego znali si doskonale. Glenarvan chcia kupi smego jeszcze konia dla Patagoczyka, lecz ten znakami da pozna, e to byo niepotrzebne. Po dopenionem kupnie Glenarvan poegna swoich "dostawcw" - jak si wyraa Paganel, i w niespena p godziny by zpowrotem w obozowisku swych towarzyszy. Ci powitali go z najwysz radoci, tem bardziej, e przyprowadza tak szacowne i podane dla podrnych nabytki. Wszyscy jedli z wielkim apetytem, wygodzeni z powodu zupenego braku zapasw piarnianych. Robert take si posili, powrciwszy ju zupenie prawie do si dawniejszych. Reszt dnia powicono na wypoczynek i na rozmow o drogich osobach, pozostaych na pokadzie Duncana: o kapitanie Johnie Manglesie, o jego dzielnej zaodze, wreszcie o kapitanie Harrym Grant, ktry niedaleko moe si znajdowa. Paganel ani na chwil nie odstpowa Indjanina: nie posiada si z radoci, patrzc na prawdziwego Patagoczyka, przy ktrym wyglda jak karzeek. Zarzuca on powanego i agodnego przewodnika tysicem pyta, a wszystko pohiszpasku - i tym razem, cho bez ksiki,uczy si naprawd, naginajc do dobrego wymawiania czsto nieposuszny jzyk, szczki lub gardo. - Jeli nie bd mia dobrego akcentu - mwi do majora - to ju doprawdy nie moja w tem wina; bo kt mg przewidzie, e od Patagoczyka bd si uczy po hiszpasku! XVI. RIO COLORADO Nazajutrz, to jest 22-go padziernika, o smej godzinie z rana, Thalcave da znak do odjazdu. Ziemia argentyska pomidzy dwudziestym drugim i czterdziestym drugimstopniem pochyla si od zachodu na wschd;podrni wic po lekkiej pochyoci spuszczali si ku morzu. Poniewa Patagoczyk nie chcia przyj konia ofiarowanego mu przez lorda Glenarvan, wic zdawao si, e woli i pieszo, jak wielu innych przewodnikw, tembardziej, e dugie jego nogi mogy mu uatwi tak podr. Jednak rzecz si miaa inaczej. W chwili odjazdu Thalcave gwizdn w sposb szczeglniejszy. Na ten znak z pobliskiego lasku przybieg ko argentyskiwspaniaej postawy. Pikne to zwierz posiadao wszystkie cechy szlachetnej rasy: na wysmukej szyi nosi lekk gow,nozdrza szerokie, oko ogniste,nogi pod kolanami grube, opatki wydatne, pier szerok, pciny dugie - sowem, wszystkie przymioty, okazujce si i zrczno. Major, jako prawdziwy znawca,podziwia ten liczny okaz rasy patagoskiej znajdujc w nim niejako podobiestwo do koni angielskich, zwanych "hunter". Pikne to stworzenie nazywao si "Thauka", co w krajowym jzyku znaczyo "ptak" - i susznie zasugiwao na to miano! Gdy Thalcave by ju na siodle, ko skoczypod nim rano, lecz Patagoczyk, jako dzielny jedziec, doskonale umia nim kierowa i powstrzymywa jego zapa. Przy siodle wisiay dwa narzdzia myliwskie, uywane pospolicie na rwninach argentyskich; jedno zwie si "bolas" a drugie "lasso". "Bolas" s to trzykule, poczone rzemieniem, na ktrym w pewnej odlegoci od siebie s umocowane. Indjanin rzuca niemi czsto o sto krokw na zwierz ub nieprzyjaciela tak celnie, e, okrcajc si okoo ng, powala istot cigan. Jest to wic straszny or w rkutamtejszego mieszkaca, umiejcego uywa go z niezmiern zrcznoci. "Lasso" znw nigdy z rk cakowicie nie bywa wypuszczane; jest to sznur dugi na jakie trzydzieci stp, spleciony silnie z dwu rzemieni i zakoczony kkiem elaznem, przez ktry si sznurek przeciga - co tworzy ptlic, ktr w kadej chwili za pocigniciem drugiego koca zacisn mona. Ptlic zarzuca si praw rk na przedmiot, ktry ma by pochwycony, a drugi koniec, przytwierdzony do sioda, podtrzymuje i zaciga lew rk. Oprcz tych dwu orw, uzbrojenia Patagoczyka dopeniadugi karabin. Thalcave stan na czele orszaku i ruszono,posuwajc si to galopem, to stpa, gdy, jak si zdawao, do truchtu konie tamtejsze nie byy przyzwyczajone. Robert dobrze si trzyma na siodle i wkrtce te rozproszy wszelkie pod tym wzgldem obawy Glenarvana. U samych stp Kordyljerw rozpoczyna si paszczyzna pampy, ktr mona podzieli na trzy czci: pierwsza cz, cignc siod acucha Andw, na przestrzeni dwustu pidziesiciu piciu mil pokryta jest karowatemi drzewami i krzewami. Druga, majca przestrzeni czterysta pidziesit mil, porosa bujn traw, cignie si a do punktu o sto osiemdziesit mil odlegego od Buenos-Ayres; od tego za miejsca do samego morza podrny stpa po niezmiernych przestrzeniach lucerny i ostu - i to jest trzecia cz pampy. Wyjechawszy z wwozw kordyljerskich, podrni napotkali najprzd wielk ilo wydm piaszczystych, zwanych tam "medanos" - ktre wiatr cigle jak fale przerzuca, o ile nie s przytwierdzone do gruntu korzeniami rolin. Piasek ten jest nadzwyczajnie miaki, dlatego te za najmniejszym powiewem wznosi si lekkiemitumanami, albo tworzy supy, do trb powietrznych podobne, wznoszce si do znacznej wysokoci. Widok ten jest zajmujcy, ale i przykro sprawia oczom; bo jeli z jednej strony ciekawie si czowiek przyglda tym kolumnom, bkajcym si w przestrzeni, walczcym zsob, walcym si jedne na drugie i powstajcym znw w nieopisanym nieadzie- to z drugiej strony py, wywizujcy si tumanami z tych wydm niezlicznych, przeciska si do oczu przez powieki najsilniej nawet zacinite. Przy wietrze pnocnym zjawisko to trwao przez wiksz cz dnia; mimo to jechano do spiesznie, a okoo szstej Kordyljery, odlege ju o mil czterdzieci, widniay teraz tylko jako masa czarna, ginca w mroku wieczornym. Podrni byli mocno utrudzeni, radonie wic powitali godzin wypoczynku. Zatrzymano si i rozoono obozem nad brzegiem bystrej rzeki Neuquem, ktrej wody mtne i burzliwe tocz si pomidzy wysokiemi skaami czerwonemi. Niektrzy geografowie rzek Neuquem nazywaj Ramid, albo Comoe; wypywa ona z jezior, znanych tylko samym krajowcom. W cigu nocy i przez cay dzie nastpny nie zdarzyo si nic nadzwyczajnego. Jechano prdko i dobrze; podr uatwia grunt wszdzie rwny i powietrze bardzo przyjemne, tylko okoo poudnia soce zbytecznie dogrzewao. Wieczorem gsta mga zamia horyzont poudniowo-zachodni, co byo niezawodnym znakiem zmiany powietrza. Patagoczyk nie mg si myli w tym wzgldzie i palcem wskaza Paganelowi zachodni stron nieba.- Dobrze dobrze - ju wiem! - odpowiedzia Paganel - a zwracajc si do swych towarzyszy, rzek: - Bdziemy mieli zmianpowietrza. Pampero da nam si we znaki. I objani zaraz, e pampero, suchy, poudniowo-zachodni wiatr bardzo czsto panuje na rwninach argentyskich. Thalcave nie omyli si - gdy w nocy, bardzo przykrej dla ludzi, osonitych jedynie ponchami, Pampero wia z si nadzwyczajn. Konie pooyy si na ziemi, a ludzie przy nich cisnli si w szczupem kku. Glenarvan obawia si opnienia, jeli si ten huragan zbytecznie przeduy, lecz Paganel uspokoi go, spojrzawszy na barometr. - Zwykle - mwi on - pampero sprowadza burz tygodniow, ktr cinienie powietrzana merkurjusz bardzo dokadnie wskazuje; e za barometr idzie wgr, to rzecz caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AADPQcE cF1 cGE) CH134 Sskoczy si w cigu kilku godzin. - Uspokj si przeto, kochany przyjacielu, bo zapewniam ci, e z nadejciem ranka niebozupenie si wypogodzi. - Mwisz, jak z ksiki, zacny Paganelu - rzek Glenarvan. - I jestem na twe usugi - czerp ze mnie wiadomoci, ile ci si podoba. Ksika nie omylia si tym razem. O pierwszej godzinie po pnocy wiatr nagle usta, a podrni uspokojeni mogli ju swobodnie oywczym snem pokrzepi strudzone ciao. Nazajutrz wszyscy obudzili si rzewi i zdrowi. Dzie ten, dwudziesty czwarty padziernika, by dziesitym od wyjazdu z Talcauhano. Jeszcze miano przeby dziewidziesit trzy mile, by si dosta domiejsca, w ktrem Rio Colorado przerzyna trzydziesty sidmy rwnolenik; czekaa wic podrnych droga jeszcze trzydniowa.Lord Glenarvan niecierpliwie pragn spotkania jakich krajowcw, od ktrych radby powzi wiadomo o kapitanie Grancie za porednictwem Patagoczyka; Paganel mg si ju nareszcie z nim rozmwi. Lecz, jak na nieszczcie, nigdzie adnych mieszkacw nie spotykali, bo drogi, przez Indjan uczszczane, a prowadzce z rzeczypospolitej argentyskiej do Kordyljerw, le bardziejna pnoc; dlatego te nie mona byo napotka ani koczujcych Indjan, ani osiadych mieszkacw, yjcych pod rzdami kacykw. Jeli przypadkiem jaki zbkany koczownik ukaza si zdaleka na koniu, to ucieka co prdzej, nie mylc bynajmniej wchodzi w rozmowy z nieznajomymi sobie ludmi. Bandyta bra ichza zbrojny oddzia, szukajcy podobnych jemu otrw, a spokojny podrnik obawiasi spotkania ze zoczycami. Nieraz przychodzio aowa, e nie mona spotka si i pogada z jak band rozbjnikw, choby przyszo rozpocz rozmow strzaami. Chocia Glenarvan, ku wielkiemu swemu alowi, nie mia od kogo powzi wiadomoci o rozbitkach, jednake pewna okoliczno utwierdzaa go coraz bardziej w przekonaniu, e dobrze tumaczy sobie znaczenie dokumentu, znalezionego w butelce. Drog, ktr postpowali nasi podrni, niejednokrotnie przerzynay rne cieki idroyny, a z tych jedna, wiodc z Carmen do Mendozy, bya nawet dosy znaczna. Natej drodze uderzay szczeglniej czsto napotykane koci i szkielety zwierzt domowych, jak muw, koni, baranw, wow - obrane z misa dziobami ptakw drapienych, poke pod dziaaniem palcych promieni sonecznych. Wtpi nie mona, e niejeden szkielet ludzki, w prochju moe obrcony, zmiesza si tam z prochem koci zwierzt. A dotd Thalcave adnych nie czyni uwag nad drog, ktrej si trzymano cile; wiedzia on jednak dobrze, i gdy ona nie czy si z adn z drg w pampasie, przeto nie prowadzi ani do wiosek, ani do osad prowincyj argentyskich. Codzie z rana kierunek drogi wskazywao soce wschodzce, a zawsze trzymano si linji prostej. Thalcave, jako przewodnik, mg si susznie dziwi, e nie on prowadzi podrnych, ale przeciwnie sam by przez nich prowadzony. Z wrodzon jednak Indjanom zimn krwi i ogldnoci nie mwi o tem. Lecz tego dnia, przybywszy do wyej wspomnianej drogi, zatrzyma swego konia, a zwracajc si do Paganela, rzek: - Droga do Carmen! - Wiem o tem, dzielny mj Patagoczyku - odpowiedzia geograf najczystsz, jak umia, hiszpaszczyzn - droga, wiodca z Carmen do Mendozy. - Czy nie zwrcimy si na ni? - zapyta Thalcave. - Nie - odpowiedzia Paganel. - Wic gdzie jedziemy? - Cigle na wschd. - To nigdzie nie dojedziemy. - Kto wie, mj przyjacielu! Thalcave zamilk, ale z wielkiem zdziwieniem spoglda na uczonego geografa, z tem wikszem, i nie mg przypuszcza, aby Paganel artowa. Indjanin, sam zawsze powany, nie pojmuje, aby ktokolwiek mg co mwi lub robi bez celu. - Wic nie jedziecie do Carmen? - zapyta znowu po chwili. - Nie - odrzek Paganel. - Ani do Mendozy? - Tem bardziej nie. W tej chwili Glenarvan podjecha do Paganela, zapytujc go, co mwi Thalcave idlaczego si zatrzyma. - Pyta mnie, czy nie jedziemy do Carmen lub do Mendozy, i dziwi si, gdy mu odpowiedziaem, e nie. - Rzeczywicie, nasza droga musi mu si wydawa bardzo dziwn - zauway Glenarvan. - I ja tak sdz; mwi nawet, e nigdzie nie dojedziemy. - Czy nie mgby, Paganelu, objani go o celu naszej podry i wytumaczy mu, dlaczego wci na wschd jedziemy? - To bdzie bardzo trudne - odpowiedzia Paganel - bo Indjanin nie rozumie, co to s stopnie geograficzne, a historja znalezionego dokumentu wyda mu si zmyleniem fantastycznem. - Ale - wtrci powanie major - jak mylisz: czy on opowiadania, czy te opowiadajcego nie zrozumie? - Ach, majorze! - z wymwk odpowiedzia Paganel - wic jeszcze powtpiewasz o mojej hiszpaszczynie? - No, sprbuj, mj zacny przyjacielu. - Sprbuj. Paganel powrci do Patagoczyka i rozpocz rozmow, czsto przerywan brakiem wyrazw, lub trudnoci wytumaczenia nap dzikiemu Indjaninowi niektrych szczegw, cakiem dla jego pojcia nieprzystpnych. Warto byo widzie uczonego Paganela, jak gestykulowa, jka si, krci na wszystkie strony, a gste krople potu potokiem z czoa spyway mu na piersi. Gdy mu ju jzyk nie chciaby posusznym, rka w pomoc przychodzia: zsiad z konia i na piasku kreli kart geograficzn, na ktrej krzyoway si szerokoci i dugoci, rysowa dwa oceany, drog wiodc do Carmenu i t. d. Nigdy jeszcze profesor nie by w takim kopocie. Thalcave spokojnie patrzy na te wszystkie usiowania, a z twarzy jego nie mona byo wyczyta, czy rozumie objanienia Paganela, czy nie? Lekcja geografa trwaa przeszo p godziny; potem zamilk, otar twarz i zacz badawczo patrze w oczy Patagoczyka. - Czy zrozumia ci? - spyta lord Glenarvan. - Zaraz zobaczymy - odpowiedzia Paganel -ale jeli nie zrozumia, to ju nie podejmuj si dalej mu tumaczy. Thalcave w milczeniu sta nieporuszony, ze wzrokiem wlepionym w figury narysowane na piasku, ktre wiatr ju powoli zaciera. - C, zrozumiae? - pyta Paganel. Thalcave zdawa si nie sysze. Paganel dostrzega ju umiech artobliwy, rysujcy si na twarzy majora, a dotknitytem do ywego, ju chcia na nowo rozpocz swe dowodzenia geograficzne, gdy Patagoczyk przerwa mu zapytaniem: - Szukacie zatem niewolnika? - Tak jest - odrzek Paganel. - I to koniecznie na przestrzeni zawartej pomidzy wschodem i zachodem soca. - Tak, tak wanie. - I to wasz Bg - mwi dalej Patagoczyk - powierzy falom rozlegego oceanu tajemnice tego niewolnika.- - Bg sam, mj przyjacielu, nie kto inny. - Nieche si zatem speni jego wola - odrzek Thalcave uroczystym gosem - pjdziemy tedy cigle na wschd, chobymy mieli doj a do samego soca. Triumfujcy Paganel bezzwocznie przetumaczy towarzyszom co do sowa odpowied Indjanina. - Co to za pojtna rasa! - mwi - jestem pewny, e na dwudziestu wieniakw mojego kraju, dziewitnastu na pewno nie pojoby moich objanie. Glenarvan prosi Paganela, aby zapyta Patagoczyka, czy nie sysza o jakich ludziach obcych, ktrzy wpadli w rce Indjan z pampy. Thalcave zapytany, krtko odpowiedzia: - By moe. Podrni otoczyli swego przewodnika, ciekawym wzrokiem chcc wydoby z niego tajemnic. Paganel sta jak na rozpalonem elazie; zarzuca pytaniami Indjanina, a kady przez niego po hiszpasku wymwiony wyraz tumaczy zaraz na angielski tak, aby towarzysze mogli sucharozmowy, jakby w rodowitym ich jzyku prowadzonej: - Kt wic by tym niewolnikiem? - Cudzoziemiec - odpowiedzia Thalcave - Europejczyk. - Czy go widziae? - Nie, lecz Indjanie opowiadaj o nim w swych podaniach. Mia to by dzielny czowiek o sercu bawolem. - Sercu bawolem! - powtrzy Paganel - ach, cto za pyszny jzyk, to patagoskie narzecze! Rozumiecie, moi przyjaciele! To znaczy, e by odwany. - Mj ojciec! - zawoa z uniesieniem Robert Grant, a zwracajc si do Paganela, spyta: - Jak to po hiszpasku powiedzie, e to mj ojciec? - Es mio padre - powanie odrzek Paganel. Robert pochwyci obie donie poczciwego Patagoczyka i drcym ze wzruszenia gosem rzek: - Es mio padre! - Suo padre! (Jego ojciec!) - powtrzy Thalcave, okazujc wzrokiem, e pojmowazaczyna. Pochwyci chopczyn w ramiona, zdj go z konia i patrzy mu dugo w oczy z wyrazem najywszego wspczucia; na szlachetnej twarzy jego malowao si wzruszenie. Paganel tymczasem wrci do swego badania i kolejno wypytywa: Gdzie by ten niewolnik? Co robi, kiedy Thalcave syszamwicych o nim? Patagoczyk nie da czeka na odpowiedzi; oznajmi wic, e Europejczyk by niewolnikiem w jednem z pokole indyjskich, koczujcych pomidzy Colorado iRio Negro. - Lecz gdzie ostatnio przebywa ten nieszczliwy? - spyta znowu Paganel. - U kacyka Calfukara - odpowiedzia Thalcave. - To jest na drodze, ktr dotd postpujemy? - Tak jest. - A kt jest ten kacyk? - Naczelnik pokolenia Poajw, czowiek o dwu sercach i dwu jzykach. - To znaczy faszywy w mowie i czynie - objani Paganel swym towarzyszom. - A czy bdziemy mogli uwolni naszego przyjaciela? - By moe, jeli jest dotd w rku Indjan. - Kiedye o nim sysza po raz ostatni. - Dawno ju; od tej pory soce ju dwa razy lato sprowadzio na niebo pampy. Trudno wyrazi rado Glenarvana. odpowied ta zgadzaa si wanie z dat dokumentu. Lecz jedno jeszcze zapytanie Paganel rzuci przewodnikowi. - Mwisz o jednym niewolniku - rzek - a czy nie byo ich czasem trzech? - Nie wiem - odrzek Thalcave. - I nic nie wiesz o teraniejszem jego pooeniu? - Nic. Na tem urwaa si rozmowa. By moe, i trzej niewolnicy oddawna zostali rozczeni; w kadym jednak razie z opowiadania Patagoczyka na pewno wiedzie byo mona, e si ono tyczyo Europejczyka, popadego w niewol u Indjan. Data tego zdarzenia, miejsce, w ktrem ono przytrafi si mogo, wyraenie si Patagoczyka o odwadze nieznajomego, wszystko to widocznie stosowa si mogo do kapitana Harry Granta. Nazajutrz wic, dnia 25-go padziernika, podrni z tem wiksz ochot pucili si wdalsz drog na wschd. Paszczyzna, wci pospna i jednostajna, tworzya przestrze nieskoczon, zwan "travesias" w jzyku krajowym. Grunt gliniasty, wystawiony na dziaanie wiatrw,zupen przedstawia rwnin; nigdzie kamienia, kamyka nawet najmniejszego, wyjwszy chyba na jakjej wyrwie, naniesionej burz, lub nad brzegiem sztucznego stawu, zrobionego rkami Indjan. W znacznych od siebie odstpach ukazyway si niskie lasy o ciemnych wierzchokach, a wrd nich przebijay gdzie niegdzie biae drzewa witojaskie, ktrych strki napenione s mas sodk iprzyjemnie orzewiajc; dalej napotykano ju drzewa kolczaste, ktrych wzrost i objto znamionoway jaowo gruntu. Cay dzie 26-ty by bardzo utrudzajcy. Trzeba byo dotrze do Rio-Colorado. Konie,naglone przez jedcw, z takim biegy popiechem, e przed wieczorem jeszcze pod 66 45' dugoci stany u wielkiej indyjskiej rzeki. Indyjskie jej nazwisko "Kobu Leubu" znaczy "wielka rzeka". Po dugim bardzo przebiegu wpada ona do oceanu Atlantyckiego i przy ujciu swojem t przedstawia osobliwo, e im bliej morza, tem masa wody si zmniejsza, czy to wskutek parowania czy wsikania; przyczyna tego zjawiska nie jest dotd wyjaniona. Stanwszy nad Colorado, Paganel za pierwszy geograficzny obowizek uwaa wykpa si w wodzie, zabarwionej glin czerwonaw. Zdziwi si niepomau, znalazszy rzek tak gbok, do czego zapewne przyczynio si topnienie niegw w pierwszych miesicach letnich. Szerokorzeki bya tak znaczna, e konie wpaw jejprzeby nie mogy. Na szczcie, o kilkasetsni wgr rzeki znajdowa si most, zwyczajem indyjskim na pasach rzemiennych wiszcy. Podrni zatem mogli przej rzek i rozoy si obozem na lewym jej brzegu. Paganel, nim si uda na spoczynek, naznaczy sobie starannie na karcie pooenie rzeki, zamiast owej Yaron-Dzangbo-Tchou, pyncej w grach Tybetu, od ktrego obecnie tak by oddalony. Przez dwa dni nastpne, to jest 27-y i 28-y padziernika, podr odbywaa si bez adnego wypadku. Wszdzie napotykano t sam jednostajno i niepodno gruntu, Trudno znale krajobraz mniej oywiony. Jednake zauwaono, e ziemia bya coraz wilgotniejsza; czciej wypadao przebywa tak zwane "canadas", rodzaj paszczyzn zalanych, i "esteros", naturalnekanay, zarose zielskiem wodnem. Wieczorem konie zatrzymay si nad brzegiem wielkiego jeziora mineralnego, Urre Lanquem, zwanego jeziorem "Gorzkiem", ktre w 1862 r. byo wiadkiem krwawych represyj ze strony wojska argentyskiego. Rozoono obz jakzwykle, i noc byaby przesza bardzo dobrze, gdyby nie ssiedztwo znacznej liczby map i dzikich psw, wyciem i krzykami napeniajcych powietrze - z czego powstaa symfonja, jakiejby si nie wypar kompozytor muzyki przyszoci. XVII. PAMPA Pampa argentyska rozciga si od trzydziestego czwartego do czterdziestego stopnia szerokoci poudniowej. Araukaskiwyraz "pampa" znaczy "paszczyzna trawiasta" i bardzo waciwie zastosowanyjest do tej okolicy. Rolinno tu rozwija si w warstwie ziemi okrywajcej grunt gliniasto-piaszczysty, czerwonawy lub ty. Badanie tych gruntw, pochodzcych z trzeciorzdnego okresu geologicznego, nastrczyoby obfite rdo nauce; tam w znacznej iloci spoczywaj szkielety przedpotopowe, ktre Indjanie przypisuj olbrzymim pancernikom zaginionym; a pod prochem rolinnym zagrzebana jest caa pierwotna historja tego kraju. Pampa amerykaska jest osobliwoci geograficzn, tak samo jak sawany6, Wielkie Jeziora lub stepy Syberji. Klimat tamtejszy miewa silniejsze upay i mrozy, anieli prowincja Buenos-Ayres, chocia ta jest bardziej ldow, bo, jak objania Paganel, ocean w zimie bardzo powolnie zwraca ciepo, w lecie przez si pochonite. Std to wanie pochodzi, e na wyspach jednostajniejsza jest temperatura, anieli na ldach7. Dlatego teklimat zachodniej czci pampy nie jest tak jednostajny, jak na wybrzeach; z powodu bliskoci oceanu Atlantyckiego, podlega on zbyt czstym zmianom. W jesieni tamtejszej, to jest w kwietniu i maju, deszcze s tam bardzo ulewne i czste. W tej jednake porze powietrze byo suche i gorce. Po dokadnem oznaczeniu kierunku, ruszonow drog rwno z brzaskiem; grunt, gsto zarosy krzakami, by do twardy, nie napotykano ju wydm piaszczystych, a przeto nie byo i kurzu nieznonego, jaki wci napenia powietrze. Konie piesznym postpoway krokiem wrd gstej trawy "paja brava", wrd ktrej Indjanie chroni si podczas burzy. W niejakich odlegociach, lecz coraz rzadszych, na wilgotniejszych nieco gruntach rosy brzozy i rolina zwana "Gynerium argentum", krzewica si w bliskoci wody sodkiej, ktr konie piy zakadem spotkaniem, jakby dla zaopatrzenia si na przyszo. Thalcave, zawsze na przodzie jadcy, wystrasza mije bardzo zjadliwe (cholinas), ktrych ukszenie zabija wou w cigu kwadransa. Zwinny Thaouka zrcznie przeskakiwa zarola, dopomagajc tym sposobem swemu panu do utorowania drogi dla koni za nim postpujcych. Po tych rwninach prostych i gadkich podr sza popiesznie i atwo; ka wszdzie bya jednostajna - ani jednego kamyka nie byo na sto mil dokoa. adnychkrajobrazw, adnego kaprysu przyrody. Trzeba byo by chyba takim jak Paganel entuzjast uczonym i widzie cokolwiek tam, gdzie inni nic nie widzieli, aby si zajmowa szczegami drogi przebieganej; dla niego dosy byo krzaczka, trawki do rozpoczcia dugiej gawdy, ktrej Robert z prawdziwem przysuchiwa si zajciem. Przez cay ten dzie (29 padziernika) droga cigna si wci jednostajnie. Okoo drugiej godziny pod kopytami koskiemi widzie si day na pewnej przestrzeni zbielae koci i szkielety duego stada wow. Szcztki te nie byy rozsypane w linji nierwnej, jakby je mogy zostawi zwierzta z si wyczerpane i upadajce jedno za drugiem wgr, to rzecz caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAIPcJcKcL7, _M9S,po drodze. Dlatego te nikt nie umia wytumaczy tego nagromadzenia szkieletw na tak maej stosunkowo przestrzeni; Paganel nawet nic powiedzie nie umia - zapyta wic Patagoczyka, ktry odpowiedzia mu bez namysu. Po otrzymaniu objanienia, uczony zawoa:- Czy by moe! - Okrzyk ten Paganela i potwierdzajcy skinienie gow Thalcave'a mocno zaintrygoway ich towarzyszw, to te ciekawie zapytali o objanienie. - Ogie niebieski! - rzek geograf. - Jakto, piorun mgby wywoa takie zniszczenie, trupem pooy przeszo pidziesit sztuk byda! - rzek Tomasz Austin. - Thalcave tak utrzymuje, a Thalcave si niemyli. Wierz zreszt temu, bo wiem, e burze w pampie odznaczaj si nadzwyczajn gwatownoci. Obymy tylkosami nie dowiadczyli tego na sobie. - Bardzo jest parno - odezwa si Wilson. - Zapewne termometr pokazuje w cieniu z jakie trzydzieci stopni - rzek Paganel. - To mnie bynajmniej nie dziwi - rzek Glenarvan - czuj w caem ciele elektryczno; sdz, e taka temperatura nie utrzyma si dugo. - Och! och! - odpar Paganel - nie mona takbardzo liczy na zmian pogody, skoro widnokrgu nie zakrywa najlejsza chmurka. - Tem gorzej - zauway Glenarvan - tem gorzej, bo nasze konie bardzo s znkane upaem. A tobie, czy nie jest za gorco, mj chopcze? - doda, zwracaj c si do Roberta. - Nie, milordzie - odpowiedzia Robert - owszem, lubi ciepo. - Szczeglniej w zimie - dorzuci powanie major, wypuszczajc kb dymu ze swego cygara. Wieczorem zatrzymano si w pobliu opuszczonej lepianki (rancho), skleconej z gazi spojonych rozmoczon ziemi i przykrytych som; przytykaa ona do ogrodzenia z pali nawp zgniych, ktre jednake przydao si na schronienie dla koni, bronice ich od napaci lisw, nietyle szkodzcych samym zwierztom, ile raczej ich uprzy. O kilka krokw od lepianki by wygrzebany d, sucy za kuchni, prawie wypeniony zastygym popioem. Wewntrz szaasu znaleziono awk, posanie ze skry woowej, kocioek, roen i rondelek do gotowania mate, napojupowszechnie uywanego w caej Ameryce Poudniowej. Jest to herbata Indjan, ktr stanowi odwar z lici wyszuszonych na ogniu; pije si go, wcigajc w siebie zapomoc dugich somek. Na danie Paganela, Thalcave przygotowa kilka filianek tego napoju, ktry po jedzeniu bardzo smakowa podrnym. Nazajutrz, 30-go padziernika, soce od samego rana pieko dokuczliwie; skwar bynieznony, a jak na nieszczcie, po drodzenigdzie najmniejszego cienia znale nie byo mona. Mimo to jechano wytrwale, dc cigle na wschd. Kilka razy podrninapotkali ogromne stada byda, ktre, nie mogc si pa na takim upale, leao na ziemi wycignite leniwie bez niczyjego dozoru; psy tylko (przyzwyczajone do ssania owiec, gdy im pragnienie dokucza) strzegy tych licznych stad rogacizny. Trzeba doda, e zwierzta te s bardzo agodne i e nie maj owej wrodzonej odrazy do czerwonego koloru, jaka cechujerogacizn europejsk. Okoo poudnia znuone jednostajnoci oczy podrnych dostrzegy nareszcie pewn zmian w krajobrazie pampy. Rolinytrawiaste staway si coraz rzadsze; miejsce ich zajy chude opiany, i olbrzymie chwasty, wysokoci dziewiciu blisko stp, ktremi uraczyby si mogy osy caej kuli ziemskiej. Thalcave zwrci uwag podrnych na t nag zmian i zupen jaowo gruntu. - Nie gniewa mnie ta zmiana - rzek Tomasz Austin - trawa, cigle trawa i nic wicej, jak tylko trawa, to ju wreszcie nudzi zaczynao. - Ale gdzie trawa tam i woda - odpowiedziamajor. - Och! znajdziemy i tak niejedn jeszcze na drodze rzek. Gdyby Paganel by sysza t rozmow, nieomieszkaby zapewne powiedzie, e na przestrzeni pomidzy Colorado a grami prowincji argentyskiej rzek jest bardzo mao; lecz w tej chwili zajty by objanieniem Glenarvanowi faktu, na ktry lord zwrci jego uwag. Od pewnego czasu w powietrzu czu si dawa zapach dymu, pomimo e na widnokrgu nigdzie nie byo wida ognia, nic nie wskazywao poaru oddalonego i adna przyczyna naturalna nie usprawiedliwiaa tego zjawiska. Wkrtce ten zapach jakby spalonej trawy sta si tak mocny, e pocz zadziwia i niepokoi podrnych, oprcz Paganela i przewodnika.Uczony geograf rozumia rzecz ca i tak j objani swym przyjacioom: - Nie widzimy ognia - mwi on - a czujemydym; ale "niema dymu bez ognia", jak mwiprzysowie tak dobre w Ameryce, jak i w Europie. Musi wic by ogie gdziekolwiek, choby daleko. Paszczyzny pampy, niczem nie zatrzymujce przecigu powietrza, pozwalaj czu zapach zi poncych w odlegoci moe jakich siedemdziesiciu mil angielskich, albo i wicej. - Siedemdziesiciu mil! - powtrzy major zpowtpiewaniem. - Nieinaczej, kochany majorze - odpowiedzia Paganel - i dodam to tylko, e takie poary zdarzaj si tu czsto na ogromnych przestrzeniach. - Kt podpala ki? - spyta Robert. - Czasem piorun, gdy upa zbytnio wysuszy trawy, a czasami te rka Indjan. - I w jakime to celu? - Twierdz oni - i nie wiem ju, na czem opieraj to swoje twierdzenie - e po kadym takim poarze trawy lepiej rosn. Byby to w takim razie rodek odywiania gruntu zapomoc popiou. Lecz ja sdz, epoary te su raczej do wytpienia miljardw owadw pasorzytnych, bardzo dokuczajcych bydu. - Ale ten tak energiczny rodek - rzek major - moe zabi i bydo, pasce si na tych rwninach? - Zapewne, e ginie go pewna Iiczba, ale c to znaczy na tak mas! - Nie chodzi mi o nie - mwi Mac Nabbs - ale o podrnych, przebywajcych t prowincj, ktrzy mog niespodzianie znale mier w pomieniach. - A wanie! - zawoa Paganel z wyran oznak zadowolenia - i to si zdarza niekiedy - a nawet przyznam, e radbym by wiadkiem podobnego widowiska. - Ach, wyborny jest ten nasz mdrzec - rzek Glenarvan - z zamiowania do nauki gotwby si da ywcem spali! - Nie tak bardzo, mj szanowny lordzie, Cooper bowiem w swych pismach podaje atwy i prosty sposb uchronienia si od pomieni w takim razie, przez wyrwanie trawy na kilka sni wokoo. Ot wiedzc to, nietylko e nie obawiam si poogi, ale owszem pragn jej z caej duszy. Jednake nie speniy si gorce pragnieniauczonego Paganela: spiek si wprawdzie porzdnie, ale jedynie od soca, ktre palio bez miosierdzia. Konie dyszay pod znojem tej podzwrotnikowej temperatury, anie byo nawet nadziei znalezienia gdzie cho troch cienia; czasem tylko chmurka przelotna na chwil przesonia tarcz soneczn - lecz i to trwao bardzo krtko,bo soce zaraz si wychylao, i z now si palio zwapniony grunt pampy. Wilson myli si widocznie, twierdzc, e nieraz jeszcze znajd podrni obfito wody na drodze. Przy nieznonym upale pragnienie dokuczao okropnie, a tu nietylkoadnej rzeki nie byo na gruncie zupenie paskim, ale nawet sztuczne sadzawki, wygrzebane przez Indjan, wyschy doszcztu. Widzc tak cig posuch, Paganel pocz si trwoy na serjo i z pewnym niepokojem pyta przewodnika, gdzie spodziewa si znale wod? - W jeziorze Salinas - odpowiedzia Thalcave. - A kiedy do niego dojedziemy? - Jutro wieczorem. Argentyczycy, gdy podruj w pampie, kopi zazwyczaj studnie i znajduj wod w gbokoci kilku sni; lecz podrni nasi nie mogli uy tego rodka, jako nie zaopatrzeni w potrzebne do tego narzdzia.Musieli wic poprzesta na bardzo szczupych porcjach wody ze swego zapasu, ktre nie zdoay zaspokoi w zupenoci pragnienia. Po przejechaniu trzydziestu mil w cigu tego dnia, zatrzymano si wieczorem. Kadypragn wypoczynku po tylu trudach, a tu jak na nieszczcie noc bya jedn z najprzykrzejszych, z powodu chmary natrtnych komarw i innych owadw. Pojawienie si ich byo zapowiedzi zmiany wiatru, ktry rzeczywicie zwrci si na pnoc. Dokuczliwie te owady znikaj zwykle z nastaniem wiatru poudniowego, lub poudniowo-zachodniego. O ile major potrafi zachowa swoj zimn krew nawet wobec tych drobnych nieprzyjemnoci ycia, o tyle Paganel niecierpliwi si i zyma. Kl komary i wszystkie owady, aujc, e nie ma wody kwasem zaprawnej, ktraby umierzaa nieco bl, wywoany przez ich ukszenia, achocia go major uspokaja, jak mg i umia, tumaczc, e Bogu raczej dzikowa wypada za to, e z trzechkro stu tysicy gatunkw owadw, jakie licz naturalici, ma si tylko z dwoma z nich do czynienia - wsta jednak nazajutrz w bardzo zym humorze. Chcc zdy na wieczr do jeziora Salinas,potrzeba byo o brzasku wyruszy w drog. Konie byy bardzo zmczone; upaday z pragnienia, a jedcy mogli im da tylko bardzo ma i cakiem niewystarczajc porcj napoju. Posucha staa si jeszcze wiksz, a upa dokuczacoraz bardziej pod wpywem wiatru pnocnego, ktry w pampie jest tem, czemsimum w Afryce. Jednostajno podry dnia tego przerwanabya na chwil. Mulrady, jadcy przodem, zawrci konia i oznajmi zblianie si oddziau Indjan. Kady z innem uczuciem przyj wiadomo o takiem spotkaniu. Glenarvan myla o wiadomociach, jakich mu bd mogli dostarczy dzicy o losie rozbitkw z Britanji. Thalcave przeciwnie cakiem nie by zadowolony ze spotkania nadrodze Indjan koczujcych, ktrych mia poprostu za zodziei i rabusiw i wolaby ich unikn. Idc za jego rad, podrni skupili si i bro nabili. Wypadao by wpogotowiu na wszelki wypadek. Wkrtce ujrzano oddzia Indjan, lecz poniewa skada si tylko z dziesiciu ludzi, Patagoczyk uspokoi si znacznie. Gdy Indjanie zbliyli si na jakie sto krokw, mona ich byo rozrni z atwoci. Byli to dzicy z owego pokolenia, ktre genera Rosas znis w 1833 r. Czoaich wyniose, wzrost wysoki, cera oliwkowa cechoway pikny typ plemienia indyjskiego. Odziani byli w skry guanakw; dzidy dugoci dwudziestu stp, noe, proce i lassa stanowiy ich uzbrojenie, a atwo w kierowaniu komi wykazywaa bardzo zrcznych jedcw. Zatrzymawszy si, jak powiedzielimy, w odlegoci stu krokw, usiowali widocznie krzykami i znakami nawiza rozmow z podrnymi. Glenarvan chcia podjecha ku nim; lecz zaledwie zrobi kilkanacie krokw, cay oddzia zawrci konie i znik z szybkoci nadzwyczajn, a zmczone konie podrnych nigdyby go docign nie zdoay. - Ha, tchrze! - krzycza Paganel. - Rzeczywicie - zauway Mac Nabbs - jakna uczciwych ludzi, za prdko uciekaj. - Kto s ci Indjanie? - spyta Paganel przewodnika. - Gauche - odpowiedzia Patagoczyk. - Gauche! - powtrzy Paganel, zwracajc si ku swym towarzyszom - gauche! - A wic niepotrzebnie tylemy robili przygotowa! Nie byo si czego obawia! - A to dlaczego? - spyta major. - Poniewa gauche s to spokojni mieszkacy wiosek. - Tak sdzisz, Paganelu? - Pewny tego jestem. Musieli nas wzi za rabusiw i dlatego uciekli. - Jabym sdzi raczej, e nie mieli nas zaczepia - odpowiedzia Glenarvan, niezadowolony z tego, e nie mg pomwiz nimi. - I ja tego samego jestem zdania - doda major - bo jeli si nie myl, to gauchy bardzo s niebezpieczni i zuchwali zodzieje. - Bardzo przepraszam! - zawoa Paganel i zacz tak gorco broni swej tezy etnograficznej, e zdoa poruszy zimnego nawet majora do tego stopnia, i ten mu odpowiedzia: - Zdaje mi si, e jeste w bdzie, panie Paganelu. - Jestem w bdzie! - wrzasn zapalony geograf. - Tak. Thalcave nawet uwaa tych Indjan za rabusiw, a Thalcave z pewnoci zna si na tem dobrze. - Ot Thalcave omyli si tym razem - odpar Paganel z widocznem niezadowoleniem. - Gauche s rolnikami i pasterzami, nic wicej; ja sam pisaem o tem w znanej broszurze o mieszkacach pampy. - Wic popenie gruby bd, panie Paganelu, piszc takie rzeczy. - Ja popeniem bd, panie Mac Nabbs? - Moe by, e przez roztargnienie tylko - odrzek major z naciskiem - i ycz ci sprostowa to przy nastpnem wydaniu. Paganel do ywego by dotknity t sprzeczk a bardziej jeszcze artami ze swych wiadomoci geograficznych, i stopniowo traci coraz bardziej na humorze. A wreszcie wybuchn: - Wiedz, mj panie, e moje ksiki nie potrzebuj sprostowa tego rodzaju. - Mniemam, e i owszem, a przynajmniej wtym razie - odpar uparty Mac Nabbs. - Widz, e pan jeste w ktliwem usposobieniu! - zawoa Paganel. - A ja widz, e pan jeste cierpki! - odrzek major. Rozmowa, jak widzimy, przybieraa obrt cakiem niespodziany, a w rzeczy samej przedmiot niewart by sporu. Glenarvan uwaa za potrzebne wda si w t spraw. - Istotnie - rzek - widz, e jeden z was jest cierpki, a drugi w usposobieniu do sprzeczki i dziwi mnie jedno i drugie. Patagoczyk, nie rozumiejc nawet powodu sprzeczki, odgad, e dwaj przyjaciele byli w nieporozumieniu; pocz si wic umiecha i rzek spokojnie: - To wiatr pnocny. - Wiatr pnocny! - krzykn Paganel. - C tu wiatr pnocny ma do tego wszystkiego?- Ach, tak, tak - wtrci Glenarvan - to prawda, e to wiatr pnocny jest przyczyn waszego usposobienia! Syszaem ju o tem, e w Poudniowej Ameryce wiatr ten bardzo wpywa na rozdranienie systemu nerwowego! - Kln si na witego Patryka, Edwardzie, e masz suszno - rzek major z gonym miechem. Lecz zawzity Paganel nie mg si uspokoi i zwrci znw swe rozdranienie przeciwko Glenarvanowi, biorc za art jego wmieszanie si w t spraw. - Tak jest, milordzie, naprawd czuj, e mj system nerwowy jest cakiem rozstrojony. - Wierzaj mi, Paganelu, e to nic innego, jak wpyw pnocnego wiatru, ktry w pampie do zbrodni czasami przywodzi. - Do zbrodni! - wrzasn uczony. - Jakto, jawygldam, jak czowiek, ktry chce popeni zbrodni? - Nie mwi tego. - Powiedz wic lepiej odrazu, e ciebie samego chc zamordowa! - Ach - odpowiedzia Glenarvan, miejc simimowoli - obawiam si tego. Bogu dziki, e wiatr pnocny nie trwa duej nad dzie jeden! Na te wyrazy wszyscy gonym miechem zawtrowali Glenarvanowi. Paganel nie posiada si ze zoci; odszed na stron, aby nie wybuchn gniewem, a w kwadras pniej zapomnia wszelkiej urazy. O smej wieczorem Thalcave, wysunwszy si przodem, oznajmi blisko jeziora tyle upragnionego. W kwadrans pniej podrni wjechali na urwiste wybrzea jeziora Salinas, gdzie jednak smutne czekao ich rozczarowanie... Jezioro wyscho a do dna. XVIII. POSZUKIWANIE WODY Jezioro Salinas koczy szereg lagun, wicych si z grami Ventana i Guamini. Liczne wyprawy przybyway tam dawniej z Buenos-Ayres dla zaopatrzenia si w sl, ktrej wody jego zawieraj w sobie znaczn ilo. Lecz w tej chwili woda, ulotniwszy si wskutek nadzwyczajnych upaw, pozostawia na dnie jeziora tylko ogromne byszczce zwierciado soli. Thalcave, mwic o wodzie zdatnej do picia w jeziorze Salinas, mia na myli wod rzek do niego wpadajcych, ktre jednak teraz, rwnie jak i ono, wyschy zupenie. Palce promienie soca wypiy wszystko. Grono podrnych ciko byo zasmucone, widzc, e dokuczliwego pragnienia zaspokoi nie bdzie mogo. Trzeba si byo na co zdecydowa. Reszta wody, dochowanej w workach skrzanych, tak bya zepsuta, e w aden sposb za napj suy nie moga. Pragnienie dokuczao straszliwie. Gd i bezsenno niczem byy wobec tego uczucia. Strudzeni podrni znaleli schronienie pod skrzanymnamiotem (rukah), opuszczonym przez dzikich; biedne koniska legy nad brzegami jeziora i ze wstrtem szczypay sone roliny i wysch trzcin. Skoro si wszyscy jako tako umiecili w namiocie, Paganel spyta przewodnika, co radzi czyni. Do dug prowadzili rozmow, z ktrej Glenarvan kilka zaledwiesw pochwyci zdoa. Thalcave mwi ze zwykym sobie spokojem; Paganel macha rkami i dowodzi za dwu. Po kilku minutachtakiej rozmowy, Patagoczyk najobojtniej skrzyowa rce na piersi. - Co on mwi? - zapyta Glenarvan - jeeli dobrze zrozumiaem, to zdaje mi si, e radzi, abymy si rozdzielili. r, to rzecz caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AANP)cOycP/cQ@+^RU9+- Tak, na dwa obozy - odpowiedzia Paganel.- Ci, ktrych konie tak s wycieczone trudami i pragnieniem, e ju dalej i nie zdoaj, niechaj si wlok, jak mog, ciglewzdu trzydziestego sidmego rwnolenika. Inni, majcy lepsze konie, wyprzedzajc ich na teje samej drodze, pojad na poszukiwanie rzeki Guamini, ktrao trzydzieci mil std wpada do jeziora San-Lucas. Jeli znajd wod w dostatecznej iloci, poczekaj na swych towarzyszy nad brzegami tej rzeki - jeli za wody brak, w takim razie wyjad naprzeciw nich, aby im oszczdzi podry bezuytecznej. - A wtedy? - zapyta Tomasz Austin. - Wtedy trzeba si bdzie zdecydowa na zawrcenle ku poudniowi i przejecha co najmniej sledmdziesit pi mil, a do pierwszych rozgazie gr Ventana, gdzie rzeki s bardzo liczne. - Rada jest dobra - powiedzia Glenarvan - ipowinnimy posucha jej bezzwocznie. Mj ko niezbyt jeszcze na siach wycieczony, ja wic gotw jestem towarzyszy Thalcave'owi. - Och! milordzie, we i mnie ze sob - prosi Robert, jakgdyby chodzio o mi przechadzk. - Ale czy siy ci pozwol, mj chopcze? - Bd spokojny, milordzie; ko mj tak ochoczy, e gwatem rwie si naprzd. - Dobrze, moje dzieci, dobrze, jed z nami- odpowiedzia Glenarvan rad w duszy, i nie rozczy si z Robertem. - Bylibymy chyba bardzo niezdarni, gdybymy nie zdoali we trzech znale wody wieej i zdatnej do picia. - A ja? - spyta Paganel. - Ty, kochany panie Paganelu - odezwa si major - musisz zosta przy rezerwie. Znasz zanadto dobrze i trzydziesty sidmy rwnolenik i rzek Guamini, i ca pamp, aby nas mia opuszcza. Ani ja, ani Wilson,ani Mulrady nie potrafilibymy znale przewodnika w punkcie umwionym. Tymczasem miao i z zupenem zaufaniem bdziemy postpowa pod tw zaszczytn wodz, dzielny Jakubie Paganelu. - Poddaj si okolicznociom - powanie odrzek Paganel, zadowolony z objcia dowdztwa. - Ale strze si roztargnie, na mio Bosk - doda major - nie zaprowad nas czasem przez pomyk tam, gdzie i nie potrzeba - na wybrzea oceanu Spokojnego,naprzykad. - Wartoby ci to zrobi, nieznony majorze! - zawoa Paganel z umiechem. - Jednakepowiedz mi, kochany milordzie, jak zrozumiesz mow przewodnika? - Przypuszczam - odpowiedzia Glenarvan - e nie bdziemy potrzebowali o niczem mwi. Zreszt, przy pomocy kilku wyrazw hiszpaskich, jakie umiem, w razie nagej potrzeby moe jakkolwiek potrafi si z nim porozumie. - Jed wic, mj zacny przyjacielu - odparPaganel. - Zanim to wszake nastpi, zjedzmy wieczerz i sprbujmy snem troch pokrzepi zmczone ciao. Po wieczerzy tem przykrzej czu si dawabrak wody; udano si na spoczynek. Paganelowi niy si jakie wielkie potoki, kaskady, rzeki, rzeczuki, stawy, rda, a nawet karafki z wod. Widmo to, jak zmora, cigao go we nie. Nazajutrz o szstej z rana ju konie Thalcave'a, Glenarvana i Roberta czekay osiodane; napojono je resztk wody, ktrbiedne stworzenia pokny z chciwoci, jakkolwiek wcale nie bya wiea, ani smaczna. Trzej jedzcy wskoczyli na sioda. - Do zobaczenia! - zawoali major, Austin, Wilson i Mulrady. - A starajcie si nie wraca - dorzuci Paganel. Wkrtce potem Glenarvan, Robert i Patagoczyk, nie bez pewnego wzruszenia ialu, stracili z oczu oddzialik, powierzony przezornoci i zrcznoci uczonego geografa. "Desertio de las Salinas", przez ktre obecnie przejedali, bya to rozlega paszczyzna gliniasta, pokryta wyndzniaemi krzewinami wysokoci dziesiciu stp, niewielkiemi mimozami, ktre Indjanie zowi "curra-mammel" - i pewn krzewiast rolin (jume) obfitujcw sod. Tu i owdzie soce odbijao si jaskrawo w duych pytach soli, zdaleka wygldajcych, jak ogromne bryy lodu: nadawao to pustyni charakter bardzo oryginalny. Inny cakiem widok przedstawiay gry Ventana o omdziesit mil dalej na poudnie,to jest w punkcie, do ktrego moe podrni byliby zmuszeni doj, gdyby si przekonali, e rzeka Guamini wyscha. Kraj ten, zwiedzany w 1835 r. przez kapitana Fitz-Roya, dowodzcego wwczas wypraw fregaty "Beagle", nadzwyczaj jest yzny; znajduj si tam najlepsze na caem terytorjum Indjan pastwiska. Pnocno-zachodnia pochyo gr pokryta jest bujn traw i rolinami drogocennemi: pomidzy innemi znajduje si tam "algar robo", rodzaj witojaskiego drzewa, ktrego owoc ususzony i utarty suy do robienia chleba, przez Indjan dosy lubionego: "quebracho biae", o gaziach dugich i gitkich, zwieszonych, jak u brzozy europejskiej; "quebracho czerwone", o drzewie niezniszczalnem; "nandubay", drzewo zapalajce si z wielkatwoci i bdce powodem czstych poarw; "viraro", ktrego kwiaty fiokowe ukadaj si stokowato; wreszcie "timbo", ktrego wielka korona strzela do 80 stp wgr, dajc pod swemi konarami caemu stadu byda schronienie przed skwarem sonecznym. Argentyczycy pokilkakro ju prbowali rozkolonizowa t bogat krain, ale im zawsze przeszkadzaa nieprzyja Indjan. atwo mona byo wnosi, e z grzbietu tych gr spywaj rzeki bardzo obfite, dostarczajce wody potrzebnej do utrzymania takiej urodzajnoci; i rzeczywicie znajdoway si one, ale w odlegoci stu trzydziestu co najmniej mil na poudnie. Thalcave zatem mia suszno, e dy najpierw do Gamini, ktra nietylko, e znajdowaa si najbliej,ale ponato nie zwracaa podrnych z ich drogi. Konie galopoway z ochot, jakby przeczuwajc, dokd zdaj. Thauka szczeglniej zdawa si by niezmordowany: jak ptakprzebiega przez rda wyschnite i krzaki mimoz, ze reniem radosnem, stanowicem wrb pomyln. Przykad ten zagrzewa powolniejsze konie Glenarvana i Roberta, to te poday za swym dzielnym przewodnikiem. Thalcave siedzia na siodle jak przykuty - niekiedy tylko oglda si poza siebie, aby nie straci z oka Roberta, iwidocznie by zadowolony, widzc, jak chopiec wybornie kieruje swym rumakiem. - Brawo, Robercie - mwi Glenarvan - Thalcave jest z ciebie zadowolony, wyczytuj to z jego twarzy. - Nie wiem czemu - milordzie. - e si tak wybornie trzymasz na koniu. - O, tylko e mocno siedz i nic wicej - odpowiedzia Robert, lecz rumieniec zadowolenia obla pikne jego lica. - To najwaniejszy przymiot jedzca - rzek Glenarvan - jeste skromny, mj chopcze, to dobrze: ale ja ci przepowiadam, e bdziesz kiedy chlub sportu londyskiego. - A cby na to powiedzia mj ojciec, ktry chce, ebym by eglarzem? - Jedno drugiemu nie przeszkadza; bo chocia nie wszyscy kawalerzyci s dobrymi marynarzami, jednake kady marynarz moe by dobrym jedcem; bujanie si okrtu na falach uczy dobrego trzymania si na nogach, a przeto i na siodle; reszta atwo si nabywa. - Biedny mj ojciec! Ach! jake on ci podzikuje, milordzie, jeli go ocali zdoamy. - Bardzo kochasz ojca, Robercie? - O! bardzo, milordzie! on by dla nas tak dobry, o nas tylko myla zawsze: z kadejswej podry przywozi nam pamitki ze wszystkich krajw, jakie zwiedza. O! gdyby go zna, jestem pewny, e kochaby go take. Maria bardzo jest do niego podobna; jej gos agodny i miy zupenie przypomina mow naszego drogiego ojca, cho gos taki dziwny jest umarynarza, nieprawda? - Zapewne, Robercie - odrzek Glenarvan. - Widz go jeszcze - mwi dalej chopiec, jakby mwic sam do siebie - poczciwe, dzielne nasze ojczysko. Gdy byem may, usypia mnie na kolanach star szkock piosenk o jeziorach naszego kraju. Dzi jeszcze niewyranie snuje mi si ta nuta w pamici; Maria take niekiedy j sobie przypomina. Ach, milordzie! Nie wiem, czy dzi potrafibym go tak kocha; zdaje si, e trzeba by maym dzieckiem, aby umie tak bardzo kocha swego ojca. - A dorosem, aby go potrafi szanowa - odpowiedza lord Edward, wzruszony sowy, wyrywajcemi si z modzieczej duszy. W czasie tej rozmowy konie zwolniy biegu i szy stpa. - Znajdziemy go, nieprawda? - odezwa siznw Robert po chwili milczenia. - Tak, sdz, e powinnimy go znale - odrzek Glenarvan - Thalcave ju nas na lad wprowadzi, a ja ufam temu czowiekowi. - To dzielny czowiek, ten Indjanin! - zauway Robert. - Niezawodnie. - Wiesz co, milordzie? - C takiego. - Masz samych zacnych ludzi przy sobie. Lady Helena, ktr tak bardzo kocham, major ze swoj powag, poczciwy kapitan Mangles, uczony a zabawny Paganel i ci majtkowie z zaogi Duncana, tacy odwani itak do ciebie przywizani! - Wiem o tem dobrze, mj chopcze, znam ich wszystkich. - Ale ty, milordzie, jeste najlepszy ze wszystkich. - O tem to ju nie wiem, moje dzieci. - Powiniene wiedzie, milordzie - odrzek Robert, chwytajc rk Glenarvana i niosc j do ust z poszanowaniem. Lord Edward potrzsn lekko gow. Rozmow dalsz przerwa przewodnik, dajcy rk znaki, aby popieszali. Czas bybardzo drogi i pieszy si wypadao, pomnc na tych, ktrzy zostali. Przypieszono biegu, lecz dla koni widocznietrudno ju byo biec dalej - trzeba byo da im wypoczynek; biedne stworzenia nie chciay nawet je podanej im suchej, wypalonej na socu lucerny. Glenarvan coraz bardziej si niepokoi; jaowo gruntu nie zmniejszya si bynajmniej, a brak wody mg bardzo nieszczliwe sprowadzi nastpstwa. Thalcave nic nie mwi, sdzc zapewne, edo bdzie czasu, aby rozpacza, gdy si pokae, e Guamini wyscha - jeli tylko rozpacz ma wogle przystp do duszy Indjanina. Trzeba byo rusza dalej; konie, znaglane biczem i ostrog, chcc nie chcc, musiay w dalsz wyruszy drog, ale szy krokiembardzo powolnym. Thalcave mg by ich wyprzedzi. Ko jegow przecigu najwyej kilku godzin byby gozanis nad brzegi rzeki. Indjanin myla ju moe nawet o tem, ale nie chcia pozostawi swych towarzyszw wrd tej nagiej pustyni. Thauka dra i pieni si z niecierpliwoci, postpujc tak wolno, ale powstrzymywaa go rka wprawna pana, a bardziej jeszcze jego wyrazy. Thalcave naprawd rozmawiaze swym koniem, ktry go rozumia wybornie, chocia nie odpowiada. Jedziec nawzajem te pojmowa swego konia; zmylne zwierz, podnoszc eb wgr, klaskao jzykiem, jakby smakujc wilgo, napeniajc powietrze; Indjanin ufa instynktowi swego konia, i pewny by, e woda jest niedaleko. Zachca wic swych towarzyszw, tumaczc im niecierpliwo swego konia; ich konie take rzecz zrozumiay, bo, dobywajc ostatnich si, pogalopoway za Patagoczykiem. Okoo trzeciej godziny, w niedalekim zaamie, ukazaa si biaa wstga, w ktrej drga odblask jasnych promieni sonecznych. - Woda! - zawoa Glenarvan radonie. - Woda! woda! - powtarza may Robert. Nie potrzebowali ju popdza koni; biedne stworzenie poczuy w sobie odywajce siy i same unosiy ich pdem niepowstrzymanym. To te po kilku minutachstany u rzeki Guamini i, cho nierozkieznane, rzuciy si po piersi w pyn dobroczynny. - Ach! jak to przyjemnie! - mwi Robert, pijc z chciwoci. - Bd umiarkowany, chopcze - radzi Glenarvan, nie dajc bynajmniej z siebie przykadu. Thalcave pi pomau, ale dugo; mylaby kto, e ca rzek wypije. - Przyjaciele nasi - rzek Glenarvan - nie doznaj zawodu. Przybywszy tu, znajd obfito czystej i smacznej wody, jeli tylko Thalcave nie wypije wszystkiego. - Czy nie monaby wyjecha naprzeciw nich? - zapyta Robert - oszczdzilibymy im kilka godzin mczarni i niepokoju. - Zapewne, mj chopcze, ale w czeme zanie im wod? Flaszki nasze pozostay przy Wilsonie. Lepiej ju poczeka, jakemysi umwili. Miarkujc po czasie i liczc, estpa jad, sdz, e powinniby zdy tu na noc; przygotujmy wic raczej dla nich dobre posanie i wieczerz. Thalcave, nie czekajc propozycji Glenarvana, sam si domyli i pocz szuka miejsca wygodnego na spoczynek. Szczliwym trafem znalaz na brzegu rzeki miejsce z trzech stron ogrodzone dla stad, jakie tam przypdzano; a poniewa towarzysze Thalcave'a nie obawiali si spapod goem niebem, nocleg przeto by ju zapewniony. Tymczasem strudzeni podr wycignli si na socu, aby wysuszy cho troch odzienie wod przesiknite. - No - rzek Glenarvan - teraz, gdy ju mamy miejsce na wypoczynek, pomylmy o wieczerzy; trzeba, aby nasi przyjaciele bylizadowoleni z kurjerw naprzd wysanych. Moeby niele byo popolowa z godzink; czy masz ochot, Robercie? - Owszem - odpowiedzia Robert, zrywajc si ze strzelb w rku. Wybrzea rzeki zdaway si by miejscem schadzki dla zwierzyny caego tego kraju. Stadami unosiy si w powietrzu tinamusy8,jarzbki czarne, siewki, zwane tam "teru-teru", chrciele z temi pirkami ikurki wodne o pysznej zielonej barwie. Czworononej zwierzyny nie byo wida, lecz Thalcave znakami pokazywa, e ukrywa si w gstej trawie i zarolach. Strzelcy zaledwie o kilka posunli si krokw, a ju mieli do czego strzela i to do najgrubszej zwierzyny pampy. Zaczy pomyka w ogromnych stadach sarny i guanaki - ale stworzenia te byy tak lkliwe, e trudno je byo na strza podej. Myliwcy zwrcili si zatem do zwierzyny mniej pochej, a rwnie jak tamta smacznej i poywnej, tak, e w niedugim czasie ubili dwanacie sztuk kuropatw i ogromnych chrcieli. Thalcave ze swej strony odby polowanie na rodzaj strusia, waciwego tylko pampie i zwanegotam "nandu". Poniewa ptak ten bardzo szybko biey, Indjanin przeto wprost na niego wypuci swego konia i usiowa docign go w pierwszym zaraz pdzie, gdy inaczej nandu zmczyby zanadto konia czstem rzucaniem si na rne strony. Thalcave, zbliywszy si na pewn odlego, z nadzwyczajn szybkoci i bardzo zrcznie zarzuci lasso na strusia: w kilka minut potem olbrzymi ptak ju leana ziemi. Patagoczyk schwyta go nie dla samej tylko przyjemnoci polowania; nandu ma wyborne miso, a Thalcave chcia take przyoy si do wsplnej uczty. Powrciwszy do miejsca wypoczynku, podrni zajli si zaraz przyrzdzeniem wieczerzy, ktrej cz zjedli z wielkim smakiem, popijajc wyborn wod, lepsz moe w tej chwili od wszystkich win caegowiata, a nawet od sawnej usquebaugh9, tak wysoko cenionej w caej Szkocji. Nie zapomniano ani o majcych nadjecha towarzyszach, ani o koniach, ktrym podano wieej trawy na pasz i na posanie. Posiliwszy si, trzej podrni, owinici w swe poncha, ukadli si na mikkiej trawie, zwykem posaniu myliwskiem w pampie. XIX. CZERWONE WILKI Nadesza noc. Bya to noc na nowiu, podczas ktrej ksiyc niewidzialny jest dlawszystkich mieszkacw ziemi. Drog rozjaniao tylko sabe, niewyrane wiateko gwiazd. Na widnokrgu zachmurzonym nikny konstelacje zodjaku.Wody rzeki Guamini bez najmniejszego szmeru pyny, jak duga smuga oliwy, rozlanej na pycie marmurowej. Ptaki, zwierzta i pazy wypoczyway po dziennym trudzie; cisza pustyni zalega niezmierzon przestrze pampy. Glenarvan, Robert i Thalcave ulegli powszechnemu prawu natury - lecych na mikkiej trawie zmorzy sen gboki. Konie zmczone rozcigny si na ziemi; jeden tylko Thauka, jak prawdziwy rasowiec, spa stojc, w samym nie nawet wspaniay, pikny, gotw wyskoczy na pierwsze skinienie swego pana. Cisza zupena panowaa w ogrodzeniu, i tylko wgle dogorywajcego ogniska, powoli gasnc, rzucay ostatnie swe blaski, rozjaniajce chwilami ciemno milczc. Jednake okoo godziny dziesitej Indjanin obudzi si po nie krtkim i, utkwiwszy pod cignitemi brwiami oczy w punkt jeden, nastawi ucha w stron stepu. Widocznie stara si zbada dwik jaki nieuchwytny. Wkrtce wyraz niepokoju wystpi na twarz jego, zwykle tak nieruchom. Czy odczuwa zblianie si wczgw indyjskich, albo te jaguara i innych zwierzt niebezpiecznych, nierzadko spotykanych w ssiedztwie rzek? Ostatnie przypuszczenie wydao mu si wida prawdopodobne, bo szybko rzuci okiem na nagromadzony zapas paliwa, a widzc, e ten nie na dugo wystarczy moe, i. r, to rzecz caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AASP@cT cU=cV(+ cW9[*zatrwoy si na sam myl nadejcia dzikich bestyj, rozzuchwalonych ciemnoci.Nie mona byo nic innego zrobi, jak tylkoczeka. Thalcave opar okcie na kolanach, na doniach twarz i wyty wszystkie swezmysy, jak czowiek, ktrego ze snu zbudzia naga trwoga. Przesza godzina. Kady na miejscu Thalcave'a byby, wobec zupenej ciszy w powietrzu, rzuci si na posanie; lecz tam, gdzie obcy niczego si niedomyla, instynkt wrodzony Indjanina przeczu i odgad bliskie niebezpieczestwo. Gdy tak czuwa bacznie, ko jego zara gucho i nozdrza wycign, jakby co wietrzy. Patagoczyk podnis si szybko. - Thauka czuje nieprzyjaciela - rzek sam do siebie i zacz si rozglda po rwninie. Cicho tam jeszcze byo, ale niezupenie spokojnie. Thalcave dostrzeg cienie, ostronie przesuwajce si przez gstwin trawy. Tu i owdzie byszczay jasne jakie punkty, krzyujce si w rnych kierunkach. Przelotne te gwiazdki mona byo wzi za lampyry (owady fosforyczne), tak gsto w tamtych stronach ukazujce si wrd nocy. Lecz Thalcave nie omyli si - wiedzia on, z jakim ma do czynienia nieprzyjacielem; nabi swj karabin i stan na czatach tu przy ogrodzeniu. Niedugo czeka. Dziwny, okropny wrzask, bdcy poczeniem wycia i szczkania, rozleg si na pampie. Odpowiedzi na niego by wystrza z karabinu, po ktrym nastpi haas piekielny. Glenarvan i Robert, zbudzeni nagle, zerwali si z posania. - Co to jest? - zawoa mody Grant. - Czy Indjanie? - spyta Glenarvan. - Nie - odpowiedzia Thalcave - to s aguary. Robert spojrza na Glenarvana i powtrzy zdziwiony: - Aguary? - Tak jest - mwi Glenarvan - s to czerwone wilki pampy. Obaj pochwycili za bro i przyczyli si doIndjanina. Wskazywa on im rwnin, z ktrej dochodzio okropne wycie. Robert mimowolnie cofn si o krok. - Czy obawiasz si wilkw, chopcze? - zapyta Glenarvan. - Nie, milordzie - odpowiedzia Robert gosem pewnym - zreszt przy tobie niczego si nie obawiam. - Tem lepiej. Aguary nie s to zwierzta zbyt niebezpieczne - i gdyby nie taka ich liczba, nie lkabym si ich wcale. - C to znaczy! - powiedzia Robert - jestemy dobrze uzbrojeni, niechaj si zbli. - A bd dobrze przyjte. Tak mwic, Glenarvan chcia uspokoi chopca, ale naprawd nie bez tajemnej trwogi myla o tem wciekem stadzie krwioerczych zwierzt, napadajcych w nocy. Bg wie, ile ich tam byo, moe kilkaset, a przeciw takiej liczbie trudno byo walczy trzem ludziom, choby nawet najlepiej uzbrojonym. Jak tylko Patagoczyk wymwi wyraz aguary, Glenarvan domyli si zaraz, e tojest nazwa nadawana czerwonym wilkom przez Indjan. To zwierz, zwane przez naturalistw Canis jubatus, ma wzrost duego psa, a gow lisa. Sier jego jest koloru czerwono-cynamonowego, a na grzbiecie ma czarn, dug grzyw; bardzojest lekkie, zrczne i silne; mieszka zwyklew miejscach botnistych i wpaw ciga zwierzta wodne; noc wypdza je z kryjwki, w ktrej pi przez dzie cay. Najwicej obawiaj si go w osadach, gdziechowaj duo byda - bo, przycinite godem, rzuca si na najwiksze nawet sztuki i znaczne w stadach robi spustoszenia. Pojedyczo aguary nie s straszne, ale niebezpiecznie jest spotka si z wielk ich liczb. Po wyciu, rozlegajcem si dokoa, po mnstwie cieni, przesuwajcych si w ciemnoci, Glenarvan pozna, e ogromna liczba czerwonych wilkw zgromadzia si na wybrzeu Guamini; czuy one tam pewnzdobycz, pooenie wic byo zatrwaajce. Tymczasem koo napastnikw cieniao sipowoli. Konie zbudzone daway oznaki najwyszej trwogi; tylko Thauka bi kopytem, usiujc zerwa sw udzienic i gotw wybiec w pole; Thalcave uspokaja go cigem gwizdaniem. Glenarvan z Robertem bronili wdarcia si doogrodzenia: stojc z broni nabit, gotowi byli da ognia do wilkw, gdy nagle Thalcaverk powstrzyma ich karabiny ju wycelowane. - Czego chce Thalcave? - spyta Robert. - Zabrania nam strzela! - odpowiedzia Glenarvan. - Dlaczego? - Moe uwaa, i jeszcze nie potrzeba. Waniejsza jednak przyczyna bya powodempostpowania Indjanina, a Glenarvan zrozumia j, gdy Thalcave, podnoszc swadownic i przewracajc j, pokaza, e bya prna. - C z tego? - rzek Robert. - To, e trzeba oszczdza amunicji. Dzisiejsze polowanie kosztowao nas drogo,gdy bardzo mao pozostao nam oowiu i prochu; moe i na dwadziecia nabojw nie starczy. Robert nic nie odpowiedzia. - Nie obawiasz si, Robercie? - Nie, milordzie. - Dobrze, mj chopcze. W tej chwili znowu strza si rozleg. Thalcave powali nieprzyjaciela najzuchwalszego; wilki, posuwajce si cienionym szeregiem, odstpiy o jakie sto krokw. Glenarvan na znak Indjanina zaj jego miejsce, a Thalcave, zebrawszy co prdzej cay zapas nagromadzonego paliwa, znis je na jedn kup u wejcia i zapali. Wkrtce una rozlaa si po czarnem sklepieniu niebios; przy blasku pomieni Glenarvan ujrza niezliczon chmar wilkw, z ktr walczy mieli. Widok ognia bardziej ich jeszcze rozdrani. Kilku zuchwalszych zbliyo si do stosu gorejcego i poparzyo sobie apy. Wypadao strzela od czasu do czasu, dla powstrzymania tej hordy wyjcej; po upywie godziny pitnacie trupw leao rozcignitych na ce. Obleni znajdowali si teraz w pooeniu stosunkowo mniej niebezpiecznem; dopki starczy amunicji, dopki ogie pali si bdzie, mona si byo nie lka napadu. Lecz co zrobi, gdy naraz zbraknie wszystkich tych rodkw odstraszania nieprzyjaciela? Glenarvan z uczuciem blu spojrza na Roberta; o sobie zapomnia ju cakiem, mylc jedynie o tym chopcu nad wiek swj odwanym. Robert by blady, lecz ani na chwil z rki nie wypuszcza strzelby i czeka odwanie napadu wilkw rozdranionych. Glenarvan ochon tymczasem ze wzruszenia i z zimn ju krwi zastanowi si nad pooeniem. - Za godzin - rzek - zabraknie nam prochu, oowiu i ognia; nie naley czeka tej ostateeznoci, ale przedsiwzi co stanowczego. Podszed wic do Indjanina i przy pomocy kilku sw hiszpaskich, jakie pamita, rozpocz z nim rozmow, niekiedy strzaami przerywan. Nieatwo im si byo porozumie. Na szczcie jednak Glenarvan zna obyczaje czerwonych wilkw; gdyby nie to, nie pojby z pewnoci ani sw, ani gestw Patagoczyka. Po kwadransie zaledwie zdoa Robertowi wytumaczy odpowied Thalcave'a na zapytanie, co do gronego ichpooenia. - I c odpowiedzia? - spyta ciekawie Robert. - Powiedzia, e bd co bd potrzeba wytrzyma to oblenie a do dnia. Aguar wychodzi tylko w nocy, a o brzasku powraca do swej kryjwki, Jest to wilk nocny, stworzenie tchrzliwe, sowa czworonona. - A wic bromy si a do dnia! - Tak jest, mj chopcze; gdy nie bdziemy mogli strzelb, to broni si bdziemy noami, a broni si musimy koniecznie. Ju Thalcave da dobry przykad, bo ile razy wilk jaki zblia si do stosu poncego, zawsze Patagoczyk dosiga go przez pomienie kolb i cofa j skrwawion. Pomimo to rodkw obrony brako coraz bardziej. Okoo drugiej godziny po pnocy Thalcave rzuci na ogie ostatni wizk chrstu, a nabojw pi ju tylko pozostao. Glenarvan z rozpacz obejrza si dokoa. Myla o Robercie, o swych towarzyszach, o wszystkich, ktrych kocha. Robert nic nie mwi; moe by, e jego ywej i pewnej siebie wyobrani niebezpieczestwonie przedstawiao si ani tak wielkiem, ani tak rzeczywistem, jak byo. Glenarvan, biorc rzeczy rozwaniej, obawia si tej okropnej, teraz nieuniknionej ju prawie perspektywy, e mog by ywcem poarci.Nie umia zapanowa nad swem wzruszeniem; pochwyci chopca w objcia, tuli go do serca, caowa w czoo, a dwie due zy spyny mu po twarzy. Robert, wzruszony t dobroci, zawoa wesoo: - Ja si nie obawiam, milordzie! - Dobrze, moje dzieci, dobrze! Nie lkaj si niczego; za par godzin rozwidni si i bdziemy ocalcni. Dobrze, Thalcave, wybornie, mj dzielny Patagoczyku! - doda lord po chwili, gdy Indjanin trupem pooy dwa ogromne wilczyska, usiujce gwatem przedrze si przez ogie. Niemaljednoczenie ogie zacz przygasa i lord ujrza ogromne stado aguarw, walce wprost na ogrodzenie. Zbliao si rozwizanie tego krwawego dramatu. Ognia nie byo ju czem podsyca:jasno saba powoli, rwnin zalegaa ciemno, a wrd niej byszczay lepie wilkw. Jeszcze kilka tylko minut, a caa tazgraja wpadnie na bezbronnych. Thalcave wystrzeli ostatni nabj, kadc trupem jeszcze jednego nieprzyjaciela, poczem skrzyowa rce, pochyli gow na piersi i zamyli si gboko. Czyby szuka jakiego zuchwaego, niepodobnego do prawdy sposobu pozbycia si tej niebezpiecznej zgrai? Glenarvan nie mia go zapyta. W tej chwili zasza zmiana w napadzie wilkw; zdawao si, e odchodz: oguszajce wycie ustao naraz - gbokie milczenie zalego rwnin. - Odchodz! - zawoa Robert. - By moe - odpowiedzia Glenarvan, pilnie przysuchujc si najmniejszemu szmerowi.Lecz Thalcave, jakby odgadujc myl jego, potrzsn gow z niedowierzaniem; dobrze wiedzia, e zwierzta nie porzuc tak atwo pewnej zdobyczy, dopki wiatodzienne nie zapdzi ich do ciemnych kryjwek. Bd co bd, taktyka nieprzyjaciela zmienia si widocznie; nie usiowa on juzdoby wejcia do ogrodzenia, ale nowe jego manewry wikszem jeszcze groziy niebezpieczestwem. Aguary, widzc, e wejcia broni ogie i elazo, obiegy dokoa ogrodzenie, usiujc zdoby je od strony przeciwnej. Wkrtce usyszano, jak pazurami drapay drzewo nawp przegnie - i ju silne ich apy, ich zakrwawione paszcze przeciskaysi przez supki nadwtlone. Konie wystraszone pozryway uzdy i z trwog szukay schronienia przy swych jedcach. Glenarvan obj Roberta, gotujc si bronigo do ostatka. Moe nawet w myli ukadazamiar ucieczki, jakkolwiek niemoliwej, a tymczasem z oka nie spuszcza Indjanina. Thalcave, jak dziki zwierz obiegszy dokoaogrodzenie, zbliy si nagle do swego konia, drcego z niecierpliwoci, i zacz go sioda starannie, nie zapominajc ani o jednym pasku, ani o jednej sprzczce. Zdawao si, e nie dba ju teraz o zwikszajce si co raz wycie wilkw. Glenarvan patrzy na z przeraeniem. - Porzuca nas! - zawoa, widzc Indjaninachwytajcego za cugle, jakby chcia wskoczy na siodo. - Nie - rzek Robert - to by nie moe! W rzeczy samej Thalcave nie chcia opuciswych przyjaci, ale ocali ich, powicajc siebie. Thauka by gotw; u wdzido niecierpliwie, skaka, nie mogc usta na miejscu, ogniste jego oczy rzucay byskawice. Rozmia swego pana. W chwili gdy Indjanin chwyta za grzyw konia, Glenarvan porwa go za rk z konwulsyjn gwatownoci i, wskazujc narozleg paszczyzn, z boleci zapyta: - Ty jedziesz? - Tak - odpowiedzia Indjanin, zrozumiawszy gest swego towarzysza. Potem doda kilka wyrazw hiszpaskich, ktre znaczyy: - Thauka! Dobry ko. Rczy. Pocignie za sob wilki. - Ach, Thalcave! - krzykn Glenarvan. - Prdzej! prdzej! - powtarza Indjanin. A Glenarvan tymczasem drcym ze wzruszenia gosem mwi do Roberta: - Robercie, dzieci moje! Czy syszysz? On chce si powici dla nas! Chce pdzi na koniu w pole, aby pocign za sob wcieke wilki i od nas tym sposobem odwrci niebezpieczestwo! - Przyjacielu! - zawoa Robert, rzucajc do ng Patagoczyka. - Przyjacielu, nie opuszczaj nas! - Nie - rzek Glenarvan - on nas nie opuci - a zwracajc si do Indjanina, rzek, wskazujc na konie: - Jedmy razem! - Nie - rzek Indjanin, zrozumiawszy znaczenie tych sw. - Nie. Liche bydlta. Wystraszone. Thauka, dzielny ko! - A wic - rzek Glenarvan - czekaj, Robercie, Thalcave ci nie opuci. Uczy mnieon, co zrobi powinienem! Ja pjd. On niech przy tobie zostanie! - To mwic, pochwyci za cugle konia. - Nie - odrzek spokojnie Patagoczyk. - Ja pojad! - krzykn Glenarvan, wydzierajc cugle Indjaninowi. - Ja pojad,powtarzam ci. Ocal to dzieci! Powierzamci je, Thalcave! Glenarvan w uniesieniu miesza angielskie wyrazy z hiszpaskiemi. Lecz c znaczy jzyk w takich razach! W tak okropnem pooeniu gesty mwi wszystko, a ludzie rnej narodowoci rozumiej si z atwoci. Thalcave opiera si jednak, sprzeczka nie ustawaa, a niebezpieczestwo tymczasem wzmagao si co chwila; ju supki i aty nadbutwiaetrzeszczay pod zbami i pazurami wilkw rozwcieczonych. Ani Thalcave, ani Glenarvan ustpi nie chcieli. Indjanin odcign Glenarvana a kuwejciu do ogrodzenia; pokazywa mu paszczyzn uwolnion od wilkw, na migi dawa mu do zrozumienia, e nie byo ani chwili do stracenia, e on sam tylko zna swego konia tak dobrze, i potrafi dla dobra oglnego skorzysta z jego przymiotw lekkoci i rczoci. Glenarvan upar si i nie chcia ustpi, gdy nagle uczu si odepchnitym. Thauka poskoczy, wspi si na tylnych nogach, a potem jednym susem przesadzi ognisko i cay rzd zabitych wilkw, a gos chopicy zawoa: - Niech ci Bg ma w swej opiece, milordzie! Glenarvan i Thalcave ledwie dojrzeli Roberta, trzymajcego si grzywy Thauka, znikajcego w ciennoci. - Robercie! Nieszczsny! - woa Glenarvan,ale Indjanin ju nie dosysza tych wyrazw. Zaguszyo je wycie okropne. Wilki rzuciy si wlad za koniem, pomykajcym ku wschodowi z szybkoci nieopisan. Thalcave i Glenarvan wyskoczyli z ogrodzenia; na rwninie cicho ju byo i zaledwie woddali tylko dostrzec mogli ruchomy szereg,posuwajcy si wrd ciemnoci. Glenarvan rzuci si na ziemi znkany, zrozpaczony, i patrzy na Indjanina, umiechajcego si z waciwym sobie spokojem. - Thauka dobry ko! Dzielny chopiec umknie! - powtarza wci, potakujc gow. - A jeli spadnie? - rzek Glenarvan. - Nie spadnie, z pewnoci! Pomimo tej ufnoci i spokoju Patagoczyka,lord Glenarvan noc spdzi w najstraszniejszej trwodze. Zapomnia nawet o tem, e wraz z odejciem wilkw przestao im grozi niebezpieczestwo. Chcia pdzi za Robertem, lecz go Indjaninpowstrzyma, dajc mu do zrozumienia, e konie ich nie wyd, e Thauka musia wyprzedzi swych nieprzyjaci, e niepodobna szuka Roberta. O czwartej z rana wita poczo. Przezroczyste kropelki rosy osiaday na paszczynie; trawy podniosy si pod wpywem pierwszych blaskw wiata dziennego. Ju mona byo puci si w drog. Thalcave wyprowadzi konie i zawoa: - Jedmy! Glenarvan w milczeniu wskoczy na konia Roberta i wkrtce dwaj jedcy pocwaowali w stron wschodni, trzymajc si wci linji prostej, z ktrej itowarzysze ich schodzi nie byli powinni. Tak przez godzin blisko pdzili, szukajc oczyma Roberta, obawiajc si dostrzec gdzie jego zwoki skrwawione. Glenarvan niecierpliwie ku konia ostrog. Nareszcie w powietrzu rozleg si huk strzaw, systematycznie po sobie nastpujcych, jakby szereg sygnaw wywiadowczych. - To oni! - zawoa Glenarvan. Popdzili konie, naglc je do szybkiego biegu, i w chwil potem zczyli si z oddziaem, prowadzonym przez Paganela. Glenarvan krzykn radonie, spostrzegszy Roberta ywego i zdrowego, siedzcego na grzbiecie wspaniaego konia, ktry zara z radoci, ujrzawszy swego pana. - Ach, moje dzieci, moje dzieci! - zawoa Glenarvan z wyrazem czuoci nieopisanej. Robert i Glenarvan zeskoczyli z koni i padli sobie w objcia! Zkolei i Indjanin przycisndo piersi dzielnego syna kapitana Granta. - yje, yje! - woa Glenarvan. - Tak - odpowiedzia Robert - i to dziki koniowi Thalcave'a. Patagoczyk nie czeka tej pochway, aby podzikowa swemu rumakowi; rozmawia z nim i caowa go, jak czowieka, a potem, zwracajc si do Paganela i wskazujc na Roberta, rzek - Zuch! A uywajc metafory indyjskiej, wyraajcejodwag, doda: - Ostrogi jego nie zadray!Glenarvan, objwszy rk Roberta, mwi. - Dlaczego nie chcia, mj chopcze, abymja lub Thalcave prbowali ci ycie ocali? caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAXPY cZ c[c\p,8 S]80- Milordzie - odpowiedzia chopiec z wyrazem najwyszej wdzicznoci - czy nie ja to raczej powici si byem powinien? Thalcave ju mi raz ocali ycie! A ty ocalisz mego ojca! XX. RWNINY ARGENTYSKIE Po przejciu pierwszej radoci, Paganel, Austin, Wilson, Mulrady, sowem ci, ktrzy pozostali, oprcz jednego moe majora, spostrzegli si, e umieraj z pragnienia. Na szczcie, Guamini pyna niedaleko. Puszczono si tedy w drog i o sidmej z rana cay orszak by ju przy ogrodzeniu, do ktrego wejcie zawalone byo trupami wilkw, wiadczcemi o gwatownoci napadu i o dzielnoci obrony. Wkrtce podrni, pokrzepiwszy si czyst i smaczn wod, zasiedli do niadania, jakiego nigdy moe jeszcze to miejsce nie widziao. Poldwic ze strusia uznano za wyborn, a miso pancernika, upieczone w jego wasnej skorupie, rozkosznie echtaopodniebienie. - Byoby to niewdzicznoci dla Opatrznoci, je z umiarkowaniem - mwiPaganel - trzeba je jak najwicej. To te jad, ile si zmiecio - a jednak nicmu si nie stao, dziki przeczystej wodziez Guamini, ktra mu si zdawaa znakomi cie do trawienia pomocn. O dziesitej z rana Glenarvan, nie chcc powtarza bdw Hannibala pod Kapu, daznak do odjazdu. Zrobiono sobie zapas wieej wody i pojechano. Konie dobrze posilone, ochoczo stpay i prawie cigle drobnym szy galopem. W miar, jak si zwikszaa wilgo, okolica te bya coraz yniejsza, chociaz zawsze pusta. aden wypadek nie zaszed w cigu 2-go i 3-go listopada, a wieczorem podrni, znueni ju zupenie trudami dugiej podry, rozoyli si obozem na samej granicy pampy z prowincj Buenos-Ayres. Poniewa z zatoki Talcahuano wyjechali 14-go padziernika, przeto w dwudziestu dwu dniach zrobili czterysta pidziesit mil, to jest prawie dwie trzecie caej drogi. Na drugi dzie z rana przekroczyli granic,dzielc rwniny argentyskie od pampy. Tam to spodziewa si Thalcave spotka kacykw, w rku ktrych nieponn mia nadziej znale kapitana Granta i dwu towarzyszw jego niewoli. Z czternastu prowincyj, skadajcych Rzeczypospolit Argentysk, Buenos-Ayres najobszerniejsza jest i najwicej zaludniona. Granica jej dotyka do poudniowych terytorjw indyjskich, pomidzy szedziesitym czwartym a pitym stopniem. Grunt jej nadzwyczajnie podny, klimat bardzo zdrowy - a caa ta rwnina, cignca si poziomo a do stp gr Tandil i Tapalquem, pokryta jest obficietrawami i rolinami krzaczasto-warzywnemi. Od chwili opuszczenia okolic rzeki Guamini, podrni z wielk radoci spostrzegali, e temperatura jest coraz milsza. rednia jej wysoko nie przenosia siedmnastu stopni (100 stopniowego termometru), a to dziki do silnym i chodnym wiatrom Patagonji, wci poruszajcym atmosfer; ludzie zatem i zwierzta wypoczli po tylu trudach, wycierpianych wskutek suszy i upau. Z ufnoci i zapaem posuwano si naprzd - lecz pomimo wszystkich zapewnie Thalcave'a kraj zdawa si wcale niezaludniony, albo raczej wyludniony.Czsto od strony wschodniej dotykay drogilub przecinay j mae laguny, utworzone bd przez sodkie, bd przez sonawe wody. Nad ich brzegiem lub pod cieniem krzakw skakay lekkie strzyyki i pieway wesoe skowronki w towarzystwie taugarw, pod wzgldem barw o pierwszestwo z kolibami walczcych. Mie te ptaszyny biy wawo skrzydekami, nie zwaajc na szpaki napastnicze, gromadnie latajce. Na kolczastych krzakach, jak hamak kreola zawieszone w powietrzu, bujao gniazdo annubisw, a na wybrzeach lagun stadami przechadzay si wspaniae czerwonaki, rozwijajc swe skrzyda pomiennej barwy! Gniazda ich ksztatu stokowatocitego, wysokie na stop, w tak znacznej znajdoway si iloci, e tworzyy jakby niewielkie miasteczko. Czerwonaki nie obawiay si bynajmniej podrnych, z czego Paganel niezupenie by zadowolony. - Dawno ju - mwi do majora - ciekaw byem widzie czerwonaka w locie. - Wic c z tego? - zapyta major. - To, e poniewa znajduj obecnie do tego sposobno, chc z niej korzysta. - Korzystaj, panie Paganel, ja ci nie broni. - Chod ze mn, majorze, pjd i ty Robercie - potrzebuj wiadkw. I Paganel z Robertem i majorem zwrcili si ku stadu czerwonakw. Zbliywszy si do nich na niewielk odlego, strzeli prochem, nie majc zamiaru zabi adnego z tych ptakw; cae stado zerwao si wgr, a uczony geograf przypatrywa si im bacznie przez okulary. - A co - spyta majora, gdy ju stado zniko - czy widziae je w locie? - Przecie nie jestem lepy - zimno odrzekMac Nabbs. - Czy uwaae, e w locie podobne s do strza nasadzonych pirami? - Bynajmniej tego nie spostrzegem. - Ani ja - doda Robert. - Byem tego pewny! - mwi uczony z zadowoleniem. - A jednake najpyszniejszy ze wszystkich skromnych ludzi, mj znakomity rodak, Chateaubriand, uczyni to nietrafne porwnanie! Ach! bo widzisz, Robercie, porwnanie jest to posta mowy najniebezpieczniejsza ze wszystkich; strzesi jej przez cae ycie i uywaj chyba w nagej ostatecznoci. - Wic zadowolony jeste ze swego dowiadczenia? - spyta major. - Jak najzupeniej. - I ja take; ale wrmy do naszych koni, bo przez twego znakomitego Chateaubriandao mil pozostalimy za naszymi towarzyszami. Dopdziwszy towarzyszw, zasta Paganel Glenarvana na wawej rozmowie z Indjaninem, ktrego zdawao si, e nie rozumie. Thalcave czsto si zatrzymywa ibacznie patrza na widnokrg, a na twarzy jego malowa si wyraz niejakiego podziwienia. W braku tumacza, Glenarvan sam usiowaco od niego si dowiedzie, ale naprno; dlatego te, jak tylko spostrzeg Paganela, krzykn zdaleka: - Popieszaj, przyjacielu, bo nie moemy si w aden sposb zrozumie. Paganel przez kilka minut rozmawia z Patagoczykiem, a potem rzek, zwracajcsi do Glenarvana: - Thalcave zastanawia si nad faktem, rzeczywlcie bardzo dziwnym. - Jakime to? - e nie znajduje tu ani Indjan, ani nawet ich ladw na tych rwninach, przez ktre zwykle przechodz, pdzc bydo skradzione, albo idc do Andw dla sprzeday swych wyrobw, a szczeglniej biczw ze skry plecionych. - I czemu Thalcave to przypisuje? - Wanie, e nie wie, i sam si mocno temu dziwi. - Ale jakiche Indjan spodziewa si on tu znale w tej czci pampy? - Wanie tych, u ktrych byli obcy niewolnicy, to jest krajowcw, pozostajcych pod wadz kacykw Kalfukura, Katriel, albo Yanchetruz. - C to s za ludzie? - Naczelnicy band, ktrzy byli wszechwadnymi przed trzydziestu laty, to jest przed wypdzeniem ich poza gry. Od tego czasu poddali si oni o tyle, o ile Indjanin podda si moe - i wcz si po rwninach pampy, lub plondruj prowincj Buenos-Ayres. Dziwi si zatem wraz z Thalcavem, e nie napotykamy adnego po nich ladu, tu wanie, gdzie najwicej trudni si grabie. - C wic pocz mamy? - spyta Glenarvan. - Zapytam zaraz - odrzek Paganel - i po krtkiej z Thalcavem rozmowie owiadczy:- Oto, co nasz przewodnik mwi i co mi si zdaje bardzo rozsdnem. Trzeba i dalej na wschd, a do fortu Indepndance, a tam, jeli nie otrzymamy wiadomoci o kapitanie Grancie, to przynajmniej bdziemywiedzieli, co si stao z Indjanami rwniny argentyskiej. - A daleko jest std do fortu Indpendance?- zapyta Glenarvan. - Niebardzo; ley on w grach Tandil, std nie wicej nad mll szedziesit. - Kiedy tam by moemy? - Pojutrze wieczorem. Glenarvan bardzo by z tego niezadowolony.Trudno byo przypuci nawet, e nie znajd ani jednego Indjanina w pampie, gdzie ich zazwyczaj bywa zanadto wielu; jaka szczeglniejsza okoliczno musiaa by powodem tego. Lecz najwaniejsze byoto: jeli Harry Grant jest w niewoli u jednego z tych pokole, to gdzie uprowadzono go: na pnoc czy na poudnie? Niepewno ta mocno trapia Glenarvana. Potrzeba byo bd co bd trafi na lad kapitana i koniec kocw na ten raz najlepiej byo usucha rady Thalcave'a i i do wioski Tandil; tam przynajmniej bya nadzieja powzicia jakich wiadomoci. Okoo czwartej godziny wieczorem na horyzoncie ujrzano niewielk wynioso, ktra w kraju tak paskim za gr uchodzimoga. Bya to gra Tapalquem, u stp ktrej podrni rozoyli si obozem na nocnastpn. Nazajutrz przejcie przez t gr odbyo si jak moe by najatwiej; nie moga onaw rzeczy samej stanowi jakiej trudnoci dla ludzi, ktrzy przeszli Kordyljery andyjskie; konie nawet bardzo mao bieg swj zwolniy. W poudnie podrni przeszliokoo fortu opustoszaego na Tapalquem, ktry by pierwszym piercieniem acuchaforteczek, wzniesionych na caem wybrzeu poudniowem, dla obrony od napadu krajowych rozbjnikw. Lecz z wielkiem zadziwieniem Thalcave'a, nigdzie ani jednego Indjanina nie napotkano. Tylko okoo poudnia trzech konnych, dobrze uzbrojonych, ukazao si zdaleka na rwninie; przypatrywali si oni przez chwil orszakowi podrnych, lecz dostpido siebie nie dozwolili i uciekli z szybkoci nadzwyczajn. Glenarvan nie posiada si z gniewu. - To s Gauche - rzek Patagoczyk, dajc tym dzikim nazwisko, ktre byo powodem sprzeczki majora z Paganelem. - Ach! Gauche! - powtrzy Mac Nabbs. - No, Paganelu, dzi gdy nie mamy wiatru pnocnego, c mylisz o tych zwierztach? - Myl, e wygldaj na tgich bandytw i takimi by musz w rzeczy samej. Wyznanie to Paganela wywoao miech oglny, na ktry on przecie nie zwaa, owszem z powodu tych Indjan zrobi jedno bardzo ciekawe spostrzeenie. - Czytaem gdzie, e Arabowie maj w ustach dziwny wyraz dzikoci, a w spojrzeniu ich agodno i ludzko si rozlewa. Ot u dzikich Amerykan rzecz ta ma si zupenie odwrotnie: ci ludzie maj szczeglniej zoliwe spojrzenie. Najbieglejszy fizjognomista nie potrafiby lepiej scharakteryzowa rasy indyjskiej. Na zalecenie Thalcave'a postpowano w cienionym szeregu, bo jakkolwiek okolica pusta bya zupenie, trzeba si jednak byomie na bacznoci, aby co nie zaskoczyo niespodzianie. Na ten raz ostrono okazaa si zbyteczna. Tego samego dnia wieczorem obozowano na obszernym placu ogrodzonym, gdzie kacyk Katriel zgromadza zwykle swoj ludno. Nigdzie tu nie znaleziono ladu wieej bytnoci ludzi; widocznie miejsce to oddawna ju niebyo odwiedzane. Nazajutrz podrni w dalsz pucili si drog. Niedugo spostrzeono pierwsze estancias10, lece najbliej gry Tandil, lecz Thalcave postanowi nie zatrzymywa si tam i i prosto do fortu Indpendance,gdzie pragn powzi niektre wiadomoci,szczeglniej za o przyczynie takiego opuszczenia kraju. Drzewa, rzadko gdzie od samych Kordyljerw napotykane, rosy tutaj do gsto i to przewanie zasadzone ju po przybyciu Europejczykw na terytorjum amerykaskie. Byy tam drzewa brzoskwiniowe, topole, wierzby i akacje, dziko a bardzo szybko rosnce. Otaczay one zazwyczaj tak zwane "corrales", obszerne place koami ogrodzone, gdzie stawiano bydo. Tam tysicami pasy si woy, barany, krowy i konie, opatrzone znakami, wycinitemi rozpalonem elazem,strzeone przez due psy, bardzo czujne i zoliwe. Grunt sonawy, rozcigajcy si ustp gry, wydaje obfit pasz, chciwie przez bydo poeran; dlatego te miejsca te tak chtnie wybierane s na urzdzanie tych stanowisk, pozostajcych zwykle pod zarzdem starszego pasterza, ktry ma do pomocy tylu ludzi, ile tysicy sztuk liczy jego stado. Ludzie ci prowadz ycie na wzr staroytnych pasterzy biblijnych; stada ich s tak liczne, a moe i liczniejsze nawet nistada, zapeniajce niegdy paszczyzny Mezopotamji; lecz pasterze ci nie maj rodzin i dlatego te posiadaj wszystkie przywary i cae nieokrzesanie handlarzy wow, a brak im zupenie patrjarchalnocibiblijnej. Paganel bardzo trafnie zwrci na to uwagswych towarzyszw i z tego powodu wywid nader zajmujce rozumowanie antropologiczno-porwnawcze o rnych rasach ludzi, czem nawet zaj mocno zimnego majora. Przy tej sposobnoci, uczony geograf wskaza te na zudzenie optyczne, spotykane zwykle na poziomych paszczyznach. Estancias zdaleka podobne byy do wysp duych, a otaczajce je topole i wierzby zdaway si odbija w zwierciadle czystych wd, uciekajcych przed podrnymi; zudzenie byo tak doskonae i zupene, e oko nie mogo do niego przywykn. W cigu tego dnia (6-go listopada) napotkanopo drodze wiele takich stacyj, a nawet "saladeros", w ktrych bydo, dostatecznieju utuczone na bujnych pastwiskach, pada pod noem rzenika i bywa solone. Pod koniec wiosny zazwyczaj rozpoczynaj si te odraajce roboty. Ludzie, zajmujcy sisoleniem, chwytaj wtedy na lasso upasionewoy, buhaje, krowy i barany, cign je dosaladeros, secinami zabijaj i obdzieraj zeskry. Zdarza si nieraz, e buhaj stawia opr i nie da si prowadzi; wtedy rzenicyzamieniaj si w torreadorw i staczaj zezdziczaem zwierzciem walk zacit, w ktrej daj dowody niepospolitej odwagi i zrcznoci. Wogle szlachtuzy te bardzo nieprzyjemny sprawiaj widok. Okolica zaraona jest niemiemi i szkodliwemi wyziewami, a napeniona wci przeraajcym rykiem nieszczsnych ofiar na rze prowadzonych - szczekaniem psw,i pospnem krakaniem ogromnych spw argentyskiej paszczyzny; tysicami zlatuj si one na krwaw uczt, zoon zodpadkw, wyrzucanych przez rzenikw. W tej chwili "saladeros" byy ciche i bezludne, bo nie bya to pora do tych strasznych zapasw. Thalcave nagli do popiechu, bo chcia tegojeszcze wieczora przyby do fortu Indpendance; konie szybko biegy wrd traw bujnie wyrosych. Napotkano kilka maych wiosek, dobrze oszacowanych i gbokiemi obwiedzionych rowami. Prcz tego w kadej z nich jeden dom opatrzony by wysokim tarasem, z ktrego mieszkacy, uorganizowani wojskowo, mogli si broni strzaami od napadw wczgw i rabusiw; Glenarvan byby tam moe i znalaz wiadomoci upragnione, ale najbezpieczniej byo doj do wioski Tandil. Nie zatrzymano si zatem, przebyto wpaw rzek Huesos, a o kilka mil dalej Chapaleofu. Wkrtce te i konie zmczone przybyy do pierwszych pochyoci gry Tandil, a w godzin pniej wioska ukazaa sl wrd ciasnego wwozu, ponad ktrym sterczay zbate mury fortu Indpendance.XXI. FORT INDPENDANCE Gry Tandil wznosz si na tysice stp ponad poziom morza. Jest to acuch pierwotny, to jest starszy od wszystkich stworze organicznych i metamorficznych dlatego, e powstanie jego i spjno zwolna dokonane byy pod wpywem ciepa wewntrznego; po wsta on z poczenia si mnstwa pkolistych pagrkw gnejsowych, pokrytych traw. Obwd Tandil, biorcy swe nazwisko od gr, zajmuje ca poudniow cz prowincji Buenos-Ayres, a granic jego jest stok, po ktrym ku pnocy spywaj wszystkie rzeki, biorce pocztek na pochyociach gr. Obwd ten ma okoo czterech tysicy ludnoci, a stolic jego jest wioska Tandil, leca u stp pnocnego grzbietu gr, pod zason fortu Indpendance, bardzo szczliwie pooona tu nad wan rzeczk Chapaleofu. Rzecz szczeglna, o ktrej wiedzia uczony Paganel, wioska ta zamieszkana jest przez Baskw francuskichi kolonistw woskich. W istocie Francja najpierwsza posiadaa swe osady w tej czci prowincji La Plata. W r. 1828 Francuz Parchappe zaoy tu fort Indpendance, dla obrony kraju od czstychnapadw dzikich Indjan. Pomaga mu w temprzedsiwziciu uczony Alcide d'Orbigny, ktry najlepiej pozna, zbada i opisa wszystkie poudniowe kraje Ameryki Poudniowej. Wioska Tandil jest punktem bardzo wanym.Zapomoc swoich "galeras", to jest wielkich wozw, zaprzonych w woy, komunikuje si z Buenos Ayres w cigu dwunastu dni, a wskutek tego prowadzi handel do oywiony; posya bydo ze swych estancias, solone miso i bardzo ciekawe produkty przemysu indyjskiego, jak materje baweniane, tkaniny lniane, bardzo poszukiwane wyroby z plecionej skry i t. p. Dlatego te Tandil, nie liczc i ycie ocali? caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA^Pc_ c` ca}*7b2 Xju pewnej liczby do wygodnych i porzdnych domw, ma nawet szkoy swojei kocioy. Opowiedziawszy wszystkie te szczegy swoim towarzyszom, Paganel doda, e nie wtpi, i w Tandil powezm wiadomoci tak upragnione, tem wicej, e w forcie zawsze znajduje si oddzia wojska narodowego. Glenarvan kaza przeto umieci konie w stajni do przyzwoicie wygldajcej gospody, poczem wraz z majorem, Paganelem i Robertem, prowadzeni przez Thalcave'a, poszli do fortu Indpendance. Po przejciu niewielkiej wyniosoci, przybyli do bramy strzeonej przez jednegotylko szyldwacha argentyskiego, co dowodzio wielkiego niedbalstwa, albo te nadzwyczajnej pewnoci. Kilku onierzy uczyo si musztry na stoku fortecy, lecz najstarszy z tych onierzy mia moe lat dwadziecia, a najmodszy nie wicej nad siedem; sowem, by to tuzin dzieci i modych chopcw, niele si musztrujcych. Mundur ich skada si z koszuli w prki, w pasie przewizanej paskiem skrzanym; o spodniach nie byo i mowy, a lekko t kostjumu usprawiedliwiaa zupenie agodno temperatury. Paganel powzi z tego dobre wyobraenie o rzdzie, ktry si nie rujnuje na niepotrzebne stroje i galony. Kady z tych modych chopakw posiada strzelb bardzo cik i paasz bardzo dugi, jak na swj wzrost. Wszyscy mieli twarze ogorzae, o rysach jakby rodzinnych,a nawet kapral, czy instruktor dowodzcy nimi, take by do nich podobny.Musiao to by i byo naprawd dwunastu braci, maszerujcych pod dowdztwem trzynastego. Paganela nie dziwio to bynajmniej; zna onstatystyk argentysk i wiedzia, e w kraju tym przypada na kad rodzin przeszo po dziewicioro dzieci; lecz bardziej go zajmowao to, e ci mali onierze musztrowali si na sposb francuski i wybornie wykonywali nabijanie karabinw na dwanacie porusze, a czstonawet i komenda kaprala odbywaa si w ojczystym jzyku uczonego geografa. Lecz Glenarvan nie poto przyszed do fortuIndpendance, aby si przypatrywa wiczeniom wojskowych niedorostkw, lub zajmowa si narodowoci ich i pochodzeniem; nie zwaajc przeto na wykrzykniki Paganela, prosi go, aby si zaj raczej powziciem od dowdcy garnizonu potrzebnych wiadomoci. Jeden z onierzy argentyskich pobieg do maegodomku, sucego za koszary, a w kilka minut potem sam komendant ukaza si we wasnej osobie. By to czowiek majcy okoo pidziesiciu lat, silny, barczysty, z min wojskow, duemi wsami, komi policzkowemi mocno wystajcemi, siwiejcym wosem i spojrzeniem surowem, przynajmniej jak si zdawao przez gste kby dymu, wydobywajcego si z jego fajki, osadzonej na krtkim cybuszku. Ca postaw przypomnia Paganelowi ruchy i obejcie si starych francuskich podoficerw. Thalcave przedstawi komendantowi lorda Glenarvan i jego towarzyszy; przez cay ten czas komendant oka nie spuszcza z Paganela, ktry mocno tem zakopotany, chcia ju zapytac o powd tak natarczywego przypatrywania si, gdy dowdca chwyci go za rk bez ceremonji i po francusku zawoa z radoci: - Pan jeste Francuzem, nieprawda? - Tak jest - odpowiedzia Paganel. - Ach, bardzo mi przyjemnie! Witaje, miy gociu, witaj! Ja take jestem Francuz - doda komendant zepsutym akcentem, z si niepokojc ciskajc rk uczonego. - A to zapewne kto z twoich przyjaci? - spyta major Paganela. - Tak jest! - z dum odpowiedzia geograf. - Ma si przyjaci we wszystkich piciu czciach wiata. I nie bez trudnoci wydobywszy rk z tej ywej, gniotcej j ruby, wszed ju na dobre w rozmow z komendantem. Glenarvan rad ju by co najprdzej dowiedzie si o tem, co go obchodzio, lecz wojak opowiada swoj historj, i nie tak atwo byo zatrzyma go w zapale. Widoczn byo rzecz, e dzielny ten czowiek dawno ju musia opuci Francj, bo nieatwo wysawia si jzykiem ojczystym; a chocia nie pozapomina jeszcze cakiem wyrazw, to przynajmniej trudno mu byo zestawia je z sob i czy w porzdn a zrozumia cao. Mwi tak prawie, jak mwi murzyni z kolonij francuskich. I rzeczywicie, jak wkrtce sami podrni o tem si dowiedzieli, komendant fortu Indpendance by sierantem francuskim, dawnym towarzyszem Parchappe'a. Od zaoenia fortu, to jest od roku 1828, nie opuci go ani na chwil, a obecnie sprawowa w nim obowizki komendanta z wielkiem zadowoleniem rzdu argentyskiego. By to, jak powiedzielimy,czowiek pidziesicioletni, Baskijczyk: nazywa si Manuel Ipharaguerre. W rok poprzybyciu swojem do tego kraju sierant Manuel naturalizowa si, przyj sub wwojsku argentyskiem i oeni si z Indjank, ktra karmia wtedy par blinitprocznych, rozumie si chopcw. Manuelnie pojmowa innego stanu, jak onierski, i spodziewa si zczasem, przy Boej pomocy, da rzeczypospolitej ca kompani modych onierzy. - Widziae ich! - powtarza. - Widziae! zuchy, dobrzy onerze! Jose! Juan! Miquele! Pepe! Pepe siedmioletni, a ju umie odgry adunek! Pepe, syszc, e go chwal, wycign si, stan frontem i sprezentowa bro bardzo zrcznie. - O! ten zajdzie daleko! - z dum doda stary sierant, kiedy bdzie niezawodnie pukownikiem lub brygadjerem. Sierant Manuel tak by zachwycony swem pooeniem, e niepodobna byo sprzecza si z nim ani o pierwszestwo rzemiosa onierskiego, ani o zaszczyty wojskowe, czekajce potomstwo jego w przyszoci. By szczliwy, a jak powiedzia Goethe: "To, co nas czyni szczliwymi, nie jest zudzeniem". Caa ta historja trwaa przeszo kwadransz wielkiem zadziwieniem Thalcave'a, ktry nie mg poj, jakim sposobem tyle sw moe wyj z jednej krtani. Nikt nie przerwa komendantowi, ale poniewa kady sierant, choby nawet francuski, musi nareszcie kiedy przesta mwi, wic i Manuel, zaprosiwszy uprzejmie swych goci do mieszkania, umilk wkocu. Podrni zgodzili si na przedstawienie ich pani Ipharaguerre, ktra im si wydaa "bardzo dobr osob", jeli to wyraenie starego wiata da si zastosowa do Indjanki. Gdy ju speniono wszystko, czego da zacny sierant, wwczas zkolei on znw zapyta swych goci, czemu zawdzicza honor ich wizyty. Wypadao korzysta z takiego usposobienia. Paganel po francusku opowiedzia mu ca t podr przez pamp i wkocu zapyta o powd, dla ktrego Indjanie kraj opucili. - Ach! tak... niema nikogo!.. - odpowiedzia sierant, wzruszajc ramionami. - Tak, rzeczywicie, ani psa nie zobaczysz... my sami siedzimy spokojnie z zaoonemi rkami, nie majc nic do roboty. - Ale dlaczeg to? - Wojna. - Wojna? - Tak, wojna domowa... - Wojna domowa? - powtrzy Paganel zdziwiony. - Tak jest, wojna pomidzy Paragwajem a Buenos Ayres - odpowiedzia sierant. - Wic c z tego? - Wszyscy Indjanie s na pnocy z generaem Flores; a wczgi i zbjcy rabuj tymczasem. - A gdzie kacykowie? - Kacykowie s z nimi. - Jakto! Katriel? - Niema Katriela. - A Kalfukura? - Ani Kalfukury. - A Yanchetr? - Yanchetra te niema. Przy tej odpowiedzi zwrci si do Thalcave'a, ktry skin gow na znak potwierdzenia. W samej rzeczy Thalcave czy nie wiedzia, czy zapomnia o wojnie domowej, dziesitkujcej obie czci rzeczypospolitej, dopki si w ni nie wdaa Brazylia. Indjanie chtnie podtrzymuj te walki wewntrzne, w ktrych zyska tylko mog na rabunku, a sierant nie myli si, podajc za powd opuszczenia pampy wojn domow, prowadzon podwczas w pnocnych prowincjach argentyskich. Wypadek ten niszczy wszystkie zamiary Glenarvana. Jeeli Harry Grant by niewolnikiem kacykw, to w takim razie zapdzony jest przez nich obecnie a do granic pnocnych. Gdzie go wic tedy i w jaki sposb szuka? Czy wypadao prbowa poszukiwa niebezpiecznych i prawie bezpoytecznych, zapdzajc si do pnocnych kracw pampy? Przedsiwzicie to byo zbyt wane, aby jemona i z gbokiej rozpoczyna rozwagi. Gdy tak strapieni podrni spogldali po sobie w milczeniu, major tymczasem wypytywa sieranta, czy nie sysza o Europejczykach w niewoli u kacykw pampy.Manuel zastanowi si chwil, jakby sobie co przypomina, a wkocu rzek: - Tak, tak! Syszaem! - rzek wreszcie. - Ach! - zawoa radonie Glenarvan, ktremu zabys nowy promyk nadziei. Paganel, Mac Nabbs, Robert i lord Edward otoczyli sieranta. - Mw na Boga, mw prdzej - woali, poerajc go wzrokiem. - Ju bdzie temu lat kilka - odpowiedzia Manuel - tak,tak... niewolnicy Europejczykowie... alem ich nigdy nie widzia... - Kilka lat - przerwa Glenarvan - mylisz sipan... Wiemy przecie, kiedy si rozbia Britannia, okrt, na ktrym pynli... By oto w czerwcu 1862 roku; niema wic jeszcze i dwu lat. - Och, wicej milordzie. - To by nie moe! - zawoa Paganel. - Upewniam was, e wicej! Byo to przy urodzeniu si Pepe... mwiono o dwu ludziach. - Nie, o trzech! - odezwa si Glenarvan. - Dwu, powtarzam - odrzek sierant z naciskiem. - Dwu! - szepta Glenarvan zdziwiony - mwiono o dwu Anglikach? - Bynajmniej - upiera si sierant. - Kt tu mwi o Anglikach? Tam by jeden Francuz i jeden Woch. - Tego Wocha Pojusze zamordowali! - wtrci Paganel. - Tak, a Francuz uszed, jak si pniej dowiedziaem. - Uszed! - zawoa may Robert, ktrego ycie zawieszone byo na ustach sieranta. - Tak, uszed z rk Indjan! - odrzek Manuel. Wszyscy z podziwieniem patrzyli na Paganela, z rozpacz bijcego si w czoo. - Ach, rozumiem - zawoa nareszcie - rozumiem, pojmuj! Wszystko si teraz wyjania! - Ale my nic nie rozumiemy - rzek Glenarvan niespokojny i zniecierpliwiony. - Moi przyjaciele - mwi Paganel, biorc za rk Roberta - z boleci wyzna wam musz, e faszyw poszlimy drog. To, co poczciwy komendant opowiada nam w tejchwili, nie tyczy si bynajmniej kapitana, ale jednego z moich rodakw, ktrego towarzysz, Marco Vazello, rzeczywicie by przez Pojuszw zamordowany. Chodzi tu, jak powiadam, o Francuza, ktry po kilkakro towarzyszy tym okrutnym Indjanom a do brzegw Colorado, a ktry,uszedszy pniej szczliwie z ich rk, zdoa powrci do Francji. Sdzc, e idziemy ladem Harry Granta, wpadlimy na lad modego Guinnarda. Wiadomo t przyjto w ponurem milczeniu. Bd by widoczny. Glenarvan spoglda na Thalcave'a, a wzruszenie malowao si na jego twarzy. Indjanin zwrci si do sieranta francuskiego i wypytywa go, czy nie sysza o trzech Anglikach w niewol wzitych. - Nie, nigdy nie syszaem - odpowiedzia Manuel... mwionoby o tem w Tandil... ja wiedziabym z pewnoci... Nie, to by nie moe... Po tak uroczystem zapewnieniu, Glenarvan nie mia ju co robi w forcie Indpendance; opuci wic to miejsce wraz ze swymi towarzyszami, podzikowawszy wprzd uprzejmemu sierantowi za dobro jego i gocinno. Glenarvana do rozpaczy przyprowadza ten zawd. Robert szed za lordem, nic nie mwic, ale oczy mia ez pene. Glenarvannie mia go czem pocieszy, Paganel rozmawia sam z sob, machajc rkoma. Major zacisn zby bardziej ni zwykle, a Thalcave zdawa si by bolenie dotknity wstydem, e cho Indjanin, mg zabdzii wej na lad faszywy, jakkolwiek nikt nie myla robi mu za to najmniejszego wyrzutu. Powrcono do gospody. Wieczerza bya bardzo smutna. Rzecz pewna, e aden z tych ludzi odwanych i penych powicenia nie aowa tylu trudw nadaremnie poniesionych, ale raczejswych bogich nadziei, rozwianych od jednego razu. I w rzeczy samej, czy mona si byo spodziewa znale kapitanaGranta pomidzy gr Tandil i morzem? Nie.Gdyby jaki niewolnik popad w rce Indjan na wybrzeach Atlantyku, sierant Manuel wiedziaby o tem niezawodnie. Wypadek takinie mgby uj bacznoci krajowcw - prowadzcych cigy handel pomidzy Tandilem a Carmen, przy ujciu Rio-Negro. Handlarze z paszczyzny argentyskiej wszystko wiedz i nic zapewne w tajemnicynie zachowuj. Nie pozostawao zatem nic innego, jak poczy si co najrychlej z Duncanem w umwionem miejscu przy cypluMedano. Paganel zada od Glenarvana dokumentu, na ktrego podstawie poszukiwania ich tak si nieszczliwie pobkay. Odczytywa go z gniewem le utajonym - szuka w nim nowych wskazwek - bada, czy wiadomow nim zawarta dobrze bya zrozumiana. - Dokument przecie bardzo jest jasny i wyrany! - powtarza Glenarvan - dokadnieopisuje rozbicie si okrtu kapitana Granta imiejsce dostania si jego do niewoli. - Nie! - krzykn geograf, uderzajc silnie pici w st - nie, nie i po tysic razy nie! Gdy Granta niema w pampie, to niema go i w Ameryce. Wic gdzie jest? Ten dokument powinien nam to powiedzie i powie... albo ja si nie nazywam Jakub Paganel. XXII. P O W D Przestrze stu pidziesiciu mil oddziela fort Indpendance od wybrzea Atlantyku (okoo szedziesiciu mil francuskich). Gdyby si nie nadarzya jaka wana a nieprzewidziana przeszkoda, Glenarvan mgby w cigu czterech dni poczy si zzaog Duncana; lecz nie mg si oswoi zt myl, e wraca na pokad bez kapitana Granta, po bezskutecznych poszukiwaniach. Dlatego te nastpnego dnia nie on, ale major wyda rozporzdzenia, potrzebne do odjazdu - zaj si osiodanien koni, odwieeniem zapasw i uoeniem marszruty. Dziki jego czynnoci, o smej godzinie z rana podrni zjedzali ju z okrytych muraw zboczy gr Tandil. Glenarvan, majc cigle Roberta przy boku -jecha w milczeniu; miay i stanowczy jego charakter nie pozwala mu spokojnie przenie tego przykrego zawodu; serce bio mu gwatownie, gowa paaa. Paganel, take nie w humorze, na wszystkiesposoby rozbiera wyrazy dokumentu - chcc z nich wydoby nowy jaki szczeg lub objanienie. Thalcave, milczc, dozwoli koniowi i podug instynktu. Na majora niepowodzenie adnego widocznego nie wywaro wpywu. Tomasz Austin i dwaj jego majtkowie podzielali smutek i niezadowolenie swego pana. W pewnej chwili, gdy sposzony zajc przebieg im drog, przesdni Szkoci spojrzeli po sobie. - Zy to znak - rzek Wilson. - Tak twierdz w naszych stronach - odpowiedzia Mulrady. - Co tam jest ze, nie moe by dobre i tutaj - sentencjonalnie doda Wilson. Okoo poudnia podrni zjechali z gr i ujrzeli przed sob obszern rwnin, cignc si a do morza. Co krok prawie napotykali czyste wody rzek, przerzynajcych t yzn krain i gincych wrd bujnych pastwisk. Grunt odzyskiwa normaln sw poziomo, jak ocean po burzy. Przebyto ostatnie gry pampy i ju tylko monotonna ka rozpocieraa si przed komi. A dotd pogoda stale sprzyjaa, lecz tego dnia niebo przybrao pozr niepokojcy. Poprzednie dni gorce nagromadziy w powietrzu wiele pary, ktra si teraz zebraa w cikie chmury, zapowiadajce deszcz ulewny. Prcz tego blisko Atlantyku i zachodni wiatr, stale tam panujcy, utrzymyway cig wilgo, co zreszt okazywao si i z urodzajnoci ziemi i z tustoci jej pastwisk niezmiernych. Pogoda, cho pochmurna, dotrzymaa wszake do wieczora, a konie, przebywszy przestrze czterdziestu przeszo mil, zatrzymay si nad brzegiem gbokich "canadas", to jest jarw, wypenionych wod. Nigdzie nie byo najmniejszego schronienia; okrycia podrnych musiay im suy i za namioty i za kodry; noc przepdzono pod zachmurzonem, i burz grocem niebem. Na szczcie jednak, na grobie si wszystko skoczyo. Nastpnego dnia, w miar zniania si poziomu gruntu, zaczy wystpowa widome lady wd podziemnych, zewszd si wydobywajcych. Wkrtce te drog na wschd przerzyna poczy to utworzone ju, to tworzce si dopiero stawy. Dopki szo o te jary, wod napenione, zbiorowiska wd dobrze odgraniczone i niezarose, podr sza bardzo dobrze; aleniebawem zaczy si rozlege trzsawiska, zarose traw i wodnem zielskiem; niebezpieczestwo stawao si wwczas dopiero jasne, gdy si na naraono. Niejedno stworzenie zgino w tych roztopach. Robert, ktry si wysun iczc i ycie ocali? caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAcPcd;ce.Scf+<g.+ch<znacznie naprzd, wrci popiesznie, woajc, e spotka las, w ktrym rosn rogi. Istotnie spotkano wkrtce ogromn przestrze, jakby usian rogami, ktre naleay do zatonitych tam setkami wow. Thalcave zwrci na to uwag podrnych i ostrzeg, aby si mieli na bacznoci ze swemi komi. Okrono wic to uroczysko mierci, mogce zadowoli najbardziej nawet wymagajce bstwa staroytnoci. Kosztowao to podrnych godzin ca drogiego czasu. Thalcave z pewnym niepokojem spoglda naokolic. Stawa czsto, wspinajc si na strzemionach, a poniewa by bardzo wysoki, mg przeto wielki widnokrg ogarnia wzrokiem; lecz, nie widzc nic, coby go objani mogo, popdzi konia dalej. Ujechawszy jeszcze mil - zatrzymasi znowu, a zbaczajc z drogi, ktr postpowali, odjeda daleko ju to na pnoc, ju na poudnie - i wraca znowu, nie mwic sowa o tem, czego si obawia, lub czego pragn. Postpowanie to, kilkakrotnie powtrzone, zaciekawio Paganela i niepokoio Glenarvana; geograf przeto zacz bada przewodnika. Thalcave odpowiedzia, e dziwi go, i rwnina wszdzie przesiknita jest wod; nigdy bowiem, jak pamita i jak trudni si rzemiosem przewodnika, nie zdarzyo mu si jecha po gruncie tak wilgotnym, bo nawet w porze wielkich deszczw prowincja argentyska przedstawiaa przejcia bezpieczne. - Jaka przyczyna tej wzrastajcej coraz bardziej wilgoci? - zapyta Paganel. - Nie wiem - odpowiedzia Indjanin - a gdybym wiedzia... - Czy grne rzeki wezbrane po deszczach nie wylewaj nigdy? - Niekiedy. - A moe i teraz? - By moe - odrzek Thalcave. Paganel musia poprzesta na tej podpowiedzi i powtrzy Glenarvanowi sw rozmow. - A c Thalcave uczyni radzi? - zapyta Glenarvan. - Jecha co najprdzej - odpowiedzia Indjanin, zapytany przez Paganela. atwiej byo radzi, ni rad wykona. Konie trudziy si nadzwyczajnie, postpujc po gruncie uginajcym si pod niemi: grunt znia si coraz wicej; bya to kotlina, ktr natychmiast zalayby napywajce wody. Trzeba wic byo jak najpieszniej przejecha t okolic, bo najmniejszy wylew zagraa zamienieniem jej odrazu w jezioro. Przypieszono kroku - lecz nie skoczyo si na wodzie, wydobywajcej si z pod ngkoskich. Okoo drugiej godziny lun gwatowny deszcz podzwrotnikowy; zdawao si, e niebo otwaro swe stropy. Nie byo sposobu uj przed tym potopem; na podrnych ani jedna sucha nitka nie zostaa, a z kapeluszy si lao jak z rynienzapchanych; konie bryzgay na podrnych wod, roztrcan kopytami. Podrni byli we dwie wody wzici: z gry i z dou. Tak tedy przemokli, zzibnici i znkani trudami - przybyli wieczorem do bardzo lichej zagrody, gdzie zaledwie jako tako pomieci si mogli. Nie byo jednak w czem wybiera - rozlokowali si przeto z wielk bied w tej szopie opuszczonej, ktr pogardziby zapewne najuboszy nawet Indjanin z pampy. Z niemaym trudem rozpalono troch trawy, z ktrej wicej byo dymu ni ciepa. Deszcz la jakz cebra, a na gow podrnych spaday gste krople przezdach nadgniy. Mulrady i Wilson czuwali cigle, aby powstrzyma wdzierajc si wod i nie dopuci do zalania ognia. Smutnie spoyto skromn i niezbyt posiln wieczerz. Nikomu si je nie chciao; jeden tylko major jad ze smakiem, jako wyszy nad wypadki. Paganel, jako Francuz - prbowa nadrabia artami, ale mu jakonie szo, zdecydowa wic wkocu, e mu humor zamk. Nie byo nic lepszego do roboty, jak i spa. Noc jednak przesza niespokojnie; ciany schronienia trzeszczay cigle i pochylay si za kadem silniejszem zahuczeniem wichru, za kad mocniejsz fal - jczay biedne konie, stojc na odkrytem powietrzu; ludziom te nie o wielelepiej byo w ich schronieniu; ale znuenie przemogo i usnli, Robert najpierwszy zmruy oczy, oparszy gow na ramieniuGlenarvana; niezadugo te reszta podrnych zasna pod opiek Boga. I wida, e Niebo w rzeczy samej opiekowao si nimi, bo noc przesza bez wypadku. Thauka rozbudzi ich mocnem reniem; poczciwe zwierz, jakby chcc panw swych do obowizku przywoa - uderzao silnie kopytem w cian ich schronienia; umiao zastpi swego pana w nagleniu do podry. Posuszni mu byli podrni. Deszcz zmniejszy si nieco. Na ziemi jednak, nasyconej wod, potworzyy si zalewy i jeziora niewiadomej gbokoci. Paganel, badajc sw map, nie bez susznoci moe wnioskowa, e dwie rzeki, Grande i Vivarota, do ktrych zazwyczaj spyway wody tej paszczyzny - musiay zla si w tej chwili i pyn korytem szerokiem na mil kilka. Niezbdny by popiech nadzwyczajny: on jedynie mg ocali od grocego zalewu. Jak oko zasign mogo - nigdzie nie mona byo dojrze najmniejszej wyniosoci, a wic t poziom rwnin woda bardzo szybko zala moga. Wypuszczono zatem konie, co si starczyo.Thauka szed na przedzie i bardziej ni niektre o niedonych petwach zwierzta ziemnowodne zasugiwa na nazw konia morskiego; skaka jakbyby w swym ywiole. Nagle, okoo dziesitej godziny z rana, Thauka widocznie niepokoi si pocz; - rozglda si on czsto po niezmiernych paszczyznach, lecych w stronie poudniowej, ra przecigle, nozdrzami silnie wciga powietrze i wspina si gwatownie. Thalcave z trudnoci go powstrzymywa. Piana z krwi pomieszana,wskutek cigania wdzida, okrya cay pysk biednego zwierzcia, ktre jednak nie uspokajao si, a pan jego wiedzia dobrze,e gdyby miao swobod, uciekoby co prdzej w stron pnocn. - Co si stao twemu koniowi? - zapyta Paganel - czy go ksaj aroczne pijawki wd argentyskich? - Nie - odpowiedzia Indjanin. - Czy obawia si jakiego niebezpieczestwa? - Tak - przeczu niebezpieczestwo... - Jakie? - Nie wiem. Jakkolwiek wzrok nie ostrzega jeszcze o niebezpieczestwie, ktre odgad Thauka wrodzonym instynktem, ucho jednak ju mogo pochwyci jego objawy. Jaki szmer guchy, podobny do odgosu dajcego si sysze podczas przypywu morza, dochodzi z poza granic widnokrgu. Od strony morza d wiatr, przesycony wilgoci i tumanami wody; ptaki, ulatujc przed nieznanem sobie zjawiskiem, szybko pruy powietrze; konie, do kolan brodzce w wodzie, uczuwa poczy pierwsze dotknicie prdu. Niedugo potem, z odlegoci p mili na poudnie - sysze si day pomieszane ryki, beczenie, renie iwycie niezliczonych stad, w nieadzie i najwikszem przeraeniu uciekajcych z szybkoci nadzwyczajn. Wrd tumanu wodnistego, wywoanego ich biegiem, zaledwie rozpozna je byo mona. Sto najtszych wielorybw nie potrafioby z wiksz gwatownoci wzburzy fal oceanu. - Anda! anda!11 - woa Thalcave silnym gosem. - Co to jest? - zapyta Paganel. - Powd! powd! - krzycza Thalcave, dajc ostrog swemu koniowi, i zwracajc go w stron pnocn. - Powd! - powtrzy Paganel i zwrci sipdem z towarzyszami wlad za rumakiem Patagoczyka. I dobrze si stao. Z odlegoci niewicej jak piciu mil angielskich na poudnie, toczya si wysoka i szeroka nawanica, zamieniajca pola w ocean. Ogromne trawy nikny jakby skoszone; pki mimoz, wyrwane prdem, spyway, tworzc jakbywysepki; woda przybieraa coraz gwatowniej; zdawao si, e wszystkie rzeki pampy wystpiy z brzegw i e nawet wody pyncej na pnocy rzeki Colorado i pyncej na poudniu rzeki Negro zlay si tutaj, do jednego oyska. Powd postpowaa z szybkoci konia wycigowego; podrni uciekali przed ni jak chmura, wiatrem burzliwym pdzona, oko naprno szukao schronienia. Na widnokrgu niebo stykao si z wod, konie, przeczuwajce niebezpieczestwo, pdziy szalonym galopem, a jedcy zaledwie na siodach utrzyma si mogli. Glenarvan czsto poza siebie si oglda. - Woda nas dociga - myla z trwog w duszy. - Anda! anda! - krzycza Thalcave z caej siy. I bardziej jeszcze naglono zwierzta nieszczliwe, ktrym i tak ju z bokw, ostrogami poszarpanych, krew pyna obficie. Biedne koniska to potykay si czsto w jamach ziemi, to znw pltay siw zielskach; a woda tymczasem wci przybieraa, zapowiadajc zblianie si straszliwej, pienicej si fali. Przez kwadrans cay trwaa ta ucieczka przed najstraszniejszym z ywiow. Podrni nie umieli obliczy przestrzeni przebytej, ktra jednake, sdzc po tak szybkim biegu, musiaa by do znaczna. Tymczasem konie, brnc po piersi, z ogromnym wysikiem zaledwie posuway sinaprzd. Glenarvan, Paganel i Austin byli pewni mierci takiej, jaka na morzu spotyka rozbitkw: konie ich nie dostaway ju niekiedy kopytami gruntu, a do zupenego ich zatopienia do byo szeciu stp wody. Niepodobna opisywa trwogi tych omiu ludzi, czujcych sw bezsilno wobec walki z takim okropnym kataklizmem przyrody, pokonywajcym wszelk si ludzk. Ocalenie si nie od nich ju zaleao.W pi minut pniej konie ju pyny; sam prd unosi jez nadzwyczajn gwatownoci, rwn galopowi, co znaczy przeszo dwadziecia mil angielskich na godzin. Ju wszelki ratunek zdawa si niemoliwym, gdy nagle major zawoa: - Drzewo! - Tam, tam! - potwierdzi Thalcave, ukazujc palcem w odlegoci omiuset moe sni drzewo z gatunku olbrzymiego orzecha, wznoszce samotnie swj wyniosy wierzchoek z porodka wd. Wszyscy zrozumieli odrazu, e drzewo to jedyn byo dla nich nadziej ratunku, i bd co bd dosta si do niego wypadao koniecznie; konie zapewne nie zdoayby ju tam dopyn, ale ludzie, pdzeni si prdu, mogli go dosign. W tej chwili ko Austina zara gucho i znik; pan jego, uwolniwszy nogi ze strzemion, pocz pyn usilnie. - Uchwy si za moje siodo! - woa Glenarvan. - Dzikuj Waszej Dostojnoci - odpowiedzia Austin - mam silne rce. - A twj ko, Robercie?.. - rzek znowu Glenarvan, obracajc si ku modemu Grantowi. - Idzie, milordzie - idzie! - Pynie jak ryba! - Baczno! - krzykn major gosem grzmicym. W teje chwili bawan potworny, wysokocijakich stp czterdziestu, z niesychanym szumem zwali si na uciekajcych. Ludzie izwierzta znikli w odmcie piany; masa pynna, waca pewne kilka miljonw tonn, porwaa ich w swe objcia. Gdy fala przesza, ludzie wypynli na powierzchni i zliczyli si szybko; z koni, prcz Thauki z siedzcym na nim jego panem, wszystkie przepady w otchani. - miao! - miao! - powtarza Glenarvan, podtrzymujc jedn rk Paganela, a pync drug. - Nie bj si, milordzie! - odpowiedzia zacny mdrzee idzie wybornie! - a nawet nie gniewam si wcale... O co si nie gniewa? - tego ju nikt i nigdynie mg si dowiedzie, gdy reszt zdaniaszanowny geograf pokn wraz z kwart moe wody zamulonej. Major, jako wybornypywak, sun spokojnie po wodzie, majtkowie byli w swym ywiole. Poczciwy Thauka unosi za sob przyczepionego do jego grzywy Roberta, pync stale w kierunku drzewa, ku ktremu prd go unosi. Drzewo byo ju tylko o dwadziecia najdalej sni i w kilka minut podrni dostali si do niego. I w sam por, bo gdyby nie to, znaleliby niezawodn mier w falach, ktre dochodziy ju do pierwszych pnia gazi; tem atwiej mona byo je pochwyci. Thalcave, porwawszy Roberta, wdrapa si z nim na drzewo pierwszy, a nastpnie wciga innych, ju zbyt osabionych. Lecz Thauka, uniesiony prdem fali, oddalasi szybko; zwraca on czsto gow ku swemu panu, potrzsa dug grzyw i ra, jakby wzywajc jego pomocy. - Opuszczasz to poczciwe stworzenie? - spyta Paganel Indjanina. - Ja? - zawoa Thalcave. To rzekszy, da nurka i wypyn dopiero o dziesi sni od drzewa. W chwil potem trzyma ju rk na szyi wiernego swego rumaka i wraz z nim pyn ku zamglonemu widnokrgowi pnocy. XXIII. YCIE NA DRZEWIE Drzewo, na ktrem Glenarvan i jego towarzysze znaleli schronienie, podobne byo do orzecha z lici poyskujcych i ksztatu okrgawego; rzeczywicie za by to tak zwany "ombu", rosncy samotniena rwninach argentyskich. Drzewo to, o pniu krzywym i ogromnym, do gruntu przytwierdzone jest nietylko duemi korzeniami, ale jeszcze i silnemi latorolami, jakie z siebie wypuszcza; dlatego te wytrzymao gwatowno powodzi. Ten ombu mia wysokoci okoo pidziesiciu okci, a rzuca cie wokoo siebie na szedziesit sni. Cae to wizanie gazi spoczywao na trzech grubych konarach, wyrastajcych z wierzchoka pnia, majcego sze stp szerokoci. Dwie z tych gazi sterczay prawie prostopadle, dwigajc ogromny z lici parasol, ktrego gazki misternie, jakby rk zrcznego koszykarza powizane i pokrzyowane, tworzyy schronienie prawie nieprzeniknione. Trzecia ga przeciwnie miaa pooenie prawie poziome ponad wodami szumicemi, w ktrych kpay si jej listki najnisze; przedstawiaa ona jakoby wysunity przyldek tej wyspy zielonoci, otoczonej oceanem.Wewntrz tego olbrzymiego drzewa byo dosy miejsca. Patrzc na ten ogrom gsto rozronitych gazi, wyniesionych prawie pod oboki i pncemi si liciami spltanych w jedn cao, przez ktr si przeciskao wiato soneczne, monaby powiedzie, e pie tego ogromnego ombu dwiga las cay na sobie. Za przybyciem podrnych, skrzydlaci mieszkacy drzewa ulecieli na najwysze rozgazienia, gonemi krzykami protestujc przeciw temu najciu ich mieszkania. Mnstwo byo tam tego ptactwa, szukajcego take schronienia przed powodzi: gdy za wzleciay w powietrze, zdawao si, e silniejszy powiew wiatru obnaa drzewo ze wszystkich jego kwiatw. Takie to schronienie znaleli towarzysze Glenarvana. Mody Grant i zrczny Wilson wdrapali si zaraz na najwysze gazie, porodku zielonego sklepienia z lici utworzonego. Z tego wyniosego punktu wzrok obejmowa obszerny widnokrg. Ocean powodzi utworzony otacza drzewo ze wszech stron. Na caej paszczynie zalanej adnych innych nie wida byo drzew, prcz tych, ktre z korzeniami wyrwane pyny, niosc na sobie ywe zwierzta, szukajce schronienia przed straszn klsk, lub te szcztki zatopionych stad, gdy te wyratowa si nie zdoay. W oddaleniu czernia punkcik jakiniewielki, ktry zwrci uwag Wilsona: byto Thalcave i wierny jego ko, Thauka. - Thalcave! Thalcave! Nasz przyjaciel - woa Robert, wycigajc rce ku odwanemu Patagoczykowi. - Da on sobie rad, panie Robercie! - my zejdmy do Jego Dostojnoci. W chwil potem Robert Grant i Wilson szybko i zrcznie przebiegli trzy kondygnacje gazi i doszli do wierzchoka pnia, gdzie Glenarvan, Paganel, major, Austin i Mulrady siedzieli na gaziach w najrozmaitszych postawach; wszyscy zgodzili si na to, e si Indjanin wyratuje,i jedn tylko mieli wtpliwo, kto kogo ocali: czy ko jedca, czy jedziec konia? Pooenie tych, ktrzy si schronili na drzewie, byo gorsze. Wprawdzie ombu mg wytrzyma parcie prdu, jednak powd, wzmagajc si cigle, moga dosign i najwyszych gazi. Glenarvan kaza urzdzi miark z drzewa, nacinan karbami, na ktrej obserwowa wci podnoszenie si wody; woda jednak przestaa ju przybiera. I to byo ju pociech. - A teraz c zrobimy? - zapyta Glenarvan.- Ucielemy sobie gniazdko! - odrzek wesoo Paganel. - Co za gniazdko? - odezwa si Robert. - Zwyke gniazdko, mj chopcze; tak, ulepmy sobie gniazdko i zacznijmy y po ptasiemu, gdy nie moemy y, jak ryby w wodzie. - Dobrze - rzek Glenarvan - ale kt naszym dziobkom dostarczy poywienia? - Ja - odpowiedzia Mac Nabbs. Wszystkich oczy zwrciy si na majora, ktry, siedzc rozparty wygodnie w krzelenaturalnem, utworzonem przez dwie gitkiegazie, podawa jedn rk swoje sakwy przemoke wprawdzie, ale dobrze wypchane. - Ach, majorze! - zawoa Glenarvan. - Uwielbiam tw przytomno umysu; pamitasz o wszystkiem w takich nawet chwilach, gdy o wszystkiem zapomnie wolno. - Skoro postanowilimy ocali si od zatopienia - odpowiedzia major - to zapewne nie dlatego, aby umrze z godu. ? caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAiP cjHckN cl8)m@)j cn6;- Jabym take by o tem pomyla - rzek naiwnie Paganel - ale jestem tak roztargniony! - C zawieraj te sakwy? - zapyta Tomasz Austin. - ywno dla siedmiu ludzi - na cae dwa dni - odpowiedzia Mac Nabbs. - Wybornie, wybornie! - powtarza Glenarvan - spodziewam si, e do jutra woda znacznie opadnie. - Albo te, e znajdziemy sposb wydostania si na ld suchy - doda Paganel. - Przedewszystkiem wic zabierzmy si do niadania. - Osuszywszy si jednak wprzdy - zauway major. - A skd wzi ognia? - Trzeba roznieci - odrzek Paganel. - Gdzie? - Na wierzchoku pnia. - Z uschych gazi, ktre poobcinamy z drzewa. - Ale skd dosta ognia? - pyta Glenarvan. - Nasza hupka podobna jest do gbki wod nasiknitej. - Obejdziemy si bez hupki! - owiadczy Paganel. - Troch mchu suchego, jeden promyk soca, sprowadzony zapomoc soczewki, wyjtej z mojej lunety, a zobaczycie, przy jakim to ja si ogrzewam ogniu. Kto idzie po drzewo do lasu? - Ja! - zawoa Robert - i wraz z Wilsonem znikli pomidzy gstwin gazi, jak dwa mode koty; Paganel tymczasem nazbiera dostateczn ilo mchu suchego, ktry z atwoci zapali za pomoc soczewki, podoywszy naprzd lici mokrych, aby sidrzewo od pomienia nie zajo. Wkrtce te Robert z Wilsonem dorzucili do ognia do spor wizk uzbieranego chrstu. Buchn oywczy pomie z tego kominka zaimprowizowanego; ludzie strudzeni poczli si suszy, a poncha ich, porozwieszane na gaziach drzewa, bujayza kadem wiatru poruszeniem. Posilono sipotem niadaniem, nie zapominajc jednak i o jutrze, bo zapasy byy nader skromne, a wody mogy nie opa tak prdko, jak si spodziewa i pragn Glenarvan! Ombu nie wydawa adnego owocu, ale zato w licznych gniazdach, znajdujcych si na nim, zdobyto mnstwo jaj i pisklt wszelkiego gatunku ptactwa, co byo nabytkiem nader podanym. W przewidywaniu duszego pobytu w tem przymusowem schronieniu, potrzeba byo pomyle o wygodniejszem jego urzdzeniu.- Poniewa kuchni i pokj jadalny mamy nadole - mwi Paganel, sypia przeto bdziemy na pierwszem pitrze; dom jest obszerny komorne niedrogie - niema sobie czego aowa. Tam w grze natura sama przygotowaa koyski, w ktrych przywizawszy si dobrze, spa moemy jak w najlepszem ku. Obawia si te niema czego, jest nas bowiem tylu, e odeprze potrafimy kady napad Indjan lub innych dzikich zwierzt. - Tylko nam broni brakuje - rzek Tomasz Austin. - Mam moje rewolwery - odpowiedzia Glenarvan. - Na c si one przydadz - zauway Tomasz Austin - skoro pan Paganel nie umie fabrykowa prochu? - To jest zbyteczne - rzek Mac Nabbs, pokazujc swoj adownic w jak najlepszym stanie. - Skde to masz, majorze? - spyta Paganel. - Od Thalcave'a. Pomyla on zapewne o tem, e proch moe nam si przyda, i odda mi go, nim rzuci si do wody na ratunek swego rumaka. - Szlachetny i dzielny czowiek z tego Indjanina! - zawoa Glenarvan. - Zapewne - doda Tomasz Austin - jeli wszyscy tutejsi mieszkacy s tacy jak on,to uwielbia naley Patagoni. - Jak daleko jestemy od Atlantyku? - spyta major. - Najdalej o czterdzieci mil - odrzek Paganel. - A teraz, kochani przyjaciele, poniewa kademu wolno jest robi, co mu si podoba, pozwlcie przeto, e opuszcz was na chwil; radbym sobie tam na samymwierzchoku urzdzi obserwatorjum, z ktrego przy pomocy mej lunety mgbym was cigle uwiadamia o tem, co si dokoanas dzieje. Nikt nie sprzeciwia si uczonemu geografowi, ktry, bardzo zrcznie drapicsi z gazi na ga, znik wkrtce poza gst zason lici. Towarzysze jego zajli si wtedy urzdzeniem i przygotowaniem ek. Robota bya nieduga i atwa, bo ani kodernie trzeba byo przysposabia, ani mebli ustawia; wkrtce te wszyscy powrcili do ogniska. Zacza si rozmowa, ale ju nie o pooeniu obecnem, ktre bd co bd cierpliwie znosi byo trzeba; tym razem powrcono do niewyczerpanego przedmiotu rozmowy o losie kapitana Granta. Jeli wodyopadn i ustpi, to Duncan za trzy dni ujrzy podrnych na swym pokadzie, ale nie bdzie tam biednych rozbitkw: Granta i jego dwu majtkw. Teraz nawet, po owem bezskutecznem przejciu Ameryki, zdawaosi, e wszelka nadzieja odszukania ich stanowczo ju jest stracona. Gdzie bowiemnowe zwrci poszukiwania? A z drugiej znowu strony, jake odj cakowit nadziej lady Helenie i Marii Grant, niecierpliwie oczekujcym na pomylne wiadomoci o losie wyprawy? - Biedna moja siostra! - rzek z westchnieniem Robert. Wszystko ju dla nasstracone. Glenarvan po raz pierwszy nie znalaz ani jednego swka pociechy; bo i jak nadziej mg robi biednemu dziecku, gdy ze swej strony uczyni wszystko, co mg,idc za wskazwkami dokumentu z najcilejsz skrupulatnoci. - A jednake - mwi - ten trzydziesty sidmy rwnolenik nie jest bynajmniej cyfr urojon. Czy si tyczy miejsca rozbicia statku, czy te miejsca niewoli Granta, trudno odgadn; mimo to zaznaczony jest jak najwyraniej. - Wszystko to prawda - odpowiedzia Tomasz Austin - a jednak poszukiwania nasze cakiem si nie powiody. - Gniewa mnie to i do rozpaczy doprowadza!- zawoa Glenarvan. - Gniewa moe, na to si zgadzam - rzek Mac Nabbs powolnie - ale desperowa i traci nadziei niema czego; wanie dlatego, e widzielimy i odczytalimy t cyfr niezaprzeczon, wypada do koca wyczerpn wszystkie jej wskazwki. - Nie rozumiem ci, majorze - odpar Glenarvan - c przeto pozostaje nam uczyni? - Rzecz bardzo prost i logiczn, mj kochany Edwardzie. Gdy si dostaniemy na pokad Duncana, pozostawmy przyldek na wschd od nas, a pymy znowu w kierunku tego trzydziestego sidmego stopnia, choby nam przyszo dojecha do punktu, z ktregomy wypynli. - Sdzisz wic majorze, i o tem ju nie mylaem? - odrzek Glenarvan. - Owszem, mao sto razy; ale jak tu mamy szans powodzenia? Opuci ld Ameryki, nie jesteto oddali si od miejsca, ktre nam wskazuje sam Harry Grant, nie jeste to odsun si od Patagonji, tak jasno i wyranie w dokumencie nazwanej! - Chcesz wic na nowo rozpocz poszukiwania twe w pampie? - spyta major- kiedy nie mamy pewnoci, czy Britannia ulega rozbiciu na brzegach oceanu Spokojnego, czy na wybrzeachAtlantyku? Glenarvan nic nie odpowiedzia. - A jakkolwiek saba jest szansa odnalezienia kapitana Granta, gdybymy podyli w kierunku rwnolenika przeze wskazanego, czy nie powinnimy prbowa? - Nie zaprzeczam temu - odrzek Glenarvan. - A wy, moi przyjaciele - doda major, zwracajc si do marynarzy - czy nie podzielacie mego zdania? - Zupenie - odpowiedzia Tomasz Austin, a Mulrady i Wilson odpowied t potwierdzili niemem skonieniem gowy. - Suchajcie, moi przyjaciele - rzek znowuGlenarvan po chwili namysu - ty szczeglniej, Robercie, uwaaj dobrze, bo rozmowa ta jest bardzo dla nas i dla ciebie wana. Zrobibym wszystko dla odszukania kapitana Granta; wziem si do tego i yciebym wasne powici, gdyby tego bya potrzeba. Caa Szkocja poczyaby si ze mn, aby ocali ycie czowieka, ktry z siebie ofiar zrobi dla sawy swejojczyzny. Ja sam jestem tego przekonania, e chocia sab mamy nadziej, powinnimy jednak wiat cay opyn dokoa, pilnujc si wskazanego nam trzydziestego sidmego rwnolenika; powinnimy, powtarzam, zrobi to - i zrobimy. Lecz nie o to chodzi jedynie; waniejsze nierwnie nastrcza nam si pytanie, czy powinnimy stanowczo i tak zaraz zaniecha wszelkich dalszych po szukiwa na ldzie amerykaskim? Kwestja, tak kategorycznie postawiona, pozostaa bez odpowiedzi. Nikt nie mia si odezwa. - C wy na to? - pyta Glenarvan, zwracajc si gwnie do majora. - Mj Edwardzie - odrzek Mac Nabbs - na wielk mona si narazi odpowiedzialno, odpowiadajc ci: tak, lub nie. Tu potrzeba namysu. Przedewszystkiem chciabym wiedzie, przez jakie miejsca przechodzi trzydziesty sidmy stopie szerokoci poudniowej? - To ju jest rzecz Paganela - odrzek Glenarvan. - Spytajmy go zatem. Uczony geograf ukry si cay w gstwinie lici; trzeba go byo woa. - Paganel! Paganel! - krzykn Glenarvan. - Jestem! - odpowiedzia gos z gry. - Gdzie jeste? - W mojej wiey. - Co tam robisz? - Badam niezmierzony widnokrg. - Czy moesz zej na chwil? - Jeli mnie potrzebujecie... - Tak. - Na co? - Chcemy si od ciebie dowiedzie, przez jakie kraje przechodzi trzydziesty sidmy rwnolenik. - Nic atwiejszego - odpowiedzia Paganel -nie potrzebuj nawet schodzi na d, aby wam to powiedzie. - Suchamy. - Opuszczajc Ameryk, trzydziesty sidmy rwnolenik poudniowy przerzyna ocean Atlantycki. - C dalej? - Po drodze spotyka wyspy Tristan d'Acunha. - Dobrze. - Przechodzi o dwa stopnie na poudnie od przyldka Dobrej Nadziei. - A potem? - Biegnie przez ocean Indyjski. - Nastpnie... - Dotyka wyspy w. Piotra z gromady wysp Amsterdamskich, przerzyna Australi w prowincji Wiktorja. - A dalej? - Wychodzc z Australii... Nie dokoczy tego zdania. Czy waha si uczony geograf, czy te nie wiedzia moe?Ani jedno, ani drugie. Nagle z wierzchoka drzewa da si sysze krzyk przeraliwy,gwatowny. Glenarvan i jego towarzysze zbledli, spojrzawszy po sobie. Czyby nowa jaka grozia im katastrofa, czy te biedaczysko Paganel spad moe z drzewa? Ju Wilson i Mulrady pieszyli mu na pomoc,gdy ukaza si dugi korpus uczonego geografa. Paganel zsuwa si z gazi na ga, nie mogc rk o nic zaczepi. Czy y jeszcze, czy te by ju martwy? - trudno odgadn - ale z pewnoci byby wpad do wody, gdyby go major nie pochwyci i nie wstrzyma siln rk. - Bardzo ci dzikuj, majorze! - zawoa uratowany. - C to jest, co ci si stao? - pyta major. - Czy nowe jakie roztargnienie? - Tak, tak! - powtarza Paganel, gosem ze wzruszenia stumionym. - Tak! roztargnienie... fenomenalne tym razem! - Nic nie rozumiem, Paganelu. - Omylilimy si! Mylimy si jeszcze! Mylimysi cigle! - Wytumacz si janiej. - Lordzie Glenarvan, majorze, Robercie, przyjaciele moi - woa Paganel - powiadamwam, e jestemy w bdzie, bo szukamy kapitana Granta tam, gdzie go niema! - Co to ma znaczy? - pyta zdumiony Glenarvan. - Tak jest, powtarzam raz jeszcze, e nietylko niema go tu, ale nawet nigdy tu nie by. XXIV. JESZCZE YCIE NA DRZEWIE Sowa te zdziwiy wszystkich. Co Paganel przez nie rozumia? Czy rozum straci? Jednake mwi z tak pewnoci, e oczy wszystkich zwrciy si na Glenarvana. Twierdzenie to Paganela byo poredni odpowiedzi na rzucone przez lorda zapytanie. Glenarvan wszake poruszy przeczco gow, lecz Paganel, umiejcy panowa nad sob, spokojnym gosem w te odezwa si sowa: - Tak, tak, przyjaciele moi, pomylilimy si w naszych poszukiwaniach. Wyczytalimy w dokumencie to, czego tam wcale niema. - Wytumacz si janiej, Paganelu - rzek major - nikt ci nie rozumie. - To rzecz bardzo jasna, majorze kochany. Byem w bdzie jak wy; z wami razem byem w bdzie, a dopiero przed chwil, gdym odpowiada na wasze zapytania z wysokoci tego drzewa i zatrzymaem si na wyrazie "Australia", byskawica rozwiecia mj umys i... - Jakto? - zawoa Glenarvan. - Wic utrzymujesz, e Harry Grant... - Utrzymuj - odpowiedzia Paganel - i przekonany jestem, e wyraz austral, znajdujcy si w dokumencie, nie jest wyrazem cakowitym, jak to sdzilimy dotd, ale e jest tylko pocztkiem wy razuAustralie (Australia). - To byoby dziwne! - rzek major. - Dziwne? - zawoa Glenarvan, wzruszajcramionami. - Nie dziwne, ale poprostu nieprawdopodobne. - Nie widz w tem nic tak nadzwyczajnego iniepodobnego do prawdy. - Jakto? - spyta ywo Glenarvan - wobec tego dokumentu miesz twierdzi, e Britannia moga si rozbi na wybrzeach Australii? - Jestem tego pewny! - miao odrzek Paganel. - Doprawdy, Paganelu - powiedzia lord Glenarvan - dziwi mnie, e co podobnego mogo wyj z ust sekretarza Towarzystwa Geograficznego. - A to dlaczego? - spyta uraony do ywego geograf. - Bo jeli przypuszczam moliwo wyrazu Australia, to przypuszczam zarazem, e w niej mog si znajdowa Indjanie, co jest rzecz, przynajmniej dotd, nigdy jeszcze nie syszan. Paganel umiechn si na ten argument, jakby zgry by na przygotowany, i bez namysu odpowiedzia: - Kochany lordzie, nie triumfuj jeszcze, bo pobij ci z kretesem, choby tylko dla pomszczenia si nad Anglikami w imieniu caej Francji za poraki, kiedy przez nas pod Crcy i Anzicourt poniesione. - I owszem, i owszem, kochany Paganelu! Pokonywaj twych nieprzyjaci. - Suchaj wic. W tekcie dokumentu niema wyrazu Indjanin, tak samo jak niema Patagonji. Niedokoczony wyraz indi... znaczy indignes (krajowcy); a przecie na to zgodzi si musisz, e i w Australii s krajowcy. Glenarvan ze zdumieniem spoglda na Paganela. - Brawo, brawo! Masz suszno, czcigodnysekretarzu! - Czy zgadzasz si, milordzie, na takie pojmowanie dokumentu? - Zgodz si, jeli mnie przekonasz, e pocztek wyrazu gonie, nie odnosi si do Patagonji. - Z pewnoci nie - zawoa Paganel - niema i nie moe tu by mowy o Patagonji; czytaj to i rozumiej jak chcesz, byle nie Patagonie. - Wic jake? - Cosmogonie! thogonie! agonie!... - Agonie, (mczarnia), to moe bdzie najwaciwsze! - zawoa major. - Wszystko mi jedno - odpowiedzia Paganel.- Wyraz ten czy w adnej tu nie ma wartoci; nie bd nawet dochodzi, co on tu moe mie za znaczenie; gwna rzecz jest to, e austral oznacza Australi, i nie pojmuj nawet, jak moglimy odrazu tego nie widzie? Gdybym ja by znalaz dokument, aIbo gdybycie mnie nie byIi obaamucili waszem tumaczeniem, nigdybym nie pojmowa inaczej. Ostatnie wyrazy Paganela przyjte byy ywym oklaskiem, podzikowaniami i wyrazami uznania przez wszystkich, a szczeglniej przez Roberta, w ktrego duszy nadzieja znowu odya. - Jeszcze jedn pozwl sobie zrobi uwag - rzek Glenarvan - a i ja uchyl czoa przed tw bystroci naukow. - Sucham ci, milordzie. - Jak zestawisz te wyrazy, na nowo przez ciebie tumaczone, i w jaki sposb odczytasz dokument? - Nic atwiejszego. Oto dokument - rzek Paganel, podajc papier szacowny, ktry oddni kiIku bada usilnie. Nastao gbokie milczenie; Paganel przez chwil zbiera myli rozproszone, a wkocu, wodzc palcem po wierszach urywanych, czyta jak nastpuje: Dnia 7-go czerwca 1862 r. trzymasztowy okrt Britannia z Glasgowa zaton po... (przypumy, po dwu dniach, po trzech dniach albo po dugich mczarniach, rzecz to obojtna) - przy brzegach Australii. Dwajmajtkowie i kapitan Grant usiowali wyldowa i wydostali si na ziemi, gdzie bd (lub s) niewolnikami dzikich krajowcw. Rzucili oni ten dokument i t. d. Czy to nie jasno? - W samej rzeczy, jasno i wyranie, jeli tylko nazw "ldu" mona tu odnie do Australii, ktra jest wysp, jak wiadomo. - Bd tego pewny, kochany miIordzie; najlepsi geografowie zgodzili si ju na to, eby t wysp nazywa ldem Australijskim.- A wic skoro tak, moi przyjaciele, pozostaje nam tylko zawoa jednozgodnie: do Australii! Niech nam Niebo dopomaga! - Do Australii! Do Australii! - powtrzyli chrem wszyscy towarzysze Glenarvana. - Przekonywam si teraz, kochany Paganelu, e przybycie twoje na pokad Duncana jest zdarzeniem prawdziwie opatrznociowem. - Przypumy, e jestem posannikiem Opatrznoci, i nie mwmy ju o tem - rzekskromnie uczony sekretarz Towarzystwa Geograficznego. Tak si skoczya ta pamitna rozmowa, ktra w przyszoci tak wane wyda miaa skutki. Zmienia ona zupenie moralnepooenie podrnych. Pochwycili oni na nowo nitk prowadzi ich majc po tym labiryncie, w ktrym, jak sdzili, zbkali si na zawsze. Nowa nadzieja wykwitaa nagruzach zniweczonych zamiarw. Mogli ju bez obawy pozostawi poza sob ld amerykaski i ca myl ulatywali ju ku odu. ? caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAoPcp:cqy Pr(cs6<Australii. Wstpujc znowu na pokad Duncana, nie przynios ju zowrebnych wieci i czarnej rozpaczy, a lady Helena i Maria nie bd potrzeboway opakiwa niezawodnej zguby kapitana Granta! Dlatego te w obecnej chwili zapomnieli o wszystkich minionych trudach i niebezpieczestwach; oddali si zupenej radoci i jedyn rzecz, jaka ich zasmucaa, byo to, e nie mogli natychmiast puci si w drog. Bya godzina czwarta po poudniu; o szstej postanowiono wieczerza. Paganel chcia ten szczliwy dzie uczci wspania biesiad, ale poniewa zapasy byy bardzo skromne, zaproponowa tedy Robertowi, aby si wybra z nim na owy "do pobliskiego lasu". Na t myl szczliw Robert klasn w rce z radoci; wzito adownic Thalcave'a, oczyszczono rewolwery, nabito je drobnym rutem i ruszono na polowanie. - Tylko si nie zapdzajcie zbyt daleko - rzek powanie major do obu myliwcw. Po oddaleniu si ich, Glenarvan i Mac Nabbsposzli zbada miark na drzewie nacit, a Mulrady z Wilsonem rozdmuchiwali tymczasem wgle na ognisku. Glenarvan nie dostrzeg, aby woda opada, a jednak zdawao si, e dosiga ju najwyszego stopnia; gwatowno, z jak pyna z poudnia na pnoc, bya najlepszym dowodem, e rwnowaga rzek argentyskich jeszcze si nie ustalia. Ta ogromna masa pynna musiaa przed opadaniem czas pewien pozosta nieruchoma jak morze, w chwili gdy przypyw si koczy a odpyw zaczyna. Nie mona byo zatem liczy na opadanie wd, dopki tak gwatownie pyny ku pnocy. Podczas gdy lord Glenarvan z majorem zajci byli obserwacjami, na drzewie sysze si da wystrza, a wlad za nim prawie rwnie gony okrzyk radoci. Trudno byo rozezna, kto si wicej cieszy: Robert, czy Paganel? Polowanie, pod tak zaczte wrb, cudowne dla kuchni podrniczej obiecywao rezultaty; tem bardziej, e dowcipny WiIson na zaimprowizowan ze szpilki i sznurka wdk naowi kilka tuzinw ryb delikatnego smaku, w krajowym jzyku zwanych "mojarras", majcych by ozdob bankietu. W tej chwili myliwi zeszli z wierzchoka ombu. Paganel ostronie nis jajka czarnejjaskki i spor ilo wrbli, nanizanych nanitk; Robert zrcznie ubi kilka par "hilgueros", maych ptaszkw zielonych i tych, wyborne majcych miso i dlatego bardzo poszukiwanych na rynkach w Montevideo. Paganel, ktry zna pidziesitjeden sposobw przyrzdzania jaj, tym razem musia poprzesta na upieczeniu ich w gorcem popiele. Niemniej uczta odznaczaa si i delikatnoci potraw i wielk rozmaitoci: byo tam miso suszone, pieczone jaja, mojarras smaone,a na pieczyste wrble i hilguery. Towarzyszya jej rozmowa bardzo wesoa;dzikowano Paganelowi jako myliwemu i kucharzowi - a mdrzec przyjmowa dziki i powinszowania ze skromnoci, waciw prawdziwej zasudze. Potem unosi si nad osobliwociami drzewa, sucego im na schronienie. - Sdziem - mwi - e jestemy z Robertem na polowaniu w jakim gstym lesie, i raz nawet obawiaem si, abymy nie zabdzili. Nie mogem znale drogi zpowrotem, a soce pochylao si ku zachodowi. Szukaem naprno ladu wasnych krokw; gd okropnie czu mi si dawa! Ju w ponurej gstwinie rozlega si straszny ryk dzikich zwierzt... Przepraszam, nie! Wanie, e niema tu dzikich zwierzt, czego mocno auj! - Jakto - rzek Glenarvan - aujesz, e niema dzikich zwierzt? - Nieinaczej. - Co do mnie, to sdzibym, e przeciwnie, obawiaby si trzeba ich dzikoci... - Dziko nie istnieje... naukowo rzecz biorc - odpowiedzia geograf. - A ju tego mi nie dowiedziesz, kochany Paganelu - rzek major - aby zwierzta dzikie byy na co uyteczne, bo i na c przydasi mog? - Ale majorze - zawoa Paganel - su przedewszystkiem do tworzenia klasyfikacjigromad, rzdw, rodzajw, gatunkw... - Pikny mi poytek - przerwa Mac Nabbs - mgbym si obej bez tego zupenie. Gdybym by nalea do rodziny Noego w chwili potopu, z pewnoci nie pozwolibym temu nieprzezornemu patrjarsze bra po parze lww, tygrysw, panter, niedwiedzi i tym podobnych stworze, rwnie zoliwych, jak bezuytecznych. - I byby to uczyni? - zapyta Paganel. - Bybym uczyni najniezawodniej. - To leby by postpi z punktu widzenia zoologicznego. - AIe nie ze wzgldu na ludzko ca. - Ja za przeciwnie - mwi Paganel - bdc w tem pooeniu, zachowabym wszystkie zwierzta przedpotopowe, o ktrych teraz, niestety, wyobraenia nawetdokadnego mie nie moemy. - A ja ci powiadam raz jeszcze - odpowiedzia Mac Nabbs - e Noe dobrze zrobi, nie troszczc si o los tych strasznych bestyj. - Ja obstaj przy swojem, e Noe le i bardzo nawet le zrobi, przez co na wieczne czasy zasuy na zorzeczenie wszystkich nauk miujcych ludzi. Towarzysze majora i Paganela nie mogli powstrzyma si od miechu, syszc dwu przyjaci tak zawzicie sprzeczajcych si o zasugi Noego; a najbardziej wszystkich zadziwiao to, e major, nie sprzeczajcy si z nikim i nigdy, wbrew przyjtym przez siebie zasadom, codzie prawie mia spory z uczonym Paganelem. Glenarvan, jak zwykle, wda si w sprzeczk. - Mniejsza o to - rzek - z jakiego punktu zapatrywa si bdziemy na kwestj przez was podniesion, kochani moi przyjaciele, wkadym razie, chcc nie chcc, w tej chwilimusimy si obej bez drapienych zwierzt. Paganel nie mg si nawet spodziewa znalezienia ich w tym lesie napowietrznym. - A to dlaczego? - spyta geograf. - Dzikie zwierzta na drzewie? - rzek Tomasz Austin. - A tak, na drzewie! Puma i jaguar chroni si na drzewa, gdy s silnie napierane przez myliwych; czemuby przed powodziktry z nich nie mia si ukry wrd gazi tego drzewa? - Bd co bd jednak, sdz, e nie napotkae adnego - odezwa si znowu major. - Prawda, e nie spotkaem, cho zwiedziem wszystkie zaktki naszego schronienia; a szkoda doprawdy: dopierobyto byo wspaniae polowanie! Spotka naprzykad takiego aroka, jak jaguar, ktry jedn ap obala konia i caego poera, a gdy raz zakosztuje ludzkiego ciaa, to go ju powstrzyma trudno od napadania na ludzi. Wiadomo, e najlepiej mu smakuje miso Indjanina dalej murzyna,potem mulata, a najmniej chtnie jada ciaobiaego Europejczyka. - Zachwycony jestem tem podrzdnem, alboraczej czwartorzdnem stanowiskiem, jakiena mnie w takim bankiecie przypada - rzekmajor powanie. - A zarazem suy to take za dowd, e nie jeste bardzo smaczny, mj majorze - odpowiedzia Paganel. - Cieszy mnie i to take, i nie jestem smaczny. - W kadym razie jest troch upokarzajce - odrzek uparty geograf - biali maj si zanajpierwsz z ras ludzkich, ale wida, e nie takie jest zdanie panw jaguarw. - Mniejsza o to, dzielny mj Paganelu - rzek Glenarvan - bo chocia niema pomidzy nami ani Indjan, ani murzynw, ani nawet mulatw, niemniej jednak ciesz si, e niema pomidzy nami twoich ulubionych jaguarw, bez ktrych i tak pooenie nasze nie jest zbyt przyjemne... - Jakto niezbyt przyjemne? - zawoa Paganel niezadowolony - i ty, milordzie, jeszcze na los swj si uskarasz? - Albo nie mam powodu? - odrzek Glenarvan. - Ty sam przyznaj, e niebardzo ci przyjemnie jest mieszka tu wrd gazi, bez adnej wygody, a nawet bez przykrycia. - Nigdy i nigdzie nie byo mi lepiej, nawet w moim gabinecie. Prowadzimy tu ycie ptasze! piewamy! Skaczemy z gazki na gazk! Zaczynam nabiera przekonania, e ludzie stworzeni s do mieszkania na drzewach. - I tylko im skrzyde brakuje! - dorzuci major. - Przyjdzie i do tego, e je sobie zrobi. - Zanim to jednak nastpi - rzek Glenarvan- pozwl, kochany przyjacielu, e ja nad to mieszkanie napowietrzne przekadam wir jakiego parku, posadzk mojego pokoju, lub nareszcie pomost okrtowy! - Milordzie - odpowiedzia Paganel - trzeba si zgadza z losem i przyjmowa pooenie, jakie jest; jeli dobre, to tem lepiej, jeli ze, to nie zwaa na to. Widz, e zaczynasz tskni za wygdkami twego Malcolm-Castle! - Nie, ale... - Rcz ci, e Robert jest zupenie szczliwy - piesznie doda Paganel, chcccho jednego sobie zyska stronnika. - O tak, panie Paganel - zawoa Robert z radoci. - W jego wieku zawsze si jest szczliwym - rzek Glenarvan. - I w moim take - odpowiedzia Paganel. - Im mniej czowiek ma wygd, tem mniej te potrzeb; a im mniej kto potrzebuje, temjest szczliwszy. - Ot - zawoa Mac Nabbs - nasz Paganelwypowiada wojn dostatkom i wygodnemu yciu. - Nie, majorze - odrzek uczony - ale jeli posucha zechcesz, odpowiem ci na to powiastk arabsk, jaka mi w tej chwili na pami przychodzi. - Wszystkie powiastki niewiele dowodz - mwi major - a tem mniej arabskie; ale w kadym razie z przyjemnoci suchamy ci, Szeherazado nasza. - Jeden z synw wielkiego Harun-al-Raszyda- mwi Paganel - nie by szczliwy. Poszed wic szuka porady u pewnego starego derwisza. Mdrzec odpowiedzia mu, e szczcie nieatwo znale na tym wiecie, e jednak zna sposb niezawodnego zapewnienia go sobie. - Jaki to? - zapyta mody ksi. - W na siebie - odpowiedzia derwisz - koszul szczliwego czowieka! Modzieniec podzikowa mdrcowi za rad i pobieg szuka swego talizmanu. Zwiedzi wic wszystkie stolice caego wiata; ubiera si w koszule krlw, ksit, panw i dostojnikw rnego rodzaju, lecz naprno! Szczcie nie przychodzio. Poprbowa dalej koszuli artystw, onierzy, kupcw - a szczcia jak nie byo, tak nie byo. Nareszcie znudzony przymierzaniem tylu koszul, powraca ju smutny i zagniewany do paacu swego ojca,gdy w polu napotka pracowitego rolnika, orzcego ziemi, ktry piewa radonie przy pracy. - Oto czowiek szczliwy - zawoa - albo, jeli si myl, to ju chybaszczcia niema na ziemi! Zbliywszy si tedy do kmiotka, rzek: - Mj poczciwy czowieku, powiedz mi szczerze, czy jeste szczliwy? - O! i bardzo! - odpowiedzia zagadnity. - I niczego nie pragniesz? - Nie. - Czy nie pomieniaby sina los z krlem? - Nigdy! - To sprzedaj mi, prosz, swoj koszul, dobrze ci za ni zapac! - Chtniebym to uczyni, mj panie, ale ja nie mam wcale koszuli. XXV. POMIDZY OGNIEM A WOD Wszyscy pochwalili powiastk Paganela, kady jednak pozosta przy swem zdaniu, czyli, co na jedno wychodzi, e uczony nie przekona nikogo. Zgodzono si jednak na to, e zawistnemu losowi trzeba zawsze odwanie stawi czoo i poprzesta na drzewie, skoro niema paacu an i nawet chatki. Na takich rozmowach zeszo do wieczora; tylko sen oywczy i spokojny mg zakoczy ten dzie peen wzrusze. Mieszkacy ombu byli utrudzeni, nietylko przypadociami powodzi, ale jeszcze i niesychanym upaem. Ju ich skrzydlaci towarzysze zabierali si do spoczynku; hilguery i sowiki pampy przestay wywodzi melodyjne trele i cae ptactwo zniko w zaciemnionej gstwinie lici. Najwaciwiej wic byo i za jego przykadem. Przed udaniem si na spoczynek, Glenarvan,Paganel i Robert wdrapali si na najwysze gazie, aby raz jeszcze obejrze paszczyzn zalan. Bya dziewita godzina wieczorem; soce zaszo. wietne konstelacje pkuli poudniowej zdaway si by pokryte lekk gaz, z poza ktrej migotay niewyranie; wszake nie tak byyzamglone, aby ich rozpozna nie byo mona, i Paganel zwrci uwag Roberta naten pas podzwrotnikowy, gdzie gwiazdy s byszczce. Pomidzy innemi pokaza mu "Krzy poudniowy", gromad czterech gwiazd pierwszej i drugiej wielkoci, rozoonych w ksztat rozwartokta prawie na wysokoci bieguna; pokaza te "Centaura",w ktrym wieci gwiazda najblisza ziemi, bo tylko o om tysicy miljardw mil (lieues) oddalona; "oboczki Magellana", dwa wielkie oboki, z ktrych wikszy zajmuje przestrze dwa razy wiksz od pozornej powierzchni ksiyca, nareszcie t "Czarn dziur", w ktrej, jaksi zdaje, brak jest zupeny materji gwiadzistej. aowa bardzo, e Orion, ktrego z obu pkul widzie mona, nie pokazywa si jeszcze; ale objani swym suchaczom jedn ciekaw waciwo kosmografji patagoskiej. W oczach tych poetycznych Indjan Orion reprezentuje ogromne lasso i trzy bolas, rzuconerk myliwca, przebiegajcego ki na firmamencie niebieskim. Wszystkie te konstelacje, odbitew zwierciadle wd, budziy podziw w oczach widzcych jakby dwa nieba. Gdy tak uczony Paganel rozprawia, od wschodu zbierao si na burz. Szeroka ciemna chmura przesonia gwiazdy i roztoczya si szeroko. Musiaa si ona posuwa coraz dalej wasn si, bo powietrze byo ciche zupenie i najlejszy nawet wietrzyk nie mci spokoju, jaki panowa w warstwach atmosferycznych. aden si listek nie poruszy na drzewie, najmniejsza zmarszczka nie przerwaa gadkiej powierzchni wd; powietrza nawetzdawao si brakowa, jak gdyby je rozrzedzia ogromna maszyna pneumatyczna. Atmosfera przesycona bya elektrycznoci, przebiegajc po nerwach wszystkich istot yjcych. Te fale elektryczne szczeglniej uczu si day Glenarvanowi, Robertowi i Paganelowi. - Bdziemy mieli burz - owiadczy ten ostatni. - Czy nie obawiasz si grzmotw? - spyta lord Edward Roberta. - Och! milordzie! - odpar chopiec - jak moesz przypuszcza co podobnego? - Tem lepiej, bo zdaje si, e burza ju niedaleko. - I bdzie bardzo silna - doda Paganel - o ile ze stanu nieba wnosi mog. - Nie burza to niepokoi mnie - mwi Glenarvan - ale te potoki deszczu, jakie jej towarzyszy bd. Przemokniemy do szpiku.Mw, co chcesz, Paganelu, a ja zawsze twierdz, e gniazdo nie moe wystarczy czowiekowi i sam si zaraz o tem wasnym kosztem przekonasz. - Ale cokolwiek filozofji, kochany milordzie! - Filozofja nie uchroni od zmoknicia. - Ale rozgrzewa. - Chodmy wic do naszych towarzyszy i zachmy ich, aby si filozofj i ponchami okryli, a nadewszystko uzbroili si w cierpliwo, ktrej bardzo bdziemy potrzebowali. Glenarvan ostatni jeszcze raz rzuci okiem na grone niebo; chmury cakiem je ju okryy. Woda podobna bya take do chmury niej pooonej i gotowej si poczy z tamt. Pociemniao niezmiernie, cisza zalegaa ziemi. Nic nie byo wida, ani sycha. - Zejdmy - rzek Glenarvan - tylko patrzepioruna! Wszyscy trzej zsunli si po gadkich gaziach i ze zdziwieniem ujrzeli na dole jakie pwiato, powstajce z mnstwa punkcikw wietlanych, latajcych z brzkiem ponad powierzchni wody. - To robaczki fosforyczne, diamenty yjcei niekosztowne, ktremi damy w Buenos-Ayres zdobi si lubi. - Jakto - zawoa Robert - to robaczki, te latajce gwiazdeczki? - Nieinaczej, mj chopcze! Robert zapa kilka tych robaczkw i pokazao si, e Paganel mia suszno. By to rodzaj sporych owadw, dugoci cala, ktre Indjanie nazywaj "tuko-tuko". Ciekawe te owady (pochewkowate) wydaway z dwu plam, znajdujcych si na przodzie szyjki, wiatotak mocne, e czyta przy niem mona byo w ciemnoci. Paganel, przysunwszy taki owad do swego zegarka, zobaczy, e bya dziesita. Zszedszy na d, Glenarvan zaleca wszystkim baczno i przygotowanie si do strasznej burzy, gdy po pierwszych grzmotach silny zapewne wiatr si zerwie iwstrzsa bdzie drzewem; kady wic powinien by mocno trzyma si gazi. Gdynie mona unikn wody z nieba, to przynajmniej warto si byo zabezpieczy przed spadniciem w gwatowny potok, pyncy na ziemi. Wszyscy yczyli sobie dobrej nocy, niewielewszake liczc na spenienie si tego yczenia; poczem kady owin si w swe poncho i czeka snu. Zblianie si wielkich zjawisk przyrody budzi niepokj w yjcych istotach, przed ktrym i najdzielniejsi ludzie obroni si niemog. Mieszkacy ombu naprno usiowali zamkn powieki, a pierwszy odgos gromw zasta ich czuwajcych. Da si onsysze o jedenastej godzinie, jak turkot oddalony. Glenarvan wspi si na ga pionow i wytkn gow przez gstwin lici. Czarne to nocy byo ju porysowane latywali ju ku odu. ? caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAtPZcucv1w bcxd.cy/=3linjami jasnemi, odbijajcemi si w wodzie. Miejscami rozdzieraa si chmura, ale bez odgosu, jak tkanka mikka, baweniasta; zenitu i widnokrgu nie mona byo rozezna wrd ciemnoci. Glenarvan wrci do swoich. - Co o tem mylisz, milordzie? - zapyta Paganel. - Myl, e zaczyna si niele, i jeli tak dalej pjdzie, to burza bdzie straszna. - Tem lepiej - odpowiedzia stary entuzjasta - lubi wspaniae widoki, gdy ichunikn nie mog. - To jeszcze jedna z twoich teoryj - doda spokojnie major. - Tak i bodaj czy nie jedna z najlepszych, panie Mac Nabbs. Podzielam zdanie lorda Glenarvana: burza bdzie pyszna. Przed chwil, gdy prbowaem usn, przychodziy mi na myl rne rzeczy, potwierdzajce bardziej jeszcze me nadzieje; bo trzeba wam wiedzie, e znajdujemy si w pasie wielkich burz elektrycznych. Nie pamitam ju, gdzie czytaem, e 1793 r., wanie w prowincji Buenos-Ayres, w czasie jednej takiej burzy piorun uderzy trzydzieci siedm razy. Kolega mj, pan Marcin de Moussy, by samwiadkiem grzmotu, trwajcego przez pidziesit pi minut bez przerwy. - I oblicza to z zegarkiem w rku? - zapyta major. - Nieinaczej. Jedna tylko rzecz niepokoiabymnie - doda Paganel - gdyby niepokj mgpomc do uniknienia niebezpieczestwa - epunktem najwyniolejszynl tej paszczyzny jest wanie nasz ombu. Piorunochron przydaby nam si tu bardzo, bo ze wszystkich drzew pampy piorun najczciejpodobno w ombu uderza; wiadomo te, e uczeni ostrzegaj, aby podczas burzy pod drzewem nie szuka schronienia. - Ostrzeenie przychodzi w sam por - zauway major. - Trzeba przyzna, kochany Paganelu - rzek Glenarvan, - e wyborn i nader waciw obrae chwil, aby nam to wszystko opowiedzie. - Ech, do licha! - zawoa Paganel - kada chwila jest waciw do nauczenia si czego. Ale oto zaczyna si! Gwatowne grzmoty przerway t niewczesn rozmow. Cay przestwr stan w ogniu byskawic i niesposb byo rozrni, ktremu z tych wyadowa elektrycznych przypisa naley owe wstrzsy, przecigajce si bez koca, a ktrych echa sigay a gdzie do gbi niebios. Byskawice w najdziwaczniejszych objawiay si ksztatach: to jakby spadajcprostopadle ku ziemi po pi lub sze, jedna po drugiej; to znowu inne, ktre do najwyszego stopnia mogyby zaciekawi niejednego uczonego niezwyk sw form widekow. Bo jakkolwiek Arago w zajmujcej swej statystyce wspomina o dwu rodzajach takiej byskawicy, tu byo ich moe ze sto gatunkw; niektre rozpaday si na tysice rozgazie i migay jak zygzaki, tworzc zadziwiajc gr wiata wrd czarnego sklepienia niebios. Wkrtce cae niebo od wschodu do pnocy pokryo si bardzo jasnem wiatem fosforycznem. Poar ten rycho ogarn cay widnokrg, zapalajc chmury jakby wielkie zbiorowisko materjaw palnych, a odbity w zwierciadle czystych wd, utworzy niezmierzon sfer ognia, ktrej ombu by orodkiem. Glenarvan i jego towarzysze w milczeniu przypatrywali si temu przeraajcemu widokowi; rozmowa bya niepodobna. Za kadem migniciem byskawicy ukazyway si albo spokojna i powana twarz majora, albo zaciekawione oblicze Paganela, energiczne i wyraziste rysy lorda Glenarvana, poblada i wystraszona gowa modego Roberta, lub wreszcie nieruchome twarze majtkw, nieczuych na zjawiska takie. Deszcz jednak nie pada jeszcze i wiatru nie byo. Lecz wkrtce otworzyy si upusty niebieskie, a z szarego ta niebios luny ku ziemi smugi wody, jak nitki na warsztacie tkackim napite. Wielkie krople, spadajce na powierzchni jeziora, rozpryskiway si w tysice iskier, poyskujcych przy wietle byskawic. Czy deszcz ten zapowiada koniec burzy? Czy na tem tylko miao si koczy przeraenie i obawa biednych podrnych? Nie. Wrd najgwatowniejszej walki tych ogni napowietrznych ukazaa si nagle kula pomienista. Kula ta, wirujc przez kilka sekund w powietrzu, pka, jak bomba, z ogromnym hukiem. Zapach siarki napeni atmosfer. Nastaa chwila uroczystego milczenia, poczem sysze si da gromki gos Tomasza Austina, woajcego dononie. - Nasze drzewo si pali! Nie myli si. W jednej chwili pomie ogarn ca zachodni stron drzewa, jakby byo ogniem sztucznym, gotowym do zapalenia. Suche gazie, gniazda, biel gbczasta podsycay ogie. A przytem zerwa si wiatr i rozdmuchiwa poar. Trzeba byo ucieka. Glenarvan i jego towarzysze schronili si na wschodni stron ombu, nieogarnit jeszcze pomieniem. Tymczasem gazie zaczy trzeszcze, ama si i zwija w ogniu, jakwe ywcem palone; gownie ponce paday do wody, a unoszone jej pdem, jeszcze zdala byskay ogniem powym. Pomienie to wznosiy si do niezmiernej wysokoci, to obniajc si pod dziaaniem wiatru, oblekay cae drzewo w caun ognisty. Glenarvana, Roberta, majora, Paganela i obu marynarzy ogarno przeraenie. Dusi ich dym gsty; parzyo gorco nieznone; poar zagarn nisz cz drzewa po ich stronie; nic nie byo wstanie ugasi go lub pohamowa. Wkocu pooenie stao si nie do wytrzymania. Z dwu rodzajw mierci trzeba byo wybiera mniej straszny. - Do wody! - krzykn Glenarvan. Wilson, ktrego ju pomienie dosigay, poszed pierwszy za t rad, nagle jednak zacz woa: - Ratujcie! ratujcie! Austin poskoczy i dopomg mu wspi si zpowrotem na pie, pytajc o powd przestrachu - Kajmany! kajmany! - odpar Wilson. I rzeczywicie, cay spd drzewa otoczyynajstraszniejsze zwierzta z rodzaju jaszczurek. uska na nich byszczaa w unie poaru; Paganel pozna je po ogonie spaszczonym, gowie podobnej do elezca lancy, oczach wypukych i szczkach rozwartych a do uszu prawie. Pozna te okrutne aligatory, waciwe Ameryce, a zwane kajmanami w posiadociach hiszpaskich. Potwory te, w liczbie okoo dziesiciu, uderzay silnie ogonami i gryzydrzewo dugiemi zbami swej dolnej szczki. Na ten widok nieszczliwi podrni poczuli, e s zgubieni. Czekaa ich mier straszna albo od pomieni, albo te od zbw kajmana; nawet major rzek gosem, jak zwykle, spokojnym: - Moe by, e to ju koniec koca! Bywaj chwile, w ktrych czowiek staje si bezwadnym, a ywioy zwalczone by mog tylko przez inne ywioy. Glenarvan obkanym wzrokiem spoglda na ogie i wod, jakby zmwione na zgub jego, nie wiedzc sam, o jak pomoc baga ma niebios. Burza ju saba, lecz wywizaa w atmosferze znaczn ilo pary, ktrej zjawiska elektryczne naday gwatowno niezwyk. W stronie poudniowej powstawaa zwolna ogromna trba, jakby lejek z mgy, podstaw do gry, a wierzchokiem na d obrcony, ktry czy wody kipice z burzliwemi chmurami. Zjawisko to suno, wirujc z szalon szybkoci i wcigajc w siebie ogromn kolumn wody, a przez silny ruch wirowy zagarniao wszystkie okoliczne prdy powietrzne. W mgnieniu oka olbrzymia trba rzucia si na omb i obja wszystkie jego zagicia. Drzewo wstrzsno si a do korzeni. Glenarvan odnis wraenie, e kajmany wyrywaj je potnemi swemi szczkami. Biedni podrni, trzymajc si jeden drugiego, czuli, e drzewo si chyli, e gazie jego z przeraliwem syczeniem zanurzaj si we wzburzonych wodach. Wszystko to byo dzieem jednej chwili. Trba powietrzna przesza, niosc gdzie indziej sw niszczc si, a w pochodzie swym wypijaa wod z jeziora, jakby chccje do dna wyprni. Wtedy ombu, powalony na wod, ulegajc dziaaniu wiatru i prdu, pocz pyn. Kajmany ucieky; jeden tylko pozosta i, peznc po korzeniach drzewa, zblia si z otwart paszczk, lecz Mulrady, porwawszy ga niedopalon, silnem uderzeniem zgruchota mu ebra. Kajman stoczy si do wody, uderzajc jeszcze swym potnym ogonem. Glenarvan i jego towarzysze, uwolnieni od zaartego wroga, swobodniej rozsiedli si na gaziach, do ktrych wiatr ognia nie dopuszcza - a drzewo w pomieniach, rozdymajcych si na podobiestwo agli ognistych, pyno w cieniach nocy, jak statek niedopalony. XXVI. A T L A N T Y K Przez dwie godziny pyn tak ombu po ogromnem jeziorze, nie dobijajc nigdzie doldu; poerajce go pomienie gasy pomau; najgwniejsze zatem niebezpieczestwo tej dziwnej podry mino. Major, uspokojony, lakonicznie zauway, e nie byoby nic dziwnego, gdyby si ocali zdoa. Prd wody, zachowujc pierwotny swj kierunek, popycha cigle podrnych z poudniowo-zachodu na pnocno-wschd. Ciemno ponur, zalegajc niebo, przerywaa zaledwie niekiedy tu i owdzie byskawica, a Paganel naprno szuka punktu oparcia na widnokrgu. Burza jednakbya bliska koca: miejsce grubych kropli zastpi deszcz drobny, rozwiewany przez wiatr; chmury si przerzedziy i rozpada poczy, oczyszczajc sklepienie niebios. Ombu sun po bystrym strumieniu z nadzwyczajn szybkoci, jakby go popychaa jaka niewidzialna sia, ukryta pod jego kor. Nie mona byo przewidzie,jak dugo tak pyn bdzie. Jednake okoo trzeciej godziny z rana major zauway, e korzenie dotykay zlekka gruntu. Tomasz Austin, oderwawszy jedn zgazi, pocz ni sondowa gboko i przekona si, e grunt coraz si podnosi. We dwadziecia minut potem silne wstrznienie ostrzego podrnych o nagem zatrzymaniu si ich statku improwizowanego. - Ld, ld! - zawoa Paganel ogromnym gosem. Opalone gazie uderzyy o wynioso gruntu. Nigdy zapewne eglarze z wiksz radoci nie przybijali do ldu. Skaa bya im portem. Robert i Wilson rzuceni na paszczyzn tward, krzyknli radonie, gdy nagle rozlego si w powietrzu dobrze znane gwizdnicie, posyszano ttent kopyt koskich i wkrtce z pord cieni wynurzya si wyniosa posta Indjanina. - Thalcave! - krzykn Robert ucieszony. - Thalcave! - jednozgodnie powtrzyli wszyscy jego towarzysze. - Amigos! - zawoa Patagoczyk, ktry czeka na podrnych tam, gdzie, jak przypuszcza, prd ich zniesie, bo i jego znis w to miejsce. Pochwyci on maego Roberta w ramiona i serdecznie do piersi przycisn. Glenarvan, major i marynarze, uszczliwieni odzyskaniem wiernego przewodnika, ucisnli mu rk kolejno. Patagoczyk powid ich do szopy opuszczonej estancji. Pon ju tam ogie suty, przy ktrym mogli si rozgrza, i pieky si zrazy pieczeni, z ktrej wnet nie pozostao nawetokruszyny. Gdy za wypoczci i syci byli w stanie zastanowi si nad swemi przejciami, wierzy si im nie chciao, e uniknli tylu niebezpieczestw: wody, ognia i gronych kajmanw argentyskich. Thalcave w kilku sowach opowiedzia sw przygod Paganelowi, dodajc, e dzielnocii nieustrasznoci swego rumaka zawdziczaycie. Paganel ze swej strony usiowa mu objani nowe zrozumienie dokumentu i nadzieje, jakie na nim opiera. Czy Indjanin poj genjalne hipotezy uczonego geografa?Wtpi o tem naley; ujrza on znowu swych przyjaci swobodnych, szczliwych i now oywionych nadziej. Do mu byo tego: nie pyta o wicej! atwo zrozumie, e odwani podrni, wypoczwszy, pucili si chtnie w dalsz drog. O godzinie smej z rana ju byli gotowi do odjazdu. Z miejsca, w ktrem obecnie przebywali, niepodobna byo zaopatrzy si w jakiekolwiek rodki transportowe; musieli przeto i pieszo - lecz droga nie bya duga. Naleao przej jakich mil czterdzieci (15 lieues), a przecie poczciwy Thauka nie odmwi poniesienia od czasu do czasu na swym grzbiecie jednego albo nawet dwu zmczonych piechurw. Omijajc zalane jeszcze niziny, podrni ruszyli wzgrzami. Okolica, jak zwykle w Argentynie, bya monotonna: kilka kp drzew, zasadzonych przez Europejczykw, stao ponad pastwiskami; drzewa tamtejszerodzime tylko na pobrzeu kotlin zrzadka si rozsiaday. Nastpnego dnia czu si daa blisko oceanu. Virazon, wiatr szczeglniejszy, wiejcy podczas drugiej poowy dnia i nocy, nagina wysokie trawy. Na chudym gruncie rosy rzadkie zagajniki, karowate mimozy, krzaki akacji i kpy "curra-mabol".Tu i owdzie byszczay, jak odamki szka potuczonego, jeziora sone, utrudniajce drog, gdy trzeba je byo okra. Podrni pieszyli si, chcc tego jeszcze dnia doj do jeziora Salado na wybrzeachoceanu, i, pomimo wielkiego utrudzenia, okoo smej godziny wieczorem ujrzeli wydmy piaszczyste, wysokoci jakich 20 sni, okalajce pienice si wody jeziora. Wkrtce te i przecigy szmer morza dolecia ich uszw. - Ocean! - zawoa Paganel. - Tak, ocean! - potwierdzi Thalcave. Na te sowa biedacy, z si ju prawie wyczerpani, z zadziwiajc lekkoci wspili si na wyniose wydmy. Ale byo juzupenie ciemno, naprno wic wzrokiem szukali Duncana. - Jednake on tu by musi - zawoa Glenarvan - i z pewnoci czeka niecierpliwie naszego powrotu, opywajc wci wybrzea. - Jutro go ujrzymy niezawodnie - rzek Mac-Nabbs. Tomasz Austin prbowa woa na okrt niewidzialny, aby si zbliy do brzegu, lecznie otrzyma adnej odpowiedzi. D zreszt wiatr gwatowny, a morze byo silnie wzburzone; chmury nadcigay od zachodu, a piana z bawanw morskich, pdzona wiatrem, osiadaa a na wierzchokach wydm. Chociaby zatem Duncan by w bliskoci, nie mg nic sysze. Brzeg tymczasem adnego nie przedstawia schronienia; adnej przystani,adnego portu, adnego miejsca wygodnego do wyldowania. Cae wybrzee skadao si z dugich awic piasku, zachodzcych wmorze, do ktrych okrt nie mg si zblia bez widocznego niebezpieczestwa. Nic zatem dziwnego, jeli Duncan trzyma si w pewnem oddaleniu, na penem morzu. John Mangles dowiadczonym by i zrcznym dowdc. Tak przynajmniej utrzymywa Tomasz Austin i by przekonany, e Duncan nie moe si bliej znajdowa, jak o dobre pi mil od brzegu. Major zachca przyjaciela swego do cierpliwoci. Nie byo sposobu rozpdzania ciemnoci, poc wic wyta wzrok naprno i szuka po widnokrgu, gdy nic dojrze nie byo mona. Powany i flegmatyczny, jak zwykle, majorurzdzi pod zason wydm mae obozowisko; resztki zapasw posuyy podrnym na ostatni uczt, poczem kady, idc za przykadem majora, wygrzeba sobie improwizowane oe w dziurze do wygodnej i, a po brod zakopany w piasku, zasn gboko i smacznie. Sam tylko Glenarvan czuwa; wiatr silny d nieustannie, a na oceanie czu jeszcze byo burz, ktra dopiero co mina. Wzburzone fale morskie z hukiem, do gromu podobnym, rozbijay si o awice piasku. Glenarvan wierzy statecznie, e Duncan jest bardzo blisko niego, nie chcc przypuszcza, by statek mg nie przyby na miejsce umwione. Glenarvan opuci przysta Talcahuano 14-go padziernika, a 12-go listopada przybywa na wybrzea Atlantyku. Ot w przecigu tych trzydziestu dni, ktre uyto na przebycie Chili, Kordyljerw, pampy i paszczyzny argentyskiej, Duncan mia czas opyn przyldek Horn i przyby na brzeg przeciwny. Tak dzielny statek nie powinien si opni, a cho burza bya bardzo silnaiwalk wypadao odby nielada, jacht jednakby dobrym statkiem, jego kapitan tgim marynarzem - powinien przeto by na miejscu i by niezawodnie. Uwagi te i myli nie uspokoiy jednak Glenarvana. Gdy serce walczy z rozsdkiem,ten ostatni rzadko zwycia. "Laird" z Malcolm-Castle odczuwa wrd ciemnoci obecno wszystkich, ktrych kocha: swejdrogiej Heleny, Marii Grant, caej osady swego Duncana. Bdzi po pustym brzegu, patrzy, sucha; zdawao mu si niekiedy,e widzi na morzu niewyrane jakie, bkajce si wiateko. - Tak, nie myl si - rzek sam do siebie - widziaem ogie okrtowy! To ogie Duncana! Ach, czemu wzrok mj niezdolny jest przedrze si przez t chmur ciemnoci! Przyszo mu nagle na myl, e Paganel chwali si kiedy, i widzi w ciemnoci; pobieg wic zbudzi Paganela. Uczony gboko zasypia, jak kret w norze, gdy silne rami pochwycio go niespodzianie i wycigno z porodka grubej warstwy piasku. - Kto tam? - krzykn zbudzony. - To ja, Paganelu. - Kto taki? Co za ja? ju ku odu. ? caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAzP c{ ) W|:c}P(Uc~6;- Glenarvan. Chod, potrzebne mi s twe oczy. - Moje oczy? - odpowiedzia Paganel, przecierajc je silnie. - Tak, twoje oczy, aby wrd tej ciemnocirozeznay Duncana. Chod, chod ywo, mjprzyjacielu! - Niech licho porwie takie oczy - odpar Paganel, zadowolony zreszt, e moe by uyteczny Glenarvanowi. Glenarvan prosi go, aby zechcia si rozejrze w zaciemnionym widnokrgu morza. Paganel przez kilka minut pilnie, ale naprno wpatrywa si w widnokrg. - I c? - pyta niecierpliwy Glenarvan. - Nic nie widzisz? - Nic, zupenie nic. Kot nawet nicby nie dojrza o dwa kroki od siebie. - Patrz, czy nie ujrzysz latarni okrtowej, zielonej lub czerwonej? - Ani jednej, ani drugiej nie widz! Wszystko jest czarne! - odrzek Paganel, ktremu powieki kleiy si mimowolnie. Przez p godziny chodzi tak za swym przyjacielem, nawp picy, to opuszczajc na piersi gow, to nagle j podnoszc; nie mwi nic, nie odpowiada nawet. Od czasu do czasu zatacza si, jak czowiek pijany. Glenarvan spojrza na niego, Paganel spa, idc. Widzc to, lord wzi go za rk, doprowadzi do nory i zakopa w piasku wygodnie. Rwno z jutrzenk wszystkich zbudzi okrzyk Glenarvana: - Duncan! Duncan! - Hurrah, hurrah! - zawoali wszyscy w odpowiedzi i pobiegli na brzeg morza. Rzeczywicie jacht koysa si zwolna na penem morzu, w odlegoci piciu mil angielskich; lekki dym, wychodzcy z jego komina, gin w mgle porannej. Morze byowzburzone, a statek takiej objtoci nie mg si bez niebezpieczestwa zbliy do awic piaszczystych. Glenarvan przypatrywa si przez lunet Paganela ruchom Duncana; z tych ruchw byo widoczne, e nie dostrzeono jeszcze ludzi, stojcych na brzegu. W tej chwili Thalcave, nabiwszy duym adunkiem karabin, strzeli w kierunku jachtu. Suchano i patrzono z najwiksz uwag. Potrzykro zagrzmia karabin Indjanina, budzc echa samotnych wydm piaszczystych. Wreszcie z boku jachtu wytrysn dym biay. - Zobaczyli nas, zobaczyli! - woa Glenarvan. - To armata Duncana! I w kilka sekund potem guchy, przecigy huk kona na wybrzeu. Duncan, podsyciwszy ogie pod maszyn, skierowasi ku brzegowi. Wkrtce przez lunet ujrzano szalup, odczajc si od jachtu. - Lady Helena nie bdzie moga tu przypyn - rzek Tomasz Austin - morze zbyt jest wzburzone. - Tem bardziej te John Mangles - doda Mac Nabbs - nie moe on w takiej chwili opuszcza swego okrtu. - Moja siostra! moja siostra! - woa Robert, wycigajc rk ku szybko suncemu jachtowi. - Ach, jakebym pragn by ju na pokadzie - rzek Glenarvan. - Cierpliwoci, Edwardzie! Bdziesz, ale nie prdzej, jak za par godzin - mwi major ze zwykym spokojem. Par godzin! Istotnie, szalupa szeciowiosowa nie moga przepyn drogi z okrtu do wybrzea i zpowrotem prdzej, ni w cigu dwu godzin. Glenarvan podszed wic do Thalcave'a, ktry, z zaoonemi nakrzy rkami, majc przy sobie wiernego swego rumaka, patrza spokojnie na wzburzon powierzchni fali. Glenarvan pochwyci go za rk i, wskazujc na jacht: - Jed z nami - rzek. Indjanin potrzs zlekka gow. - Jed, przyjacielu! - powtrzy lord. - Nie - odpowiedzia Thalcave agodnie. - Tujest mj Thauka - a tam... pampa! - doda, obejmujc namitnym gestem rozleg przestrze paszczyzny. Glenarvan zrozumia, e Indjanin nie zechce nigdy opuci k, na ktrych bielay koci jego ojcw. Zna on religijn cze i przywizanie tych dzieci pustyni do kraju rodzinnego. Ucisn tedy rk Patagoczyka i nie nalega duej; nie nalega take, gdy Indjanin, z umiechem sobie waciwym, odmwi przyjcia zapaty za swe usugi, mwic: - Dla przyjani! Glenarvan, wzruszony, nie mg nic odpowiedzie; chcia jednak przynajmniej zostawi zacnemu Indjaninowi pamitk jak, przypominajc mu przyjaci Europejczykw; lecz nie mia nic takiego: bro sw i konia utraci w powodzi, a towarzysze jego take nie byli bogatsi. W kopocie by niemaym, jak wynagrodzi bezinteresowno poczciwego przewodnika,gdy nagle przysza mu myl. Wydoby z pugilaresu kosztowny medaljon, w ktrym by cudowny portret, arcydzieo Lawrence'a, i poda go Indjaninowi, mwic: - To moja ona. Thalcave dugo i z widocznem wzruszeniem przypatrywa si portretowi, a wkocu te tylko wymwi sowa: - Dobra i pikna! Nastpnie Robert, Paganel, major, Tomasz Austin i dwaj majtkowie zkolei egnali si z Patagoczykiem niemem, lecz serdecznem i wymownem uciniciem rki; wzruszenie byo oglne; Thalcave przyciska wszystkich do swej piersi szerokiej. Paganel darowa mu kart Ameryki Poudniowej, ktrej Indjanin z tak si zawsze przypatrywa ciekawoci. Uczony geograf nie mia nic kosztowniejszego nad ten podarek. Robert, prcz ucisku, nic danie mg, pieci wic i caowa swego zbawc, nie zapominajc i o jego poczciwym koniu. W tej wanie chwili szalupa wlizgna siprzez wski kana pomidzy dwiema awicami, wkrtce przybia do brzegu. - Moja ona? - spyta Glenarvan. - Moja siostra? - zawoa Robert. - Lady Helena i miss Grant oczekuj na pokadzie - odpowiedzia sternik. - Ale ruszajmy prdko, Wasza Dostojno; nie mamy ani chwili do stracenia, bo czuj ju bliski przypyw morza. Jeszcze po raz ostatni uciskano Indjanina.Thalcave odprowadzi swych przyjaci do szalupy; porwa w ramiona Roberta, dugo i czule patrzy mu w oczy, nareszcie z rozrzewnieniem rzek: - Jed, jed, modziecze! Jeste ju mczyzn! - Bd zdrw, przyjacielu, bd zdrw! - zawoa Glenarvan. - Czy si ju nigdy nie zobaczymy? - pytaPaganel. - Quien sabe? ( Kto wie?) - odrzek Thalcave, wznoszc rce ku niebu. Byy to ostatnie wyrazy Indjanina, uniesione przez podmuch wiatru i niedosyszane ju moe przez podrnych. Czno wypyno na pene morze, szybko oddalajc si od brzegw, unoszone przez odpyw. Dugo jeszcze nieruchoma posta Thalcave'a rysowaa si poprzez bryzgi fal,malaa zwolna, a nareszcie cakiem znikaz oczu jego przyjaci - prawie jednodniowych. W godzin potem Robert pierwszy skoczy na pokad Duncana i rzuci si na szyj Marii Grant, a osada jachtu napeniaa powietrze gonemi okrzykami radoci. Tak si odbya ta podr przez Ameryk Poudniow, w ktrej trzymano si cile linji prostej. Ani gry, ani rzeki nie sprowadziy z drogi obranej podrnikw. Wprawdzie nie potrzebowali walczy z ludmi, ale mieli przeciw sobie rozhukane ywioy, ktre szlachetn ich wytrwao na cikie naraay dowiadczenia. XXVII. POWRT NA OKRT Pierwsze chwile miny na oglnej radoci ze szczliwego powrotu wyprawy. Lord Glenarvan nie chcia jej mci wiadomoci o niepowodzeniu poszukiwa, ju tedy wchodzc na pokad jachtu, zawoa: - Ufnoci, przyjaciele, ufnoci! Kapitana Granta niema jeszcze tutaj, ale jestemy pewni, e go odnajdziemy. Sowa te byy konieczne, aby nadzieja nie wygasa w sercach uczestnikw podry naDuncanie. Istotnie, gdy szalupa powracaa do okrtu,lady Helena i Maria Grant do najwyszego stopnia miotane byy niepewnoci, a kadaminuta wiekiem im si wydawaa. Stojc na tylnym pokadzie, z wytonym wzrokiem, z sercem bijcem gwatownie, liczyy powracajcych na okrt. Biednej Marii to zdawao si, e widzi ojca, to znw cakiem tracia nadziej. Ze wzruszenia sowa przemwi nie moga; nogi pod ni dray tak, e ledwie si na nich utrzyma zdoaa. Lady Helena obja j rkoma. - John Mangles w milczeniu wyta oko; bystry jego wzrok marynarski nie mg dostrzec kapitana po midzy wracajcymi. - On jest tam, powraca, mj ojciec drogi! - szeptao dziewcz. Lecz w miar zbliania si szalupy, rozwiewao si zudzenie. Gdy powracajcybyli ju tylko w odlegoci stu sni od okrtu, nie tylko lady Helena i John Mangles, ale sama nawet Maria, zami zalana, wszelk utracia nadziej. W sam wic por lord Glenarvan odezwa si sowami pociechy i nadziei. Po pierwszych powitaniach, Glenarvan opowiedzia onie, Marii i Manglesowi waniejsze wypadki swej wycieczki, a przedewszystkiem zapozna ich z now interpretacj dokumentu, ktr zawdzicza naley przenikliwoci Jakuba Paganela. Chwali te bardzo odwag i powicenie Roberta, mwic o niebezpieczestwach, na jakie bywa naraony. Zakopotany chopiec nie wiedzia, co z sob zrobi, wreszcie znalaz schronienie w objciach siostry. - Nie masz si czego wstydzi, Robercie - rzek John Mangles - postpowae, jak przystoi na syna kapitana Granta. To mwic, wycign rk do brata Marii idotkn ustami policzka, zroszonego zami dziewczcia. Major i uczony geograf niemniej serdeczniebyli powitani; a gdy Glenarvan opowiedzia oupominku, danym przez siebie Thalcave'owi,lady Helena wyrazia al, i nie moga ucisn doni zacnego Indjanina. Mac-Nabbs wymkn si zaraz po przywitaniu do swej kajuty, aby si ogoli; Paganel za biega jak pszczoa, zbierajc sodycz umiechw i pochwa. Chcia uciska ca osad Duncana, a utrzymujc, e lady Helena i Maria Grant rwnie do niej nale, zacz od nich, a skoczy dopiero na p. Olbinecie, ktry, jakby wywdziczajc t uprzejmo, poprosi towarzystwo na niadanie. - niadanie! - zawoa Paganel. - Tak jest, panie Paganel - odpowiedzia Olbinett. - Prawdziwe niadanie, na prawdziwym stole, z nakryciem i serwetami? - Bezwtpienia, panie Paganel. - I nie bdziemy jedli jaj na twardo, ani poldwicy ze strusia? - Bynajmniej, panie Paganel - rzek z powag steward, uraony nieco w swej godnoci. - Nie chciaem ci obrazi, mj przyjacielu- mwi z umiechem geograf - ale widzisz,przez cay ten miesic nie mielimy prawie nic innego i musielimy to jada nie przy stole, jak wszyscy ludzie, ale lec na ziemi, lub siedzc skurczeni na drzewie, jak to bywao w ostatnich dniach naszego pobytu w tym piknym kraju. Nie dziw si przeto, e niadanie, zapowiedziane przez ciebie, wziem za marzenie, za fikcj, za chimer jak. - Chodmy, panie Paganel, przekona si o jego rzeczywistoci - rzeka lady Helena, zaledwie powstrzymujc si od miechu. - Czy Wasza Wysoko nie wyda rozkazw, co do kierunku drogi Duncana? - zapyta John Mangles. - Po niadaniu, mj drogi - odpowiedzia Glenarvan pogawdzimy wszyscy wsplnie oprogramie nowej naszej wyprawy. Wszyscy zeszli do jadalni; mechanikowi polecono mie par wpogotowiu do wyjazdu na znak dany. Major ogolony, jak naley, i reszta podrnych, przebrawszy si szybko, zasiedii do stou. niadanie byo wyborne; jedzono te z apetytem, a Paganel, przez roztargnienie, jak mwi, po dwakro wraca do kadego pmiska. Tak jedzc i gawdzc zarazem, nie zwrci nawet uwagi narzecz, ktra wszake nie usza bacznego oka lorda Glenarvana: uczony i czcigodny sekretarz Towarzystwa Geograficznego nie dostrzeg wzgldw i zabiegw, jakiemi John Mangles na kadym kroku otacza modziutk Mari Grant. Glenarvan z serdecznem wspczuciem patrzy na t pikn par i pocz wypytywa Johna Manglesa... ale cakiem o co innego. - A jake ci si twoja podr powioda, kapitanie? - Jak moe by najlepiej; tylko mam zaszczyt donie Waszej Dostojnoci, e niewracalimy przez cienin Magellask. - Wic opynlicie przyldek Horn! - zawoa Paganel. - Mj Boe, jaka to szkoda, e ja tam nie byem! - Nie mona, kochany Paganelu, by w dwu miejscach jednoczenie; skoro przebiegaepaszczyzny pampy, to nie moge adn miar w tym samym czasie opywa przyldka Horn. - Niemniej przeto auj tego - odrzek uczony. John Mangles opowiada dalej lordowi Glenarvan, jak pync wzdu brzegu amerykaskiego, obserwowa wszystkie archipelagi zachodnie, lecz nigdzie nie znalaz najmniejszego ladu Britanji. Przybywszy do przyldka Pilares, u wejciado cieniny Magellana, zwrci si z powodu wiatru przeciwnego na poudnie; Duncan, pync wzdu wysp Desolation, dosign szedziesitego sidmego stopnia szerokoci poudniowej, opyn przyldek Horn, min ziemi Ognist, a przebywszy cienin Le Maire, pilnowa siju wybrzey Patagonji. Tu, na wysokoci przyldka Corrientes, wytrzyma musia gwatowno tego samego wiatru, ktry podrnych trapi podczas burzy; na szczcie jednak jacht znis dobrze t prb, a od trzech ju dni to zblia si, o ile mona, do brzegw, to odpywa znowu na pene morze. Dopiero huk wystrzau karabinowego oznajmi podany powrt goci, tak niecierpliwie oczekiwanych. Przy sposobnoci dowdca jachtu odda hod zasuony rzadkiej nieustraszonoci lady Glenarvan i panny Grant, ktre, jeli okazay obaw podczas burzy, to tylko o los serdecznych przyjaci, tuajcych si nawczas po paszczyznach argentyskich. Po tem opowiadaniu, lord Glenarvan rzek, zwracajc si do Marii Grant: - Mio mi sysze, kochana miss Marjo, to,co mwi kapitan, i wnosi, i nie przykrzy ci si pobyt na pokadzie naszego statku. - Czy mogoby by inaczej? - odpowiedziaa Maria, spogldajc na lady Helen, a moe i na kapitana. - Och! moja siostra kocha ci bardzo, panie John - zawoa Robert - i ja ci take kocham. - Ja ci szczer pac wzajemnoci, mj chopcze - odrzek John Mangles, cokolwiek zmieszany sowami Roberta, ktre i na twarz Marii wywoay lekki rumieniec. Poczem, chcc zwrci rozmow na przedmiot mniej draliwy, John Mangles doda: - Poniewa skoczyem opowiadanie o podry Duncana, Wasza Dostojno raczy moe zkolei udzieli nam cho nieco szczegw waszej wycieczki po Ameryce iopisze nam czyny modego naszego bohatera. adne opowiadanie nie mogo by przyjemniejsze dla lady Heleny i miss Grant.Lord Glenarvan zaspokoi ich ciekawo i wypadek po wypadku opisa ca sw podr od jednego oceanu do drugiego, przejcie Kordyljerw Andyjskich, trzsienie ziemi, zniknicie Roberta, porwarnie go przez kondora, zrczny strza Thalcave'a, spotkanie si z czerwonemi wilkami, odwag i powicenie modego chopca, rozmow z sierantem Manuelem; powd, ucieczk na wierzchoek ombu, uderzenie piorunu, poar, napa kajmanw, trb powietrzn,noc na wybrzeu Atlantyku, rne wreszcieszczegy zabawne lub straszne - ktre zkolei budziy trwog lub wywoyway umiech na usta suchaczw. Po skoczonem opowiadaniu, lady Helena i missGrant ucisny serdecznie modego Roberta, a lord Glenarvan doda: - Kochani przyjaciele, wypada pomyle o teraniejszoci; przeszo ju mina, lecz przyszo do nas naley. Mwmy o kapitanie Grancie. Przeszli wic do saloniku lady Glenarvan, gdzie zasiedli wokoo stolika, zaoonego mapami i planami. - Droga Heleno - rzek lord Glenarvan - powiedziaem ci ju, e jakkolwiek uratowani z osady Britanji nie wracaj jeszcze z nami, niemniej mamy nadziej ichodszukania. Z naszej przejadki po Ameryce wynielimy to przekonanie, wicej nawet, t pewno, e rozbicie si tego statku nie nastpio ani na wybrzeachoceanu Spokojnego, ani Atlantyckiego. Std wynika wniosek bardzo naturalny, emy le zrozumieli dokument, a przynajmniej bdnie go sobie tumaczyli w tem, co si tyczy Patagonji. Na szczcie, przyjaciel nasz Paganel, jakby natchnieniem jakiem owiecony, odgad ten bd, przekona nas, e faszyw postpujemy drog, i wytumaczy znaczenie dokumentu tak jasno, e ju adnej, jak si zdaje, nie powinno ulega wtpliwoci. Mowa tu o dokumencie w jzyku francuskim i prosz Paganela o wytumaczenie go raz jeszcze, aby nikt ju nie mia wtpliwoci pod tym wzgldem. Uczony geograf nie da si prosi; z gbokiem przekonaniem dowodzi, e kapitan Grant, opuszczajc wybrzea Peru na skoatanym statku, dla dostania si do Europy, mg by zapdzony a do wybrzea Australii przez silne wiatry poudniowe, panujce na oceanie Spokojnym. John Mangles nawet uleg wpywowi zrcznych jego wywodw i genjalnych przypuszcze, jakkolwiek dowdca Duncana surowym by w takich rzeczach sdzi i nieatwo da si uwodzi zudzeniom wyobrani. Gdy Paganel skoczy sw uczon ju ku odu. ? caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc QMc*(c69dysertacj, lord Glenarvan oznajmi, e Duncan bezzwocznie popynie do Australii. Zanim jednake wydano ostateczne w tym wzgldzie rozkazy, major prosi o pozwolenie zrobienia swoich jeszcze uwag. - Nie mam zamiaru podawa w wtpliwo, albo te osabia rozumowa mego przyjaciela; owszem, uwaam je za bardzo powane, uzasadnione, zewszechmiar na uwag nasz zasugujce, i sdz, e powinny suy za podstaw przyszych naszych poszukiwa. Lecz pragnbym, abyje raz jeszcze pod najcilejsz wzi rozwag, choby tylko w celu uznania niezaprzeczonej ich wartoci. - Sucham ci, majorze - rzek Paganel - gotw jestem odpowiedzie na wszystkie twoje pytania. - Postaram si by zwizym - rzek major. - Kiedy przed piciu miesicami badalimy owe trzy dokumenty w zatoce Clyde, zdawao nam si, emy je dokadnie zrozumieli i e miejscem rozbicianie mg by inny punkt, jak zachodnie wybrzee Patagonji; pod tym wzgldem nie byo cienia wtpliwoci. - Bardzo suszna uwaga - rzek Glenarvan. - Pniej - cign dalej major - gdy Paganel, zrzdzeniem opatrznociowego jakiego roztargnienia, wszed na pokad naszego statku, pokazalimy mu dokumenty i zgodzi si wraz z nami na czynienie poszukiwa na wybrzeu amerykaskiem. - Przyznaj to - odpowiedzia geograf. - A jednake omylilimy si - doda major. - Omylilimy si - powtrzy Paganel - to prawda, kochany Mac Nabbs; ale pomnij, ebdzi jest rzecz ludzk, a szalonym jestten tylko, kto trwa w bdzie. - Poczekaj, Paganelu - odpowiedzia major -nie zapalaj si. Nie obstaj bynajmniej za dalszem poszukiwaniem w Ameryce. - Wic czeg dasz? - wtrci Glenarvan. - Wyznania, nic wicej jak uroczystego wyznania, e wierzymy, i okrt Britanja rozbi si przy brzegach Australii, jak wierzylimy, e si to stao przy brzegach Ameryki. - Zeznajemy to chtnie - odpowiedzia Paganel. - Trzymam ci za sowo, kochany przyjacielu, i notuj ten fakt, ktry kiedy przypomn twej wyobrani, tak skonnej dodawania wiary najsprzeczniejszym nawet przypuszczeniom. Kto wie, czy po Australii nie wypadnie nam gdzie indziej zwrci naszych poszukiwa. Glenarvan i Paganel spojrzeli jeden na drugiego, uderzya ich bowiem suszno uwag majora. - Pragn wic - mwi Mac Nabbs - aby razjeszcze dobrze zastanowi si, zanim pucimy sie do Australii. Mamy przed sob idokumenty i mapy. Zbadajmy kolejno wszystkie punkty, przez ktre przechodzi trzydziesty sidmy rwnolenik, i zobaczmy, czy nie nastrczy si inny jeszcze punkt jaki, wskazany dokadnie w dokumencie. - Nic atwiejszego - powiedzia Paganel - tem wicej, e pod t szerokoci niewiele krajw znajdziemy. - Zobaczymy - rzek major, biorc do rk map, opracowa n wedug rzutu Mercatora, a przedstawiajca ca kul ziemsk. Map rozoono na stoliku przed lady Helen, tak, e wszyscy mogli, stojc wokoo, widzie, co Paganel na niej pokae.- Ot, jak wam ju mwiem - wykada geograf - przerznwszy Ameryk Poudniow, trzydziesty sidmy stopie szerokoci przechodzi dalej przez wyspy Tristan d'Acunha, ktrych, jak sdz, adenz wyrazw dokumentu tyczy si nie moe. Przejrzano skrupulatnie dokumenty i uznano, e Paganel ma suszno zupen co do wysp Tristan d'Acunha. - Idmy dalej - cign geograf. - Opuciwszy Atlantyk, pyniemy o dwa stopnie poniej przyldka Dobrej Nadziei i spotykamy ocean Indyjski. Na tej drodze znajduje si jedyna gromada wysp Amsterdam, ktrych take nie tyczy si najmniejsza wzmianka w naszym dokumencie. Teraz zkolei przybywamy do Australii; trzydziesty sidmy rwnolenik przecina ten ld u przyldka Bernuili, a opuszcza go u zatoki Twofold. Zgodzicie si zapewne ze mn, e wyraz angielski stra i wyraz francuski austral mog stosowa doAustralii. - Zdaje si masz zupen suszno, kochany Paganelu; ale idmy dalej - nalega major. - Idmy - rzek Paganel - podr jest atwa. opuciwszy zatok Twofold, przebywamy odnog morsk, cignc si na wschd Australii, i dopywamy do NowejZelandii. Tu wypada mi przypomnie, e wyraz francuski contin, bez najmniejszej wtpliwoci znaczy "continent" (ld), a przeto kapitan Grant nie mg znale schronienia na Nowej Zelandii, ktra jest wysp. Pomimo to badajcie, porwnywajcie,rozbierajcie wyrazy i przekonajcie si, czymog mie co wsplnego z tym krajem. - Bynajmniej! - odpowiedzia John Mangles, po cisem obejrzeniu dokumentw i karty geograficznej. - Bynajmniej - powtrzyli wszyscy obecni, anawet sam major przyzna, e nie mogo tu by mowy o Nowej Zelandii. - Teraz - mwi dalej geograf - na caej tej ogromnej przestrzeni, dzielcej t wielk wysp od wybrzey amerykaskich, trzydziesty sidmy rwnolenik przechodzi przez jedn tylko wysepk pust i nieurodzajn. - Ktra si zowie... - spyta major. - Zobacz na karcie. To wysepka Marii Teresy, ktrej nazwiska nawet najmniejszego ladu nie znajduj w adnym z trzech dokumentw. - Tak jest - wtrci Glenarvan. - Odwouj si wic do was, kochani przyjaciele, czy wszelkie prawdopodobiestwo, i nie powiem, pewno zupena nie przemawiaj za ldemaustralijskim? - Nieinaczej - jednozgodnie odpowiedzieli podrni i kapitan Duncana. - Suchaj John - rzek wtedy lord Glenarvan - czy masz wystarczajce zapasywgla i ywnoci? - Mam, Wasza Dostojno. Dostatecznie zaopatrzyem si w Talcahuano, a zreszt w Capetown atwo dostaniemy wgla. - A wic w drog!... - Jeszcze jedna uwaga - rzek major, przerywajc swemu kuzynowi. - Suchamy ci, majorze. - Bez wzgldu na to, jakie szanse powodzenia moemy mie w Australii, nie zaszkodzi wypocz jeden dzie lub par przy wyspach Tristan d'Acunha i Amsterdam. Le one na naszej drodze; nie potrzebujemy zbacza ani troch, a przekonamy si przynajmniej, czy Britannianie pozostawia tam jakiego ladu swego rozbicia. - O niewierny majorze - zawoa Paganel - o to ci idzie! - Idzie mi o to, ebymy nie potrzebowali wraca, jeli przypadkiem i Australia zawiedzie nasze nadzieje. - Pochwalam t przezorno - rzek Glenarvan. - A ja jej nie gani - mwi Paganel. - A wic, kapitanie - mwi dalej Glenarvan - podaj ku wyspom Tristan d'Acunha. - Natychmiast - odpowiedzia kapitan i wybieg na pokad dla dania rozkazw, a tymczasem Robert i Maria Grant ywo wynurzali sw wdziczno lordowi. W chwil potem Duncan, oddalajc si od wybrzea amerykaskiego i pync szybko na wschd, pru fale oceanu Atlantyckiego. XXVIII. TRISTAN D'ACUNHA Gdyby jacht cile si by trzyma linji rwnika, to sto dziewidziesit sze stopni, dzielcych Australi od Ameryki, albo raczej przyldek Bernuili od przyldka Corrientes, wynosiyby jedenacie tysicy siedmset szedziesit mil morskich (4900 lieues); lecz na trzydziestym sidmym rwnoleniku te sto dziewidziesit sze stopni (z powodu ksztatu globu) znacz tylko dziewi tysicy czterysta omdziesit mil (4000 lieues). - Od wybrzeaamerykaskiego do Tristan d'Acunha licz 2100 mil (896 lieues); jest to odlego, ktr John Mangles spodziewa si przebyw dniach dziesiciu, jeli wschodnie wiatry nie opni biegu jachtu. Ku wielkiemu jego zadowoleniu, pod wieczr wiatr znacznie si uspokoi, a Duncan na morzu zupenie spokojnem mia sposobno okazania swychniezrwnanych przymiotw. Tego samego jeszcze dnia na pokadzie wszystko wrcio do dawnego porzdku. Z wd oceanu Spokojnego okrt przepyn na wody Atlantyku, z ma barwy rnic bardzo do tamtych podobne. ywioy uciszone sprzyjay zupenie podry. Oceanby spokojny, wiatr z przyjaznej wia strony, a przytem agle, pod wiatr zachodni rozpite, dzielnie wspieray par w kotle nagromadzon. Szybko ta podr przesza bez adnego wypadku; z ufnoci wygldano brzegu australijskiego. Rozmawiano o kapitanie Grancie, jakgdyby jacht pyn na pewno doportu, z ktrego mia go zabra; ju nawetprzygotowano dla niego kajut i wyznaczonomiejsca dla jego towarzyszw. Maria Grant wasn rk stroia przysze swego ojca mieszkanie, ustpione przez pana Olbinetta, ktry przenis si do pokoju swej ony. Kajuta, o ktrej mowa, przytykaa do owego numeru szstego, ktry Paganel zamwi sobie, jak mniema, na pokadzie okrtu Scottia. Uczony geograf cigle prawie siedzia tam zamknity, pracujc od rana do nocy nad dzieem, ktre miao nosi tytu: "Wzniose wraenia geografa w pampie argentyskiej". Syszano czsto, jak gosem wzruszonym wypowiada okresy wytworne, zanim je zapisa do swego dziennika, jak nieraz, sprzeniewierzajc simuzie historji, wzywa boskiej Kaliopy, opiekujcej si wielkiemi utworami epicznemi. Paganel zreszt nie tai si z tem bynajmniej. Czyste cry Apollina opuszczaychtnie dla niego wierzchoki Parnasu lub Helikonu. Lady Helena szczerze mu tego winszowaa, a major nie by niechtny tymodwiedzinom bstw mitologicznych. - Tylko - dodawa zawsze - wystrzegaj si,kochany Paganelu, zwykych twych roztargnie; a jeli przypadkiem przyjdzie ci ochota uczy si mowy australijskiej, niebierz si do tego zapomoc gramatyki chiskiej. Tak wic wszystko skadao si wybornie na pokadzie Duncana. Lord i lady Glenarvanz upodobaniem patrzyli na Johna Mangles i Mari Grant, lecz nie zaczepiali tej draliwej kwestji, skoro jej nie dotyka sam kapitan. - Co pomyli stary Grant? - rzek pewnego razu Glenarvan do lady Heleny. - Pomyli, e Mangles godny jest jego crki, i z pewnoci si nie omyli. Tymczasem jacht szybko posuwa si, dc do swego celu.W pi dni po opuszczeniu przyldka Corrientes, 16-go listopada, wia poczy bardzo przyjazne jego egludze wiatry zachodnie. Duncan rozwin wszystkie swe agle i pdzi, jakby szed o lepsze z jachtami Krlewskiego Klubu na Tamizie; mao wstrzymyway jego bieg porosty, szeroko pokrywajce morze i zamieniajce je prawie w staw zielskiem zasany. Duncan sun po nich, jakby po kach pampy. Nazajutrz, o brzasku, sysze si da gosmajtka z czatowni: - Ziemia! - W ktrym kierunku? - spyta Tomasz Austin, bdcy na subie. - Pod wiatr - odpowiedzia majtek. Okrzyk taki zawsze na okrcie sprawia pewne wzruszenie; to te wszyscy zaraz wybiegli na pomost, a Jakub Paganel skierowa sw lunet w stron wskazan, lecz nie mg dostrzec nic takiego, coby byo ziemi podobne. - Spojrzyj w oboki - rzek do niego John Mangles. - W rzeczy samej - odrzek Paganel - widzjakby jaki szczyt, zarysowujcy si jeszcze niewyranie. - To jest Tristan d'Acunha - owiadczy John Mangles. - A wic mamy jeszcze przeby omdziesitmil (angielskich), bo z takiej odlegoci widzialny jest szczyt Tristan, majcy siedmtysicy stp wysokoci. - Tak jest rzeczywicie - odpowiedzia kapitan John. W kilka godzin pniej gromada wysp bardzo wysokich i nader stromych zacza si rysowa wyranie na widnokrgu. Stokowaty wierzchoek Tristana czarno si odznacza na jasnem tle nieba, byszczcem promieniami wschodzcego soca. Tristan d'Acunha ley pod 378' szerokoci poudniowej i 1044' dugoci na zachd od poudnika Greenwich12. O omnacie mil na poudnio-zachd wyspa, zwana: Niedostpn, a o dziesi mil na poudnio-wschd wyspa Sowicza tworz tdrobn grup, samotnie rzucon na t cz Atlantyku. O trzeciej godzinie po poudniu Duncan wpywa do przystani Falm, ktr cypl Help (Pomocy) osania przed wiatrami zachodniemi. Stao tam na kotwicy kilka statkw do poowu fok i innych zwierzt morskich, w jakie te wybrzea bardzo obfituj. John Mangles zaj si wyszukaniem miejsca wygodnego do zapuszczenia kotwicy, bo ta przysta nieosonita bardzo jest niebezpieczna z powodu gwatownych wiatrw pnocno-zachodnich i pnocnych. W tem to wanie miejscu w roku 1829 zgin cakowicie bryg angielski Julja. Jacht zbliy si na odlego p mili od brzegu. Zaraz te potem wielkie czno przewiozo podrnych na brzeg, gdzie wysiedli na drobny, czarny piasek, powstay ze zwietrzaych ska wyspy. Stolic wysp Tristan d'Acunha jest maa wioska, leca w gbi przystani, nad duym i gono szumicym strumieniem. Podrni znaleli tam z pidziesit domkwdo porzdnych i czystych, rozrzuconych z t matematyczn regularnoci, ktra zdaje si by ostatnim wyrazem architektury angielskiej. Poza tem miasteczkiem w minjaturze rozciga si tysic piset hektarw rwniny, a nad ni stokowaty szczyt wznosi swe czoo ku niebu, na siedm tysicy stp wysoko. Glenarvana przyj gubernator, zaleny od zarzdu angielskiej kolonji Przyldka DobrejNadziei. Nie umia on nic powiedzie ani o kapitanie Grancie, ani o statku Britannia - a nawet nazwiska te nie byy mu znane. Wyspy Tristan d'Acunha rzadko bywaj nawiedzane przez okrty. Od gonego rozbicia si okrtu Blendon-Hall w roku 1821, dwa jeszcze podobnie nieszczliwe wypadki trafiy si tutaj, mianowicie w 1845 roku rozbi si statek Primanguel, a w1857 trzymasztowy okrt amerykaski Philadelphia. Te tylko trzy katastrofy wymienia kronika archipelagu Tristan d'Acunha. Glenarvan przygotowany by na to, e si tam niczego stanowczego nie dowie, i jeli pyta gubernatora, to jedynie tylko dlatego,aby sobie nie mie nic do wyrzucenia. Wysa nawet par odzi, aby opyny wysp, ktrej obwd wynosi nie wicej nadsiedmnacie mil; ani Londyn ani te Pary nie zmieciby si na niej, gdyby nawet bya trzy razy wiksza. Przez ten czas podrni Duncana zwiedzali miasteczko i jego okolice. Ludno w Tristan d'Acunha wynosi zaledwie sto pidziesit mieszkacw. S to Anglicy i Amerykanie, poenieni z murzynkami i Hotentotkami z Przyldka Dobrej Nadziei, nie ustpujcemi nikomu pod wzgldem brzydoty. Dzieci, z tych maestw zrodzone, sztywne s jak Saksonowie, a czarne jak Afrykanie. Turyci nasi, radzi, e czuj ziemi pod nogami, przeduyli sw przechadzk po wybrzeu, stykajcem si z rozleg paszczyzn, jedyn, ktra jest na tej wyspie uprawna; reszta kraju to skalista i lawowa pustynia, na ktrej yje mnstwo albatrosw ogromnych i gupowatych tucieli. Podrni, zwiedziwszy skay, podyli ku paszczynie. ywe i liczne strumienie, podsycane wiecznemi niegami wierzchoka gry, szemray tu i owdzie; zielone krzaki,na ktrych tyle byo wrbli, ile kwiatkw, oywiay i rozweselay okolice. Jedyny gatunek drzewa, wysokiego na dwadziecia stp, a raczej krzew olbrzymi, kolce krzewy wiciowate, inne znw wonne, mchy,wrzosy i t. d., stanowiy nieliczn, ale wietn flor i wiadczyy, e wiosna nieustajca wywiera swj bogi wpyw na t wysp uprzywilejowan. Paganel ze zwykym sobie zapaem utrzymywa, e tojest wanie owa synna Ogygia, opiewana przez Fenelona w jego dziele "Przygody Telemaka". Proponowa nawet lady Glenarvan, aby, wyszukawszy sobie grot, zaja miejsce nadobnej Kalipso, a dla siebie prosi tylko o urzd jednej z nimf jej posugujcych. Tak gawdzc i podziwiajc natur, podrni o zmroku powrcili na pokad jachtu; w okolicach wioski pasy si stada wow i baranw, a pola, okryte zboem, kukurydz i rolinami warzywnemi, dopiero od czterdziestu lat tam sprowadzonemi, cigny si a do ulic stolicy. Powrciy te odzie, na zwiady wysane; w przecigu kilku godzin opyny wysp, nie znalazszy nigdzie najmniejszego ladu Britannii. Duncan mg ju przeto spokojnie opuci t gromad wysp afrykaskich i pyn dalej na wschd. Wieczr powicono na pow fok, ktre znajduj si tam w niezmiernej iloci i pod imieniem cielt, lww, niedwiedzi i soni morskich zalegajwybrzea zatoki Falmouth. Dawniej na tych wodach przebyway te i wieloryby, lecz tyle na nie robiono wypraw, e pozostao ich w tych okolicach niewiele; natomiast napotykano due i czste gromady rnych zwierzt ziemnowodnych. Osada jachtu postanowia odbywa pow przez noc ca, a nastpny dzie uy na zrobienie zapasu tranu; tak wic odjazd Duncana odoono do pojutrza, to jest do dnia 20-golistopada. Przy wieczerzy Paganel udzieli swym u ku odu. ? caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc0mccN.c_= towarzyszom kilku zajmujcych szczegwo wyspach Tristan, a mianowicie, e ta gromada odkryta bya w 1506 roku przez Portugalczyka, Tristana d'Acunha, jednego ztowarzyszw Albuquerque'a. Lecz nie zwiedzano jej przez wiek cay, uwaajc j nie bez zasady, tak samo jak Bermudy, za gniazdo burz. Rzadko tam wic statek jaki przybywa, chyba zagnany burz. W 1697 roku zawiny tam trzy statki holendersko-indyjskie. Spostrzeenia ich przeglda w 1700 roku sawny astronom Halley. Od roku 1712 do 1767 kilku eglarzy francuskich korzystao z tych wiadomoci, a midzy innymi La Prouse w swej podry, odbytej w 1785 roku. Wyspy te, rzadko odwiedzane, pozostay zupenie puste. Dopiero w roku 1811 Amerykanin, nazwiskiem Jonathan Lambert, postanowi je zaludni. Przybywszy tam z dwoma towarzyszami w miesicu styczniu, wzi si czynnie do pracy. Gubernator angielski z Przyldka Dobrej Nadziei, dowiedziawszy si, e dobrze si tam maj,ofiarowa im opiek Anglii, ktr Jonathan Lambert przyj i na chacie swej zatkn flag Wielkiej Brytanii. Zdawao si, e powinien by panowa spokojnie nad swym narodem, zoonym z jednego starego Wocha i jednego mulnika portugalskiego - gdy pewnego dnia, przy zwiedzaniu wybrzey swego pastwa, utopi si lub moe by utopiony. Tymczasem nadszed rok 1816. Napoleona uwiziono na wyspie w. Heleny, a Anglia, dla zapewnienia sobie lepszej nad nim stray, osadzia jeden garnizon na wyspie Wniebowzicia, a drugi na Tristan d'Acunha. Ten ostatni skada siz kompanji artylerji, z Cap, oraz oddziau Hotentotw - i pozosta tam a do roku 1821, to jest do mierci winia z wyspy w. Heleny. - Jeden pozosta tylko Europejczyk - doda Paganel - jeden kapral, Szkot... - Ach, Szkot! - zawoa major, ktrego uwag zawsze zajmowali szczeglniej jego rodacy. - Nazywa si William Glass - odrzek Paganel - i pozosta na wyspie ze swoj on i dwoma Hotentotami. Wkrtce do tego Szkota przyczyli si dwaj Anglicy: jeden majtek, a drugi rybak, byy dragon armji argentyskiej - a nareszcie w 1821 jeden zrozbitkw okrtu Blendon-Hall wraz ze sw on znalaz schronienie na wyspie Tristan.Takim wic sposobem w 1821 roku wyspa liczya ju szeciu mczyzn i dwie kobiety; w 1829 byo ju na niej siedmiu mczyzn, sze kobiet i czternacioro dzieci; w 1835 cyfra ludnoci wzrosa do czterdziestu, a teraz ju jest trzykro liczniejsza. - Taki to bywa pocztek narodw - rzek Glenarvan. - Dla uzupenienia dziejw Tristan d'Acunha,dodam - mwi Paganel - e ta wyspa tyle, co i Juan Fernandez, zasuguje na nazw wyspy Robinsona, bo jeeli na jednej pozostawiono zkolei dwu marynarzy, to na drugiej omal nie porzucono dwu uczonych. W roku 1793 jeden z moich rodakw, przyrodnik Aubert Dupetit-Thouars, wyszedszy na wycieczk botaniczn, zabdzi i nie mg trafi do swego statku, a do chwili, gdy ju podnoszono kotwic; a w r. 1824, jeden z twoich znowurodakw, milordzie, zdolny rysownik AugustEarle, przez om miesicy pozostawa na wyspie. Kapitan jego okrtu zapomnia, e Earle wysiad na ld, i odpyn do Przyldka Dobrej Nadziei. - Prawdziwie roztargniony kapitan - rzek major. - Czy nie by to czasem jaki twj krewny, Paganelu? - Jeli nim nie by, kochany majorze, to wart nim by. Odpowied geografa zakoczya t rozmow. Nocny pow Duncana uda si bardzo szczliwie. Ubito pidziesit ogromnych fok, z ktrych przez cay dzie nastpny wydobywano tran i cigano skry. Reszta towarzystwa zrobia znw wycieczk na wysp. Major i Glenarvan wyszli ze strzelbami, chcc poprbowa zwierzyny tamtejszej. Na przechadzce dnia tego posunito si a do podna gry, na grunt zasany szcztkami wybuchw wulkanicznych; angielski kapitan Carmichael susznie uwaa t wysp za wulkan wygasy. Myliwi spostrzegli kilka dzikw, a nawet jednego z nich kula majora powalia. Na wyniosej paszczynie widziano znaczn ilo kz dzikich; byo te tam mnstwo kotw zdziczaych, miaych i silnych, gronych nawet dla psw; by moe, zrobisi z nich zczasem drapieniki jak naley. O smej wieczorem wszyscy ju byli zpowrotem na pokadzie, a w nocy Duncan opuci wysp Tristan d'Acunha, aby jej nigdy ju wicej nie zobaczy. XXIX. WYSPA AMSTERDAM John Mangles mia zamiar zawin do Przyldka Dobrej Nadziei dla zrobienia zapasu wgla; musia wic nieco zboczy z trzydziestego sidmego rwnolenika i posun si o dwa stopnie wyej ku pnocy. Duncan pyn z prdem wiatru, stale wiejcego od zachodu i bardzo mu przyjaznego. W niespena sze dni przebytysic trzysta mil, tak, e 24-go listopada ujrzeli gr Stoow, a nieco pniej jacht opyn gr Znakw, oznaczajc wejcie do zatoki, do ktrej wpyn okoo 8-ej wieczorem i zarzuci kotwic w porcie Cape-Town. Paganel, jako czonek Towarzystwa Geograficznego, nie mg nie wiedzie, e koczyny Afryki dostrzeone byy po raz pierwszy ju w 1486 r. przez portugalskiego admiraa Bartolomea Diaza, cho je opyn dopiero w 1497 r. sawny Vasco de Gama. I jake Paganel mgby nie wiedzie o tem, skoro ju Kamoens w swojej "Luzjadzie" opiewa saw wielkiego eglarza? Z tego jednak powodu uczyni ciekaw uwag, mianowicie, gdyby Diaz w 1486 roku, czyli na sze lat przed pierwsz podr Krzysztofa Kolumba, opyn Przyldek Dobrej Nadziei, to odkrycie Ameryki mogoby by nieskoczenie opnione. Rzeczywicie, droga okoo Przyldka jest najkrtsza i najprostsza do Indyj Wschodnich13; a tymczasem, posuwajc si cigle na zachd, czego szuka wielki marynarz genueski, jeeli nie skrcenia drogi do krajw, obfitujcych w korzenie cenne? Miasto Cap, lece w gbi Cap-Bay, zaoy w 1652 r. Holender nazwiskiem Van-Riebeck. Bya to stolica wanej kolonji, ktra moc traktatu z roku 1815 staa si wasnoci Anglii. Podrni skorzystali z przystanku Duncana, by zwiedzi miasto; mieli tylko dwanacie godzin do rozporzdzenia, bo dzie jeden wystarczakapitanowi Manglesowi do odwieenia potrzebnych mu zapasw, a lord chcia odjecha koniecznie 26-go z rana. I nie potrzeba byo zreszt wicej czasu na przebieenie regularnych kratek tej szachownicy, ktra si zowie Cape- Town, ana ktrej, jak mwi Paganel, trzydzieci tysicy mieszkacw, biaych i czarnych, odgrywa role krli, krlowych, skoczkw, pionw, laufrw i t. d. Gdy ju obejrzano zamek, wznoszcy si w stronie poudniowowschodniej miasta, dom i ogrd gubernatora, gied, muzeum, krzy kamienny, ustawiony jeszcze przez Bartolomea Diaza na pamitk dokonywanegoodkrycia; gdy wychylono szklank krajowego wina - nie pozostawao nic wicej, jak tylko puci si w dalsz drog,i tak wanie zrobili nasi podrni. Wczenie dnia nastpnego Duncan rozwin wszystkie swoje agle, a w kilka godzin potem okra ju przyldek Burz, ktremuprawdziwy optymista, Jan II, krl portugalski, bardzo niezrczn da nazw: Dobrej Nadziei. Przeby 2000 mil (1200 lieus), dzielcych Cap od wyspy Amsterdam, po gadkiem morzu i pod oddechem wiatrw sprzyjajcych, bya to sprawa dni dziesiciu. eglarze, szczliwsi od podrnikw w pampie, nie mogli si uskara na opr ywiow. Powietrze i woda, zbuntowane przeciwko nim na ldzie staym, teraz wsplnie uatwiay im drog na oceanie. - Ach, morze, morze - powtarza Paganel - to jedyne pole, na ktrem mog si wywiczy i wyksztaci siy ludzkie! Okrtjest prawdziw ark cywilizacji! Przyznajcie, moi przyjaciele, e gdyby kula ziemska bya tylko jednym rozlegym ldemstaym, to w XIX-m wieku nie znanoby jeszcze tysicznej jej czci. Bo zobaczymy, co si to dzieje na wielkich ldach: w stepach Syberji, na paszczyznach Azji rodkowej, w pustyniach Afryki, na niezmierzonych stepach Ameryki, na obszarach Australii, naosamotnionych lodowiskach podbiegunowych? Czowiek nie ma odwagi zapuci si tam, najodwaniejszy cofa si,najzuchwalszy upada na duchu. Niema sposobu przebycia tych przestrzeni; na przeszkodzie staje ju to zupeny brak, juniedostateczno rodkw przewozowych, gorco, choroby, dziko krajowcw. Dwadziecia mil pustyni bardziej oddala ludzi od siebie, anieli 500 mil na oceanie! Mieszkacy dwu wybrzey uwaaj si za ssiadw, gdy tymczascm za obcych sobie, za cudzoziemcw uwaaj si mieszkacy dwu kracw lasu! Anglia graniczy nieledwiez Australj, gdy tymczasem Egipt np. zdaje si by o miljony mil odlegy od Senegalu, aPekin uwaa mona za antypody Petersburga. Morze przebywa si dzisiaj atwiej, anieli najmniejsz pustyni i dziki tej uatwionej komunikacji wodnej, jak to susznie powiedzia amerykaski uczony, komendant Maury, obecnie istnieje pewien stopie oglnego jakoby pokrewiestwa pomidzy wszystkiemi czciami wiata14. Paganel mwi z zapaem, a major nawet nie mia nic do zarzucenia temu hymnowi nacze oceanu. Gdyby dla odszukania kapitanaGranta potrzeba byo ldem jecha wzdu trzydziestego sidmego rwnolenika, to przedsiwzicie byoby niepodobne do urzeczywistnienia; morze za atwo przenosio z jednego kraju do drugiego odwanych poszukiwaczw, ktrzy dnia 6-go grudnia spostrzegli now wynioso, wydobywajc si z gbi wd oceanu. Bya to wyspa Amsterdam, leca pod 3747' szerokoci i 7724' dugoci; wyniosy jej wierzchoek w czas pogodny widzialny jest z odlegoci mil pidziesiciu. O smej godzinie ksztaty jej, niezupenie jeszcze wyrane, czyniy j zupenie podobny do Teneryfy. - A przeto - doda lord Glenarvan - podobnajest rwnie do Tristan d'Acunha. - Bardzo suszna i trafna uwaga - odpowiedzia Paganel - do ktrej dodabym jeszcze, e tak samo, jak Tristan d'Acunha,wyspa Amsterdam obfituje w foki i Robinsonw. - Wszdzie wic byli Robinsonowie? - spytaa lady Helena. - Rzeczywicie, pani - odrzek Paganel - mao jest wysp, ktreby nie miay swej historji w tym rodzaju; i na dugo przed napisaniem przez waszego niemiertelnej sawy rodaka, Daniela de Foe, ksiki o Robinsonie, wypadki w niej opisane byway rzeczywistoci. - Pozwl, panie Paganel - odezwaa si Maria Grant - uczyni ci jedno zapytanie. - Choby dwa nawet, kochana miss; przyrzekam ci na nie odpowied. - Powiedz szczerze, czy bardzoby ci zatrwoyo, gdyby ci opuszczono na jakiejwyspie bezludnej? - Mnie? - zawoa Paganel. - Ciekaw jestem - wtrci major - czy nie owiadczysz czasem, kochany przyjacielu, e to jest najgortszem twojem yczeniem.- Nie powiem tego, ale wyznam szczerze, e nie sprawioby mi to wielkiej przykroci.Stworzybym sobie nowe ycie. Polowabymlub owi ryby; przez zim mieszkabym w grocie, latem na drzewie; pobudowabym skady na me zapasy, a w lkocu rozkolonizowabym moj wysp. - Jak to, sam jeden? - Sam jeden, gdyby tego bya potrzeba. Zreszt, czy mona by zupenie samotnymna wiecie? Czy nie mona znale sobie przyjaci w rasie zwierzcej: przyswoi mod koz, papug gadatliw, lub rozkoszn mapeczk? A jeli przypadek zeszle ci jeszcze wiernego towarzysza, jakw "Pitek" Robinsona, to czeg wicej dozupenego szczcia potrzeba? Dwu przyjaci na samotnej skale - ale c to za szczcie! Przypumy naprzykad, e tak major i ja... - Och! dzikuj pokornie - przerwa major -nie nci mnie bynajmniej rola Robinsona i z pewnoci lebym j odgrywa. - Kochany panie Paganel - rzeka lady Helena - widz, e znowu bujna twa wyobrania wyprowadza ci na pole fantazji. Lecz sdz, i rzeczywisto bardzo si rni od marze. Masz w pamici tych Robinsonw zmylonych, porzuconych na wyspie umylnie na to upatrzonej, ktrym natura sama dogadza, jak dzieciom kaprynym, widzisz przeto sam tylko pikn stron pooenia. - Jakto? Pani nie wierzysz, aby mona by zupenie szczliwym na wyspie bezludnej? - Nie wierz. Czowiek stworzony jest do towarzystwa, a nie do samotnoci, ktra jest matk rozpaczy. e zrazu troska o potrzeby materjalne zajmuje nieszczliwego, dopiero co ocalonego od mierci w bawanach morskich; e potrzeby chwili ka mu zapomina o przyszoci - to by bardzo moe. Lecz pniej, gdy si ujrzy samotnym, oddalonymod blinich, bez nadziei ujrzenia kiedy jeszcze kraju swego i tych, ktrych kocha- jake cierpie bdzie! Jego wysepka, to dla niego wiat cay. Caa ludzko koczy si na nim jednym; a gdy mier przyjdzie, mier straszna w takiem osamotnieniu, jest on wtedy jak ostatni czowiek w ostatnim dniu wiata. Wierzaj mi, panie Paganel, e nie do zazdroci jest los takiego czowieka. Paganel nie bez alu uleg wymownemu dowodzeniu lady Heleny. Rozmowa o korzyciach i przykroci osamotnienia przecigna si a do chwili, w ktrej Duncan zarzuci kotwic w odlegoci mili od brzegu wyspy Amsterdam. Samotny ten archipelag na oceanie Indyjskim skada si z dwu wysp oddzielnych, lecych prawie o trzydzieci trzy mile jedna od drugiej i wanie na samym poudniku pwyspu Indyjskiego. Napnoc ley wyspa Amsterdam albo witego Piotra; na poudnie wyspa witego Pawa - jakkolwiek wspomnie tu nie zawadzi, e geografowie i eglarze bior je czsto za jedno. Wyspy te odkry w grudniu 1796 r. Holender, nazwiskiem Vlaming: potem zwiedza je Entrecasteaux, ktry ze statkami Esprance i la Recherche wyprawi si na poszukiwanie zaginionego De la Prouse. Od tej podry datuje si branie tych wysp za jedn. Marynarz Barrow, Beautemps-Beaupr w atlasie Entrecasteaux, pniej Horsburg, Pinkerton i inni geografowie cigle brali wysp -go Piotra za wysp -go Pawa i przeciwnie. W1859 roku oficerowie austrjackiej fregaty Novarra, w swej wyprawie naokoo wiata, uniknli tego bdu, do ktrego sprostowania Paganel tak wielk przywizywa wag. Wyspa witego Pawa, leca na poudnie od wyspy Amsterdam, jest wysepk bezludn, uformowan z gry stokowategoksztatu, dawniejszego, jak si zdaje, wulkanu. Przeciwnie, wyspa Amsterdam, do ktrej szalupa dowioza podrnych Duncana, ma do dwunastu mil obwodu. Zamieszkana jest przez kilku ludzi, dobrowolnie skazujcych si na to smutne wygnanie. S to stre rybostwa, nalecego tak, jak i caa wyspa, do niejakiego p. Otovana, kupca z wyspy Reunion. Cignie on z tej posiadoci siedmdziesit pi do omdziesiciu tysicy frankw rocznego dochodu, za pow, solenie i wysyanie do odlegych krain rybymorskiej, znanej pod nazw dorsza. Zreszt ta wyspa Amsterdam przeznaczona ju wida bya Francji. Przedewszystkiem naley do niej dlatego, e pierwszy zaj jniejaki Camin, armator z Saint-Denis na wyspie Bourbon; potem, na mocy jakiego kontraktu midzynarodowego, ustpiona bya pewnemu Polakowi, ktry uprawia j przy pomocy niewolnikw Malgaszw. Waciciel Polak, to jakby Francuz; dzi posiada j p. Otovan i pod jego rzdami staa si osad zupenie francusk. Gdy Duncan przyby do niej dnia 6 grudnia 1864 r., ludno jej skadaa si z trzech mieszkacw: jednego Francuza i dwch mulatw. Paganel mg przeto ucisn rk swego rodaka, czcigodnego p. Viot, staruszka w bardzo ju podeszym wieku. Ten "mdry starzec" z wielk grzecznocirobi honory swej wyspy. Szczliwy to dlaniego by dzie, w ktrym mg przyj miych goci. Do wyspy witego Piotra przybywaj tylko rybacy, trudnicy si poowem fok, i niekiedy wielorybnicy; ludzie bardzo prostych obyczajw, ktrzy wcale nie nabyli ogady w cigem obcowaniu z psami morskiemi. P. Viot przedstawi swych podwadnych dwu mulatw. Oprcz nich jedynemi istotamiywemi na wyspie byo kilka dzikw, gniedcych si w jej gbi, i kilka tysicygupich tucieli (pingwinw) na jej wybrzeach. Domek, w ktrym mieszkali trzej wyspiarze, lea w gbi portu naturalnego, powstaego z zawalenia si jednej czci gry. Oddawna ju wyspa witego Piotra suyaza schronienie rozbitkom. Paganel zaciekawi bardzo swoich suchaczy, rozpoczynajc pierwsze swe opowiadanie temi sowy: Historja dwu szkotw, opuszczonych na wyspie Amsterdam. Byo to w roku 1827. Okrt angielski odu. ? caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPtcWc! c.Ec=]Palmira, przepywajc w pewnej odlegociod wyspy, spostrzeg dym, unoszcy si w powietrzu. Kapitan zbliy si do brzegu i zobaczy wkrtce dwu ludzi, dajcych znakirozpaczliwe. Wysa wic do ldu czno i zabra na okrt Jakuba Paine, modzieca dwudziesto-dwuletniego, i Roberta Proudfoota, majcego lat czterdzieci om. Dwaj ci biedacy byli strasznie wyczerpani. Od ptora roku bez pokarmu prawie i wodysodkiej, yli muszlami, ktre owili zapomoc starego gwodzia zakrzywionego;niekiedy udao im si schwyta przebiegajce prosi dzikie, ale te czsto ipo trzy dni nie mieli co do ust woy, a czuwa wci musieli nad ogniem, roznieconym przy pomocy ostatniego kawaka upki. Gdy si wybierali na jak wypraw lub wycieczk, zawwsze ten skarb szacowny zabierali z sob, nie dozwalajc mu nigdy zagasn. Tak wiedli ycie w ndzy, niedostatku i cierpieniach. Przywiz ich na t wysp skuner, trudnicy si poowem fok. Stosownie do zwyczajw rybackich, przez cay miesic mieli gromadzi skry i tran, czekajc na powrt skunera, ale skuner nie powrci. Wpi miesicy pniej okrt Hope, pyncy do Van-Diemen, zawin do wyspy; lecz kapitan jego, przez barbarzyski i niczem usprawiedliwi si nie dajcy kaprys, odmwi zabrania Szkotw. Odjecha, nie zostawiwszy im ani jednego suchara, ani krzesiwa - i z pewnoci dwaj nieszczliwibyliby pomarli z godu, gdyby Palmira nie przyja ich na swj pokad. Drugi wypadek, o jakim wspomina historja wyspy Amsterdam, jest to zdarzenie kapitana Prona, Francuza, zupenie podobne do poprzedniego i tak samo zakoczone: pozostanie dobrowolne na wyspie, okrt nie powracajcy i okrt obcy, przypadkiem zapdzony w te strony po czterdziestu miesicach. Tylko e pobyt kapitana Prona zaznaczy si krwawym dramatem, przypominajcym dziwnie wypadki zmylone, jakie miay oczekiwa bohatera Daniela de Foe, po jego powrocie na sw wysp. Kapitan Pron wyldowa z czterema majtkami: dwoma Anglikami i dwoma Francuzami, i mia przez pitnacie miesicy polowa na lwy morskie. owy byy pomylne; lecz gdy po pitnastu miesicach okrt nie powrci, gdy zwolna wyczerpay si zapasy ywnoci - poycie z towarzyszami niedoli stao si bardzo trudne. Dwaj Anglicy zbuntowali si przeciwkapitanowi Peronowi, ktry byby niezawodnie zgin z ich rki, gdyby nie pomoc rodakw. Od tej chwili obie strony czuway dzie i noc uzbrojone, napadajc na siebie nawzajem. To jako zwycizcy, to znw jako pokonani byliby niezawodnie wymordowali jedni drugich, gdyby na szczcie okrt angielski nie zabra ich zpowrotem do ojczyzny i tym sposobem nie zakoczy strasznego ich pooenia. Wyspa Amsterdam bya zatem po dwakro przytukiem majtkw opuszczonych, ktrych Opatrzno ocalia od ndzy i mierci. Lecz od tej pory aden statek nie zabrn na te wybrzea; a gdyby nawet burza wyrzucia jakich rozbitkw, to ci znaleliby posterunek pana Viot. Starzec zaprzez dugie ju lata mieszka na wyspie, anigdy jeszcze nie nastrczya mu si sposobno ofiarowania gocinnoci zabkanym lub rozbitkom eglarzom. O Britannii i o kapitanie Grancie nic nie wiedzia. Ani wyspa Amsterdam, ani wysepka witego Pawa, ktr wielorybnicy i rybacy czsto nawiedzali, niebyy teatrem tej katastrofy. Glenarvan ani si zadziwi, ani zmartwi takiem objanieniem. Na przystankach tych i wypoczynkach nie spodziewano si znalekapitana Granta i chciano tylko stanowczo si przekona o jego nieobecnoci na wszystkich tych punktach rwnolenika. Odjazd tedy Duncana zdecydowany by na dzie nastpny. Do wieczora podrni zwiedzili wysp, ktrej pozr bardzo jest pontny. Pomimo to fauna jej i flora nader s ubogie; rzd czworononych, ptakw i ryb, skaday: kilka dzikw, petrele, albatrosy, okonie i foki. Wody gorce i rda mineralne wydobyway si tu i owdzie z porodka lawy czarnej, utrzymujc gste kby paryponad tym gruntem wulkanicznym. Niektre z tych rde miay bardzo wy sok temperatur. Jedno z nich wykazywao przeszo 75 wedug term. Raumura. Ryby, zowione w morzu o kilka krokw stamtd, w cigu piciu minut gotoway si wybornie w tych wodach prawie wrzcych, i to jedynie skonio Paganela, e si w nich nie kpa. Wieczorem, po dugiej przechadzce, lord Glenarvan poegna poczciwego Viota. Kadyzkolei yczy mu jak najwikszej pomylnoci na jego samotnej wysepce - a starzec na wzajem bogosawi swych goci i wzywa aski Niebios dla ich zacnego przedsiwzicia. XXX. ZAKADY JakubA PAGANELA Z MAJOREM MAC NABBSEM Dnia 7-go grudnia kominy Duncana sapay ju o trzeciej godzinie z rana; podniesiono kotwic, wprawiono w ruch rub i jacht wypyn na pene morze. Gdy podrni wyszli o smej godzinie na pomost, ju wyspa Amsterdam nikna we mgle widnokrgu. By to ostatni przystanek na drodze po trzydziestym sidmym rwnoleniku i ju tylko trzy tysice mil (1300 lieues) pozostawao do wybrzey australskich. Duncan, dla dotarcia do swegocelu, potrzebowa nie wicej, ni dwanacie dni pogody i przyjaznego wiatru zachodniego. Maria Grant i Robert nie bez wzruszenia spogldali na wody, ktre okrt Britannia pru zapewne na kilka dni przed swem rozbiciem. Moe w tem wanie miejscu nieszczliwy kapitan Grant walczy z gronemi huraganami oceanu Indyjskiego i pdzony by ku brzegom si nieprzepart. John Mangles wskazywa prdy, oznaczone na kartach, objaniajc zarazem stay ich kierunek. Jeden, naprzykad, z takich prdw, panujcy na oceanie Indyjskim, pdzi ku ldowi australijskiemu, a jego dziaanie czu si daje od zachodu ku wschodowi na oceanie Spokojnym, rwnie jak i na Atlantyku. Tak wic Britannia, pozbawiona masztw i steru, to jest bezbronna wobec gwatownoci nieba i morza, musiaa posuwa si ku brzegom, oktre si rozbia. Jednake nastrczaa si tu pewna zagadka. Ostatnie wiadomoci o kapitanie Grant byy z Callao, 30-go maja 1862 r., wedug Mercantile and Shipping Gazette. Jake wic 7-go czerwca, czyli w om dni po opuszczeniu wybrzea Peru, Britannia moga znajdowa si na oceanie Indyjskim?Paganel, zapytany w tym wzgldzie, da odpowied mogc zaspokoi najbardziej nawet wymagajcych. Byo to wieczorem dnia 12-go grudnia, czylisze dni po odjedzie z wyspy Amsterdam.Lord i lady Glenarvan, Robert i Maria Grant,kapitan John, Mac Nabbs i Paganel rozmawiali, siedzc na wyszym pomocie. Wedug zwyczaju, mwiono o Britannii, bo oniczem wicej na pokadzie jachtu nie mylano. Ot wtedy to wanie wyonia si trudno wspomniana, a rozwizano j tak, e wszystkie umysy znowu do bogiejwrciy nadziei. Paganel na uwag, niespodziewanie przez Glenarvana rzucon, podnis ywo gow. Potem, nic nie odpowiadajc, poszed po dokument. Za powrotem wzruszy tylko ramionami, jak czowiek wstydzcy si, e cho na chwil moga go zatrzyma taka bagatela. - Ale, kochany przyjacielu - rzek Glenarvan - odpowiedze nam co przynajmniej. - Przeciwnie - odrzek Paganel - ja tu zadam pytanie, i zwrc je wycznie do kapitana Johna. - Sucham ci, panie Paganel - powiedzia John Mangles. - Czy dobry i zdolny do szybkiej podry okrt moe w cigu jednego miesica przeby ca cz oceanu Spokojnego pomidzy Ameryk i Australj? - Tak jest, robic po dwiecie mil na dob. - I czy taki bieg jest nadzwyczajny? - Bynajmniej. Klippery aglowe czsto z wiksz posuwaj si szybkoci. - Ot - mwi Paganel - zamiast czyta "7-go czerwca" na dokumencie, przypumy, e woda morska wygryza jedn cyfr z tej daty - i czytajmy "17-go czerwca" lub "27-go czerwca", a wszystkosi odrazu wyjani. - W rzeczy samej - zauwaya lady Helena -od 31-go ma ja do 27-go czerwca... - Kapitan Grant mg przeby ocean Spokojny i znale si na morzu Indyjskiem.Odpowied Paganela przyjli wszyscy z ywem zadowoleniem. - Jeszcze wic jedna zagadka wyjaniona! -zawoa lord Glenarvan - i to dziki biegoci naszego przyjaciela. Pozostaje nam wic tylko dotrze do Australii i na zachodnim jej brzegu szuka ladw Britannii. - Albo na brzegu wschodnim - doda John Mangles. - Istotnie, masz suszno, kapitanie; nic w dokumencie nie wskazuje, czy wypadek zdarzy si na brzegu wschodnim czy te zachodnim. Poszukiwania nasze zatem musz zwrci si do obu tych punktw Australii, przecitych trzydziestym sidmymrwnolenikiem. - Wic milordzie - odezwaa si Maria Grant- jest wtpliwo w tym wzgldzie? - Och! nie, miss - popieszy z odpowiedzi John Mangles, pragnc przedewszystkiem uspokoi biedne dziewcz. - Wasza Dostojno zechce zwrci uwag, e gdybykapitan Grant przybi do wschodniego brzegu Australii, to byby natychmiast znalaz pomoc i opiek. Cae to wybrzee, mona powiedzie, jest angielskie i zaludnione przez kolonistw. Osada Britanii nie potrzebowaaby przewdrowa nawet dziesiciu mil dla spotkania si ze swymi rodakami. - Wybornie mwisz, kapitanie - potwierdzi Paganel. - Na brzegu wschodnim, czy to w przystani Twofold, czy w miecie Eden, Harry Grant znalazby nietylko schronienie w jednej z kolonij angielskich, ale nawet niezabrakoby mu tam rodkw do powrceniado Europy. - A zatem - rzeka lady Helena - rozbitkowie nie mogli znale tych samych rodkw i uatwie w tej czci Australii, ku ktrej obecnie pyniemy? - Nie, pani - odpowiedzia Paganel - brzeg ten jest pusty i bezludny. adna droga komunikacyjna nie czy go z Melburnem ani Adelajd i jeli tu Britanni zapdzia burza, to okrt mgby by pozbawiony wszelkiej pomocy, tak samo, jakgdyby si rozbi na niegocinnych brzegach Afryki. - Ale w takim razie - rzeka Maria Grant -cby si stao z moim ojcem od dwu lat? - Kochana Marjo - odpowiedzia Paganel - jeste przekonana, jak sdz, e kapitan Grant dosta si na ld australijski po utracie swego okrtu? - Tak jest, panie Paganel. - A wic idzie o to, co si mogo sta z kapitanem Grantem, gdy ju by na ldzie? Mona tu przypuci trzy przypadki: albo Harry ze swymi towarzyszami dosta si dokolonij angielskich, albo wpad w rce krajowcw, albo nareszcie zabka si wrd ogromnych pusty australijskich. Co do pierwszego przypuszczenia, to stanowczo je odrzucam. Harry Grant nie mg si dosta do kolonij angielskich, bo znalazby by pomoc niezawodn i oddawna ju byby przy swych dzieciach w poczciwem swem miecie Dundee. - Biedny ojciec - szepna Maria Grant - od dwu lat z nami rozczony! - Pozwl, siostro - przerwa Robert - mwi dalej panu Paganelowi, on nam wyjani... - Niestety, mj chopcze, wszystko, co mog przypuszcza, jest chyba to, e kapitan Grant dosta si do niewoli u Australczykw, lub... - Ale ci krajowcy - ywo wtrcia lady Glenarvan - czy nie s czasem?.. - Uspokj si, pani - przerwa Paganel, zgadujcy myl lady Heleny - ci krajowcy swprawdzie dzikusami nieokrzesanymi, stojcymi na ostatnim szczeblu inteligencji, ale obyczajw agodnych i nie krwioerczy,jak ich ssiedzi z Nowej Zelandii. Jeli wzili do niewoli rozbitkw z Britanji, to rcz, e nigdy yciu ich nie zagraali. Wszyscy podrnicy zgadzaj si na to, e Australijczycy maj wstrt do rozlewu krwi, a nawet nieraz wiadcz, e znajdowali w nich wiernych sprzymierzecw przeciwko bandom skazacw, zbiegych z miejsca zesania. - Syszysz, co mwi pan Paganel? - rzeka lady Helena, zwracajc si do Marii Grant. -Jeli twj ojciec znajduje si w rku krajowcw, co przynajmniej dokument potwierdza si zdaje, odszukamy go i... - A jeli si zabka w tym ogromnym kraju? - spytao dziewcz, patrzc badawczo w twarz Paganela. - To i tak - zawoa geograf z zupenem przekonaniem - znajdziemy go, nieprawda,moi przyjaciele? - Bezwtpienia - odezwa si Glenarvan, chcc rozmowie nada inny tok, mniej pospny. - Nie przypuszczam, aby si mona zabka?.. - Czy rozlega jest Australia? - zapyta Robert. - Australia, mj chopcze, ma co okoo siedmiuset siedmdziesiciu piciu miljonw hektarw rozlegoci, czyli jest tak wielka,jak cztery pite Europy. - Tak wielka? - zauway Mac Nabbs. - Tak, tak, kochany majorze; prawie co do jarda, i sam przyznasz, e kraj podobny ma ju prawo nazywa si "ldem" - jak gonasz dokument oznacza! - Niezawodnie, panie Paganel. - Dodam jeszcze - mwi dalej uczony - e niewielu istnieje podrnikw, ktrzyby zabkali si w tym rozlegym kraju. Zdaje mi si, e Leichardt jest moe jedynym, o ktrego losach nic niewiadomo; a i o nim ju mowiono w Towarzystwie Geograficznem, przed samym moim wyjazdem, e podobno Mac Intyre trafi najego lady. - Czy Australia nie caa jest znana? - spytaa lady Glenarvan. - Nie, pani - odpowiedzia Paganel - ld ten nie wicej jest znany, ni wntrze Afryki; ale bynajmniej nie dla bralku odwanych i powicajcych si podrnikw. Od 1606 do1862 roku przeszo pidziesiciu ich pracowao nad zbadaniem wntrza i wybrzey Australii. - Och, czyby pidziesiciu! - rzek major z niedowierzaniem. - Tak, panie Mac Nabbs! Wanie tylu. Oczywicie, mwi tu o marynarzach, ktrzy oznaczyli wybrzea Australii rd niebezpieczestw eglugi po wodach nieznanych, i o podrnikach, ktrzy pucilisi wpoprzek tego wielkiego ldu. - Nawet i w takim razie pidziesiciu, to chyba zanadto. - Posun si jeszcze dalej, panie Mac Nabbs - cign geograf, zapalajc si w miar, jak mu zaprzeczano... - Sucham, co mi powiesz wicej, panie Paganel. - Jeli wtpisz, jeli mi nie wierzysz, jednym tchem wymieni ci te pidziesit nazwisk. - Och! och! - zamia si flegmatycznie major. - Ci uczeni o niczem nie wtpi w swej zarozumiaoci. - Majorze - krzykn Paganel - za si o twj karabin Purdey Moore and Dickson - a ja stawiam moj lunet Secretana. - I owszem, panie Paganel, jeli ci to zrobi przyjemno - odpowiedzia Mac Nabbs. - Sowo, majorze! - zawoa mdrzec. - Trzymam ci za sowo i rcz, e karabinem twoim nie zabijesz ju wicej anijednego lisa, ani jednej kozy, chyba, e ci go poycz na co zreszt zawsze liczy moesz. - Panie Paganel - odpar powanie major - moja luneta bdzie zawsze na twe rozkazy,ile razy tego zadasz. - Zaczynajmy wic - napiera Paganel. - Panowie i panie, bior was za sdziw; a tyRobercie bdziesz liczy wymieniane przezemnie nazwiska. Lord i lady Glenarvan, Maria i Robert, major i John Mangles, ktrych bawia i ywo zajmowaa ta sprzeczka, gotowi byli sucha Paganela; szo zreszt o Australi,ku ktrej nis ich Duncan, a historja jej nie moga nie by zajmujca. Proszono wicPaganela, aby zacz skada dowody swej pamici. - Mnemozyno - zawoa geograf - ty bogini pamici, matko muz czystych, natchnij twego wiernego i gorliwego sug! - Po tymwstpie, tak rzecz sw rozpocz: - Przed dwustu pidziesiciu omiu laty Australia nie bya jeszcze znana. Domylanosi istnienia jakiego wielkiego ldu; dwie karty geograficzne, zachowane w bibljotecewaszego Muzeum Brytyjskiego, a pochodzce z 1550 roku, wspominaj o ziemi na poudnie od Azji lecej, nazywajc j Wielk Jaw Portugalsk. Leczkarty te nie s autentyczne - przechodz wic do XVII wieku. W roku 1606 eglarz hiszpaski, niejaki Quiros, odkry ziemi, ktr nazwa Australia Espiritu Santo. Niektrzy autorowie twierdzili, e to bya gromada Nowych Hebrydw, nie za Australia. Nie myl tu rozstrzyga sporu. Policz, Robercie, tego Quirosa i przejdmy do nastpnego. - Jeden! - rzek Robert. - W tyme samym roku Luiz Vaz de Torres, porucznik floty tego samego Quirosa, posun si dalej na poudnie, dla zwiedzenia ziem nowo odkrytych. Dopiero jednak Holendrowi, Teodorowi Hertoe, przypada zaszczyt dokonania wielkiego odkrycia. Wyldowa on przy zachodniem wybrzeu Australii, pod 25 szerokoci, i nada jej nazwisko swego okrtu, Eendracht. Po nim widzimy coraz wiksz liczb eglarzy w tych stronach. W 1618 r. Zeachen zwiedzi na wybrzeu pnocnem ziemi Arnheim i Diemen. W 1619 Jan Edels ngielski odu. ? caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPcicw{c,PB0pc>chrzci swem nazwiskiem cz wybrzea zachodniego. W 1622 Leuwin dociera a do przyldka, ktry nosi dotd jego nazwisko. W 1627 Nuitz i Witt, jeden na zachodzie, drugi na poudniu, uzupeniaj odkrycia swych poprzednikw i toruj drog komendantowi Carpenterowi, ktry ze swemi okrtami wpywa do obszernej zatoki, noszcej take jego nazwisko. Nareszcie w 1642 roku sawny marynarz Tasman opywa wysp Van-Diemen, o ktrejmniema, e przylega do ldu, i nadaje jej nazwisko gubernatora generalnego Batawji -lecz wdziczna potomno przezwaa j Tasmanj. W ten sposb ld australijski opynito dokoa i dowiedziano si, e otaczaj go oceany: Spokojny i Indyjski, a w 1665 r. nazwano t wielk wysp Now Holandj. Lecz bya to pora, w ktrej koczya si ju rola eglarzy holenderskich, to te nazwa Nowej Holandjiutrzymaa si niedugo. Ilu ju mamy, Robercie? - Dziesiciu. - Dobrze! Zaatwiwszy si z Holendrami, przejdmy teraz do Anglikw. W roku 1686 dowdca korsarzy amerykaskich, gony isawny w swoim czasie flibustier mrz poudniowych, William Dampier, po wielu wypadkach, przeplatanych najwysz pomylnoci i ostatni ndz, przybi na okrcie Cygnet do pnocno-zachodniego brzegu Nowej Holandji, pod 1650' szerokoci: zapozna si z dzikimi krajowcami i bardzo dokadnie opisa pniej ich obyczaje, ubstwo,w jakiem yli, i stopie rozwoju umysowego. W 1699roku Dampier zawin do tej samej przystani, w ktrej i Hertoge kiedy wyldowa, ale ju nie w charakterze flibustiera, lecz jako dowdca okrtu Roebuck, nalecego do marynarki krlewskiej. Dotychczas jednak odkrycie Nowej Holandji, oprcz faktu wzbogacajcego geografj, adnego innego nie przedstawiao interesu. Ani pomylano ojej kolonizowaniu; a w cigu trzech wierciwieku, od 1699 do 1770 roku, ani jeden eglarz nie zawin do jej wybrzey. Wtedyto wystpi na scen najsawniejszy ze wszystkich marynarzy wiata, kapitan Cook, a wlad za nim nowy ld zapeni si wychodcami z Europy. Podczas trzech swoich synnych podry, James Cook zawsze zawija do krajw Nowej Holandji, a po raz pierwszy w d. 31-go marca 1770 roku. Na wyspie Otahiti bardzo pomylnie obserwowa przejcie Wenery przez soce15, a potem niewielki swj okrt Endeavour przerzuci na zachd oceanu Spokojnego. Zwiedziwszy Now Zelandj, przyby do pewnej zatoki na zachodnim brzegu Australii, i takie tam znalaz bogactwo rolin, e nazwa j Botaniczn. Jest to dzisiejsza Botany-Bay. Stosunki jegoz dzikimi mieszkacami niewiele przedstawiaj szczegw. Nastpnie zwrci si ku pnocy i pod szesnastym stopniem szerokoci, niedaleko od przyldkaUtrapie, Endeavour natrafi na raf koralow w odlegoci omiu mil od brzegu.Niebezpieczestwo zatonicia byo wielkie. ywno i armaty rzucono w morze i rzeczywicie okrt, jakby cudem, nie zaton; kawa rafy koralowej utkwi w spodzie okrtu, zatykajc dostatecznie otwr, przez ktry moga woda si przedosta. Cook zdoa swj statek doprowadzi do maej przystani, gdzie wpadaa rzeczka, ktr nazwa Endeavour.Tam przez trzy miesice naprawiali Anglicy swj okrt i przez ten czas starali si zawiza poyteczne dla siebie stosunki z krajowcami, lecz niebardzo im si to powiodo. Po ukoczeniu reparacyj niezbdnych, wypynli znowu na morze, trzymajc si wci kierunku pnocnego. Cook chcia si przekona, czy istnieje jakacienina pomidzy Now Gwine i Now Holandj, i po wielu nowych niebezpieczestwach, po dwudziestokrotnem moe naraaniu swego okrtu na rozbicie lub zatopienie, ujrza nareszcie morze, cignce si szeroko w stron poudniowo-zachodni. Bya wic cienina. Przebyto j. Cook wyldowa na niewielkiej wyspie, a zabrawszy w imieniu Anglii w posiadanie dug przestrze wybrzey przez siebie zwiedzonych, nada im arcybrytask nazw: Nowej Walji Poudniowej. W trzy lata potem miay marynarz stan na czele statkw Aventurei Rsolution; kapitan Furneaux na okrcie Aventure uda si dla zwiedzenia wybrzey kraju Van-Diemen i powrci z tem przekonaniem, e te ziemie stanowiy czNowej Holandji. Dopiero w 1777 roku, podczas trzeciej swojej podry, Cook z okrtami swemi Rsolution i Decouverte zawin do przystani w kraju Van Diemen i stamtd to w kilka miesicy potem uda si na wyspy Sandwiskie, gdzie, jak wiadomo, by zamordowany. - Wielki to by czowiek - rzek Glenarvan. - A przynajmniej najznakomitszy ze wszystkich marynarzy, jacy istnieli na kuli ziemskiej. Towarzysz jego, Banks, poda rzdowi angielskiemu myl zaoenia kolonjikarnej w Botany Bay. Po nim dopiero ruszaj w te strony eglarze wszystkich narodowoci. W ostatnim licie, otrzymanymod De la Prouse'a, a datowanym z Botany-Bay 7-go lutego 1787 roku, nieszczliwy ten marynarz oznajmia swj zamiar zwiedzenia zatoki Carpentarie i caego wybrzea Nowej Holandji a do kraju Van-Diemen. Pojecha i nie powrci wicej. W 1788 r. kapitan Philipp zaoyt w Port Jackson pierwsz osad angielsk. W 1791 Vancouver opyn wybrzea poudniowe nowego ldu. W 1792 d'Entrecasteaux, wyprawiwszy si dla odszukania zaginionego De la Prouse'a, opyn Now Holandj od zachodu i z poudnia, odkrywajc po drodze wyspy nieznane. W 1795 i 1797 Flinders i Bass, dwaj modziecy odwani, w odzi dugociomiu stp pucili si na zwiedzenie wybrzey poudniowych, a w 1797 Bass przepyn pomidzy krajem Van- Diemen i Now Holandj przez cienin, ktra nosi jego nazwisko. Tego samego roku Vlaming, odkrywca wyspy Amsterdam, zwiedza na wybrzeach wschodnich rzek Swan-River, na ktrej znalaz najpyszniejszy gatunek czarnych abdzi.Co do Flindersa, to w 1801roku ponowi ciekawe swe poszukiwania, i pod 13858' dugoci, a 3550' szerokoci w Encounter-Bay spotka dwa francuskie okrty Gographe i Naturaliste, ktremi dowodzili kapitanowie: Baudin i Hamelin. - A, kapitan Baudin? - przerwa major. - Tak jest! Ale co znaczy ten wykrzyknik? - spyta Paganel. - Och, nic! Mw dalej, kochany Paganelu! - Do wymienionych ju osb - cign znowuuczony czonek Towarzystwa Geograficznego - dodam jeszcze kapitana Kinga, ktry pomidzy 1817 i 1822 rokiem uzupeni zwiedzanie i poznanie wybrzey midzyzwrotnikowych Nowej Holandji. - Ju mam dwadziecia cztery nazwiska - rzek Robert. - Wybornie - odpowiedzia Paganel - majorze, mam ju poow twej strzelby. A teraz, gdy ju skoczyem z marynarzami,przejdmy do podrnikw. - Doskonale, panie Paganel - zauwaya ladyHelena - trzeba przyzna, e masz pami zadziwiajc. - Co tem szczeglniejsz jest rzecz - doda Glenarvan - w czowieku tak... - Tak roztargnionym - piesznie dokoczy Paganel. - Och, ja bo te mam tylko pami specjaln do zatrzymywania dat i wypadkw. - Dwadziecia cztery! - powtrzy Robert. - Dwudziestym pitym bdzie porucznik Daws. Byo to w r. 1789, to jest w rok po zaoeniu osady w Port-Jackson. Opynito ju ld nowy, znano jego rozlego i pooenie, lecz nikt nie wiedzia dotd, co si na nim znajduje. Dugie pasmo gr rwnolegych, cignce si od wschodu, zdawao si wzbrania wszelkiego przystpu do rodka kraju. Porucznik Daws,po dziewiciu dniach daremnych usiowa, musia powrci do Port-Jackson. W tyme samym roku kapitan Tench usiowa przeby ten wysoki acuch, lecz take musi nielepiej powiodo. Te dwa daremne usiowania przez nastpne trzy lata powstrzymyway podrnikw od nowych prb trudnych a bezowocnych. W r. 1792 pukownik Paterson, miay podrnik afrykaski, postanowi raz jeszcze sprbowa, lecz take mu si nie powiodo.W nastpnym roku prosty sternik marynarkiangielskiej, odwany Hawkins, posun si odwadziecia mil dalej od swoich poprzednikw. W cigu osiemnastu lat nastpnych dwa tylko nazwiska wymieni mog, to jest sawnego marynarza Bassa i p. Bareiller, inyniera osady, ktrzy zreszt nie byli szczliwsi od swoich poprzednikw. A dopiero w roku 1813 znaleziono przejcie na zachd od Sydney. Gubernator Macquarie puci si niem w r. 1815 i wtedy to z drugiej strony gr Bkitnych powstao miasto Bathurst. Odtdju zacz si szereg odkry, ktre zbogaciy wiadomci geograficzne i wiele pomogy do rozwoju kolonji. I tak: Throsby w 1819, po nim Oxley, ktry zwiedzi trzysta mil kraju, nastpnie Hewel i Hume, ktrzy za punkt wyjcia obrali sobie Twofold-Bay, to jest wanie punkt, przez ktry przechodzi trzydziesty sidmy rwnolenik, a nareszcie kapitan Sturt, ktry w 1829 i 1830 bada bieg dwch rzek Darling i Murray. - Trzydzieci sze! - zawoa Robert. - Wybornie, posuwam si naprzd! - rzek Paganel. - Przypominam zatem, e Eyre i Leichardt przebiegli i zwiedzili znaczn cz kraju w 1840 i 1841 r.; Sturt w 1845,bracia Gregory i Helpman w 1846 zwiedzili Australi zachodni; Kennedy w 1847 robi poszukiwania na rzece Wiktorji, a w 1848 wAustralii pnocnej; Gregory w 1852; Austinw 1854; bracia Gregory od 1855 do 1858 w pnocno-zachodniej stronie ldu; Babbage od jeziora Torrens do jeziora Eyre i nareszcie dochodz do synnego podrnikapo obszarach Australii, Stuarta, ktry po trzykro odby mia wdrwk przez cay ld nowy. Pierwsz z tych wypraw do rodka Australii przedsiwzi w roku 1860.- Pniej, jeli zechcecie, opowiem wam, wjaki sposb Australia po czterykro zwiedzona bya w kierunku od poudnia ku pnocy. Dzi radbym ju skoczy t dug litani nazwisk, do ktrych jeszcze doda musz, e pomidzy 1860 a 1862 zwiedzili Australi bracia Dempster, Clarkson i Harper, Burke i Wills, Neilson, Walker, Landsborough, Mackinlay, Howit... - Pidziesit sze! - krzykn Robert. - No, majorze - rzek na to Paganel - ju pidziesit sze, a jeszczem ci nie wymieni takich ludzi, jak Duperrey, Bougainville, Fitz-Roy, Wickam, Stokes... - Dosy ju, dosy! - zawoa major oszoomiony temi liczbami. - Perou, Quoy - mwi dalej Paganel, rozpdzony jak lokomotywa - Bennet, Cuningham, Nutchell, Tiers,... - A zmiuj si, dosy! - Dixon, Strzelecki16, Reid, Wilkes, Mitchell.... - Stj, Paganelu - rzek, miejc si serdecznie, Glenarvan -nie upokarzaj tak biednego majora! Bd szlachetny! Wszak uznaje si za zwycionego. - A jego karabin? - spyta geograf triumfujco. - Twoim jest, Paganelu - odpar major - chocia szczerze go auj; ale przekonae mnie, e twoj pamici zdolnybyby wygra cay arsena. - Trudno - rzeka lady Helena - lepiej zna Australi, oraz wszystkie nazwiska i drobnenawet wypadki, towarzyszce jej od kryciu.- Och, drobne wypadki - powtrzy major, potrzsajc gow. - Co to ma znaczy majorze? - spyta zaperzony Paganel. - Mwi, e nie wszystkie moe wypadki, tyczce si odkrycia Australii, s ci znane. - A to mi si podoba! - zawoa Paganel, dotknity do ywego. - A jeeli wymieni ci jeden, o ktrym nie wiesz, to zwrcisz mi mj karabin? - spyta Mac Nabbs. - Natychmiast, majorze. - Sowo? - Sowo! - Dobrze. Czy wiesz, Paganelu, dlaczego Australia nie naley do Francji? - Ale, zdaje mi si... - A przynajmniej, jak o tem sdz Anglicy. - Nie, majorze - odpowiedzia Paganel zmieszany. - Oto poprostu dlatego, e kapitan Baudin, cho wcale nie tchrz, tak si zlk w 1802r. skrzeczenia ab australijskich, e kaza co prdzej podnie kotwic i uciek, aby ju tam nigdy wicej nie powrci. - Jakto - wrzasn uczony - tak utrzymuj w Anglii? - Ale to jest art zoliwy i niedorzeczny! - Bardzo zoliwy i nader niedorzeczny, przyznaj - odrzek major - ale uchodzi za historyczny w Wielkiej Brytanii. - To niegodziwo! - krzycza patrjota geograf... - I tak bredni na serjo powtarzaj Anglicy? - Musz to potwierdzi z przykroci - rzek lord Glenarvan, wrd oglnego miechu. - Jakto! nie znasz tego drobnego szczegu? - Zupenie nie znam. Lecz protestuj, choby tylko dlatego, e Anglicy nazywaj nas pospolicie "zajadaczami ab" - a przecie nikt nie je tego, czego si obawia. - Pomimo to fakt jest niezawodny, Paganelu- doda major, umiechajc si skromnie. I tym oto sposobem synny karabin fabrykiPurdey Moore and Dickson pozosta wasnoci majora Mac Nabbsa. XXXI. WYBRYKI OCEANU INDYJSKIEGO W dwa dni po tej rozmowie John Mangles, zwrciwszy si ku poudniowi, owiadczy,e Duncan znajduje si pod 11337' dugoci. Pasaerowie spojrzeli na kart okrtow i z wielkiem zadowoleniem spostrzegli, e tylko pi stopni oddziela ichod przyldka Bernouilli. Pomidzy tym przyldkiem a cyplem Entrecastaux, wybrzee australijskie zakrela uk, ktrego podstaw jest trzydziesty sidmy rwnolenik. Mona byo miao liczy na to, e za cztery dni najdalej przyldek Bernouilli ukae si na widnokrgu. Wiatr zachodni sprzyja dotd podry jachtu, lecz od kilku dni widocznie zmniejsza si, uspokaja, a nareszcie 13-go grudnia zupenie wia przesta, a agle bezwadnie zawisy na masztach. Gdyby nie potna sia ruby, Duncan bybystan w miejscu, przykuty cisz oceanu. Taki stan atmosfery mg trwa Bg wie jak dugo. Wieczorem Glenarvan mwi o tym przedmiocie z kapitanem statku, ktry,widzc wyczerpujce si zapasy wgla, mocno by zaniepokojony tym brakiem wiatru, ktrego, wedug wyraenia majtkw, nie byo nawet tyle, ileby si w kapeluszu zmiecio. - Zawsze jednak - rzek Glenarvan - niema na co tak bardzo narzeka; lepszy brak wiatru, anieli wiatr przeciwny. - Wasza dostojno ma suszno - odpowiedzia John Mangles - lecz wanie taka cisza nag sprowadza zmian pogody i dlatego jej si obawiam. Znajdujemy si wstrefie wiatrw mussonw, ktre od padziernika do kwietnia dm od strony pnocno-wschodniej, i jeli nas tu pochwyc, podr nasza bardzo si opni. - C robi, kochany kapitanie? I tej jeszcze przeciwnoci podda si musimy; zreszt, prcz opnienia, adne nam inne nie grozi niebezpieczestwo. - Jeli do wiatrw nie przyczy si burza. - Czy j przewidujesz? - spyta Glenarvan, rozgldajc si po niebie czystem. - Tak jest - odpar kapitan - mwi to waszej dostojnoci, nie chciabym jednak przestrasza ani lady Glenarvan, ani te miss Marii Grant. - Bardzo susznie. Z czego wnioskujesz o burzy? - Widz wiele oznak nieprzyjaznych; nie ufaj, milordzie, tej pozornej czystoci nieba, bo nic niema nad ni bardziej zwodniczego. Od dwu dni barometr opada gwatownie; w tej chwili wskazuje dwa dziecia siedm cali17. Przestrogi tej lekceway nie trzeba; ja obawiam si bardzo wybrykw mrz poudniowych, bo ju ich dowiadczyem. Pary, zbierajce sina ogromnych lodowcach bieguna poudniowego, sprowadzaj nadzwyczajnie gwatowny cig powietrza. Std powstaje walka wiatrw biegunowych z rwnikowemi,wytwarzajca cyklony, tornady i te nawanice rnorodne, tak niebezpieczne dla okrtw. - Suchaj, John - rzek na to Glenarvan - Duncan jest silny, a jego kapitan zrczny i biegy marynarz. Niech przyjdzie burza, potrafimy si obroni. John Mangles, wynurzajc swe obawy, szed poprostu za gosem instynktu marynarskiego. By to zrczny, jak Anglicy nazywaj: "Weather-wise" (obserwator pogody). Cige i uporczywe spadanie barometru nakazywao mu przedsiwzi wszelkie rodki ostronoci na pokadzie okrtu. Spodziewa si burzy gwatownej, ktrej nie wskazywa jeszcze obecny stan nieba, ale ktr zapowiadao narzdzie nieomylne. John przez noc ca pozosta na pomocie. Okoo godziny jedenastej niebo zachmurzyo si od strony poudniowej. John rozkaza natychmiast zwin wszystkie wiksze agle. O pnocy wiatr czu si dawa silniejszy, tak, e pdzi atomy powietrzne z szybkoci szeciu sni na sekund; trzeszczenie masztw oraz wewntrznych wiza statku zwrciouwag podrnych, nie wiedzcych dotd o niczem. Paganel, Glenarvan, major i Robert wyszli na pomost - jedni przez ciekawo, drudzy, eby pomaga w robocie. Po niebie czystem i gwiadzistem jeszcze niedawno toczyy si teraz gste chmury, tu i owdziepoprzerywane plamami, jak wielka skra els ngielski odu. ? caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c0c?-cl+5+Vc 9|$ lamparcia. - Czy to huragan? - spyta krtko lord Glenarvan. - Jeszcze nie, ale wkrtce bdzie - odrzekJohn. Jako dowiadczony marynarz, kapitan wyda rozkazy stosowne i sam ani na chwil z pomostu si nie oddala. Robi, co naleao, aby nie odda statku na wol wichrw, a okrt od zbytniego koysania si broni. W tej chwili barometr opad do dwudziestu szeciu cali, co bardzo rzadko sie zdarza, a stormglas18 wskazywa burz. Bya to pierwsza godzina po pnocy. Lady Helena i miss Grant, doznajc silnego koysania w swej kajucie, odwayy si wyj na pomost. Wiatr d gwatownie z szybkoci czternastu sni na sekund; liny metalowe dwiczay, jak struny instrumentu muzyczne go, po ktrych przesuwa si smyczek olbrzymi; bloki uderzay o siebie; marynarze biegali, wydajc okrzyki chrapliwe; agle, ktrych jeszcze nie zwinito, strzelay, jak dziaa;fale, ju wyolbrzymiae, rzucay si na okrt, unoszcy si, jak delfin, na ich grzywach. Gdy kapitan spostrzeg kobiety, pobieg piesznie ku nim i prosi, aby wrciy do kajuty; burza w tej chwili tak si ju wzmoga, e lady Helena zaledwie sysze moga sowa kapitana. - Czy niema niebezpieczestwa? - spytaa, gdy si na krtko uciszyo. - adnego, pani - uspokaja John Mangles - ale ani pani, ani miss Grant nie moecie zosta na pomocie. Lady Glenarvan i jej towarzyszka nie opieray si temu rozkazowi, brzmicemu raczej jak proba. Zaledwie weszy do swej kajuty, szyby, jakkolwiek osonite zasuwami, zatrzsy si od huku silnie uderzajcego bawana; gwatowno wiatru zwikszya si, maszty zgiy si pod naciskiem agli, i jacht zdawa si podnosi na falach. Czuwajcy nad wszystkiem kapitan kaza zwin jeszcze kilka agli. Majtkowie szybko i zrcznie speniali polecenia, a Duncan, ktrego komin wyrzuca wci ogromne kby czarnego dymu, nierwno uderza w wod rub, ktrej migi wyaniay si niekiedy z fal. Glenarvan, major, Paganel i Robert z podziwem i trwog przypatrywali si tej strasznej walce Duncana z falami; stali oni w milczeniu, silnie trzymajc si parapetu inie mogc sowa do siebie przemwi. Nad ich gowami, wrd szalonych wichrw, bujay stada petreli, tych aobnych zwiastunw burzy. W tej chwili wist przecigy i oguszajcyprzytumi wrzaski huraganu. Para pucia si gwatownie przez klapy kota, wist alarmowy rozleg si z nadzwyczajn si, jacht przechyli si okropnie, a Wilson, stojcy u koa sterowego, run wskutek niespodziewanego ruchu koa. Duncan, uderzony przez fale z boku, nie sucha ju steru. - Co si to stao - pyta John Mangles, wybiegajc na pomost kapitaski. - Okrt kadzie si na bok! - odpar TomaszAustin. - Czy utracilimy ster? - Do maszyny, do maszyny! - da si sysze gos maszynisty. John zbieg na d. Kby pary napeniay komor maszyn. Toki stay nieruchomo w cylindrach, drgi przestay obraca wa ruby. Wwczas maszynista, widzc bezskuteczno wszelkich wysikw i w obawie o koty, zamkn dopyw pary i pozwoli jej uchodzi przez wylot w rurze kominowej. - Co to znaczy? - zapyta kapitan. - ruba skrzywia si, czy te uwiza - odrzek mechanik - i przestaa cakiem dziaa. - Czy nie da si to naprawi? - Niesposb. Nie byo zreszt czasu na naprawianie uszkodze; ruba nie posuwaa statku, para za, nie dziaajc na ni, otworzya sobie klapy. Trzeba byo uciec si do agli iszuka pomocy u tego wiatru, ktry w tej chwili by najniebezpieczniejszym nieprzyjacielem. John wrci na pokad, w dwu sowach uwiadomi lorda Glenarvana o tem, co zaszo, i nagli go, aby wraz z reszt podrnych zeszed do kajuty. Glenarvan jednak chcia pozosta na pomocie. - Nie! - odpowiedzia John tonem stanowczym. - Musz by tu sam z moj zaog. Prosz zej do kajuty. Okrt mgby si pochyli, a wtedy fale zmiotyby was z pomostu bez miosierdzia. - Lecz moemy by wam przydatni... - Prosz odej, milordzie. To jest konieczne! Bywaj chwile, e ja jestem panem na pokadzie. Prosz odej, dam tego! Tylko zbyt wane i trudne poloenie mogo sprawi, e John Mangles odzywa si w ten sposb. Glenarvan zrozumia, e obowizkiem jego byo da przykad posluszestwa. Opuci wic pomost, pocigajc za sob swych towarzyszw i uda si do kobiet, z trwog i niepewnocioczekujcych koca tej walki ywiow. - To energiczny czowiek, ten mj kapitan -rzek, wchodzc do kajuty, a Paganel potakiwa jego wyrazom, okazujc zadowolenie z tak waciwej energji modego dowdcy. John nie traci ani minuty, aby wydoby statek z niebezpiecznego pooenia, w jakiem stawiao go popsucie si ruby. Szomu gwnie o to, aby si nie oddali od drogi wskazanej; wypadao te oszczdza agli i nie naraa ich na dziaanie burzy. Jacht, posiadajc wielkie zalety aglowe, zwija si jak rczy rumak, czujcy ostrog. agle, wyrobione z najlepszego ptna dundejskiego, wielce uatwiay eglug; szo tylko o to, czy dugo zdoajopiera si gwatownoci wichury. W takiem pooeniu przesza reszta nocy. Liczono na to, e z nadejciem dnia burza si zmniejszy; nadzieja ta jednak okazaa si prna. Okoo smej godziny rano wiatrbardziej si jeszcze zwikszy i zmieni w huragan. John nic nie mwi, ale dra o statek i tych, ktrzy si na nim znajdowali. Duncan, rzucany jak pika, nieraz przechyla si tak, e sdzono, i wicej nie powstanie. A wreszcie przechyli si do tego stopnia, e ju majtkowie z siekierami w rku gotowi byli przecina liny aglowe wielkiego masztu, gdy agle, oderwane gwatownie od rej, uleciay w powietrze, jak olbrzymiealbatrosy. Duncan znowu powsta, lecz, pozbawiony wszelkiej podpory na falach i bez kierunku,rzucany by na wszystkie strony z tak si, e obawiano si, aby maszty nie skruszyy si a do osady. Statek nie mgby dlugo wytrzyma w takich okolicznociach i lada chwila woda moga si do przedosta przez otwory, powstajce wskutek pkania kadubu. John Mangles, eby unikn tego niebezpieczestwa, postanowi rozpi na pochyym maszcie zprzodu jachtu may agie trjktny i ucieka z wiatrem. Powiodo mu si to jednak dopiero okoo godziny 3-ej po poudniu, po kilku godzinachpracy mozolnej. Pod tym kawakiem ptna Duncan, pdzony burz, sun z szybkoci niezmiern, w kierunku pnocno-wschodnim. Szybko ta jednak zbawia go, cho si zdarzao nieraz, e bawany morskie, huraganem ciskane, przeskakiway nad statkiem, a opadajca z nich woda zalewaa cay pokad. W takiem pooeniu, wrd nadziei i rozpaczy, przeszed dzie 15-sty grudnia i caa noc nastpna. John Mangles ani na chwil nie zeszed ze swego stanowiska, nie przyj adnego pokarmu: spokojna posta jego i rysy twarzy nie zdradziy anirazu okropnej trwogi, miotajcej dusz jego, a wzrok usiowa uporczywie przebichmury nagromadzone na pnocy. I w rzeczy samej byo si o co trwoy. Duncan, zepchnity ze swej drogi, pdzi kuwybrzeu australijskiemu z szybkoci niepowstrzyman. John Mangles instynktem pojmowa, e szalony prd niesie jego statek. Co chwila obawia si uderzenia o ska i rozbicia jachtu na drzazgi. Oblicza,e do wybrzea jest co najmniej jeszcze mil dwanacie. Lecz spotkanie si z ziemi byo to samo, co rozbicie, zatracenie okrtu. Stokro lepiej byo pozosta na ogromnym oceanie przeciw ktrego wciekoci statek atwiej jeszcze obroni si zdoa; jeli natomiast burza zapdzi go do ldu, to jacht zginie. John ruszy do lorda Glenervana. W rozmowie poufnej opisa mu szczerze caokropno pooenia i wkocu owiadczy, e po cisym namyle gotw jest skierowa Duncana ku wybrzeu i po wici go dla ocalenia, jeeli to si okae moliwe, osb na nim pyncych. - Rb, co uwaasz za dobre - odpowiedzia Glenarvan. - A lady Helena, miss Grant?.. - Zawiadomi je w ostatniej dopiero chwili, gdy ju wszelka nadzieja utrzymania si na morzu bdzie stracona. Uprzedzisz mnie o tem. - Dobrze, milordzie! Glenarvan powrci do kobiet. Nic wiedziayone o caem nie bezpieczcstwie, ale czuyjego wielko; okazyway jednak nie mniej odwagi od swych towarzyszw. Paganel zupenie nie wpor rozwija teorj o kierunku prdw atmosferycznych; major, jak muzumanin, wierzcy w przeznaczenie, czeka, co si stanie. Okoo jedenastej huragan zdawa si zmniejsza. Pierzchaa mga wilgotna i przez chwilow w niej przerw John mg dojrze ld niski w odlegoci mil szeciu wkierunku wiatru. Jacht pdzi ku temu ldowi. Fale wzbijay si do pidziesiciu zgr stp wysokoci. John rozumia, e musz tam mie mocny punkt oparcia, o ktry odbijaj si tak potnie. - Musz tam by awice piasku - zauway Austin. - I ja tak sdz - potwierdzi porucznik. - W Bogu wic tylko nadzieja - rzek John. Jcli on nie znajdzie dla Duncana dogodnego przejcia i nie przeprowadzi go przez nie, jestemy zgubieni. - Morze teraz jeszcze jest wysokie - odrzek porucznik - moe si nam uda przeby te awice. - Ale patrz, mj drogi, jak strasznie fale si sro. Jaki okrt oprze si im zdoa! Mdlmy si, mj przyjacielu! Duncan tymczasem pdzi ku wybrzeu z szybkoci przeraajc. Wkrtce byt ju tylko o dwie mile od awic. Mgy co chwila zasaniay ziemi; John jednak mia wraenie, e poza tem pasmem bawanw widzi wody spokojniejsze, na ktrych Duncan byby stosunkowo bezpieczniejszy. Lecz jake si do nich dosta? John wezwa podrnych na pokad; nie chcia, aby w chwili rozbicia si okrtu bylizamknici w kajutach. Glenarvan z towarzyszami trwonie patrzyli na rozhukane morze. Maria Grant zblada. - John! - rzek Glenarvan przyciszonym gosem. - Bd usiowa ocalie on lub zgin z ni razem. Ty pamitaj o miss Grant. - Dobrze! - odpowiedzia John drcym od wzruszenia gosem. Duncan by ju bardzo blisko awicy, ktr przebyby niezawodnie, bo woda bya do gboka, gdyby silne wzburzenie fal, wznoszcych gwatownie statek a potem usuwajcych si z pod niego, pozwolio na to. W tej chwili Johnowi przysza jeszcze jedna myl do gowy. - Olej! - zawoa - leje olej co prdzej. Osada zrozumiaa odrazu znaczenie tych sw. Chodzio o uycie rodka, ktry udaje si czasami: mona uspokoi wcieko nawanicy, pokrywajc powierzchni bawanw warstw pynu tustego, powstrzymujc burzliwo fal. Skutek jest zawsze niezawodny, cho trwa krtko. Zazwyczaj morze w tem miejscu tem gwatowniej potem szaleje i biada statkowi, ktryby w tej chwili wypyn narozhukane fale. Osada, ktrej siy wzmagao groce niebezpieczestwo, prawie w mgnieniu oka wytoczya na pomost baryki z zapasem oleju i rbic je siekierami, wylewaa zbawczy pyn na wod. - Dobrze idzie! - zawoa John, wypatrujc chwili dogodnej... Nie upyno dwudziestu sekund, a ju Duncan znalaz si na wodach znacznie spokojniejszych i poza zgubnemi awicami piaszczystemi. Ocean tymczasem rzuca siz tamtej strony awic z wciekoci nieopisan. XXXII. PRZYLDEK BERNOUILLI Jolln Mangles naprzd pomyla o tem, aby swj statek dobrze umocowa i zabezpieczy na dwch kotwicach; tem atwiej to si udao, e grunt by twardy, a wic bardzo do tego przyjazny. Duncan, po tylu godzinach gronych, znalaz si nareszcie w pewnego rodzaju maym porcienaturalnym, osonitym od wiatrw morskich przez wysoki, okrgy przyldek. - Dzikuj ci, John! - rzek lord Glenarvan, ciskajc rk modego kapitana. A John uwaa si za wspaniale wynagrodzonego temi wyrazami. Glenarvan nie wyda si poprzednio ze swym niepokojem i ani lady Helena, ani Maria Grant, ani Robert nawet nie domylali si caej grozy niebezpieczestwa tylko co minionego. Pozostawao do wyjanienia, do jakiego punktu wybrzea Duncana zapdzia ta straszna burza, jak powrci do swego rwnolenika i jak daleko na poudniowo-zachd by oddalony od przyldka Bernouilli? Przedewszystkiem o todopytywano Johna, ktry te niezwocznie zabra si do obserwacji. I oto okazao si, e Duncan niewiele zboczy z drogi, bo zaledwie o dwa stopnie.Jacht znajdowa si pod 13612' dugoci, i3507' szerokoci, u przyldka Katastrof, lecego na jednym z cyplw Australii Poudniowej, a o trzysta mil od przyldka Bernouilli. Naprzeciw przyldka Katastrof znajduje siprzyldek Borda, stanowicy przeduenie wyspy Kangurowej. Pomidzy temi dwoma przyldkami cignie si cienina Investigator, wiodca do dwu zatok do gbokich, jednej na pnoc: Spencera - drugiej na poudnie: witego Wincentego. Na wschodnim brzegu tej ostatniej znajdujesi port Adelajdy, stolicy tej prowincji, zwanej Australj Poudniow. To miasto, zaoone w 1836 r. i liczce czterdzieci tysicy mieszkacw, posiada bardzo korzystne warunki handlowe i przemysowe; gwnie jednak mieszkacy jego trudni si upraw yznych gruntw, hodowaniem winnej latoroli, drzew pomaraczowych i wszystkich bogactw rolnych. Mniej tam znale mona inynierw, anieli rolnikw, a usposobienieogu bardziej skania si do zaj gospodarczych, ni do obrotw handlowych,lub nauk technicznych. Czy Duncan bdzie mg tam naprawi swe uszkodzenia? Bya to kwestja do rozwizania. John Mangles chcia wiedzie co stanowczego pod tym wzgldem; kaza wic nurkom zbada cz podwodn rufy. Nurkowie donieli mu, e zgicie si jednej ze mig ruby przeszkadzao jej do wykonywania obrotw. Uszkodzenie to byo tak wane, i trudno byo przypuszcza, aby w Adelajdzie znale byo mona potrzebne do naprawy przyrzdy. Glenarvan, naradziwszy si z kapitanem, postanowi, e Duncan pod aglami opynie brzegi australijskie, szukajc ladw Britannii; zatrzyma si u przyldka Bernouilli, gdzie ostatecznych jeszcze zasignie wiadomoci, i puci si w dalsz na poudnie podr, dc do Melbourne i tam dopiero uszkodzenia jego bd mogy by naprawione. Skoro ruba bdzie w porzdku, Duncan puci si w dalsz wdrwk wzdu wybrzey wschodnich, wcelu uzupenienia poszukiwa. Postanowienie to wszyscy przyjli i zatwierdzili, a John Mangles czeka tylko na pierwszy przyjazny wiatr, aby wypynna morze. Niedugo czeka. Przed wieczorem huragan usta zupenie, a po nim nastpi agodny wiatr poudniowo-zachodni. Porobiono wszystkie przygotowania do dalszej podry, zacignito wiee agle i o czwartej z rana ruszono z wiatrem wzdu wybrzey australijskich. We dwie godziny potem osada jachtu stracia z oczu przyldek Katastrof i omina cienin Investigator. Wieczorem opynito przy ldek Borda i wysp Kangurow. Jest to najwiksza z pomidzy maych wysepek australijskich; suy ona gwnie za schronienie deportowanym. Widok jej by czarujcy. Ogromny kobierzeczielonoci okrywa skaliste jej brzegi, a pomidzy zarolami i na paszczyznach skakay niezliczone stada kangurw, tak samo, jak to widziano przy odkryciu tej wyspy w r. 1802. Nazajutrz odzie jachtu baday wybrzea urwiste wyspy. Duncan znajdowa si wwczas pomidzy trzydziestym szstym, a trzydziestym smym rwnolenikiem; Glenarvan postanowi nie zostawi ani jednego punktu niezwiedzonego dokadnie. Przez cay dzie 18-go grudnia jacht kry pod rozpitemi wszystkiemi aglami okoo wybrzea zatoki Encounter. Tam to wanie w roku 1828 przyby podrnik Stuart po odkryciu rzeki Murray, najwikszej z rzek Australii Poudniowej. Nie byy to ju zieleniejce brzegi wyspy Kangurowej, lecz ponure, jaowe, wijce si nierwnoci niskiego wybrzea, na ktrych tu i owdzie dojrze byo mona skay szare, lub wydmy piaszczyste i prawdziw susz ldu podbiegunowego. W czasie tej eglugi osady odzi Duncana pracoway ciko, ale marynarze nie uskarali si na to. Cigle prawie towarzyszy im lord Glenarvan z nieodcznymi ani na chwil Paganelem i modym Robertem. Chcieli oni wasnemi oczami wyledzi jakiekolwiek lady Britannii; wszystkie jednak usiowania ich byy prne. Brzegi australijskie nie wicejmwiy pod tym wzgldem od ziem Patagonji. Nie wypadao wszake traci caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c Zpc c ,] 1k c!>!nadziei, dopki punkt wyranie wskazany w dokumencie nie bdzie osignity. Dnia 20-go grudnia okrt przyby do przyldka Bernouilli, pooonego na samym kocu zatoki Lacpde, gdzie take nic nie znaleziono. Nie wynika jednak z tego, aby dokument mia zawiera faszywe wskazwki. Rozbicie Britannii nastpio przed dwoma laty; morze mogo, a nawet musiao roznie i zniszczy szcztki trjmasztowca. Zreszt krajowcy, ktrzy wietrz rozbitkw zdaleka, jak spy zapachtrupa, zebrali niezawodnie i uprztnli starannie najdrobniejsze pozostaoci, a Harry Grant i jego dwaj towarzysze, wzicido niewoli, bezwtpienia musieli by uprowadzeni w gb kraju. Ale w takim razie upadao jedno z genjalnych przypuszcze Paganela. Dopki chodzio o terytorjum argentyskie, geograf susznie mg utrzymywa, e cyfry dokumentu tyczyy si nie miejsca rozbicia okrtu, ale miejsca samej niewoli. W rzeczy samej wielkie rzeki Pampazji i inne mniejsze, do nich wpadajce, mogy zanie do morza szacowny dokument. Leczw tej, gdzie byli, czci Australii, rzek przerzynajcych trzydziesty sidmy rwnolenik jest bardzo mao. Co wicej, Rio-Colorado i Rio-Negro pyn do morza przez rwniny, gdy tymczasem gwne rzeki australijskie: Murray, Yarra, TorrensiDarling albo wpadaj jedna do drugiej, albo te do oceanu przez ujcia, ktre stay siprzystaniami bardzo uczszczanemi, portami eglugi bardzo czynnej. Skde wic w takim razie mogo by prawdopodobne, aby butelka z dokumentami moga przepyn po wodach cigle zwiedzanych i dosta si a do oceanu Indyjslkiego? Niemoliwo taka nie moga uj bacznoci przenikliwych umysw. Przypuszczenia Paganela, bardzo waciwe co do Patagonji i prowincyj argentyskich, upaday w Australii. Paganel sam to przyzna w rozmowie z majorem Mac Nabbsem. Widoczne byo, e stopnie, oznaczone w dokumencie, tyczyy si jedynie miejsca rozbicia, a zatem i butelka musiaa by rzucona w morze tylko w miejscu, gdzie rozbi si okrt Britannia, tojest na zachodniem wybrzeu Australii. Pomimo to, jak susznie zauway Glenarvan, tumaczenie to, jakkolwiek stanowcze, nie usuwao przypuszczenia o niewoli kapitana Granta. On sam zreszt wspomina o tem w tych sowach: gdzie stan si niewolnikami okrutnych krajowcw. Nie byo wic racji szuka koniecznie niewolnikw pod trzydziestym sidmym rwnolenikiem, skoro mogli si znajdowa i gdzie indziej. Kwestj t, dugo rozbieran, rozstrzygnito ostatecznie w ten sposb, e jeeli si nie znajd lady rozbitego okrtu u przyldka Bernouilli, to lordowi Glenarvanowi nie pozostawao nic innego, jak powraca do Europy. Wprawdzie poszukiwania jego zakoczyyby si w takim razie bez rezultatu, niemniej jednak lord speniby swj obowizek sumiennie i odwanie. Postanowienie takie zasmucio bardzo ca osad jachtu, a przy wodzio do rozpaczy Mari i Roberta. Udajc si na brzeg w towarzystwie lorda i lady Glenarvan, oraz majora, Paganela i Johna, dzieci kapitana Granta czuy, e kwestja ocalenia ich ojca ma si rozstrzygn. Rozstrzygn, bo Paganel w jednej z poprzedzajcych dyskusyj bardzo susznie dowodzi, e rozbitkowie byliby ju dawno powrcili do ojczyzny, gdyby ich okrt rozbi si by o skay wybrzea wschodniego. - Nie trzeba traci nadziei - powtarzaa lady Helena dziewczciu, siedzcemu obok niej w cznie, nioscem je ku ldowi. - Rka Boa nie opuci nas! - Tak jest, miss Marjo - rzek John - zazwyczaj tak bywa, e gdy czowiek wyczerpie rodki ludzkie, niebo otwiera mu w sposb nieprzewidziane drogi nowe. - Oby si sowa paskie speniy, panie Johnie - westchna Maria. Brzeg znajdowa si ju tylko w odlegoci okoo 100 sni i tworzy bardzo lekk pochyo, ktr koczy si przyldek, nadwie mile zachodzcy w morze. Czno przybio do maej przystani naturalnej, wrd tworzcych si dopiero awic koralowych, ktre zczasem miay uformowa pasmo raf okoo poudniowej czci Australii. Ale i te, ktre ju istniay w owej chwili, mogy rozedrze spd okrtu, i kto wie, czy Britannia w tem wanie miejscu nie ulega zniszczeniu wraz ze wszystkiem, co byo na niej. Pasaerowie Duncana bez trudnoci wysiedlina brzeg zupenie pusty. Gromady ska urwistych tworzyy lini nadbrzen, wysolkoci szedziesiciu do omdziesiciustp. Trudno byoby zdoby ten bastjon naturalny bez pomocy drabin i hakw. Na szczcie jednak John Mangles bardzo wpor znalaz wyom w odlegoci p milina poudnie, utworzony przez jakie czstkowe zawalenie si ska, do czego i rozhukane fale morskie zapewne niemao si przyoyy podczas burz, przy zrwnaniu dnia z noc. Glenarvan i jego towarzysze zapucili si wten wyom, i po do przykrej pochyoci dotarli do wierzchoka skay. Robert, zrczny jak mody kot, wdziera si na najstromsze ciany, budzc zazdro w Paganelu, ktry jednak o wiele wyprzedza spokojnego i zimnego majora. Z takiej dopiero wysokoci ogarn mogli wzrokiem paszczyzn, rozcigajc si przed nimi. Bya to rozlega przestrze nieuprawna, zaronita krzakami i cierniem.Grunt by cakiem jaowy, Glenarvan porwnywa go do glenw niszej Szkocji, a Paganel do nieurodzajnych stepw Bretanji. Lecz jakkolwiek okolica ta zdawaa si by niezamieszkana wzdu wybrzea, wdali jednak kilka budynkw wiadczyo o obecnoci czowieka i to nie dzikiego, ale czowieka pracowitego i przemylnego. - Wiatrak! - zawoa Robert. Istotnie, w odlegoci jalkich trzech mil wida byo obracajce si szybko skrzydawiatraka. - A prawda, wiatrak! - potwierdzi Paganel,zwracajc w t stron sw szacown lunet - budynek rwnie miy jak poyteczny, ktry zawsze rozwesela me oczy. - Idmy tam co prdzej - rzek lord Glenarvan. Puszczono si w drog i w p godziny potem ujrzano ziemi obrobion rk ludzk, przyjemnie kontrastujc z gruntemjaowym, po jakim niedawno stpano. Ju nie krzaki i zarola, ale ywopoty otaczay przestrzenie wieo wykarczowane; kilka wow i z jakie p tuzina krw paso si na kach, obsadzonych wielkiemi akacjami, sprowadzonemi z wyspy Kangurowej. Wlad zatem ukazay si any, okryte kosem, stogi siana, stojce rzdem jak ule, zagajniki wieo utworzone i liczny ogrdek, godny Horacego, gdzie przyjemno czya si z poytkiem; dalejszopy, budynki gospodarskie, bardzo umiejtnie rozoone, i nareszcie domek prosty lecz wygodny, ponad ktrym panoway szerokie skrzyda wiatraka. W tej chwili, na szczekanie czterech psw, oznajmiajce przybycie obcych, wyszed z domu czowiek o postaci bardzo sympatycznej, mogcy liczy lat okoo pidziesiciu. Za nim postpowao piciu jego synw; adni i silni chopcy, wraz z matk, ogromnie tust i wysok kobiet. atwo byo odgadn, e czowiek ten, otoczony liczn i zdrow rodzin, mieszkajcy w budynkach jeszcze nowych, wrd pl prawie dziewiczych, by kolonist irlandzkim - ktry, znkany ndz w swym kraju rodzinnym, poszed szuka majtku i szczcia daleko poza morzami. Nie wiedzc nawet, z kim ma do czynienia, powita on przybyszw temi penemi uprzejmoci sowy: - Cudzoziemcy, witajcie jako podani gocie pod dachem Paddy O'Moore'a! - Jeste wic Irlandczykiem? - zapyta Glenarvan, biorc rk, podan mu przez kolonist. - Byem nim - odrzek Paddy O'Moore - teraz za jestem Australijczykiem. Wejdcie, moi panowie, a ktokolwiek jestecie, ten dom jest waszym. Wypado przyj bez ceremonji zaproszenietak uprzejme. Lady Helena i Maria Grant, prowadzone przez mistress O'Moore, weszy do domku, a synowie kolonisty pomagali tymczasem podrnym do zdjcia z siebie strzelb i przyborw myliwskich. D cay zajmowaa obszerna widna sala, wieo z klocw zbudowana. Umeblowanie stanowio kilka awek w ciany wmurowanych i pomalowanych barwami ywemi, i dziesi stokw, dwa kredensy dbowe, napenione biaym fajansem i naczyniami miedzianemi, oraz szeroki i dugi st, przy ktrym ze dwadziecia osb mogo zasi wygodnie. Podano obiad. Dymic waz otaczay rozstawione na stole pmiski z rostbefem,udcem baranim, winogronami i pomaraczami. Wszystkiego byo poddostatkiem. Gospodarstwo byli tak uprzejmi, st tak obficie zastawiony i tak pontnie wyglda, e trudno byo nie zasi do biesiady. Czelad folwarczna przysza take do wsplnego z panami stou. Paddy O'Moore wskazywa rk miejsca, przeznaczone dla goci. - Spodziewaem si was, moi panowie, i czekaem na was - rzek kolonista do lordaGlenarvan. - Czekae na nas? - zapyta lord mocno zdziwiony. - Oczekuj zawsze na przybywajcych - odpowiedzia Irlandczyk. Potem gosem powanym, wrd stojcej zuszanowaniem druyny, odmwi katolick modlitw przed jedzeniem. Lady Helena wzruszona bya t prostot obyczajw i czytaa na twarzy swego ma, i podziela jej uczucia. Przystpiono do poywania darw Boych, i zaraz zawizaa si rozmowa oglna. Irlandczycy s tak bliskimiSzkotw ssiadami! Tweed19, mierzca kilkatylko sni szerokoci, gbszy stanowi pomidzy Anglj i Szkocj przedzia, anielidwudziestomilowy kana Irlandzki, oddzielajcy star Kaledonj od zielonego Erynu. Paddy O'Moore opowiedzia sw historj - historj wszystkich emigrantw, ktrych ndza wypdza z wasnego kraju. Wielu poda daleko szuka fortuny, a znajduj troski tylko i nieszczcia. Skar si wtedy na los, zamiast na wasne niedostwo, lenistwo i ze naogi. Kto yjeskromnie, oszczdnie i pracuje wytrwale, temu si powodzi i ten opywa w dostatki. Takim by wanie Paddy O'Moore. opuci on Dundalk, gdzie umiera z godu, uszed z ca rodzin do krain australijskich, pogardzi zarobkami grnikw, a wzi si do mniej wprawdzie wdzicznej, ale pewniejszej pracy rolnika; wyldowa w Adelajdzie i w dwa miesice potem rozpocz swj nowy zawd, tak ju w tej chwili wietnie rozwinity. Cae terytorjum Australii Poudniowej podzielone jest na osady, obejmujce po omdziesit akrw ( 120 morgw). Takie dziay rzd ustpuje kolonistom, a kady pracowity rolnik moe zarobi na utrzymanie i jeszcze co odoy. Wiedzia o tem Paddy O'Moore. Dopomagay mu wielce jego wiadomoci agronomiczne. y, oszczdza, sprzedawa swoje produkty z zarobkiem, z wieniaka irlandzkiego wyszed na waciciela ziemskiego, a chocia w nowym zawodzie dwa lata dopiero pracowa, posiada ju piset akrw gruntu, wasn uprawionego prac i piset sztuk piknego byda; z niewolnika, jakim by w Europie, sta si panem niezalenym i do tego w kraju najswobodniejszym na kuli ziemskiej. Po skoczonem opowiadaniu, goci emigranta irlandzkiego serdeczne i szczere zoyli mu yczenia dalszej pomylnoci. Paddy O'Moore spodziewa si nawzajem usysze historj swych goci, ale nie zaczepia ich o to, nie zarzuca pytaniami. Lord Glenarvan sam mia bezporedni interes rozpocz rozmow o Duncanie, jego obecnoci u przyldka Bernouilli, o poszukiwaniach, jakie czyni; jednake, jako czowiek praktyczny i prosto do celu idcy, zapyta najprzd Irlandczyka, czy nie wie czego o losie rozbitego okrtu Britannia. Odpowied Paddy O'Moore'a nie bya pocieszajca. Nie sysza nigdy o takim okrcie. Od dwu lat aden statek nie zabdzi do tych wybrzey, ani powyej, ani poniej przyldka. Poniewa za rozbiciesi Britannji nastpio przed dwoma dopierolaty, mg przeto z najwiksz twierdzi pewnoci, e nieszczliwi nie byli wyrzuceni na t cz wybrzey zachodnich. - Teraz pozwl, milordzie, e ja zapytam, jaki masz interes,dopytujc o to? Glenarvan wic opowiedzia zkolei kolonicieca historj dokumentu, podr swego jachtu i wszelkie usiowania w celu odszukania kapitana Granta. Nie tai si z tem, e zapewnieniami swemi Irlandczyk mimowolnie rozprasza najdrosze jego nadzieje i wiar w mono odnalezienia kiedy rozbitkw. Wyznanie to lorda Glenarvana bolesne sprawio wraenie na suchaczach. Oczy Roberta i Marii zaszy zami. Paganel nie znajdowa sw pociechy lub nadziei. John Mangles nie mg utai swych cierpie. Jurozpacz ogarniaa dusze tych zacnych ludzi, ktrzy z tak szlachetn bezinteresownoci pucili si na bezowocn podr do tych krain oddalonych, gdy nagle day si sysze te wyrazy. - Milordzie, podzikuj Bogu. Jeeli kapitan Grant znajduje si przy yciu, to z pewnoci yje na ziemi australijskiej! XXXIII. A Y R T O N Sowa te wywoay zdumienie, trudne do opisania. Glenarvan zerwa si ze swego siedzenia a odpychajc stoek, zawoa. - Kto to powiedzia? - Ja - odrzek jeden ze sucych Paddy O'Moore'a, siedzcy na kocu stou. - Ty, Ayrtonie - rzek kolonista, niemniej jak Glenarvan zdziwiony. - Ja - odpowiedzia Ayrton gosem wzruszonym, lecz pewnym - ja, Szkot rwnie dobry jak wy, milordzie; ja, jeden zrozbitkw okrtu Britannia. Owiadczenie to wstrzsno obecnymi. Maria Grant nawp omdlaa ze wzruszenia, nawp umierajca z radoci, pada w objcia lady Heleny. John Mangles, Robert i Paganel, zrywajc si ze swych miejsc, poskoczyli ku temu, ktrego Paddy O'Moore nazywa Ayrtonem. By to czowiek czterdziestopicioletni, o twarzy ponurej, ktrego bystre spojrzenie kryo si pod gstemi brwiami. Pomimo chudoci ciaa, si musia mie niezwyk.Cay, jakby zoony tylko z koci i nerww, nie traci widocznie, wedug wyraenia szkockiego, czasu na tuczenie swego ciaa. Wzrost redni, barki szerokie,postawa pewna, twarz inteligentna i energiczna korzystnie za nim przemawiay,mimo ostrych nieco rysw. Sympatj t zwikszay jeszcze wiee lady ndzy, wyryte na jego obliczu. Wida byo, e cierpia wiele i dugo, chocia zdawa si by czowiekiem zdolnym znie cierpienia, a nawet je zwalczy. Takie od pierwszego wejrzenia zrobi wraenie na lordzie i jego towarzyszach. Glenarvan zarzuci go pytaniami, na ktre chtnie odpowiada; widocznie obaj jednakowem przejci byli wraeniem. Dlatego te pierwsze pytania Glenarvana byy bezadne, jakby bezwiedne. - Jeste jednym z tych rozbitkw? - zapyta. - Tak jest, milordzie, byem kwatermistrzem na okrcie kapitana Granta- odpowiedzia Ayrton. - I ocalie si wraz z nim po rozbiciu waszego statku? - Nie, milordzie, nie. W tej okropnej chwili byem z nim rozczony, porwany z pokadu i rzucony na brzeg. - Nie jeste wic jednym z dwu majtkw, oktrych nasz dokument wspomina? - Nie. Nie wiedziaem o adnym dokumencie. Kapitan rzuci go w morze wtedy ju wida, gdy mnie na okrcie nie byo. - Ale kapitan, kapitan? - Mylaem, e uton, e poszed na dno oceanu wraz z ca osad. Sdziem, e sam tylko ocalaem. - A przecie sam powiedziae, e kapitan Grant yje. - Nie, ja powiedziaem: jeeli kapitan jest przy yciu... - I dodae: "to z pewnoci yje na ziemi australijskiej". - I rzeczywicie nie moe si gdzie indziej znajdowa. - Wic nie wiesz, gdzie on jest? - Nie, milordzie - powtarzam raz jeszcze, e sdziem, i uton, lub rozbi si gdzieo skay; od was si dopiero dowiaduj, e moe si przy yciu dotd jeszcze znajduje.- Nic zatem nie wiesz? - pyta Glenarvan z widocznym niepokojem. - Nic, milordzie, prcz tego, e jeli yje, to musi by w Australii. - Gdzie si rozbi wasz okrt? - zapyta wtedy milczcy dotd Mac Nabbs. Od tego pytania naleao zacz. Zmieszany niespodziank Glenarvan, chcc si co prdzej dowiedzie, gdzie jest kapitan Grant, zapomnia spyta, gdzie si okrt rozbi. Od tej chwili rozmowa, a dotd nielogiczna i bez porzdku, staa si rozsdn i konsekwentn, a wskutek tego wkrtce te najdrobniejsze szczegy tej smutnej i zagadkowej historji zaczy si przedstawia janiej i dokadniej suchaczom. Na zapytanie majora, Ayrton tak odpowiedzia: - Gdy porwany byem z pokadu, okrt pdzi ku wybrzeu australijskiemu, oddalonemu ju tylko o dwa wzy (dwiecie czterdzieci sni); tam te si rozbi. - Pod trzydziestym sidmym stopniem szerokoci? - zapyta John Mangles. - Pod trzydziestym sidmym stopniem - i caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc!c!wc!v, U!81"odpowiedzia Ayrton. - Na wybrzeu zachodniem? - Przeciwnie; na wybrzeu wschodniem - odrzek ywo kwatermistrz. - Ktrego dnia? - W nocy 27-go czerwca 1862 r. - Tak, tak wanie! - zawoa Glenarvan. - Widzisz wic, milordzie - doda Ayrton - e miaem prawo mwi, i jeeli kapitan Grant yje, to w Australii, a nie gdzie indziej szuka go naley. - Wic bdziemy szukali, znajdziemy go i ocalimy, mj bracie! - zawoa Paganel. - Ach! nieoceniony dokumencie! - mwi dalej naiwnie - trzeba przyzna, e wpade w rce ludzi bardzo przezornych! Nikt zapewne nie sysza pochlebczych sw Paganela. Glenarvan, lady Helena, Maria i Robert otoczyli Ayrtona, ciskajc czule jego donie. Zdawao si wszystkim, e obecno tego czowieka jest pewnym zakadem ocalenia Harry Granta; skoro bowiem majtek uniknniebezpieczestw rozbicia, dlaczegby kapitan nie mia wyj zdrw i cay z tej przygody? Ayrton wci powtarza, e kapitan Grant musi by przy yciu tak samo, jak on. Gdzie? Tego nie wiedzia, ale niezawodnie na tym ldzie. Odpowiada na tysice zapyta bacznych i ogldnych. Gdy mwi, miss Maria trzymaa go za rce. By przecie jednym z towarzyszw jej ojca, by marynarzem z okrtu Britannia. y obok kapitana Harry Granta, dzieli z nim trudy i niebezpieczestwa podry! Maria nie moga oderwa wzroku od tej surowej postaci. Pakaa ze zbytku szczcia! A dotd nikomu nie przyszo przez myl wtpi o prawdomwnoci i tosamoci Ayrtona. Tylko major i John Mangles, mniej ufni, zadawali sobie pytanie, czy sowa Ayrtona zasuguj na zupen wiar? Niespodziane jego spotkanie mogo obudzi podejrzenia. Zaiste Ayrton cytowa daty i fakta drobiazgowo; lecz szczegy mog by dokadne, a nie stanowi pewnoci; wiadomo wreszcie, e kamstwa odznaczaj si wanie dokadnoci szczegw. Mac Nabbs powstrzyma si wic z powziciem zdania. John Mangles przeciwnie wkrtce pozby si wtpliwoci i uwierzy, e Ayrton by towarzyszem Granta, szczeglniej, gdy usysza, co mwi z Marj o jej ojcu. Ayrton zna doskonale Mari i Roberta. Widzia ich oboje w Glasgowie przy odjedzie okrtu Britannia; przypomnia ichobecno na poegnalnem niadaniu, jakie kapitan dla swych przyjaci dawa na pokadzie okrtu. Znajdowa si tam szeryfMac-Intyre; dziesicioletniego nawczas Roberta powierzono opiece sternika Dicka Turnera, ktremu si chopczyna wymkn potajemnie i wdziera si pocz na jeden zmasztw. - Prawda, prawda! - woa Robert. Ayrton przypomnia tysice drobnych zdarze, nie przywizujc do nich takiej wagi, jak im dawa John Mangles. Gdy ustawa, Maria sodkim swym gosem naglia: - Jeszcze, panie Ayrton, jeszcze mw nam o naszym biednym ojcu! Kwatermistrz czyni zado tym yczeniom.Glenarvan nie chcia mu przerywa, cho mia dwadziecia pyta waniejszych; lady Helena powstrzymywaa go, wskazujc na radosne wzruszenie dziewczcia. W tej rozmowie wanie Ayrton opowiedziahistorj Britanji i jej podr przez ocean Spokojny. Maria znaa wiksz cz tych szczegw, bo wiadomoci z okrtu dochodziy a do maja roku 1862. W cigu jednego roku Harry Grant zawija do gwnych brzegw Oceanji i by na Hebrydach, w Nowej Gwinei, w Nowej Zelandii i Nowej Kaledonji, walczc do czsto ze z wol wadz angielskich, bo o jego okrcie rozesano wiadomoci do kolonij brytaskich. Jednake znalaz pewien punkt na zachodniem wybrzeu Papuazji, zdatny, jak mu si zdawao, do zaoenia tam osady szkockiej, o ktrej powodzeniu nie wtpi. W rzeczy samej dobry i dostatecznie zaopatrzony przystanek na drodze z wysp Moluckich do Filipiskich mg cign wiele okrtw, tem wicej, gdy przekopanie kanau Sueskiego uczyni niepotrzebn podr dokoa Przyldku Dobrej Nadziei. Harry Grant by jednym z propagujcych w Anglii wielkie dzieo Lessepsa i nie miesza namitnoci politycznych z wielk spraw midzynarodow. Po zwiedzeniu Papuazji, okrt nabra jeszcze zapasw ywnoci w Callao i opuci ten port dnia 30-go maja 1862 r. z zamiarem powrcenia do Europy przez ocean Indyjski i okoo Przyldka. W trzy tygodnie po jego odjedzie straszna burza nawiedzia okrt; dla ocalenia go zwalono maszty; woda przecieka pocza szpar, ktrej nie mona byo zatka. Osada, z si wyczerpana, nie podoaa pompowaniu. Przez om dni okrt by igraszk huraganu.Wkrtce woda w okrcie dosza do szeciu stp wysokoci i zatapiaa go powoli. Szalupy wszystkie wprzd ju woda uniosa. Trzeba byo gin wraz ze statkiem, gdy nagle w nocy 27-go czerwca, jak to Paganel doskonale zrozumia, spostrzeono wschodni brzeg Australii. Zaraz potem okrt uderzy o brzeg; straszne to byo wstrznienie - i w tej to wanie chwili Ayrton, porwany fal i uniesiony na morze, straci przytomno. Gdy przyszed do siebie, znajdowa si w rku dzikich krajowcw, wlokcych go w gb ldu. Odtd nic ju nie sysza o Britanji i nie bez przesady domyla si, eokrt poszed na dno ze wszystkiem u podwodnych ska przy Twofoldbay. Na tem koczyo si opowiadanie, tyczce si kapitana Granta, wywoujce niejednokrotnie bolesne wykrzykniki suchaczw. Major nawet nie mog wtpi o jego autentycznoci; lecz pozostawaa jeszcze historja samego Ayrtona, przedstawiajca moe jeszcze wikszy i istotniejszy interes. Istotnie, Grant, jak wiadomo z dokumentu, wyszed ywy z rozbicia wraz z dwoma majtkami, tak samo jak Ayrton. Z losu wic jednego susznie wnosi byo mona o losiedrugiego; dlatego te proszono Ayrtona, abyopowiedzia swe wypadki. Historja jego bya prosta i krtka. Dostawszy si w niewol jednego z pokole krajowcw, uprowadzony by do prowincyj rodkowych, przez ktre przepywa Darling, to jest o czterysta mil na pnoc od trzydziestego sidmego rwnolenika. Tam y w ndzy, bo i pokolenie samo bardzo byo biedne, ale le si z nim nie obchodzono. Przeszy dwa lata w tej przykrej niewoli; nie traci jednak nadziei odzyskania wolnoci. Szuka sposobnoci doucieczki, cho wiedzia, e ta na wiksze jeszcze narazi go niebezpieczestwa. Noc w padzierniku 1864 r. omyli czujno dzikich i znikw gbi niezmiernych lasw. Przez miesic cay ykorzonkami, paprociami jadalnemi, gum mimoz; bka si po tej ogromnej samotni,kierujc swe kroki we dnie socem, a w nocy gwiazdami, nieraz do ostatniej przywiedziony rozpaczy. Przebywa tak rozlege bota, gry i ca t cz niezamieszkanego ldu, ktr tylko rzadcy podrnicy przebiegali w miaych swych wycieczkach. Nareszcie, umierajc prawie z wyczerpania, dowlk si do osady gocinnego Paddy O'Moore'a, gdzie za sw prac znalaz byt wygodny. - Jeeli Ayrton zadowolony jest ze mnie - rzek kolonista irlandzki po skoczeniu opowiadania - to i ja chwali go tylko mog.Jest to czowiek przemylny, miay i dobry, a przytem robotnik wyborny i, dopki tylko zechce, dom Paddy O'Moore'a bdzie jego domem. Ayrton podzikowa Irlandczykowi szorstkim gestem i czeka na nowe pytania.Czu wprawdzie, e zaspokoi ju naturalnciekawo podrnych; o wszystko ju wypytywano go po sto razy. Glenarvan miaprzeto przystpi do przedstawienia nowego planu poszukiwa, w ktrym chciaskorzysta ze spotkania Ayrtona i objanieprzez niego udzielonych, gdy major, zwracajc si do majtka, rzek: - Wic bye kwatermistrzem na pokadzie Britannji? - Tak - bez wahania odrzek Ayrton. Domylajc si jednak, e moe jakie uczucie nieufnoci dyktuje majorowi to zapytanie, doda: - A nawet mam mj kontrakt. Wyszed zaraz z sali wsplnej, aby przynie ten dowd urzdowy. Krtka byajego nieobecno, ale Paddy O'Moore mia czas powiedzie te sowa: - Milordzie, mam Ayrtona za uczciwego czowieka; od dwu miesicy, jak jest u mnie, nic mu nie mam do zarzucenia. Znaem ju historj jego rozbicia si i niewoli. Jest to czowiek prawy i zasugujena wasze zaufanie. Glenarvan mia odpowiedzie, e nigdy nie wtpi o dobrej wierze Ayrtona, gdy tene wszed i pokaza swe papiery. Akt podpisany by przez armatorw okrtu Britannia i przez kapitana Granta, ktrego rk Maria poznaa. Kontrakt stwierdza e: "Tomasz Ayrton, majtek pierwszej klasy, ugodzony jest jako kwatermistrz na pokad trzymasztowego okrtu Britannia z Glasgowa". Wszelka przeto wtpliwo co do tosamoci osoby Ayrtona ustaa, bo trudno byo przypuci, aby papiery te, nienalece do niego, mogy si w jego rku znajdowa. - Teraz - rzek Glenarvan - naradmy si, co nam czyni dalej wypada. Twoje szczeglniej zdanie, Ayrtonie, bdzie dla nas bardzo szacowne i prosz ci o nie. Ayrton namyla si przez chwil, a nareszcie rzek. - Dzikuj ci, milordzie, za zaufanie, jakie we mnie pokadasz, i mam nadziej, e godnie mu odpowiem. Znam troch ten kraj,obyczaje krajowcw i jeli mog wam by uyteczny... - Bezwtpienia - odpar Glenarvan. - Tak samo, jak wy - mwi dalej Ayrton - przekonany jestem, e kapitan Grant i dwajjego majtkowie ocaleli, ale poniewa nie dostali si do posiadoci angielskich i dotdnie powrcili, wic ani wtpi, e temu samemu co i ja ulegli losowi, to jest popadliw niewol jakiego dzikiego pokolenia. - Popierasz, Ayrtonie, moje zdanie i moje wywody - rzek Paganel - rozbitkowie s niezawodnie u dzikich w niewoli, tak jak sitego obawiali, lecz czy mamy sdzi, e tak samo jak ty uprowadzeni byli w kierunku pnocnym od trzydziestego sidmego stopnia? - Tak si zdaje, panie - odrzek Ayrton - pokolenia nieprzyjazne nigdy nie przebywajw bliskoci okrgw podlegych Anglikom. - Ot, toby utrudniao nasze poszukiwania - rzek Glenarvan z niezadowoleniem. - Jake tu trafi na lad niewolnikw w gbikraju tak rozlegego? Uwag t przyjto milczeniem. Lady Helena zwracaa do wszystkich wzrok pytajcy, nie otrzymujc odpowiedzi. Paganel nawet, wbrew zwyczajowi swemu, pozosta niemy;utraci zwyk sw bystro, John Mangleswielkiemi krokami chodzi po sali, jakgdyby znajdowa si zakopotany na pokadzie swego okrtu. - A ty, panie Ayrton - rzeka wreszcie lady Helena - cby uczyni? - Pani - ywo odpowiedzia Ayrton - wsiadbym co prdzej na pokad Duncana i popynbym do miejsca, w ktrem rozbi si okrt kapitana Granta. Tam poradzibymsi okolicznoci a moe i wskazwek, jakieby przypadek mg nastrczy. - Dobrze - rzek Glenarvan - ale trzeba najpierw naprawi Duncana. - Ach! wic wasz statek jest uszkodzony? - spyta Ayrton. - Tak jest - odpowiedzia John Mangles. - Czy uszkodzenia s powane? - Nie, lecz zawsze wymagaj narzdzi, jakich nie posiadamy na pokadzie. Jedna miga naszej ruby skrzywia si i nie moe by naprawiona, chyba w Melbourne. - A czy nie moecie pyn tylko pod aglami? - spyta znowu kwatermistrz. - I owszem, moemy, ale jeli wiatry bd przeciwne, to duo czasu bdziemy potrzebowali na dostanie si do Twofoldbay,i w kadym razie powrci trzeba bdzie doMelbourne. - A wic, niech pynie do Melbourne - zawoa Paganel - a my bez niego idmy do Twofoldbay. - A to jak? - Przebywajc Australi, tak jak przeszlimy Ameryk, cigle trzymajc si trzydziestego sidmego rwnolenika. - Lecz z Duncanem co si stanie? - pyta Ayrton z pewnym naciskiem. - Duncan poczy si z nami, lub my si z nim poczymy, stosownie do okolicznoci. Jeli w podry naszej znajdziemy kapitanaGranta, to razem z nim powrcimy do Melbourne. Jeli przeciwnie poszukiwania nasze posuniemy a do brzegu, to Duncan nas tam spotka. Kto ma co do zarzucenia temu planowi? Moe ty, majorze? - Bynajmniej - odrzek Mac Nabbs - jeli tylko przebycie Australii jest moliwe. - Do tego stopnia moliwe - odpowiedzia Paganel - e chc proponowa lady Helenie imiss Grant, aby nam towarzyszyy. - Czy mwisz serjo, Paganelu? - spyta Glenarvan. - Najzupeniej serjo, kochany lordzie; to nie dalej ni trzysta pidziesit mil (okoo 200 lieues), a liczc po dwanacie mil na dzie, miesica zaledwie na to potrzeba; tyle te czasu zajmie naprawa Duncana. Ach, gdyby szo o przebycie ldu australijskiego pod niszym stopniem szerokoci; gdyby go wypado przerzyna przez najwiksz jego szeroko, przcchodzi przez te ogromne pustynie, gdzie brak wody i upay s tak mczce, dokona, sowem, tego, czego nie prbowali dotd najodwaniejsi podrnicy, to byoby co innego! Ale trzydziesty sidmy rwnolenik przerzyna prowincj Wiktorja, kraj jakby angielski, posiadajcy drogi, koleje elazne, i przewanie zaludniony. Jest to podr, ktr mona odbywa w karecie, gdy si komu spodoba, lub na wzku - co byoby jeszcze wygodniej. To jakby przejadka z Londynu do Edynburga inic wicej! - Ale moemy spotka dzikie zwierzta - rzek Glenarvan. - W Australii niema dzikich zwierzt. - A dzicy ludzie? - Niema dzikich ludzi pod t szerokoci a w kadym razie nie s oni tak okrutni, jak w Nowej Zelandii. - A skazani na wygnanie zbrodniarze? - Niema ich w poudniowych prowincjach Australii, lecz tylko w osadach wschodnich. Prowincja Wiktorja nietylko e ich nie przyja, ale jeszcze wydaa prawo, zabraniajce przebywania na swem terytorjum oswobodzonym kryminalistom innych prowincyj. Rzd tej prowincji w tym nawet jeszcze roku zagrozi kompanji pwyspu, e jej cofnie wsparcie, jeli jej okrty zawija bd po wgiel do portw zachodnich, gdzie przyjmowani s osiedlecy z osad karnych. Jakto, pan nie wie o tem? Pan, Anglik? - Naprzd nie jestem Anglikiem - odpar Glenarvan. - Prawda to najzupeniejsza, co powiedziapan Paganel - odezwa si Paddy O'Moore. - Nietylko prowincja Wiktorja, ale i Australia Poudniowa, Queensland, Tasmania nawet wypdzaj przestpcw ze swych terytorjw. Od czasu, jak mieszkam w mojej posiadoci, nietylko e nie widziaem deportowanego, ale i nie syszaenm o adnym. - A ja nigdzie takiego nie spotkaem - dodaAyrton. - Widzicie wic, moi przyjaciele - mwi Jakub Paganel - e jest tu bardzo mao dzikich ludzi, a zwierzt i kryminalistw niema wcale. Niewiele istnieje krajw w Europie, o ktrychby to samo powiedzie byo mona! No c, zgoda? - Jak sdzisz, Heleno? - spyta Glenarvan. - Myl tak, jak i wszyscy, kochany Edwardzie - odpowiedziaa lady Helena, zwracajc si do swych towarzyszw - w drog,w drog! XXXIV. ODJAZD Lord Glenarvan nie mia zwyczaju traci czasu, gdy co postanowi. Skoro propozycjPaganela przyjto, wyda natychmiast rozkazy, aby przygotowania do tej podry w jak najkrtszym dokonane byy czasie; odjazd naznaczono na pojutrze, to jest 22-go grudnia. Jakie miay by skutki tej nowej podry przez Australi? Skoro istnienie kapitana Granta nie ulegao ju wtpliwoci, to nastpstwa tej wyprawy mogy by bardzo doniose. Nikt zapewne nie mg liczy na to, e na pewno spotka si z kapitanem na linji trzydziestego sidmego rwnolenika, ktrego si tak cile trzymano; lecz moe na niej znajd si jakie lady jego pobytu a w kadym razie prowadzia ona do miejsca rozbicia si okrtu. To byo najwaniejsze. Co wicej, jeli Ayrton podejmie si przyczy do podrnych, prowadzi ich przez lasy Wiktorji i doprowadzi a do wybrzea wschodniego, to jeszcze pewniejsze byy widoki powodzenia. Glenarvan wiedzia o tem i dlatego te szczeglniej stara si o zapewnienie sobie pomocy dawnego towarzysza kapitana Granta: najprzd wic zapyta gocinnego swego gospodarza, czy nie wyrzdzi mnu przykroci, proponujc Ayrtonowi, aby im towarzyszy. Paddy O'Moore zgodzi si, cho nie bez alu; traci bowiem w tym czowieku wybornego domownika. - A wic, Ayrtonie, czy chcesz i z nami na poszukiwanie rozbitkw z okrtu Britannia? Ayrton nie zaraz odpowiedzia na to pytanie; zdawa si nawet waha przez chwil, a po namyle rzek: - Dobrze, milordzie, pjd z wami i jeli niezdoam naprowadzi was na lady kapitana Granta, to przynajmniej doprowadz was domiejsca, w ktrem si okrt rozbi. - Dzikuj ci, Ayrtonie - odrzek Glenarvan. - Jeszcze jedno pytanie, milordzie. iem - i caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP^c"gc"Dc"Y+"&.c#<#- Cz takiego, mj przyjacielu? - Gdzie macie zamiar spotka si z Duncanem? - Jeli nie przejdziemy Australii od jednego jej brzegu do drugiego, to w Melbourne; albo na wybrzeu wschodniem, jeli nas poszukiwania a tam zaprowadz. - A c bdzie robi kapitan Duncana? - Bdzie oczekiwa w Melbourne na moje rozkazy. - Wic su panu, milordzie! Wszyscy dzikowali serdecznie kwatermistrzowi okrtu Britannia, a dzieci jego dowdcy najczulszemi obsypay go pieszczotami; wszyscy uszczliwieni byli jego postanowieniem, prcz Irlandczyka, traccego w nim wiernego i zdolnego sug.Lecz Paddy rozumia, jak wielkie przysugi odda moga w tej wyprawie obecno Ayrtona, dlatego te zgodzi si bez szemrania. Glenarvan umwi si z nim o dostarczenie rodkw transportowych do odbycia tej podrzy przez Australi, a porozumiawszy si z Ayrtonem, podrni nasi wrcili na pokad jachtu. Zmienia si posta rzeczy; wszyscy byli weselsi, wahanie ustpio. Odwani a szlachetni poszukiwacze nie mieli i lepo wzdu trzydziestego sidmego rwnolenika. Bya pewno, e Harry Grant jest na ldzie staym, i kady by pod wpywem miego uczucia, jakie sprawia pewno po zwtpieniu. Jeli okolicznoci posu, to Duncan za dwa miesice moe wysadzi kapitana Granta na brzegach Szkocji! John Mangles, popierajc zamiar odbycia tej podry, samte mia zamiar przyczy si do orszaku i mwi o tem z lordem Glenarvanem. Przedstawia, co mg, na poparcie swego projektu, powicenie swoje dla lady Helenyi zacnego jej maonka, poytek, jaki z niego mie moe wyprawa przy urzdzaniu pochodu: e obecno jego na pokadzie jachtu nie jest potrzebna - sowem, przytacza wszystko, prcz powodu najwaniejszego, ale o ktrym nie potrzebabyo mwi Glenarvanowi. - Powiedz mi, kapitanie, czy ufasz zupenieporucznikowi? - Najzupeniej. Tomasz Austin jest dobrym marynarzem; doprowadzi on Duncana do miejsca przeznaczenia, naprawi go zrczniei odprowadzi znw na dzie umwiony. Tom jest niewolnikiem obowizku i karnoci, nigdy nie omieli si zmieni w czemkolwieklub opni wykonania danego mu rozkazu. Wasza Dostojno moe wic liczy na niego, jakby na mnie samego. - Zgoda zatem, pojedziesz z nami, bo nawet- doda z umiechem - radbym, aby by obecny, gdy odnajdziemy ojca miss Marii Grant. - Och! Wasza Dostojno!... - szepn John Mangles. Nic wicej nie umia powiedzie, poblad i pochwyci podan sobie do lorda. Nazajutrz John Mangles w towarzystwie cieli i majtkw, obadowanych zapasami ywnoci, powrci do osady Paddy O'Moore'a, z ktrym wsplnie mia si zaj obmylaniem i przygotowaniem rodkw transportowych. Caa rodzina Irlandczyka czekaa ju na niego, gotowa podda si jego rozkazom. Obecny tam Ayrton nie odmawia pomocy swej i rad, jakie mu dyktowao jego dowiadczenie. Paddy O'Moore i Ayrton zgadzali si na jedno, e damy powinny odbywa t drog na wozie zaprzonym w woy, a mczyni konno. Paddy poddj si dostarczenia koni, wow i wozu. Wz mierzy dwadziecia stp dugoci i nakryty by bud pcienn; unoszce go cztery koa, byy to poprostu tarcze drewniane bez obrczy, bez szpryc i bez okucia. Przd, od tyu znacznie oddalony, poczony by z nim zapomoc bardzo prostego mechanizmu, nie dozwalajcego nagle zawrci. U przodu wozu stercza dyszel dugoci 35 stp, do ktrego zaprzono wzdu trzy pary wow. Tak ustawione zwierzta cigny gow i karkiem zarazem, a to przy pomocy podwjnej kombinacji jarzma przywizanego do karku i acucha przybitego pask klamr do jarzma. Wielkiej potrzeba byo zrcznoci do kierowania t machin wsk, dug, chwiejc si i wywrotn, a zarazem do popdzania wow, stpajcych nierwno i leniwie. Lecz Ayrton nauczy si ju tego wosadzie Irlandczyka i Paddy O'Moore pewny by, e da sobie rad. Jemu wic powierzono urzd przewodnika. Wz bez resorw by bardzo niewygodny, lecz nie byo lepszego. John Mangles nie mg nic ulepszy w jego budowie, ale zatowewntrz urzdzi go, jak moe by najwygodniej. Najprzd wic przegrodzi go deskami na dwa przedziay. W tylnym przedziale pomieszczono zapasy ywnoci, pakunki i kuchni przenon pana Olbinetta; przd cay urzdzono dla dam. Z pomoc cieli przedzia ten zamieni si na wygodny pokj, pokryty szerokim kobiercem, na ktrym staa toaleta i dwa ka dla lady Heleny i miss Grant. Skrzanafiranka zamykaa ten apartament improwizowany, osaniajc go przed chodem nocy. W nagej potrzebie i mczyni mogli si tam schroni przed ulewnym deszczem; zwykle jednak miano rozbija dla mczyzn namiot, umylnie wieziony. John Mangles robi, co mg, abyna tej ciasnej przestrzeni nagromadzi wszystko, czego mogy potrzebowa dwie kobiety - a powiodo mu si to niele. Lady Helena i Maria Grant nie miay powodu alisi, e, zamiast kajut na pokadzie Duncana, maj toczcy si pokj. Z mczyznami sprawa bya prostsza; miano siedm koni dla lorda Glenarvana, Paganella, Roberta Granta, Mac Nabbsa, Manglesa i dwu marynarzy - Wilsona i Mulradego, towarzyszcych swemu panu w tej podry. Ayrton mia miejsce na kole, a pan Olbinett, niebardzo rad jedzi konno,ulokowa si z pakunkami w tylnym przedziale. Konie i woy pasy si na kach kolonji i wchwili odjazdu z atwoci stamtd mogy by sprowadzone. Urzdziwszy wszystko i wydawszy rozkazy cieli, John Mangles powrci na pokad wraz z rodzin irlandzk, pragnc odwiedzi lorda Glenarvana. Ayrton uwaa za stosowne przyczy si do nich; o czwartej godzinie byli ju na statku. Przyjto goci z otwartemi rkami. Glenarvan zaprosi ich na obiad, wywdziczajc si za gocinno, jakiej dozna u kolonisty. Paddy O'Moore by zachwycony; umeblowanie kajut, uzbrojenieiprzyozdobienie statku, jego kasztele jesionowe i palisandrowe - wszystko to obudzao w nim podziw. Ayrton, przeciwnie,z wielkiem umiarkowaniem pochwala te zbytkowne dodatki, bada natomiast i oglda jacht jako marynarz. Zwiedzi go a do samego spodu, zeszed do przegrody,w ktrej si miecia ruba, obejrza maszyny, wypyta si o ich si, ilo materjaw palnych, jakiej zuywa; zwiedzi skady wgla i wody; interesowa si zwaszcza skadem broni i dziaem, umieszczonem na pomocie przednim. Glenarvan spostrzeg zaraz, e ma do czynienia z czowiekiem, znajcym si na rzeczy. Ayrton zakoczy sw wizyt obejrzeniem dokadnem omasztowania, agli, lin i wszystkich porzdkw okrtowych. - Pikny masz okrt, milordzie - rzek nakoniec. - A nadewszystko dobry - odpowiedzia Glenarvan. - Jaka jest jego pojemno? - Dwiecie dziesi tonn. - Jeli si nie myl, to Duncan przy pomocy dobrej pary musi robi pitnacie wzw. - Siedemnacie - poprawi go z zadowoleniem John Mangles. - Siedemnacie - zawoa kwatermistrz - a wic najlepszy nawet okrt wojenny dopdzi go nie zdoa! - Bezwtpienia - odrzek John Mangles - Duncan jest prawdziwym jachtem wycigowym i nieatwo go pokona. - Nawet pod aglem? - pyta Ayrton. - Nawet pod aglem. - Winszuj ci, milordzie, i tobie, panie kapitanie, tego pysznego statku; a moecie mi wierzy, e znam si na wartoci okrtw. - Zosta wic z nami, Ayrtonie - rzek lordGlenarvan - a wtedy bdzie on i do ciebie nalea. - Pomyl o tem, milordzie! - krtko odpowiedzia kwatermistrz. Pan Olbinett nadszed w tej chwili, zawiadamiajc Jego Dostojno, e obiad jest gotw. Genarvan poprowadzi swych goci do stou. - Ten Ayrton, to zrczny i niegupi czowiek! - rzek Paganel do majora. - Zanadto sprytny - odmrukn Mac Nabbs, ktremu bez adnego powodu nie podobaa si ani posta, ani te maniery kwatermistrza. Podczas obiadu Ayrton ciekawe opowiada szczegy o ldzie australijskim, ktry zna doskonale. Pyta, ilu majtkw lord Glenarvan bierze na wypraw, i zdziwi si niepomau, dowiedziawszy si, e dwu tylko, to jest Wilsona i Mulradego. Utrzymywa, e eskorta powinna si skada z najlepszych marynarzy Duncana. Nawet tak nalega, e to ju samo powinnobyo usun wszelkie podejrzenia majora. - Ale - odpar Glenarvan - podr nasza przez Australi poudniow adnych nie przedstawia niebezpieczestw. - To prawda - piesznie potwierdzi Ayrton.- Zostawmy zatem jak mona najwicej ludzi na pokadzie statku; przydadz si na nim, gdy bdzie pyn pod aglami, lub gdynaprawia go trzeba bdzie na wypadek uszkodze. Wan bowiem jest rzecz, aby si nie opni z przybyciem na miejsce, ktre mu wskaemy; nie uszczuplajmy zatem jego zaogi. Ayrton zdawa si uznawa te racje, bo nienalega duej. Gdy nadszed wieczr, Szkoci rozstali si zIrlandczykami. Ayrton wraz z rodzin PaddyO'Moore'a powrci do kolonji. Konie i wozy miay by gotowe z rana; odjazd naznaczono na sm godzin. Lady Helena i Maria Grant poczyniy ostatnie przygotowania, krtkie, a przynajmniej nie tak drobiazgowe, jak Jakub Paganel. Uczony geograf wiksz cz nocy spdzi na odrubowywaniu, przecieraniu i wrubowywaniu napowrt szkie swojej lunety. To te nazajutrz spajeszcze, gdy major gromkim gosem go zbudzi. John Mangles zaj si przeniesieniem do kolonji wszystkich pakunkw. Na podrnych czekao czno, majce ich przewie na ld. Kapitan wyda ostatnie rozporzdzenia Tomaszowi Austinowi. Zaleci mu przedewszystkiem, aby w Melbourne oczekiwa na rozkazy lorda Glenarvan, i wypeni je cile, nie wdajc si w adne rozumowania. Stary marynarz zapewni, e mona liczy na niego, i w imieniu caej osady zoy Jego Dostojnoci yczenia pomylnej wyprawy. Czno odbio od jachtu, a w powietrzu rozlego si przecige hurra! W dziesi minut potem podrni stali ju na brzegu, po kwadransie marszem przybylido kolonji irlandzkiej. Wszystko czekao gotowe. Lady Helena bardzo bya zadowolona ze swego powozu iz jego zaprzgu. Wygldao to bardzo patrjarchalnie. Ayrton z biczem w rku siad na kole i oczekiwa rozkazw nowego swego zwierzchnika. - C to za pyszny pojazd - mwi Paganel -niech si schowaj wszystkie dylianse! Trupa linoskokw nie podrowaaby lepiej. Dom, przenoszcy si z miejsca na miejsce,zatrzymujcy si, gdzie potrzeba! I czeg tu wicej da mona? Sarmaci przed wiekami to ju zrozumieli i nie podrowali inaczej. - Panie Paganel - mwia lady Helena - spodziewam si, e bd miaa przyjemno przyjmowania pana w moich salonach. - Ale pani - odrzek z galanterj uczony - bdzie to dla mnie zaszczyt prawdziwy! Czypani ju oznaczya dzie w tygodniu? - Bd zawsze w domu dla przyjaci - odpowiedziaa z umiechem lady Helena - a pan jeste... - Najbardziej oddanym ze wszystkich! - dokoczy Paganel z galanterj. T wymian grzecznoci przerwao przybycie siedmiu osiodanych koni, ktre przyprowadzi jeden z synw Paddy O'Moore'a. Glenarvan w kilku sowach porozumia si z Irlandczykiem o cen do starczonych przedmiotw i obsypa zacnegokolonist podzikowaniami, ktre mu niemniej od gwinei byy przyjemne. Dano znak do odjazdu. Lady Helena i miss Grant zajy miejsca w wyznaczonym sobieprzedziale. Ayrton siad na kole, Olbinett wtylnym przedziale wozu, a Glenarvan, mnajor, Paganel, Robert, John Mangles i dwaj majtkowie, uzbrojeni w karabiny i rewolwery, dosiedli rumakw. Paddy O'Moore ze z rozczulenia w oczach rzuciim ostatnie poegnanie sowami: "Niech Bgprowadzi" - co i caa jego rodzina powtrzya chrem. Ayrton krzykn na woy i pogna je biczem. Wz ruszy z miejsca, skrzypic, i wkrtce na zakrcie drogi z oczu podrnych znika gocinna chatka poczciwego Irlandczyka. XXXV. WIKTORJA By to dzie 23 grudnia 1864 roku. Grudzietak smutny, tak ponury i chodny na pnocnej pkuli, powinienby w tych stronach nazywa si czerwcem. Podug oblicze astronomicznych nasta juby drugi dzie lata, bo soce wstpio 21-go w znak Kozioroca i o kilka ju minut wczeniej schodzio z horyzontu; nowa wic podr lorda Glenarvana miaa si odby podczas najcieplejszej pory roku, pod promieniami prawie zwrotnikowemi soca. Og posiadoci angielskich w tej czci oceanu Spokojnego, nazywa si Australazj,a skada si z Nowej Holandji, Tasmanji, Nowej Irlandji i kilku wysp ssiednich. Stay ld Australii podzielono na obszerne kolonje bardzo rne pod wzgldem przestrzeni i bogactwa. Ktokolwiek spojrzy na mapy Petermana alboPreschoella, niezawodnie zadziwi si nad prostym kierunkiem linji tego podziau. Anglicy wycignli pod sznur granic tych ogromnych prowincyj. Nie zwaali ani na grzysto, ani na kierunek rzek, ani na odmienny klimat, ani na rnorodno plemion. Kolonje te stykaj si z sob pod ktem prostym i wygldaj jak szachownica. Z tych linij i ktw prostych wida, e to robota geometry, nie geografa. Tylko wybrzea, ze swemi nierwnociami, zatokami i przyldkami, zachwycajcym brakiem symetrji protestuj w imi natury. Widok tej szachownicy wzbudza zawsze krytyczny zmys Paganela. Gdyby Australia naleaa do Francji, nie ulega wtpliwoci, e geografowie francuscy nie posunliby dotego stopnia zamiowania wgielnicy i grafjonu. Obecnie licz sze kolonij na wielkiej wyspie oceanji: Nowa Walja Poudniowa ze stolic Sydnej, Queensland, ze stolic Brisbane; prowincja Wiktorja ze stolic Melbourne, Australia Poudniowa ze stolic Adelajda, Australia Pnocna, nie majca jeszcze stolicy. Kolonici zasiedlaj tylko wybrzea. O dwiecie mil angielskich w gbkraju wznosi si zaledwie kilka miast waniejszych; wntrze za tej krainy, to jest przestrze, rwnajca si dwom trzecim czciom Europy, dotd jeszcze jest prawie nieznana. Na szczcie, 37-my rwnolenik nie przechodzi przez te niezmierzone pustynie, te nieprzystpne krainy, ktre nauk kosztoway tyle ofiar. Wszystkie trudy i usiowania Glenarvana nicby tu nie pomogy.Mia tylko do czynienia z poudniow czci Australii, ktra si skada z wskiego pasa prowincji Wiktorji i z wierzchoka przewrconego trjkta, jaki tworzy Nowa Walja Poudniowa. Od przyldka Bernouilli do granicy Wiktorji licz zaledwie szedziesit dwie mile angielskie. Nie wicej to ni dwa dni drogi -i Ayrton spodziewa si nocowa nazajutrz w Aspley, miecie lecem na samym zachodzie prowincji Wiktorji. Pocztek podry zwykle odznacza si rzewoci jedcw i koni. Co do pierwszych, niema nic do powiedzenia, lecz naley zawsze hamowa zapa ostatnich, bo, majc dug podr przed sob, trzebakoniecznie oszczdza siy wierzchowcw. Z tego wzgldu postanowiono nie robi wicej dziennie nad 20 do 30 mil angielskich.Zreszt naleao stosowa chd koni do powolniejszego stpania wow, ktre, jak narzdzia mechaniczne, trac na czasie to, co wygrywaj na sile. Wz z podrnymi i zapasami stanowi rodek karawany, ruchom fortec. Jedcy mogli jecha z bokw, gdzie si komu spodobao, nie oddalajc si wszake zbyt daleko. Poniewa nie trzymano si adnego szczeglnego porzdku, kady zatem mg robi, co zechcia: myliwi ugania si po paszczynie, galanci rozmawia z damami,jadcemi w powozie, a filozofowie prowadzi dysputy uczone. Paganel, posiadajcy wszystkie te przymioty, musiaby i by wszdzie razem. Podr przez prowincj Adelajda nie przedstawiaa nic zajmujcego: szereg niewysokich, penych kurzawy pagrkw. Ogromne przestrzenie gruntw jaowych, noszcych w tym kraju nazw "bush"; nieco k, pokrytych gromadkami krzakw o klinowatym liciu, majcym smak sonawy, a sucym za najwikszy przysmak dla owiec; gdzie niegdzie kilka "pigsfaces" - szczeglny gatunek owiec o bach, przypominajcych ksztatem wiskie, waciwy Nowej Holandji, pascych si midzy supami linji telegraficznej, wieo otwartej midzy Adelajd i wybrzeem, oto jedyny widok, przedstawiajcy si podrnym na kikomilowej przestrzeni. Dotychczas rwniny te zupenie przypominay nudne krajobrazy pampy; byto ten sam grunt rwny, zarosy traw, ten sam widnokrg ostro zarysowany. Mac caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc#JTc# R#(8c$68$Nabbs utrzymywa, e si znajduj jeszczew tym samym kraju, lecz Paganel zapewnia, i wkrtce krajobraz si zmieni.Polegajc na jego zapewnieniu, czekano cudownych rzeczy. Okoo trzeciej orszak przyby na szerok, ogoocon z drzew rwnin, znan pod nazw "mosquitos plains". Uczony geograf mg stwierdzi, e zasuguje ona istotnie na swoj nazw. W rzeczy samej podrni iich konie wiele ucierpieli od uksze komarw, ktrych unikn nie byo mona. Dziki amonjakowi, znajdujcemu si w podrnej apteczce, bl z ich ukucia atwodawa si umierza; niemniej Paganel zacz przeklina nieznone owady, szpikujce ostremi dami wysok jego posta. Ku wieczorowi kilka ywopotw z akacyj, kilka tu i wdzie porozrzucanych gumowcwbiaych, wiey lad wozw oywiy krajobraz. Nakoniec ukazay si dobrze utrzymane ogrodzenia. O smej woy, naglone przez poganiacza Ayrtona, przybyydo stacji Red-Gum. Wyraz ten "stacja" oznacza siedzib wewntrz kraju, gdzie hoduj bydo, stanowice najwiksze bogactwo Australii. Hodowcy nazywaj si "squatters" to jest ludzie siadajcy na ziemi20. Rzeczywicie jest to najpierwsza postawa, jak przybiera kady kolonista, znuony dugiemi wdrwkami po tych niezmierzonych przestrzeniach. Stacja Red-Gum bya to wcale niewielka osada, jednake Glenarvan znalaz tam najszczersz gocinno. W tych odludnych siedliskach zawsze si znajdzie nakryty st dla podrnego, a kady kolonista australijski jest bardzo gocinnym gospodarzem. Nazajutrz Ayrton zaprzg woy o wicie, chcia bowiem tego dnia wieczorem stan na granicy Wiktorji. Grunt stawa si coraz nierwniejszy. Maewzgrki, pokryte czerwonym piaskiem, faloway jak daleko oko mogo dojrze; rzekby, e to ogromna pachta czerwona, rzucona na ziemi i pofadowanapowiewem wiatru. Kilka "malleys", rodzaj sosen biao nakrapianych, o pniu gadkim i prostym, roztaczao gazie, pokryte ciemno-zielonym liciem, nad yznemi pastwiskami, na ktrych roiy si wesoe stada skoczkw. Potem ukazay si ogromne przestrzenie pokryte zarolami i modemi drzewkami gumowemi; nakoniec zarola zniky, drzewka zamieniy si na drzewa, podrni mieli przed sob pierwszprbk lasw australijskich. Im wicej si zbliali do granicy Wiktorji, tem widoczniej zmieniaa si posta kraju. Podrni czuli, e stpaj po nowej ziemi. Jechali cigle w prostym kierunku i ani jeziora, ani gry nie zmuszay ich do zbaczania z linji prostej. Stosowali w praktyce gwne twierdzenie geometryczneipodrowali najprostsz, a zatem najkrtsz, drog. Myl o trudach i przeszkodach ani przychodzia im do gowy. Pochd ich stosowa si do powolnego kroku wow; achocia te spokojne zwierzta nie szy prdko, jednak posuway si naprzd, nie zatrzymujc si nigdy. Tym sposobem orszak, zrobiwszy we dwa dni szedziesit mil angielskich, 23-go wieczorem stan w Aspley, pierwszem miecie prowincji Wiktorji, pooonem w obwodzie Wimerra, pod sto czterdziestym pierwszym stopniem dugoci. Ayrton umieci wz w Crowns Inn, obery, ktra przybraa nazw Hotelu pod Koron. Wieczerza, skadajca si wycznie z baraniny, przyrzdzonej na rozmaite sposoby, parowaa na stole. Jedzono wiele a rozmawiano jeszcze wicej. Wszyscy niecierpliwie pragnli dowiedzie si o osobliwociach Australii, a skutkiem tego byo zarzucanie pytaniami geografa. Paganel nie da si dugo prosi i opowiada o tej czci prowincji Wiktorji, ktra otrzymaa nazw "Australii szczliwej". - Mylna to nazwa - mwi on - stosowniej byo nazwa j Australj bogat, bo i z krajami rzecz tak si ma, jak z ludmi: bogactwo nie stanowi szczcia. Australia, dziki swoim kopalniom zota, staa si pastw tumw dzikich, wszystko niszczcych awanturnikw. Przekonacie si o tem, gdy bdziemy przejedali okolice zotodajne. - Kolonja Wiktorja, o ile mi si zdaje, niedawno istnieje? - odezwaa si pani Glenarvan. - Tak, pani, liczy dopiero lat trzydzieci. Dziao si to 6-go czerwca 1835 roku, we wtorek. - O godzinie kwadrans na sm wieczorem -doda major, ktry lubi artowa z dokadnoci, z jak Paganel zwyk okreladaty. - Nie, o godzinie sidmej minucie dziesitej - odrzek z powag geograf. - Batman i Falckner zaoyli siedzib w Port-Philippe nad t sam zatok, nad ktr dzi rozciga si wielkie miasto Melbourne. Przez pitnacie lat nowa kolonja stanowiacz Nowej Walji Poudniowej i zaleaa od jej stolicy Sydnej. W 1851 roku uzyskaaniezawiso i przytem nazw Wiktorja. - I dobrze si jej wiodo od tego czasu? - spyta Glenarvan. - Osd sam, mj przyjacielu - odpowiedzia Paganel - oto s liczby, ktrych nam ostatnie wiadomoci statystyczne dostarczaj i niech sobie Mac Nabbs mwi, co chce, a niema nic wymowniejszego nad liczby. - Dalej, dalej, kochany Paganelu - rzek major. - Natychmiast... W roku 1836 kolonja Port-Philippe miaa 244 mieszkacw, dzi prowincja Wiktorja liczy ich szeset tysicy; siedm miljonw krzeww winnych przynosi jej rocznie sto dwadziecia jeden tysicy galonw wina. Sto trzy tysice koni galopuje po jej rwninach i szeset siedmdziesit pi tysicy sztuk rogatego byda tuczy si na jej niezmierzonych pastwiskach. - Czy niema te pewnej iloci nierogacizny? - zapyta MacNabbs. - Tak, majorze, siedmdziesit dziewi tysicy szeset dwadziecia pi, z pozwoleniem paskiem. - A wiele baranw, Paganelu? - Siedm miljonw sto pitnacie tysicy dziewiset czterdzieci trzy, majorze. - Liczc ju z tym, ktrego jemy w tej chwili, Paganelu? - Nie, nie liczc go, poniewa zjedlimy go ju trzy wierci. - Brawo, panie Paganel - zawoaa lady Helena, miejc si z caego serca - musimy przyzna, e jeste mocnym w kwestjach geograficznych, i mj kuzyn, Mac Nabbs, naprno sili si wynale tw sab stron. - Ale, pani, wiedzie te rzeczy i w potrzebie wam ich udzieli jest mojem rzemiosem; zatem moecie mi wierzy, kiedy wam mwi, e w tym kraju zobaczymy cuda. - Jednak dotychczas... - zauway Mac Nabbs, ktry lubi drani geografa, eby podnieci jego zapa. - Poczekaje, niecierpliwy majorze - zawoa Paganel - zaledwie jedn nog stane na granicy, a ju zaczynasz si niecierpliwi; powiadam ci, powtarzam i potwierdzam, e to jest najciekawszy kraj na ziemi! Jego formacja, przyroda, pody, klimat, a nawet przysze jego zniknienie - dziwiy, dziwi i dziwi bd wszystkich uczonych wiata. Wyobracie sobie, moi przyjaciele, ld, ktrego nie rodek, lecz brzegi pierwej wystpiy nad powierzchni fal, jak piercie olbrzymi, ktry zawiera moe w okolicach rodkowych wewntrzne,nap wysche morze; ktrego rzeki wysychaj z dnia na dzie; gdzie wilgo nieistnieje ani w powietrzu, ani w gruncie; gdzie drzewa nie licie co rok trac, ale kor; gdzie licie nie napask, lecz bokiem obrcone s do soca i nie daj cienia; gdzie drzewo czsto bywa niepalne; gdzie kamienie ciosowe topniej od deszczu; gdzielasy s niskie, a trawy olbrzymie; gdzie zwierzta maj dziwaczne ksztaty; gdzie czworonone maj dzioby, jak ptactwo, i zmuszaj przyrodnikw do tworzenia nowych rodzajw; gdzie kangur skacze na swych nierwnych apach; gdzie owce majgowy wiskie; gdzie lisy przeskakuj z drzewa na drzewo; gdzie abdzie s czarne a szczury robi sobie gniazda; gdzieptaki zdumiewaj swemi zdolnociami i rozmaitoci piewu; gdzie jeden suy zamiast zegara, inny trzaska jak pocztyljonz bicza - jeden naladuje szlifierza, inny wybija sekundy jak perpyndyku; jeden mieje si z rana, kiedy soce wschodzi, inny pacze wieczorem przy jego zachodzie.O kraino dziwna, nielogiczna, ziemio paradoksalna, stworzona wbrew prawom natury! To najsuszniej uczony botanik Grimard mg powiedzie o tobie: "Oto Australia, prawdziwa parodja praw wszechwiata, a raczej naigrawanie si z niego". Paganel rozpdzi swj jzyk, jakby go nigdy nie mia zatrzyma. Wymowny sekretarz Towarzystwa Geograficznego przesta by panem siebie - mwi i mwi,gestykulujc do upadego i wywijajc widelcem, co siedzcym obok niego grozio niemaem niebezpieczestwem. Nakoniec grom oklaskw przytumi gos jego i udaomu si nareszcie zamilkn. Po takiem wyliczeniu osobliwoci australijskich, nikt nie myla prosi o wicej, tylko major nie mg si powstrzyma, eby go nie zapyta gosem spokojnym: - I to ju wszystko? - Ot nie, nie wszystko! - odpar uczony z now gwatownoci. - Jakto? - spytaa zaciekawiona lady Helena.- Czy jest jeszcze w Australii co wicej osobliwego? - Tak, pani, jej klimat przewysza swemi dziwactwami wszystko, co ona wydaje. - Naprzykad? - zawoano. - Nie mwi o wasnociach higjenicznych klimatu australijskiego, tak obfitujcego w tlen, a ubogiego w azot; niema tu wiatrw wilgotnych, bo wiej wzdu wybrzey; niema te wielu chorb, np. tyfusu, odry i cierpie chronicznych. - Jednake i to korzy niemaa - rzek Glenarvan. - Bezwtpienia, lecz ja nie o tem mwi - odpowiedzia Paganel. - Tutaj klimat ma pewn wasno... nieprawdopodobn. - Jak? - zapyta John Mangles. - Nie uwierzycie nigdy! - Uwierzymy! - zawoali zaciekawieni suchacze. - Zatem jest on... - Czeme? - Moralizatorem. - Jakto moralizatorem? - Tak jest - odpowiedzia uczony, penym przekonania gosem - tak, moralizatorem. Tutaj powietrze nie psuje ani kruszcw, aniczowieka. Tutaj atmosfera czysta i sucha bieli wszystko prdko, i ptno, i dusze. I w Anglii dobrze zauwaono zalety tego klimatu, kiedy postanowiono wysya do tego kraju ludzi potrzebujcych poprawy. - Jakto? Czy ten wpyw rzeczywicie daje si zauway? - spytaa lady Glenarvan. - Tak, pani, rwnie na zwierztach, jak i naludziach. - I pan nie artuje? - Nie artuj. Konie, bydo tutejsze odznaczaj si znakomit agodnoci. Zobaczy to pani. - Niepodobna! - Ale tak jest. Zoczycy, przewiezieni do tego oywczego i uzdrawiajcego klimatu, w kilka lat zupenie si tu przeksztacaj. - Lecz w takim razie, panie Paganel - rzeka lady Helena - c si stanie z panem, ktry ju dzi jeste tak dobry, na tej ziemi uprzywilejowanej? - Stan si doskonaym - odpowiedzia Paganel - poprostu doskonaym. XXXVI. WlMERRA RIVER Nazajutrz, 24-go grudnia, ruszono z noclegu o wicie. Upa ju by mocny, lecz znony, droga rwna i nieuciliwa dla koni.May oddzia zapuci si w do rzadki lasek a wieczorem, po szczliwie odbytej tego dnia podry, zatrzyma si nad brzegiem jeziora Biaego, majccgo wod sonaw, niezdatn do picia. Tu Jakub Paganel musia przyzna, e to jezioro wcale nie byo biae, jak morze Czerwone nie jest czerwonem, morze Czarne czarnem, rzeka ta t,a gry Niebieskie nie s niebieskiemi. Sprzecza si jednak gorco, powodowany mioci wasn, jako geograf, lecz dowody jego nikogo nie przekonay. Pan Olbinett ze zwyk sobie punktualnociprzyrzdzi wieczerz, po ktrej podrni,jedni na wozie, drudzy pod namiotem, nie zwaajc na aosne wycie "dingw", tych szakalw Australii, wkrtce zasnli. liczna rwnina, ubarwiona zocieniem, rozcigaa si po drugiej stronie jeziora Biaego. Glenarvan i jego towarzysze, obudziwszy si nazajutrz, zachwycali si wspaniaym widokiem, rozpocierajcym si przed ich oczami. Ruszyli wreszcie w dalsz drog. Zaledwie kilka odlegych wyniosoci wykazywao nierwno gruntu. A do kracw widnokrgu wida byo tylko ki i kwiaty w wiosennym blasku. Niebieski kolor lnu o drobnych liciach miesza si ze szkaratem akantusa, pospolitego w tej okolicy. Niezliczone odmiany eremophylw urozmaicay to morze zielonoci, a ziemia, nasycona sol, nika pod modremi i rowemi lebiodami. Roliny te bardzo s poyteczne dla przemysu, bo po spaleniu i wypkaniu popiou, daj wyborn sod. Paganel, ktry zmienia si w botanika, gdy zobaczy kwiaty, wymienia nazwy tych rozmaitych rolin - a uniesiony manj podcigania wszystkiego pod liczby, nieomieszka powiedzie, e flora australijska liczy dotd cztery tysice dwiecie gatunkw rolin, podzielonych na sto dwadziecia rodzin. Przebywszy szybko okoo dziesiciu mil, podrni wjechali midzy wysokie gaiki akacyj, mimoz i drzew gumowych, a wszystko kwito niezmiernie rozmaicie. Krlestwo rolinne w tej krainie, "sprongplains"21 nie byo niewdziczne dla soca, bo woni i kwiatami odpacao mu hojnie za jego promienie. Okazy krlestwa zwierzcego byy daleko skpsze: kilka kazuarw skakao po ce, lecz niepodobna byo do nich si zbliy. Jednake majorowi udao si zabi do rzadkiego ptaka z gatunku, ktry, jak si zdaje, wkrtce zaginie. By to "jabiru", ktrego kolonici angielscy nazywaj olbrzymim rawiem. Ptak ten mia pi stp wysokoci, a dzib jego czarny, gruby, mocno zaostrzony przy kocu, mia omnacie cali dugoci. Barwa szkaratna ifioletowa pir jego gowy uderzajco odbijaa od poyskujcej zielonoci szyi, wietnej biaoci garda i czerwonoci dugich ng. Zdawao si, e natura wyczerpaa dla niego ca palet barw gwnych. Podziwiano dugo tego ptaka i bohaterem dnia tego pozostaby niezaprzeczenie major, gdyby mody Robert nie spotka i nie zabi o kilka mil dalej nieksztatnego zwierza: p jea, p mrwkojada, stworzenie jakby tylko naszkicowane przez natur, jak zwierzta z pierwszych wiekwstworzenia. Dugi, lepki, atwo wyduajcy si jzyk, suy mu do owienia mrwek, stanowicych gwne jego poywienie, wisia z bezzbnej paszczy. - To kolczatka - rzek Paganel, podajc nazw tego jednoodchodowca i doda: - Widzielicie kiedy takie stworzenie? - Okropne - odrzek Glenarvan. - Okropne, lecz osobliwe - powiedzia Paganel - naprnoby go szukano w innych czciach wiata, waciwe jest tylko Australii. Paganel naturalnie chcia zabra ten ciekawy okaz i zachowa midzy podrnemi zapasami, lecz p. Olbinett z takiem oburzeniem sprzeciwi si temu, e uczony zaniecha swego zamiaru. Dnia tego podrni przekroczyli o trzydzieci minut setny czterdziesty pierwszy stopie dugoci. Dotychczas bardzo mao spotykali kolonistw i skwatorw. Kraj zdawa si by bezludny. Nie wida byo ani ladu pierwotnych jego mieszkacw; dzikie te pokolenia koczoway wicej na pnoc, po niezmierzonych pustyniach, skrapianych przez rzeki, wpadajce do Darling i Murray.Zdarzao si jednak co ciekawego podrnym. Spotkali jedno z tych ogromnychstad, jakie przedsibiorcy spekulanci sprowadzaj z gr wschodniej czci krajudo Wiktorji i Poudniowej Australii. Okoo godziny czwartej wieczorem John Mangles da zna, e w odlegoci trzech mil ukaza si na widnokrgu ogromny tuman kurzu. Nie umiano rozstrzygn, skd pochodzio to zjawisko. Paganel mniema, e to jest meteor, a bujna jego wyobrania wyszukiwaa ju naturalnej przyczyny podobnego zjawiska - lecz Ayrtonwstrzyma te wnioski, w ktre ju Paganel zacza si zagbia, zapewniajc go, e ten tuman pochodzi od stada zwierzt, bdcego w pochodzie. Ayrton nie myli si. Gsty obok zblia sii zarazem coraz wyraniej dawa si sysze chr brzmicy bekiem, reniem i rykiem; odgosy ludzkie, objawiajce si krzykiem, gwizdaniem i woaniem, mieszaysi te z t symfonj pastersk. Nareszcie posta ludzka wysuna si z haaliwego oboku. By to gwny dowdcatej czworonogiej armji. Glenarvan zbliy si do niego i rozmowa zawizaa si bez duszych ceremonij. Przewodnik, czyli, nazywajc go waciwem imieniem, "stockkeeper", by wacicielem pewnej czci tego stada. Nazywa si Sam Machell; z prowincyj wschodnich udawa si do zatoki Portland. Stado jego zawierao dwanacie tysicy siedmdziesit pi gw, a mianowicie tysic wow, jedenacie tysicy owiec i siedmdziesit pi koni. Zwierzta te, chude, zakupione w okolicach gr Niebieskich, szy tuczy si na yznychpastwiskach Poudniowej Australii, gdzie odprzedawane s ze znacznym zarobkiem. Zarabiajc na kadym wole dwa funty szt., ostro zarysowany. Mac caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc$jc$_c$m, $z.c%+=8%a p funta na kadej owcy, powinien by mie Sam Machell czystego zarobku sto pidziesit tysicy frankw. By to wic duy interes. Lecz ile trzeba cierpliwoci, ile energji, ile trudw przyjdzie zwalczy, nim si doprowadzi do przeznaczonego miejsca to niesforne stado! Nieatwo przychodzi zarobek w tym cikim zawodzie. Podczas gdy stado przechodzio midzy gromadkami akacyj, Machell w kilku sowach opowiedzia swoj historj. Lady Helena i Maria Grant wysiady z wozu, a jedcy zeskoczyli z koni i, usiadszy w cieniu gstego drzewa gumowego, suchali opowiadania stockkepera. Sam Machell by ju od siedmiu miesicy w drodze, przebywa okoo dziesiciu mil dziennie, a podr jego miaa trwa jeszcze trzy miesice. Mia z sob do pomocy dwadziecia psw i trzydziestu ludzi, midzy ktrymi piciu czarnych bardzo zrcznych do wytropienia zbkanych zwierzt. Sze wozw szo zajego karawan. Poganiacze uzbrojeni w stockwipps - dugie bicze, ktrych trzonek ma omnacie cali, a rzemie dziewi stpdugoci - przebiegali szeregi i przywracaliczsto naruszany porzdek, a psy, jak lekka kawalerja, obiegay skrzyda. Podrni podziwiali porzdek, w jakim stadoprzechodzio. Kady gatunek szed oddzielnie, bo woy i dzikie owce nie zgadzaj si z sob. Pierwsze nie chc si pa tam, ktrdy drugie przechodziy. Z tego powodu trzeba wysya woy naprzd;jako rzeczywicie woy, podzielone na dwa bataljony, szy przodem. Za niemi szopi pukw owiec pod dowdztwem dwudziestu poganiaczy, a pluton koni stanowi stra tyln. Sam Machell zwrci uwag swoich suchaczw na to, e rzeczywistymi przewodnikami jego armji nie byy ani psy, ani ludzie, lecz woy, zmylne "leaders'y", ktrych wyszo cae stado uznawao. Szy one w pierwszych rzdach powanym krokiem, instynktem wynajdujc dobr drog, z zupenem przekonaniem, e maj prawo do wzgldw, z jakiemi je traktowano. Rzeczywicie, miano o nich wielkie staranie, a cae stado byo im lepoposuszne. Jeli si im nie podobao zatrzyma si gdziekolwiek, trzeba byo ulec ich woli, a naprno te byoby chcie ruszy je z miejsca, dopki same nie podadz hasa do podry. Kilka szczegw, ktre doda stockkeper, uzupeniy historj tej wyprawy, godnej, jeli nie dowdztwa, to opisu samego Ksenofonta. Zwykle wszystko szo dobrze, dopki armja wdrowaa po rwninach odkrytych. Niewiele byo trudw i kopotu. Zwierzta pasy si po drodze, piy z licznych "creeks", znajdujcych si na pastwiskach, spay w nocy, szy we dnie i na gos psw posusznie si zgromadzay. Zato w wielkich lasach lub gstych zarolach trudnoci si mnoyy. Plutony, bataljony i puki mieszay si lub rozpraszay i trzeba byo wiele czasu, eby je znowu zgromadzi. Jeli na nieszczcie zabka si ktry leader, musiano go bd co bd odszuka dla utrzymania porzdku w stadzie, i czarni tracili czsto po dni kilka na te trudne poszukiwania. Gdy duy deszcz zacz pada, leniwe bydlta nie chciay i; podczas burzy paniczny przestrach pada na nie, rzucay si jak szalone i mciy wszelki porzdek! Jednake, przy pomocy energji i wytrwaoci, stockkeeper zwycia te wci wznawiajce si trudnoci. Szed cigle naprzd, dodajc mile do mil i zostawiajc za sob doliny, lasy i gry. Lecz zdarza si wypadek, w ktrym stockkeeper, posiadajcy tyle przymiotw, musia wykaza najwiksz swoj zalet, to jest cierpliwo, cierpliwo niezomn, ktrej nietylko godziny i dnie, lecz tygodnie nie zdoaj zachwia. Byo to przy przeprawach przez rzeki. Stockkeeper zmuszony jest zatrzymywa si na brzegach wd atwych do przebycia, lecz nie dla niego. Trudno pochodzia jedynie zoporu bydlt. Woy, napiwszy si wody, odchodziy od niej. Owce uciekay w wszystkie strony. Czekano nocy, eby sprowadzi stado do rzeki, lecz i to nie skutkowao. Rzucano tryki gwatem do wody, a owce nie decydoway si i za niemi. Prbowano mczy zwierzta pragnieniem i nie pozwolono pi przez dni kilka; stado nie pio i nie ruszao si z miejsca. Przenoszono jagnita na drugi brzeg, w nadziei, e matki pjd za niemi; jagnita beczay, a matki nie ruszay si z miejsca. Trwao to niekiedy przez miesic istokkeeper nie wiedzia, co robi ze swoj armj beczc, rc i ryczc. Nagle, pewnego piknego dnia, bez adnej przyczyny, jedynie przez kaprys, niewiadomo jak i dla czego, jeden oddzia przebywa rzek - a wtedy nastawa inny kopot, to jest, aby nie pozwala bydltom tumami rzuca si do wody. Szyki mieszay si i wiele sztuk gino w nurtach. Takie to szczegy opowiada Sam Machell. Tymczasem wiksza cz jego stada przesza w dobrym porzdku. Czas ju mu byo dopdzi czoo swojej armji dla wyszukania najlepszego pastwiska. Poegna wic lorda Glenarvana, a ucisnwszy z serdecznoci rce jego towarzyszy, dosiad doskonaego krajowego konia, ktrego trzyma jeden z jego sucych. Po kilku chwilach znikn woboku kurzawy. Wz rozpocz w stron przeciwn podr przerwan i zatrzyma si wieczorem u stp gry Talbot. Wwczas Paganel wpor zwrci uwag, e by to dzie 25-ty grudnia, a zatem dzie Boego Narodzenia, tak uroczycie wicony w rodzinach angielskich. Lecz stewart nie zapomnia o tem i obfita wieczerza, ktr ustawi pod namiotem, zjednaa mu szczere pochway biesiadnikw. Trzeba wyzna, e p. Olbinett rzeczywicie przeszed samego siebie. piarnia jego dostarczya caego szeregu potraw europejskich, z ktremi rzadko mona si spotka w pustyniach Australii. Szynka z renifera, solona woowina, wdzony oso, placki jczmienne i owsiane, herbaty do woli, wdki do zbytku ikilka butelek porto stanowiy t wspania uczt. Zdawao e si podrnym, e si znajdowali w wielkiej sali jadalnej w Malcolm-castle, pord gr szkockich. Rzeczywicie, niczego tej uczcie nie brako, zaczynajc od zupy z imbierem, a koczc na minced-pies na deser. Jednake Paganel wyobrazi sobie, e niezbdne s i dzikie pomaracze z drzew, rosncych u stp pagrka. Byy to "moccaly" krajowcw. Drzewa te wydaj owoc do niesmaczny, ktrego ziarnka maj smak palcy jak pieprz turecki. Geograf dla mioci nauki jad je z tak zawzitoci, e zaogni sobie podniebienie i nie mg odpowiada na pytania, ktremi go zarzucamajor o osobliwoci tego australijskiego deseru. Dzie nastpny, 26-ty grudnia, przeszed bez adnego godnego wspomnienia wypadku.Natrafiono na rda strumienia Norton, potem na wpwysch rzek Mackensie. Pogoda stale bya pikna, a upa do znony; wiatr d z poudnia i odwiea powietrze, jak na pnocnej pkuli wiatr pnocny. Paganel zwrci na to uwag swego przyjaciela, Roberta Granta. - Szczliwa to okoliczno - doda, bo przecitnie na pkuli poudniowej cieplej jest, ni na pnocnej. - A dlaczego? - spyta chopiec. - Dlaczego, Robercie? - odpowiedzia Paganel. - Nie syszae wic nigdy o tem, e zim ziemia jest najbardziej zbliona do soca? - I owszem, panie Paganel. - I e chd w zimie winnimy ukonemu kierunkowi promieni sonecznych? - Wiem o tem. - Zatem, mj chopcze, z tego wanie powodu cieplej jest na poudniowej pkuli. - Nie rozumiem - odpowiedzia Robert, patrzc na niego ze zdziwieniem. - Zastanw si - rzek Paganel. - Gdy my tam, w Europie, mamy zim, jaka jest pora roku tu w Australii, u antypodw? - Lato - odpowiedzia Robert. - Poniewa wic o tej wanie porze ziemiajest najbardziej zbliona do soca... rozumiesz? - Rozumiem. - Zatem skutkiem tego przyblienia, lato stref poudniowych cieplejsze jest od lata stref pnocnych. - Rzeczywicie, panie Paganel. - Kiedy si wic mwi, e w zimie ziemia jest bliej soca, to jest to prawd tylko dla nas, mieszkacw pnocnej czci kuliziemskiej. - Nie zastanowiem si nad tem nigdy - rzek Robert. - Staraje si teraz pamita o tem, mj chopcze. Robert chtnie przyj t ma lekcj kosmografji, a wkocu dowiedzia si, e rednia temperatura prowincji Wiktorji dochodzia do 2333, ciepomierza stustopniowego nad zero. Wieczorem oddzia zatrzyma si o pi milza jeziorem Londsdale, pomidzy gr Drummond, wznoszc si na pnoc, a gr Dryden, zakrywajc horyzont od poudnia. Nazajutrz o jedenastej podrni przybyli nabrzeg rzeki Wimmery, na setnym czterdziestym trzecim poudniku. Rzeka, szerokoci p mili, toczya swe przezroczyste wody midzy dwoma rzdamidrzew gumowych i akacyj. Kilka wspaniaych drzew z gatunku mirtowych, amidzy innemi "Metrosideros speciosa", wznosio do wysokoci stp pitnastu swe dugie zwise gazie, ubarwione czerwonym kwiatem. Tysice ptaszt, wilg, zib, gobi o zotych skrzydach, nie mwic ju o gadatliwych papugach, przelatywao z gazi na ga. Wdali na wodzie igraa para czarnych abdzi, tak lkliwych, e niepodobna byo do nich si zbliy. Te "rara avis" rzek australijskich zniky wkrtce w zakrtach Wimerry, kaprynym zygzakiem skrapiajcej t czarown okolic. Tymczasem wz sta na murawie, jak na kobiercu, ktrego frendzlewisiay nad bystremi nurtami. Nie byo ani promu ani mostu, a naleao przeby rzek.Ayrton zaj si wyszukaniem brodu. O wier mili wgr rzeki woda wydaa si mu nie tak gboka i w tem miejscu postanowi odby przepraw. Po kilku gruntowaniach okazao si, e woda nie bya gbsza nad cztery stopy. Wz tedy mg przejecha bez wielkiego niebezpieczestwa. - Czy niema innego sposobu przebycia tej rzeki? - spyta Glenarvan kwatermistrza. - Nie, milordzie - odpowiedzia Ayrton - i nie sdz, eby ta przeprawa bya niebezpieczna. Odbdziemy j pomylnie. - Czy lady Glenarvan i miss Grant maj wysi z wozu? - Bynajmniej. Woy moje maj dobre nogi a ja bior na siebie utrzymanie ich w naleytym kierunku. - Ruszaj wic, Ayrtonie - rzek Glenarvan - zdaj si na ciebie. Jedcy otoczyli ciki wz i wjechano odwanie do rzeki. Zwykle, kiedy przeprawiaj w brd wozy, otaczaj je jakby racem pustemi beczkami, ktre podtrzymuj wz na powierzchni wody - lecz tutaj nie miano tego pomocniczego pasai trzeba byo spuci si na roztropno wow, kierowanych umiejtn rk Ayrtona. Major i dwaj majtkowie jechali o kilka okci na przodzie. Glenarvan i John Mangles po obu stronach wozu, gotowi popieszy na pomoc damom; Paganel i Robert zamykali pochd. Wszystko szo dobrze a do rodka Wimerry, lecz tu rzeka stawaa si coraz gbsza i woda dochodzia powyej k. Gdyby woy straciy grunt, pocignyby zasob pojazd. Ayrton odwanie si powici;wskoczy do wody, a schwyciwszy wou zarogi, utrzyma je na dobrej drodze. W tej chwili wz uderzy o co, da si sysze trzask, wz mocno si pochyli, woda dosiga ng kobiet. Wz zacz posuwa si za prdem pomimo wysikw Glenarvanai Johna Manglesa, ktrzy si uczepili jego bokw. Bya to chwila okropnej trwogi. Na szczcie, mocne targnicie posuno wz ku brzegowi; woda stawaa si coraz pytsza i wkrtce ludzie i konie dostali si szczliwie na brzeg zmoczeni, ale zadowoleni. Jednake przd wozu zama si w owem uderzeniu, a ko Glenarvana straci obie przednie podkowy. Trzeba byo prdko temu zaradzi. Spogldano na siebie z min do zakopotan, gdy Ayrton ofiarowa si pojecha do stacji Black-Point, pooonej o dwadziecia mil na pnoc, i stamtd przyprowadzi kowala. - Jed, jed, mj dzielny Ayrtonie - rzek na to Glenarvan. - Ile czasu bdziesz potrzebowa, eby wrci do nas? - Moe z pitnacie godzin, lecz nie wicej. - Ruszaj wic, a my tymczasem rozoymy si obozem na brzegu Wimerry. W par minut potem Ayrton, na koniu Wilsona, znik za gstemi mimozami. XXXVII. BURKE I STUART Reszt dnia podrni spdzili na pogadance iprzechadzkach nad piknemi brzegami Wimerry. Popielate rawie i ibisy uciekay na ich widok, wydajc chrapliwe okrzyki i kryjc si pomidzy wysokiemi gami dzikich drzew figowych; wilgi skakay po wspaniaych odygach rolin z gatunku liljowatych; rybitwy porzucay swj pow.Tylko cywilizowasza rodzina papug "bluemountain", ubarwiona siedmiu kolorami, tylko maa "roschill" z czerwon gow i tem gardem i "lori" strojna w czerwone i niebieskie pira - nie przestaway oguszajcego paplania na rozkwieconych drzewach gumowych. Spoczywajc na murawie nad brzegiem wdszemrzcych, badzc na chybi-trafi midzy kpami mimozy, podrni podziwiali a do zachodu soca t pikn przyrod. Noc, poprzedzona bardzo krtkim zmrokiem, zastaa ich o p mili od obozowiska. Wrcili, kierujc si ju nie gwiazdl pnocn, niewidzialn na poudniowej pkuli, lccz konstelacj Krzya, ktra janiaa w poowie odlegoci midzy zenitem i horyzontem. Olbinett ustawi pod namiotem wieczerz. Okras tej uczty by rodzaj potrawki z papug, ktrych Wilson nastrzela, a ktre kucharz umiejtnie przyrzdzi. Noc bya tak pikna, e po skoczonej wieczerzy kady z podrnych stara si opni godzin, w ktrej si uda na spoczynek. Lady Helena pogodzia wszystkich, proszc Paganela, eby opowiedzia historj znakomitych podrnikw po Australii, ktr ju by dawno przyobieca. Paganela nie trzeba byo dugo o to prosi. Suchacze rozoyli si u stp wspaniaej banksji. Dym z cygar wznis si wkrtce a do lici, gincych w ciemnoci, a geograf, ufny w sw niewyczerpan pami, tak zacz: - Przypominacie sobie moi przyjaciele i major zapewne nie zapomnia jeszcze podrnikw, ktrych wam wyliczyem na pokadzie Duncana. Z pomidzy wszystkich, ktrzy usiowali przedrze si w gb kraju, czterem tylko udao si przej go od poudnia na pnoc, albo od pnocy na poudnie. Byli to: Burke, w roku 1860 i 1861, Mac Kinlay w 1861 i 1862, Landsborough w 1862, i Stuart take w roku 1862. Niewiele wam powiem o Kinlayu iLandsboroughu. Pierwszy przeszed od Adelajdy do zatoki Carpentarie, drugi od zatoki Carpentarie do Melbourne. Obaj byli wysani przez komitety australijskie w celuodszukania Burkego, ktry nie wraca i nie mia ju nigdy wrci. Burke i Stuart, oto dwaj odwani badacze, o ktrych wam bez dugiego wstpu opowiem. Dnia 20-go sierpnia 1860 roku Towarzystwo Krlewskie w Melbourne wysao w podr Irlandczyka, byego wojskowego, byego inspektora policji w Castlemaine, ktry si zwa Robertem O'Hara Burke. Towarzyszyomu jedenacie osb: William John Wills, znakomity mody astronom; doktr Beekler,botanik; Gray King, mody oficer wojsk indyjskich; Landells, Brahe i kilku sepojw, koni 25 i tyle wielbdw nioso podrnych, ich bagae i ywno na 18 miesicy. Wyprawa, trzymajc si z pocztku biegu rzeki Cooper, miaa si uda do zatoki Carpentarie, pooonej na pnocnem wybrzeu. Przebya bez przeszkody Murrayi Darling i dostaa si do stacji Menindi, gdzie si kocz osady. Tu spostrzegli, e za wielka ilo bagay sprawia im niemao kopotu. Ta niedogodno i pewna szorstko charakteru Burkego stay si powodem niezgody w oddziale. Landells, dowdca wielbdw, z kilku sucymi Indusami oddzieli si od wyprawy i wrcina brzegi Darlingu; Burke rusza dalej. To przebywajc wspaniae, obfitujce w wodpastwiska, to kamieniste bezwodne pustynie, dosta si do rzeczki Cooper; 20-go listopada, we trzy miesice od dnia wyjazdu, zaoy pierwszy skad ywnocinad jej brzegiem. Tutaj podr bya na pewien czas wstrzymana z powodu e nie moga znale drogi, wiodcej na pnoc, na ktrejby nie brako wody. Zwalczywszy wiele trudnoci, przybyli do obozowiska, ktre nazwali fortem Wills. Zrobili z niego stanowisko otoczone czstokoem, a byo to na poowie drogi z Melbourne do zatoki Carpentarie. Tu Burke podzieli swj oddzia na dwie czci. Jedna pod dowdztwem Brahe'a miaa pozosta w forcie Wills i czeka powrotu drugiej przeztrzy miesice i duej, jeliby jej na ywnoci nie brako; druga skadaa si tylko z Burkego, Kinga, Graya i Willsa. Zabierali z sob sze wielbdw i zarysowany. Mac caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc%c%2c%3.7%'6: ?&ywnoci na trzy miesice, mianowicie: trzycentnary mki, pidziesit funtw ryu, tyle mki owsianej, centnar suszonego misa koskiego, sto funtw soniny i wieprzowiny solonej i trzydzieci funtw sucharw; wszystko to miao wystarczy na odbycie szeciuset mil tam i napowrt. Pucili si w podr. Przebywszy z niemaym trudem kamienist pustyni, dostali si nad rzek Eyre, to jest do najodleglejszego punktu, do jakiego dotar Stuart w 1845 roku, a posuwajc si wgr, o ile mogli najdokadniej, po setnymczwartym poudniku, udali si na pnoc. Dnia 7-go stycznia, pod palcemi jak ogie promieniami soca, przebyli zwrotnik. udzeni zwodniczemi widokami (miraami), nie majc czsto kropli wody, czasami odwieani gwatownemi nawanicami, spotykajc si kiedy niekiedy z koczujcymikrajowcami, na ktrych si ali nie mieli powodu, odbyli podr niezbyt utrudzajc, bo ani jeziora, ani rzeki, ani gry nie utrudniay im drogi. Dnia 12-go stycznia ukazao si na pnoc kilka wirowatych pagrkw, midzy innemigra Forbes i acuch gr granitowych. Tu zacza si podr trudna. Zmczone zwierzta nie chciay i. "Wielbdy potniej ze strachu", pisze w swych notatkach podrnych Burke. Jednake, dziki niezmiennej wytrwaoci, podrni dostali si na brzeg rzeki Turner, potem nad widzian przez Stokesa w 1841 roku rzek Flinders, ktra rd palm i eukaliptusw wpada do zatoki Carpentarie. Grunt botnisty zapowiada blisko oceanu.Jeden wielbd zgin w bocie, reszta nie bya w stanie i dalej. King i Gray musieli zosta przy nich; Burke i Wills pucili si dalej na pnoc i po przebyciu wielu trudnoci, o ktrych bardzo niejasno wspominaj w swoich notatkach, przybyli do miejsca, gdzie przypyw morza zalewa bota, lecz oceanu nie widzieli. Byo to 11-go lutego 1861 roku. - Wic ci odwani ludzie nie mogli posuwa si dalej? - zapytaa lady Glenarvan. - Nie, pani - odpowiedzia Paganel - grzli w botnistym gruncie i musieli wrci do swych towarzyszy w forcie Wills. Smutny to by powrt, zapewniam was; Burke i Wills, wlokc si z wycieczenia i osabienia, odszukali Kinga i Graya. Potem, opuszczajc si na poudnie drog, ktr byli przyszli, udali si ku rzece Cooper. Nie wiemy dokadnie o trudach, niebezpieczestwach i cierpieniach, na jakiebyli naraeni, nie znajdujemy tego w ich notatkach podrnych. Musiao to by okropne, bo trzech tylko przybyo do dolinyCooper. Trudy podry zabiy Graya. Czterywielbdy zginy. Pomimo to wszystko, gdyby Burke zdoa doj do fortu Wills, gdzie na niego oczekiwa Brake z zapasem ywnoci, wszyscy byliby ocaleni. Podwajaj wic energj, wlok si jeszcze przez dni kilka, 21-go kwietnia spostrzegajczstok fortu. Przybywaj nareszcie... Wanie tego samego dnia, po piciu miesicach prnego oczekiwania, Brake odjecha. - Odjecha! - zawoa mody Robert. - Tak, odjecha, fatalnym zbiegiem okolicznoci odjechali tego samego dnia. Kartka, ktr zostawi, bya napisana przed siedmiu godzinami. Burke nie mg nawet myle, eby go dopdzi. Nieszczliwi posilili si troch ywnoci, ktr znaleli w skadzie, lecz nie mieli o czem jecha dalej, a sto pidziesit mil oddzielao ich jeszcze od Darlingu. Wtedy toBurke, wbrew zdaniu Wilsa, postanowi uda si do osad australijskich, pooonychprzy grze Hopeless, w odlegoci szedziesiciu mil od fortu Wills. Pucili si wic w drog. Z dwu pozostaych wielbdw jeden zgin w botach Coopers-creek, drugi nie by ju w stanie stpi kroku. Musiano go dobi i miso jego obrcono na pokarm. Wkrtce ywnoci zabrako. Trzej nieszczliwi zmuszeni byli ywi si rolin wodn, ktrej odygi s jadalne. Lkajc si braku wody a nie majcrodkw zabrania jej z sob, nie mogli oddali si od brzegw Cooperu. Wkocu poar strawi ich chat i rzeczy. Czekaa ich tylko mier niechybna. Burke zawoa Kinga. "Pozostaje mi zaledwie kilka godzin ycia - rzek - oto mj zegarek i moje notatki. dam, ebycie mnie, gdy umr, nie chowali, ale woywszy pistolet w praw rk, tak mnie zostawili". To powiedziawszy, umilk, a nazajutrz o godzinie smej z rana wyzion ducha. Przeraony i zrozpaczony, King poszed szuka jakiego pokolenia australijskiego. Gdy wrci, nie znalaz ju Willsa przy yciu. Co do Kinga, to przygarnli go krajowcy, a w miesicu wrzeniu odszukaa go wyprawa pod wodz p. Howitt, ktry rwnie jak Mac Kinlay i Landsborough by wysany na odszukanie Burkego. Zatem z czterech podrnych, ktrzy przejechali wskro Australi, jeden tyko pozosta przy yciu. Opowiadanie Paganela sprawio bolesne wraenie na umysach suchaczy. Kady z nich myla o kapitanie Grancie, ktry by moe, jak Burke i jego towarzysze, bka si w gbi tego nieszczsnego kraju. Czy rozbitkowie uniknli tych okropnych cierpie, ktre pozabijay odwanych podrnych? To porwnanie byo tak naturalne, e oczy Marii Grant zaszy zami. - Mj ojcze, mj biedny ojcze! - szepna. - Miss Marjo, Miss Marjo! - zawoa John Mangles. - Aby by naraonym na tyle cierpie, trzeba zapuci si w gb kraju.Za kapitan Grant rwnie, jak King, jest w rku krajowcw i jak King bdzie ocalony. Ojciec pani nigdy nie by w tak przykrych okolicznociach. - Nigdy - doda Paganel - i powtarzam ci, droga miss, eAustralijczycy s gocinni. - Niech Bg pana wysucha - odpowiedziaamoda dziewczyna. - A Stuart? - zapyta Glenarvan, chcc przerwa myli smutne. - Stuart - odpowiedzia Paganel - och, Stuart by szczliwy i imi jego sawne jest w kronikach australijskich. Od roku 1848 John Mac Donald Stuart, wasz wsprodak, moi przyjaciele, sposobi si do owych podry, towarzyszc Stuartowi w pustyniach Adelajdy pnocnej. W 1860 roku z dwoma tylko ludmi prbowa, lecz bez skutku, przenikn w gb Australii. Aleby to czowiek, ktry si byle czem nie zraa. Dnia l-go stycznia 1861 roku, na czele jedenastu odwanych towarzyszw wyjecha z nad rzeczki Chambers i zatrzyma si o szedziesit mil od zatoki Carpentarie, lecz musia wrci dla braku ywnoci - wrci, nie przejechawszy tego okropnego kraju. Nie zwaajc na to, odway si jeszcze raz prbowa szczcia i urzdzi trzeci wypraw, ktra na ten raz miaa osign tak gorcopodany cel. Parlament Poudniowej Australii gorliwie opiekowa si t now wypraw. Uchwali dla niej zapomog; dwa tysice funtw szterlingw. Stuart przedsiwzi wszelkie ostronoci, jakie mu dowiadczenie doradzao. Przyjaciele jego: przyrodnik Waterhouse, dawni towarzysze, Thring, Kekwick, Woodforde, Auld, razem dziesiciu, przyczyli si do niego. Zabra z sob dwadziecia naczy ze skry amerykaskiej, z ktrych kade mogo pomieci do siedmiu galonw wody i 5-go kwietnia 1862 roku caa wyprawa zebraa si w kotlinie Newcastle-Water poza osiemnastym stopniem szerokoci, w tem samem miejscu, z ktrego Stuart nie mg by poprzednio ruszy dalej. Droga jego cigna si blisko setnego trzydziestego pierwszego poudnika, zatem zbaczaa o siedem stopni na zachd od drogi Burkego. Kotlina Newcastle-Water miaa by podstaw nowych bada. Stuart naprno usiowa przedrze si na pnoc lub na pnocno-wschd, przez gsty las, ktry gootacza; rwnego niepowodzenia dozna, chcc pody na zachd, do rzeki Wiktorji.Niepodobne do przebycia zarola ze wszystkich stron zamykay mu wyjcie. Wwczas przenis obz swj dalej nieco, do bot Hower. Std uda si na wschd i na pokrytych pikn traw rwninach natrafi na potok Daily, a kierujc si ku jego rdom, przeby mil ze trzydzieci. Krajobraz coraz stawa si wspanialszy. Pastwiska ucieszyyby i zbogaciy niejednego hodowc; eukaliptusy dochodziyniezmiernej wysokoci. Zachwycony, Stuart jecha dalej. Dosta sinad brzegi rzeki Strangway i rzeczki Roper,odkrytej przez Leihardta. Wody ich pynywrd drzew palmowych, godnych tych stref zwrotnikowych. Tu podrni znaleli kilka pokole krajowcw, ktre ich dobrze przyjy. Wyprawa skierowaa si na pnocno-zachd, odszukujc, wrd kraju pokrytego wirem i skaami, zawierajcemielazo, rda Adelajdy, wpadajcej do zatoki Van-Diemen. Wjechali potem do ziemi Arnhem, ktr przebyli wrd palm, bambusw, sosen i pendanw. Adelajda coraz stawaa si szersza, a brzegi jej coraz botnistsze; morze byo blisko. We wtorek 22-go lipca Stuart stan obozem w botach Fresh-Water. Niezmierna ilo strumieni, przerzynajcych drog, stawaamu na przeszkodzie. Wysa trzech swoich towarzyszw dla odszukania drg moliwych do przebycia. Nazajutrz, to okalajc niepodobne do przebycia potoki, to brnc po bagniskach, dosta si na wzniesion paszczyzn, pokryt kpami drzew gumowych i drzewami o korze wknistej. Tam stadami latay gsi, ibisy i inne ptactwo wodne nadzwyczaj dzikie. Krajowcw prawie zupenie nie byo. Tylko wdali dawa si widzie dym kilku obozowisk. Dnia 24-go lipca, w dziewi miesicy po wyjedzie z Adelajdy, o godzinie smej minucie dwudziestej z rana Stuart skierowa si na pnoc. Chcia tegosamego dnia dosta si do morza. Grunt bywzgrzysty, pokryty gdzie niegdzie kawakami rudy elaznej i skaami wulkanicznemi; drzewa staway si coraz mniejsze, jak to si zdarza w okolicach nadmorskich. Wjechali na szerok dolin, powsta z ustpienia wd, otoczon wiecem krzakw. Stuart syszy wyranie szmer fali, lecz nic nie mwi swoim towarzyszom. Wjedaj w lasek, gdzie wicie dzikiej winnej latoroli zagradzaj im drog. Stuart posuwa si o kilka krokw naprzd i jest nad brzegiem oceanu Indyjskiego. "Morze, morze!" - woa zdumiony Thring. Inni nadbiegaj i trzykrotnem "hurra" witaj ocean Indyjski.Ld stay przebyto po raz czwarty. Stuart, stosownie do przyrzeczenia, danegogubernatorowi sir Ryszardowi Macdonnellowi, obmy twarz, nogi i rce w falach morskich, potem wrci na dolin i wyry na drzewie pocztkowe litery swego nazwiska J. M. D. S. Nastpnie podrnicy rozoyli si obozem nad niewielkim, lecz bystrym strumieniem. Nazajutrz Thring poszed zbada, czy nie monaby byo dosta si do ujcia Adelajdy od strony poudniowo-zachodniej. Poniewa grunt by zbyt botnisty dla koni, musiano zaniecha tego zamiaru. Wtedy Stuart wybra na czce wrd lasu wyniose drzewo, kazapoucina nisze gazie, a na wierzchoku zatkn sztandar Australii. Na korze tego drzewa wycito te sowa: "Rozkop ziemi ostop na poudnie". Jeli kiedykolwiek podrny rozkopie ziemi w miejscu wskazanem, znajdzie skrzynk blaszan, a w tej skrzynce dokument, ktrego tre pozostaa jakby wyryta w mojej pamici. Wielka wyprawa w celu zwiedzenia Australiiod poudnia ku pnocy. "Wyprawa pod dowdztwem Johna Mac Donalda Stuarta, przejechawszy wpoprzek ca Australi, od morza Poudniowego do brzegw oceanu Indyjskiego, przybya tu dnia 25-go lipca 1862 r. Opucia Adelajd 26-go padziernika 1861 roku, a 21-go stycznia 1862 r. ostatni stacj osad w kierunku pnocnym. Na pamitk tego szczliwego zdarzenia rozwina tu sztandar australijski z nazwiskiem dowdcywyprawy. Wszystko idzie dobrze. Boe zachowaj krlow". Nastpuj podpisy Stuarta i jego towarzyszw. W ten sposb spisano akt o tym wielkim wypadku, gonym w caym wiecie. - A czy wrcili ci dzielni ludzie do swoich przyjaci na poudnie? - spytaa lady Helena. - Tak, pani - odpowiedzia Paganel - wszyscy - lecz i to nie obeszo si bez wielkich trudw. Podziaay one najbardziejna Stuarta. Gdy puci si napowrt do Adelajdy, zdrowie jego byo ju mocno nadwyrone przez szkorbut. W pocztkachwrzenia choroba zrobia tak straszne postpy, e ju nie spodziewa si zobaczy krajw zaludnionych. Nie mg ju jecha konno. Podrowa, lec w palankinie, zawieszonym midzy dwoma komi. W kocu padziernika plucie krwi osabio go ostatecznie. Zabito konia, eby mu zrobi buljonu; 28-go padziernika by ju bliskim mierci, gdy pomylne przesilenie uratowao go, a 10-go grudnia may oddzia w caoci dosta si do pierwszych osad. Dnia 17-go grudnia Stuart wjecha do Adelajdy wrd zachwyconej ludnoci, lecz zdrowie jego cigle ju byo wte - i wkrtce, otrzymawszy wielki medal zoty Towarzystwa Geograficznego, wsiad na statek "Indus" i odjecha do swojej drogiejSzkocji, do ojczyzny, gdzie zobaczymy si znim za powrotem22. - Czowiek ten posiada w najwyszym stopniu moc ducha - rzek Glenarvan - a ta pewniej ni sia fizyczna prowadzi do dokonania wielkich rzeczy; Szkocja suszniejest dumna z tego, e mieci go w liczbie swoich dzieci. - A czy po Stuarcie - spytaa si lady Helena - aden podrny nie prbowa nowych odkry? - I owszem, pani - odpowiedzia Paganel. - Mwiem wam czsto o Leichardzie; odby on w 1844 roku znakomit podr po Australii Pnocnej. W 1848 przedsiwzi now wypraw na pnocno-wschd. Od siedemnastu lat jeszcze nie wrci. W roku przeszym sawny botanik, doktr Muller zMelbourne, zaproponowa publiczn skadkna pokrycie kosztw wyprawy. Wypraw t prdko urzdzono i oddzia odwanych "squattersw", pod dowdztwem miaego iroztropnego Mac Intyre, 24-go czerwca 1864 roku opuci pastwiska rzeki Paroo. Wtej chwili, gdy do was mwi, musia ju zapuci si daleko w gb kraju, odszukujc Leichardta. Oby mu si szczcio, i obymy sami wynaleli drogichnam przyjaci. Tak zakoczy geograf swoje opowiadanie. Byo ju pno. Podzikowano Paganelowi i w kilka chwil pniej wszyscy spali snem spokojnym. Tylko ptak-zegar, ukryty midzylimi gumowego drzewa, wypiewywa regularnie sekundy tej nocy spokojnej. XXXVIII. KOLEJ ELAZNA Z MELBOURNE DO SANDHURST Nie bez obawy spoglda major na Ayrtona,oddalajcego si z obozowiska nad Wimmerku stacji Black-Point dla wyszukania kowala.Lecz nie odezwa si ze swemi podejrzeniami do nikogo, majc jednak baczne oko na okolice nadrzeczne. Nic nie mcio gbokiej ciszy tych pl spokojnych,a po nocy, kilka zaledwie godzin trwajcej, soce na nowo ukazao si na widnokrgu.Glenarvan przeciwnie, jeeli si obawia czego, to chyba tego, aby Ayrton nie powrci sam jeden. Bez naprawy wz nie by zdolny do dalszej drogi; podr mogaby si opni o dni kilka, a Glenarvanniecierpliwy by na wszelk zwok, pragnc jak najprdzej doj do celu. Na szczcie, Ayrton nie naprno si trudzi. Na drugi dzie powrci o wicie w towarzystwie jakiego czowieka, mianujcego si kowalem ze stacji Black-Point. By to tgi chop, ogromnej postawy, z fizjognomj pospolit i zwierzc, nieuprzedzajc bynajmniej na jego korzy. Mniejsza jednak o to, jeli zna swe rzemioso. Mwi zreszt bardzomao, jakby aujc ust na niepotrzebne sowa. - Czy to jest zdatny rzemielnik? - spyta John Mangles kwatermistrza. - Tyle go znam, co i, pan, kapitanie - odpowiedzia Ayrton. - Zobaczymy zaraz. Kowal zabra si do roboty. Zna on rzecz sw doskonale, co atwo byo pozna po sposobie, w jaki si wzi do naprawy przedniej czci wozu. Pracowa zrcznie iokaza si niezwyk. Major zauway na jego spracowanej doni liczne lady krwi sczerniaej i zastygej; byo to wskazwkwieej rany, le ukrytej pod wenian podart koszul. Mac Nabbs zapyta kowalao przyczyn tej blizny, jak si zdawao bardzo bolesnej, lecz zapytany nic nie odpowiedzia, pracujc dalej w milczeniu. We dwie godziny wszystkie uszkodzenia u wozu byy naprawione; ko lorda Glenarvana by take podkuty, bo kowal przynis podkowy gotowe. Szczeglny ksztat tych podkw zwrci uwag majora, lecz Ayrton objani go, e umylnie s one tak robione, aby po nich mona byo pozna lad koni, oddalajcych si od stacji, wrd ladw pozostawionychprzez inne konie. Gdy ko by podkuty, kowal upomnia si o zapat, a otrzymawszy j, oddali si, niewyrzekszy ani sowa. W p godziny potem podrni byli ju w drodze. Za zason z mimoz cigna si przestrze szeroko odkryta, noszca zarysowany. Mac caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP#c&sc&)c&- X&9=,'bardzo waciwe nazwanie "open plain". Szcztki kwarcu i ska elazistych rozrzucone byy tu i wdzie pomidzy krzakami i bujn traw, w ktrej si pasyliczne stada. O kilka mil dalej koa wozu do gboko wrzynay si w grunt grzski, po ktrym pyno mnstwo nieregularnych strumykw, nawp przykrytych powok z trzciny olbrzymiej. Potem jechano brzegiem ogromnych jezior sonych, silnie parujcych. Podr bya atwa i bynajmniej nie nudna. Lady Helena prosia swych towarzyszw, aby j odwiedzali pokolei, gdy salon jej by za szczupy do przyjcia wszystkich razem; kady wic, kto si utrudzi konn jazd, znajdowa odpoczynek i przyjemnow rozmowie z t mi kobiet. Lady Helena wraz z miss Marj Grant z wielk uprzejmoci przyjmoway goci w podrnym salonie. W zaproszeniach i o Johnie Manglesie nie zapomniano, a rozmowa jego, nieco powana, nie nudzia. Przeciwnie. Przecito wpoprzek pocztowy trakt z Crowland do Horsham, jadc drog bardzo piaszczyst, nigdy przez pieszych nie uczszczan. Na granicy hrabstwa Talbot podrni przejedali okoo sporej gromadyniewielkich pagrkw, a wieczorem stanli o trzy mile po wyej Maryborough. Pada jakby drobniutki deszczyk; w kadym innymkraju byby przemoczy grunt, lecz tu powietrze tak szybko i tak cudownie pochaniao wilgo, e obozujcy nie poczuli jej wcale. Nazajutrz, 29-go grudnia, pochd opniy nieco dugie rzdy wzgrz, tworzce co naksztat Szwajcarji w minjaturze. Podrni wiksz cz drogi odbywali pieszo, wcale si na to nie uskarajc. O jedenastej godzinie przybyli do Carlsbrook, miasteczka do wanego. Ayrton by zdania, aby okry miasto, nie wstpujc do niego, jedynie tylko, jak mwi, eby zyska na czasie. Glenarvan podziela jego zdanie, lecz Paganel, zawszechciwy nowoci, pragn zwiedzi Carlsbrook. Dozwolono mu zaspokoi uczonjego zachciank, a wz tymczasem ruszy zwolna w dalsz podr. Paganel, jak zwykle, zabra z sob Roberta.Jakkolwiek niedugo bawi, powzi jednak wyobraenie o miastach australijskich. Znalaz tam bank, rynek, szko, koci i sto murowanych domw, zupenie do siebie podobnych. Wszystko to stanowio czworobok, przecity ulicami rwnolegemi,wedug metody angielskiej. Gdy miasto si powiksza, przeduaj jego ulice, tak, jaksi nadsztukowywa majteczki dziecka, gdy ono wyrasta, a symetrja pierwotna nic na tem nie cierpi. Wielki ruch panowa w Carlsbrook, co jest symptomem uwagi godnym w miecie wieopowstaem. Zdaje si, e w Australii miastawyrastaj, jak drzewa pod ciepem sonecznem. Po ulicach krcili si ludzie bardzo zajci; ekspedytorowie zota oczekiwali na przybycie transportu z Bendigo i gry Aleksandra, prowadzonego pod eskort krajowej policji. Wszyscy ci ludzie tak byli podnieceni wasnym jedynie interesem, e dwaj cudzoziemcy przeszli niepostrzeeni wrd tej krztaniny. Po zwiedzeniu miasta, co trwao nie duejni godzin, Paganel i Robert wracali do reszty towarzystwa przez pola bardzo starannie uprawne. Za polami cigny si dugie ki, zwane pod nazw: "Low level plains", a na nich pasy si niezliczone stada baranw i sterczay liczne szaasy pasterskie. Dalej nastpowaa nagle pustynia, co jest waciwoci przyrody australijskiej. Wzgrza Simpson i gra Tarrangower oznaczay na poudnie okrg Loddo pod setnym czterdziestym czwartym stopniem dugoci. Dotd wszake nie napotkano adnego pokolenia mieszkacw pierwotnych tej ziemi, yjcych w stanie dzikoci. Glenarvanpyta sam siebie, czyby w Australii nie byo Australijczykw, jak nie byo Indjan w pampie argentyskiej, lecz Paganel objani go, e pod t szerokoci dzicy przebywaj na paszczyznach Murray, odlegych o sto mil na wschd. - Zbliamy si do krainy zota - mwi on - zanim dwa dni upyn, przebywa bdziemybogat gr Aleksandra. Tam to wanie w 1852 roku napyna chmara grnikw. Dzicy musieli ucieka do pusty rodkowych. Jestemy w kraju ucywilizowanym, cho on na to nie wyglda - i dzi jeszcze przed wieczorem wypadnie nam przeci kolej elazn, czc Murray z morzem. C mylicie, kochani przyjaciele, o kolei elaznej w Australii? Nieprawda, e to rzecz zadziwiajca! - Dlaczego zadziwiajca, panie Paganel - spyta lord Glenarvan. - Dlaczego, dlaczego? Och! ja wiem, e dla was, cocie przyzwyczajeni do kolonizowania waszych odlegych posiadoci, dla was, co macie telegrafy elektryczne i wystawy powszechne w Nowej Zelandii, wszystko wydaje si bardzo proste! Ale mnie, Francuza, rzeczy takie uderzaj, bo nie zgadzaj si z mojemi o Australii pojciami. - Bo wy mylicie o przeszoci, a nie o teraniejszoci - rzek John Mangles. - To prawda - odpowiedzia Paganel - ale lokomotywy, turkocce wrd pustyni; kby dymu i pary, wjjce si wrd mimoz; kazuary, uciekajce przed pocigiem popiesznym; dzicy, zdajcy o naznaczonej godzinie na pocig, majcy ich przewie z Melbourne do Kyneton, Castelmaine, Sandburst lub Echuca, to wszystko zadziwi moe kadego czowieka, prcz Anglika i Amerykanina. Z waszemi kolejami elaznemi ulatuje i ginie poezja pusty. - Mniejsza o poezj, skoro jest postp - odpowiedzia major. Silny wist przerwa rozmow. Podrni o mil angielsk zaledwie byli oddaleni od koleielaznej. Lokomotywa, jadca wolno od poudnia, zatrzymaa si wanie w punkcie przecicia si toru kolejowego z drog, po ktrej wz postpowa. Droga elazna, jak to powiedzia Paganel, czyastolic Wiktorji z najwiksz australijsk rzek Murray, ktr odkry Stuart w 1828 roku. Bierze ona pocztek w Alpach australijskich, zabiera po drodze Lachlan i Darling, osania ca pnocn granic prowincji Wiktorji i pod Adelajd wpada do zatoki Eucounter. Przerzyna ona kraje bogate, urodzajne, obfitujce w bydo, hodowane tam z powodu atwej komunikacjiz Melbournem zapomoc kolei. Droga ta otwarta ju bya podwczas na przestrzeni stu pidziesiciu mil midzy Melbourne i Sandhurst. Dalsz jej budow prowadzono na przestrzeni siedmdziesiciu mil a do Echuca, stolicy kolonji Riverine, tego samego roku zaoonej nad brzegami Murrayu. Trzydziesty sidmy rwnolenik przerzynadrog elazn o kilka mil powyej Castelmaine, to jest wanie przy Canden-Bridge, mocie rzuconym na Lutton, jednej z licznych rzek wpadajcych do Murrayu. Ku temu to wanie punktowi Ayrton kierowa swj wz, przed ktrym jadcy konno podrni galopem pdzili do mostu Camden, gdzie ich cigna ciekawo. Ogromny tum cisn si ku mostowi kolejowemu. Mieszkacy stacyj pobliskich, opuszczajc swe domy, pasterze, porzucajc trzody, stawali przy drodze. Sycha byo ze wszystkich stron powtarzane krzyki: - Pocig! pocig! Jaki nadzwyczajny wypadek musia by przyczyn tego ruchu. Moe jaka wielka katastrofa! Glenarvan ze swymi towarzyszamj przypieszy kroku i w kilka minut stan u mostu, gdzie dopiero dowiedzia si o przyczynie tego tumnego zebrania. Okropny sta sj wypadek: pocig wykolei si i przewrci. Rzeka, przerzynajca drog, zawalona bya szcztkami lokomotyw i wagonw. Czy to, e most uleg pod ciarem pocigu, czy te koa wyszy z szyn, do, e z liczby szeciu wagonw, wagonw, stanowicych cay pocig, pi wraz z lokomotyw wpado do rzeki Lutton. Tylko ostatni wagon, cudownie ocalony zerwaniem si z acucha, pozosta na drodze nie dalej, nio p snia od przepaci. Na drodze widabyo stos osi poczerniaych i pogitych, k zgruchotanych, wagonw, odamkw szyn i t. d. Kaway kota, ktry pk w tej przygodzie, rozleciay si daleko. Z pord tego stosu nieksztatnego bucha jeszcze miejscami pomie i kby dymu z par zmieszanego. Po okropnym wypadku nastpi straszniejszy jeszcze poar. Szerokie lady krwi, czonki pojedyczo rozrzucone, kaduby trupw, spalone na wgiel, ukazyway si tu i owdzie, a nikt nie by w stanie obliczy ofiar zagrzebanych pod przedmiotami zniszczonemi. Glenarvan, Paganel, major i John Mangles, zamieszani w tumie, suchali rnych o tem wieci, przypuszcze i domysw. Kady szuka przyczyny wypadku, a tymczasem ratowano, co mona byo. - Most si zaama - mwi jeden. - Gdzie tam! - krzyczeli inni. - Stoi, jak sta, tylko zapomniano zamkn go przed nadejciem pocigu. By to rzeczywicie most zwodzony, ktry otwiera si przy przejciu wikszych statkw. Czyby dozorca, przez zapomnienie trudne do przebaczenia, mia go nie zamkn na czas, a tymczasem pocig rozpdzony nadbieg i zwali si w rzek? To przypuszcze nie zdawao si najpodobniejszem do prawdy, bo gdy jedna poowa mostu bya przywalona szcztkami wagonw, druga na brzegu przeciwlegym wisiaa na swoich acuchach nietknitych. Nie ulegao wtpliwoci, e niedbalstwo dozorcy byo powodem nieszczcia. Nieszczcie to przytrafio si w nocy, z pocigiem popiesznym Nr. 37-my, ktry wyjecha z Melbourne o jedenastej godzinie, minu czterdzieci pi wieczorem.Byo zdaje si kwadrans na czwart z rana, gdy pocig, we dwadziecia pi minut po wyjciu ze stacji Castelmaine, przyby do Camden-Bridge i tam uleg wypadkowi. Podrni i urzdnicy, pozostali w ostatnim wagonie, zajli si zara daniem pomocy, lecz telegraf, ktrego supy poamane leay na ziemi, nie funkcjonowa. We trzy godziny dopiero wadze z Castelmaine przybyy na miejsce wypadku. O szstej wic dopiero z rana rozpoczto naprawd ratunek pod okiem i kierunkiem pana Mitchell gwnego naczelnika osady, przy pomocy znacznego oddziau onierzy i oficerw policyjnych. Handlarze byda ze swymi ludmi dzielnie pomagali i zajli si najpierw przytumieniem ognia, z nadzwyczajn szerzcego si gwatownoci. Killka trupw, trudnych do rozeznania, leao z bokw poncego stosu, lecz trudno byo nawet myle o wydobyciu kogokolwiek z pomieni. Ogie szybko dokona dziea zniszczenia. Nie wiedziano, jaka bya liczbapodrnych w pocigu, a dziesiciu ich tylkoywych pozostao w ostatnim wagonie. Zarzd kolei wysa umyln lokomotyw, aby ich przywioza do Castelmaine. Lord Glenarvan, przedstawiwszy si gwnemu naczelnikowi osady, rozmawia znim i z oficerem policji. Ten ostatni by to mczyzna wysoki i chudy, o niesychanie zimnej krwi, ktry jeli nawet mia kawaek serca w piersi, to nie okazywa tego na swej martwej, posgowej twarzy. Wobec caej okropnoci nieszczcia sta on, jak matematyk przed zagadnieniem, ktre ma rozwiza i wynale niewiadom.Gdy wic Glenarvan zawoa: - Ach, c za okropne nieszczcie!" - oficer policji odrzek cakiem spokojnie: - S jeszcze rzeczy okropniejsze, milordzie. - Okropniejsze! - krzykn Glenarvan. - A c moe by okropniejszego od nieszczcia? - Zbrodnia! - brzmiaa zimna odpowied. Glenarvan, nie zastanawiajc si nad niewaciwoci wyraenia, zwrci ku panu Mitchellowi wzrok pytajcy. - Tak jest, milordzie - odpowiedzia naczelnik - ledztwo doprowadzio nas do przekonania, e cay ten wypadek jest wynikiem zbrodni. Ostatni wagon pakunkowyzrabowano; pozostaych w nim przy yciu podrnych napada banda, zoona z piciulub szeciu zoczycw. Most naumylnie by otwarty, nie przez niedbalstwo; a gdy jeszcze dodamy zniknicie dozorcy mostowego, to trzeba wnosi, e i ten ndznik nalea do zbrodni. Oficer policji potrzsn gow, suchajc mowy swego zwierzchnika. - Jakto, nie podzielasz mego zdania? - zapyta pan Mitchell. - Przynajmniej w tem, co si tyczy wsplnictwa zbrodni. - A jednake trzeba przypuszcza wsplnictwo, gdyby zbrodni naleao przypisa krajowcom, koczujcym po wybrzeach Murrayu. Bez pomocy dozorcy, dzicy nie potrafiliby otworzy mostu, nie znajc jego mechanizmu. - Prawda - odrzek oficer policji. - Dalej - mwi pan Mitchell - jeden z przewonikw zezna, e przepywa statkiem swoim pod Camden-Bridge o godzinie dziesitej minut czterdzieci wieczorem i e potem most dokadnie by zamknity. - Wszystko to dobrze. - Tak wic wsplnictwo dozorcy zdaje si by jasne. Oficer policji wci gow potrzsa na znak zaprzeczenia. - Wic pan - pyta znowu Glenarvan - nie przypisuje dzikim tej zbrodni? - Bynajmniej. - Komu zatem? W tej chwili daa si sysze wrzawa o jakie p mili wgr rzeki. Powstao zbiegowisko, roso szybko i wkrtce przybyo na stacj; wrd zgromadzenia dwaj ludzie nieli trupa. By to trup dozorcy mostowego, zupenie ju zastygy.Dozorca zamordowany by uderzeniem puginau w samo serce. Mordercy chcieli zapewne przez odcignicie jego ciaa daleko od Camden-Bridge utrudni poszukiwania policji w pierwszej chwili. Odkrycie to usprawiedliwiao w zupenoci wtpliwo oficera. Dzicy nie brali udziau w tej zbrodni. - Ci, ktrzy zadali ten cios - mwi dowiadczony oficer - s to ludzie, ktrzy mieli ju do czynienia z tem niewielkiem narzdziem. To mwic, pokaza par "darbies", czyli rodzaj kajdankw na rce, zrobionych z podwjnych ogniw elaznych, opatrzonych zamkiem. - Wkrtce spodziewam si - mwi dalej - e bd mia przyjemno ofiarowania im tej bransolety na podarunek noworoczny. - Przypuszczasz pan wic?... - e to zrobili ludzie, ktrzy darmo odbyli podr na okrtach jej krlewskiej moci. - Co, kryminalici, skazani na wygnanie? - krzykn Paganel, ktry zrozumia t przenoni, uywan w osadach australijskich. - Sdziem - odezwa si Glenarvan - e im nie wolno przebywa w prowincji Wiktorji. - Ech! - odpowiedzia oficer - oni sobie sami pozwalaj. Potrafi umkn niekiedy z pod stray i, jeli si nie myl, to ci, o ktrych myl, przybyli tu wprost z Perth. Powrc tam, wierzciemi, panowie. Pan Mitchell gestem potwierdza sowa oficera policji. W tej chwili wz podrny zblia si do linji kolejowej. Glenarvan chcia kobietom oszczdzi okropnego widoku, poegna wic popiesznie naczelnika gwnego osady i da znak swymtowarzyszom, aby poszli za nim. - Niema powodu - mwi - do przerywania naszej podry. Za zblieniem si do wozu, Glenarvan w krtkoci opowiedzia onie wypadek na kolei elaznej, nie wspominajc o zbrodni, ktra bya powodem tego nieszczcia; nie wspomnia rwnie o obecnoci w tym kraju zoczycw deportowanych, zachowujqc sobie uwiadomienie o tem Ayrtona, lecz na osobnoci. Potem orszak podrny przejecha przez tor o kilkaset sni powyej mostu, zwracajc si, jak zwykle, w kierunku wschodnim. XXXIX. NAGRODA ZA GEOGRAFJ Na widnokrgu rysowa si profil kilku podunych pagrkw, okalajcych paszczyzn, o dwie mile od drogi elaznej oddalon. Wz wjecha w ciasne i nierwne wwozy, ktre przytykay do licznej okolicy, zapenionej drzewami, rosncemi tam z bujnoci podzwrotnikow; drzewa tenie tworzyy lasu, lecz rozrzucone byy w kpach od osobnionych. Pomidzy niemi najbardziej zadziwiajce byy kazuaryny o pniu grubym i rozsiadym, jak u dba, majce pczki tak wonne, jak na akacji, a licie ostre i zielonawe jak igy sosny. Z gami ich mieszay si wierzchoki ciekawego krzewu "Banksia latifolia", odznaczajcego si wytworn wysmukoci. Wielkie krzewy o zwisych gaziach tworzyy w tym gszczu jakby mas wody zielonej, przelewajcej si z naczy zbyt penych. Oko bkao si wrd tych cudw natury i nie wiedziao, co wprzd podziwia. Orszak przystan na chwil. Na rozkaz lady Heleny, Ayrton zatrzyma swj zaprzg. Koa wozu przestay skrzypie popiasku kwarcowym. Dugie kobierce zielonoci rozcigay si pod grupami drzew. Tylko niewielkie wzdcia gruntu, jeszcze widoczne, a cignce si linjami regularnemi, dzieliy t przestrze zielon na pola jakby ogromnej szachownicy. Paganel domyli si odrazu, co znaczy ta zielona samotnia, tak poetycznie nadajca si na odpoczynek wieczny. Pozna te kwadraty pogrzebowe, ktrych ostatnie julady okrywaa trawa, a ktre podrnicy rzadko spotykaj na ziemi australijskiej. - Oto gaj mierci! - rzek do swych towarzyszw. I rzeczywicie, by to cmentarz krajowy, , noszca zarysowany. Mac caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP1c'tc'^c'S+ c'E9)'ale wyglda tak wiey, tak by ocieniony,tak urozmaicony wesoem ptactwa lataniem, e nie budzi adnych smtnych myli. Monaby go wzi raczej za jeden z ogrodw Edenu wtedy, gdy mier jeszcze nie zjawia si na ziemi; zdawa si by przeznaczony dla ywych. Lecz te groby, ktre dzicy z takiem pielgnowali staraniem, znikay ju pod zielonoci. Zdobywcy wygnali Australijczyka daleko od ziemi, w ktrej spoczyway zwoki jego przodkw, a kolonizacja miaa wkrtce te pola mierci zamieni na pastwiska dla licznych stad byda. Po niejednym ju takimgruncie, kryjcym cae pokolenia w swem onie, stpaa dzi noga obojtnego podrnika, niedomylajcego si witoci tego miejsca. Tymczasem Paganel z Robertem, wyprzedzajc towarzyszw, przebiegali krtkie cieniste aleje. Rozmawiali oni wci,uczc si nawzajem - bo geograf utrzymywa, e zyskiwa niemao z tych gawd. Zaledwie ujechali wier mili, gdy lord Glenarvan spostrzeg, jak zatrzymali si nagle, potem zsiedli z koni, a nareszcie pochylili si ku ziemi, jakby badajc przedmiot jaki bardzo ciekawy. Ayrton popdzi zaprzg i wz wnet dotar do miejsca, na ktrem stali Paganel i Robert. Przyczyn ich zatrzymania si i podziwienia by may krajowiec, chopczyna omioletni, przybrany w suknie europejskie, spokojnie picy pod cieniem wspaniaej banksji. Pochodzenie dziecka widoczne byo z charakterystycznych rysw jego rasy: wosy kdzierzawe, cera prawie czarna, nos spaszczony, szerokie wargi i niezwyka dugo rk wiadczyy,e naley do krajowcw, od ktrych jednakwyrnia si bystr i pojtn fizjognomj;zna byo, e wychowanie podnioso ju i uszlachetnio t dzik latorol. Zaciekawiona lady Helena wysiada co prdzej i wkrtce towarzystwo cae otoczyo piccgo malca. - Biedne dzieci - zawoaa Maria Grant - zapewne zabdzio w tej pustyni. - Sdz - rzeka lady Helena - e musiao przyj z bardzo daleka, dla odwiedzenia tego gaju mierci. Tu zapewne spoczywajci, ktrych kocha. - Ale nie mona go tak zostawi - mwi Robert. - on jest sam!... a moe... W tej chwili chopczyna picy przewrci si na drugi bok,a wszyscy ujrzeli zdziwienina jego plecach kart z nastpujcym napisem: Tolin To be conducted to Echuca Care of Jeffries Smith railway porter. Prepaid.23 - Ot to Anglicy! - zawoa Paganel. - Ekspedjuj dziecko, jak pak towarw, przylepiajc na adres! Mwiono mi ju o tem, ale wierzy nie chciaem. - Biedny malec! - rzeka lady Helena. - Musia by w tym pocigu, ktry wykolei si pod Camden-Bridge. Moe tam jego rodzice zginli i on sam pozosta na wiecie. - Przeciwnie, pani - wtrci John Mangles -ten adres wskazuje, e sam podrowa. - Budzi si! - zawoaa Maria Grant. W rzeczy samej dzieci zbudzio si; otworzyo zwolna oczy i zamkno je zaraz, bo je razi mocny blask dzienny. Lady Helena wzia je za rk. Chopczyna powsta, rzuci wzrok zdziwiony na grono podrnych; rysy jego w pierwszej chwili wyraay obaw, ale uspokoi si rycho na widok lady Glenarvan. - Czy rozumiesz po angielsku? - spytaa moda kobieta. - Rozumiem i mwi - odpowiedzia chopiecanglelszczyzn do dobr, cho mocno akcentowan; mwi jak Francuzi, uywajcy jzyka trzech Krlestw zjednoczonych. - Jak si nazywasz? - spytaa lady Helena. - Tolin - odpowiedzia may krajowiec. - Ach, Toline! - zawoa Paganel. - Jeli si nie myl, to ten wyraz w jzyku australijskim znaczy "kora drzewa". Tolin potwierdzi skinieniem gowy i zwrci swe oczy na podrne kobiety. - Skd przybywasz, mj przyjacielu? - pytaa dalej lady HeIena. - Z Melbourne, drog elazn Sandhurst. - Czy bye w tym pocigu, ktry z szyn wyskoczy na mocie Camden? - spyta Glenarwan. - Tak jest, panie - odpowiedzia Tolin - lecz Bg biblijny mnie ocali. - Sam podrowae? - Sam. Wielebny Paxton powierzy mnie opiece Jeffries Smitha, ale ten zgin w owym wypadku. - A na pocigu nie znae nikogo? - Nikogo panie, lecz Bg czuwa nad dziemi i nigdy ich nie opuszcza. Tolin mwi to wszystko gosem sodkim, serce przenikajcym. Gdy wspomina o Bogu, gos jego powania, oczy mu si rozpromieniay i czu byo cay zapa religijny, przejmujcy t mod dusz. Ten entuzjazm religijny w tak modym wieku atwo byo zrozumie: dzieci to ochrzczone byo przez misjonarzy angielskich i wychowane przez nich w surowych zasadach religji metodystw. Jego spokojne odpowiedzi, postawa przyzwoita i ciemny strj ju mu daway min bardzo powan i przepowiaday w nim przysz Wielebno. Lady Helena wypytywaa go, dlaczego oddali si z Camde Bridge i dokd dy przez te puste okolice? - Wracam do mego pokolenia w Lachlan - odpowiedzia. - Pragn odwiedzi m rodzin. - Twoi rodzice s Australijczycy? - spyta John Mangles. - Australijczycy z Lachlan - odrzek Tolin. - Czy masz ojca i matk? - rzek Robert. - Tak jest, mj bracie - odpowiedzia Tolin, podajc rk modemu Grantowi, bardzo zadowolonemu z tego tytuu brata; ucisn on szczerze maego krajowca i nie potrzeba byo wicej, aby zrobi z nichprzyjaci. Podrni, mocno zainteresowani odpowiedziami dzikiego malca, usiedli naokoo drzewa i suchali go z zajciem. Ju soce przechylao si poza wielkie drzewa; poniewa miejsce bardzo byo odpowiednie do spoczynku, a nie szo o to, aby przed noc zrobi kilka mil wicej, Glenarvan przeto poleci przygotowa wszystko do obozowiska. Ayrton wyprzg woy, spta je przy pomocy innych i puci na pastwisko. Rozbito namiot. Olbinettprzysposobi wieczerz, w ktrej i Tolin wzi udzia, podroywszy si cokolwiek, cho by bardzo godny. Cae towarzystwo zasiado do stou - dwaj chopcy, rozumie si, przy sobie. Robert wybiera najlepsze kski dla swego nowego towarzysza, a Tolin przyjmowa je z niemiaoci, dodajc nowego wdziku jego ujmujcej postawie. Rozmowa tymczasem nie ustawaa. Kady zajmowa si chopczyn, kady go rozpytywa o jego historj. Bya to historja bardzo prosta. Przeszo jego bya taka sama, jak wszystkich biednych krajowcw, ktrych pokolenia, ssiadujce z osadami europejskiemi, od dziecistwa powierzaj swe dzieci opiece towarzystw miosiernych. Australijczycy s obyczajw agodnych. Do ludzi, nachodzcych ich terytoria, nie ywi oni w duszy tej dzikiej nienawici, jaka charakteryzuje mieszkacw Nowej Zelandii i niektre ludyAustralii Pnocnej. Zwiedzaj oni wielkie miasta, jak: Adelajd, Sydney, Melbourne; przybywaj tam prawie nadzy, dla wyprzedania drobnych przedmiotw swego przemysu, to jest narzdzi i sprztw myliwskich i owieckich a niektrzy naczelnicy pokole, przez oszczdno zapewne, zostawiaj swe dzieci, aby korzystay z dobrodziejstwa edukacji angielskiej. Tak wanie uczynili i rodzice maego Tolin, prawdziwi dzicy z Lachlan, rozlegejprowincji, lecej poza rzek Murray. Przez cae pi lat swego pobytu w Melbourne dzieci nie widziao nikogo ze swoich, a jednak niezatarte uczucie miocirodzinnej yo w jego sercu. I w tej oto chwili dzieciak tak mody puci si w podr przez pustynie jedynie dlatego, aby ujrze swoje pokolenie, rozpdzone ju moe, lub rodzin, zdziesitkowan. - A gdy zobaczysz twoich rodzicw, to znowu powrcisz do Melbourne, moje dzieci? - pyta lady Glenarvan. - Tak, pani - odpowiedzia Tolin, patrzc na mod kobiet z wyrazem czuoci. - I co zamylasz robi w przyszoci? - Chc braci moich uwolni z ndzy i niewiadomoci, w jakiej yj. Chc ich uczy, doprowadzi do poznania i miowaniaBoga! Chc by misjonarzem! Wyrazy te, wyrzucone wawo przez chopca omioletniego, mogyby miech obudzi w czowieku lekkomylnym; lecz powani Szkoci zrozumieli je i uszanowali, podziwiajc religijny zapa i mstwo tego modego apostoa, ju gotowego do walki. Paganel czu si wzruszonym do gbi duszy i uczu prawdziw sympatj dla tego maego krajowca. Wprawdzie a do tej chwili nie podoba mu si ten dziki w sukniach europejskich, bo nie poto przyby do Australii, aby oglda Australijczyka w surducie; wolaby go ujrze utatuowanego. Ten strj "przyzwoity" miesza jego pojcia. Lecz syszc chopca, mwicego z takim zapaem, pogodzi si z nim i z zachwytem go sucha, a koniec tej rozmowy doresztyudobrucha uczonego geografa i stanowczo zrobi go przyjacielem maego Australijczyka. Na zapytanie lady Heleny, Tolin odpowiedzia, e pobiera nauki w szkole normalnej w Melbourne, bdcej pod kierunkiem wielebnego Paxtona. - I czeg ci ucz w tej szkole? - pytaa znowu lady Helena. - Biblji, matematyki, geografji... - Ach, geografji! - zawoa Paganel, dotknity w sab stron. - Tak jest, panie - odrzek Tolin - a nawetprzed wakacjami styczniowemi otrzymaempierwsz z geografji nagrod. - Otrzymae nagrod z geografji, mj chopcze? - Oto jest, panie - odrzek Tolin, wydobywajc ksik z kieszeni. Bya to Biblja formatu in 32, adnie oprawna. Na pierwszej karcie po okadce wypisane byy nastpujce wyrazy: "Szkoanormalna w Melbourne. Pierwsza nagroda za geografj dla Tolin z Lachlan". Paganel nie posiada si z radoci. Australijczyk mocny w geografji - to go rozczulao; ucaowa maego Tolin w oba policzki, tak wanie, jakby to by uczyni sam wielebny Paxton przy rozdawaniu nagrd. Paganel jednak powinien by wiedzie, e wypadki takie nie s rzadkoci w szkoach australijskich. Modzi dzicy okazuj bardzo wiele zdolnocido umiejtnoci geograficznych i ucz si ich chtnie, a zato bardzo s tpi i niechtni do rachunkw. Tolin nie mg zrozumie tych nagych uciskw mdrca. Lady Helena musiaa mu wytumaczy, e Paganel by sawnym geografem i znakomitym w razie potrzeby profesorem. - Profesorem geografji! - rzek zdziwiony nieco i uradowany zarazem chopczyna. - Och, panie, zapytaje mnie o co! - Zapyta ci, mj chopcze - mwi Paganel prdko - a i owszem, i owszem. Chciaem to ju uczyni bez twego dania. Rad jestem nawet, e si dowiem, jak te to ucz geografji w szkole normalnej w Melbourne. - I e si czego moe naucz - doda Mac Nabbs z figlarnym umiechem. - Naucz si, ja?.. sekretarz francuskiego Towarzystwa Geograficznego?.. Potem poprawiajc okulary na nosie i prostujc si z powag, jak przystao na profesora, rozpocz egzamin. - Uczniu Tolin - rzek on - powsta! Poniewa Tolin sta, nie mg ju przeto speni rozkazu, czeka wic tylko ze skromn mink na zapytanie geografa. - Uczniu Tolin - mwi dalej Paganel - wylicz mi pi czci wiata. - Oceanja, Azja, Afryka, Ameryka i Europa -odpowiedzia Tolin. - Wybornie. Mwmy najprzd o Oceanji, poniewa w niej przebywamy obecnie. Jaki jest jej gwny podzia? - Oceanja dzieli si na Polinezj, Malezj, Mikronezj i Megalezj. Gwne wyspy s: Australia, naleca do Anglikw; Nowa, Zelandia, naleca do Anglikw; Tasmania, naleca do Anglikw; wyspy: Chatham, Auckland, Macquarie, Kermadec, Makin, Maraki i t. d., ktre nale do Anglikw. - Dobrze - mwi Paganel - lecz nowa Kaledonja, wyspy Sandwich, Mendana, Pomotu? - S to wyspy pod protektoratem Wielkiej Brytanii. - Jakto pod protektoratem Wielkiej Brytanii?- wrzasn Paganel. - Ale zdaje mi si, e przeciwnie, Francja... - Francja? - rzek chopczyna zdziwiony. - Ot - mwi Paganel - widzicie, czego to uczy szkoa normalna w Melbourne. - Tak jest, panie, tego nas uczy profesor, a czy tak nie jest? - I owszem, i owszem! Wybornie - odpowiedzia Paganel. - Caa Oceanja naleydo Anglikw! Zgoda na to! Idmy dalej. Paganel nap zmieszany, nap zdziwiony, mieszn mia troch min, co majora cieszyo niezmiernie. - Przejdziemy teraz do Azji - rzek geograf. - Azja - odpowiedzia Tolin - kraj bardzo rozlegy. Stolica Kalkuta. Miasta gwniejsze: Bombay, Madras, Kalkuta, Aden, Malakka, Singapur, Pegu, Kolombo; wyspy: Lakedywskie, Maldywskie, Chagos etc. etc., nale do Anglikw. - Dobrze, dobrze, uczniu Tolin! A teraz Afryka? - Afryka obejmuje dwie gwne kolonje, mianowicie kolonj Cap ze stolic Cape-town, i na zachd posiadoci angielskie z miastem gwnem Sierra Leone.- Doskonale, wybornie! - powtarza Paganel,zaczynajc si ju oswaja z t geografj angielsko-fantastyczn, tak przedziwnie wykadan! - Algier, Maroko, Egipt... rozumie si, wykrelone byy z atlasu brytaskiego. Bardzobym rad by teraz usysze co o Ameryce. - Dzieli si ona - odpowiedzia Tolin - na Ameryk Pnocn i Poudniow. Pierwsza naley do Anglikw z powodu Kanady, Nowego Brunwiku, Nowej Szkocji i StanwZjednoczonych, pozostajcych pod zarzdem gubernatora Johnsona. - Gubernatora Johnsona - zawoa Paganel -nastpcy wielkiego i zacnego Lincolna, ktrego zamordowa szalony fanatyk niewolnictwa! Wybornie! Ju nie mona lepiej. - Ameryka za Poudniowa z Guyan, Malwinami, archipelagiem Shetland, Georgja,Jamajka, Trinidad i t. d. naley take do Anglikw! - Z pewnoci nie ja si o to sprzecza bd. Ale mj kochany Tolin, chciabym te usysze twe zdanie, albo raczej zdanie twoich profesorw, o Europie. - O Europie? - odrzek Tolin, nie rozumiejc bynajmniej, co tak wzruszao geografa. - Tak, o Europie! Do kogo naley Europa? - Ale Europa naley do Anglikw - odpowiedziao dzieci z zupenem przekonaniem. - Domylaem si tego - rzek Paganel. - Jednake radbym wiedzie, w jaki to sposb. - Z powodu Anglii, Szkocji, Irlandji, Malty, wysp Jersey i Guernesey, wysp Joskich, Hebrydw, Szetlandzkich, Orkadzkich... - Dobrze, dobrze, Tolin! - Ale s i inne pastwa, o ktrych nic nie wspominasz, mj chopcze. - Jakie to, panie? - zapytao dzieci, bynajmniej nie zmieszane. - Hiszpanja, Rosja, Austrja, Prusy, Francja.- To s prowincje, a nie pastwa - odpowiedzia Tolin. - Czy tak? - zawrzasn Paganel, zrywajc z oczu okulary. - Tak, Hiszpanja, ze stolic Gibraltar. - Wybornie! Pysznie! Doskonale! A Francja? Francja na Boga, bo ja jestem Francuzem i pragnbym te wiedzie, do kogo nale. - Francja - spokojnie odpowiedzia Tolin - jest to prowincja angielska, a gwnem jej miastem jest Calais. - Calais! - krzykn Paganel. - Sdzisz wic,e Calais naley take do Anglii? - Bezwtpienia! - I e ono jest gwnem miastem Francji? - Tak jest, panie, i tam wanie jest rezydencja gubernatora, lorda Napoleona!...Na te ostatnie sowa, Paganel wybuchn miechem. Tolin nic nie rozumia. Pytano go, odpowiada, jak mg najlepiej. Nie domyla si nawet, aby kto mg i mia zaprzeczy temu, co mwi; nie zmiesza si przeto ani troch i czeka z powag na rozwizanie niezrozumiaego sobie wybuchu. - Widzisz - rzek nareszcie major do Paganela - nie mwiem ci, e ucze Tolin moe ci czego nauczy? - I miae suszno, kochany majorze - odpowiedzia geograf. - Ach, ot to tak ucz geografji w Melbourne! Doskonale si urzdzaj ci panowie profesorowie szkoy normalnej. Europa, Azja, Afryka, Ameryka, Oceanja, wiat cay nareszcie, wszystko naley do Anglikw. Teraz pojmuj, e krajowcy tak nauczeni poddaj si z tak atwoci. Suchajno, Tolin, powiedz mi, czy i ksiyc jest take angielski? - Bdzie nim - powanie odpowiedzia modykrajowiec. Paganel zerwa si z miejsca, nie mg juduej usiedzie. Potrzebowa umia si dowoli, odskoczy wic na jak staj od namiotu. Glenarvan tymczasem wynalaz w swej podrnej bjbljoteczce ksieczk, p. t. "Rys geografji" Samuela Richardsona, dzieko bardzo w Anglii cenione i lepiej poinformowane, ni profesorowie szkoy normalnej w Melbourne. - Masz, moje dzieci - rzek on do Tolin - we i zachowaj t ksik. Bdne s twojewyobraenia i pojcia geograficzne, trzeba je sprostowa podug tej ksiki, ktr ci ofiaruj na pamjtk naszego spotkania. Tolin przyj ksik, nic nie mwic; obejrza j uwanie, trzsc gow z niedowierzaniem, i nie mg si zdecydowana schowanie jej do kieszeni. Noc si zrobia nadobre. Byo ju po szca zarysowany. Mac caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP='c(Ac(-!c(/c(>(dziesitej, wypadao pomyle o spoczynku,aby nazajutrz wsta bardzo wczenie. Robert ofiarowa swemu przyjacielowi Tolin poow swego posania, ktre chopczyna przyj z wdzicznoci. Wkrtce potem, lady Helena i Maria Grant odeszy do swego mieszkania na wozie, a podrni legli pod namiotem; gony, nieustanny miech Paganela dugo jeszcze miesza si z agodnym i cichym piewem srok dzikich. Lecz nazajutrz, gdy o szstej godzinie z rana promie soneczny obudzi picych podrnikw, naprno szukali chopca australijskiego; Tolin znik. Czy chcia co prdzej dosta si do prowincji Lachlan? Czy go obrazi miech Paganela? Niewiadomo. Tylko po przebudzeniu si lady Helena znalaza na swej piersi wiey bukiet z kwiatkw mimozy, a Paganel w kieszeni swej: "Geografj" Samuela Richardsona. XL. KOPALNIE GRY ALEKSANDRA W roku 1844 sir Roderick Impey Murchison,pniejszy prezes Krlewskiego Towarzystwa Geograficznego w Londynie, zauway, przez badanie ich formacji, wielkie podobiestwo acucha gr Uralskich z pasmem gr australijskich, cigncem si z pnocy na poudnie, wpobliu poudniowego wybrzea. e za acuch Uralski jest zotodajny, przeto uczony geolog przypuszcza, e drogi ten kruszec znajdowa si musi i w acuchu gr australijskich. I rzeczywicie, we dwa lata potem przysano mu kilka kawakw zota z Nowej Walji Poudniowej, co spowodowao emigracj znacznej liczby robotnikw z Kornwalji do zotodajnych okolic Nowej Holandji. Niejaki Franciszek Dutton znalaz pierwsze patki zota w Australii Poudniowej, a pp. Forbes i Smyth odkryli pierwsze placery w Nowej Walji. Za przykadem pierwszych emigrantw napywa poczli grnicy ze wszystkich czci wiata. Jednake dopiero 3-go kwietnia 1851 r. Hargraves znalaz bardzo bogate pokady zota i zaproponowa gubernatorowi osady Sydney, e mu je wskae za skromnem wynagrodzeniem piciuset funtw szterlingw. Gubernator nie przyj tej propozycji, ale wiadomo o odkryciu rozesza si zaraz. Poszukiwacze zwrcili si ku Summerhill i Lenis Pond. Powstao miasto Ophir, ktre wprzyszoci usprawiedliwio sw nazw biblijn przez bogat eksploatacj zota. A dotd cicho byo w prowincji Wiktorja; ona to jednak obfitoci swych pokadw miaa przewyszy wszystkie inne. I rzeczywicie, w killka miesicy potem, w sierpniu 1851 r., znaleziono tam pierwsze bryki, a wkrtce ju w czterech okrgachrozpoczto eksploatacj na wielk skal. Okrgi, w mowie bdce, byy: Ballarat, Ovens, Bendigo i gra Aleksandra - wszystkie bardzo bogate. Lecz nad rzek Ovens obfito wd utrudniaa roboty; w Ballarat nierwno rozrzucone yy zota zawodziy czsto nadzieje poszukiwaczy; wBendigo grunt by niedogodny do pracy; tylko wic okrg gry Aleksandra posiada wszystkie przyjazne warunki, a cena zota,stamtd wydobywanego, dosza do wyszejni gdziekolwiek cyfry: 1441 frankw za funt. Do tego to miejsca, ktre byo wiadkiem tylu ruin majtkowych, lub fortun cakiem niespodziewanych, doszli, dc wzdu trzydziestego sidmego rwnolenika, podrni, szukajcy kapitana Granta. Dnia 31 grudnia, po caodnjowym pochodzie po gruncie nierwnym i utrudzajcym konie i woy, wieczorem spostrzeono zaokrglone wierzchoki gry Aleksandra. Rozoono si obozem w ciasnym wwozie tego maego acucha. Konie i woy sptane szukay sobie paszy pomidzy stosami kwarcu. Nie by to jeszcze pas kopalni eksploatowanych i dopiero nazajutrz, to jest w pierwszym dniu roku 1866, wz podrny wtoczy si na drogi tej bogatej okolicy. Paganel i jego towarzysze zachwyceni byli widokiem tej synnej gry, zwanej Geboor w jzyku australijskim. Tam rzucia si caa horda awanturnikw, zodziei i uczciwych ludzi; to jest takich, ktrzy wieszaj i ktrych wieszaj. Na pierwsz wie o tem wielkiem odkryciu, w zotym roku 1851, wszystko, co yo, opuszczao swe siedziby; miasta stay oprnione, roleodogiem legy, okrty nie miay marynarzy na obsugi. Gorczka zota staa si zaraliw, jak duma. Ilu to na ni umaro takich, ktrzy sdzili, e ju w rku trzymaj fortun! Natura, jak powiadaj, hojnie rozsiaa miljony na przeszo dwudziestu piciu stopniach szerokoci tej cudownej Australii. niwiarzebiegli po to niwo. By kopaczem (digger) stao si najpodaszym stanem i, jakolwiek wielu upado pod brzemieniem pracy bezowocnej, zato niejeden zbogaci si jednem zagbieniem rydla. Zapomniano o niepowodzeniach, sawiono pomylne wypadki. Te wybryki losu znalazy echo we wszystkich piciu czciach wiata. Wkrtce tumy chciwcw ze wszystkich klas spoeczestwa napyny do Australii,tak, e w cigu ostatnich czterech miesicy1852 r. w samem Melbourne znajdowao sipidziesit cztery tysice wychodcw. To caa armja, ale armja bez wodza i bez karnoci, armja rozzuchwalona zwycistwem jeszcze nieodniesionem; sowem, pidziesit cztery tysice rabusiw najszkodliwszego rodzaju. Podczas tych pierwszych lat szalonego upojenia straszny by tam niead; jednakeAnglicy przy swej zwykej energji potrafili opanowa pooenie. Policjanci i andarmi krajowi przywrcili ad i zabezpieczyli ludziuczciwych od zodziei; dlatego te Glenarvan nie znalaz ju scen gwatownych z 1852 r. Trzynacie lat upyno od tej epoki; eksploatacja gruntw zotodajnych odbywaa si metodycznie, wedug zasad surowej organizacji. Ju te wyczerpay si pczkarnie, bo, ekorzystano ze skarbw przez natur nagromadzonych, najlepszym dowodem jest to, e od 1852 do 1858, to jest w cigu lat szeciu, grnicy wydobyli z gruntw prowincji Wiktorji szedziesit trzy miljony, sto siedem tysicy, czterysta siedemdziesit osiem funtw szterlingw, czyli przeszo ptora miljarda frankw (1,577,686,950 fr.). Emigracja zatem znacznie si zmniejszya, wychodcy bowiem rzucali si na grunty jeszcze nie tknite. Dlatego te "gold-fields" (zote pola), wieo odkryte w Otago i w Marlborough w Nowej Zelandii, dotd s nawskro dziurawione przez tysice termitw dwunonych i bezpirych24. Okoo godziny jedenastej podrni przybyli do rodkowego punktu eksploatacji. Tam wznosio si prawdziwe miasto z warsztatami, domami bankowemi, kocioami, koszarami, redakcjami gazet, hotelami, willami i t. d. Niczego tam nie brakowao; by nawet teatr bardzo uczszczany, w ktrym miejsce kosztowaodziesi szylingw. Grywano w nim z wielkiem powodzeniem sztuk pod tytuem: "Franciszek Obadiah, czyli szczliwy kopacz". Bohater w kocu sztuki rozpaczliwe zagbia po raz ostatni rydel w ziemi i wydobywa z niej "nugget", to jest bry zota rodzimego, wagi nieprawdopodobnej. Glenarvan ciekawy by zwiedzi obszar eksploatowany, kaza wic, aby wz szed naprzd pod opiek Ayrtona i Mulradyego. Mia zamiar poczy si z nimi za kilka godzin. Przewodnikiem i ciceronem wycieczki by, jak si atwo domyle, uczony Jakub Paganel. Za jego to rad skierowano si ku bankowi. Ulice byy szerokie, brukowane i starannie polewane wod. Oko na kadym kroku spotykao olbrzymie afisze: Golden Compagny (limited), Digger's General Office,Nuggets Union i t. d. Stowarzyszenie rk i kapitaw zastpio czynno pojedycz grnika. Ze wszech stron sysze si dawa turkot pczkar, lub maszyn, rozbijajcych kwarc drogocenny. Poza budynkami mieszkalnemi rozcigay si"placers", to jest obszerne przestrzenie ziemi eksploatowanej. Tam pracowali grnicy na rachunek kompanji, ktra dobrzeich wynagradzaa. Trudno byo zliczy wszystkie otwory, przez nich wykopane; caa przestrze ziemi wygldaa, jak jednowielkie rzeszoto. elazo rydlw i opat, lnice na socu, rzucao blask ywy. Pomidzy robotnikami znale byo mona typy wszystkich narodowoci; ludzie ci godzili si jednak z sob i speniali swj obowizek milczco, jako ludzie patni. - Nie sdcie jednak - mwi Paganel do swych towarzyszw - aby na ziemi australijskiej nie byo ju wcale tych rozgorczkowanych poszukiwaczw, dobijajcych si gwatem fortuny w niepewnej grze kopal. Wiem, e wielu z nich wynajmuje si kompanji i nie mog inaczej, bo wszystkie grunty zotodajne sprzedane s lub wydzierawione przez rzd. Lecz i dla tego, kto nic nie ma, kto ani naj, ani kupi nie moe, temu pozostaje jeszcze szansa zbogacenia si bez kosztu. - A to jak? - zapytaa lady Helena. - Tak - odpowiedzia Paganel - e i my nawet, nie majcy najmniejszego prawa do tych gruntw, moglibymy zbogaci si przyszczciu. - Ale jakim sposobem? - rzek major. - Przez jumping. - C to jest ten jumping? - pyta dalej major. - Jest to rodzaj zmowy midzy grnikami, ktra czsto sprowadza gwaty i nieporzdki, jakich wadze nie potrafiy nigdy przytumi. - Ale do licha, Paganelu - zawoa Mac Nabbs - naduywasz naszej cierpIiwoci! - Ju, ju kochany majorze, przystpuj dowyjanienia. Przyjte jest, e wszelki grunt, w obrbie eksploatacji lecy, na ktrym nie pracowano w cigu dwudziestu czterech godzin (wyjwszy wielkie wita),przechodzi na wasno publiczn. Ktokolwiek go obejmie, ma prawo kopa na nim i zbogaci si, jeli mu niebo przyjdzie z pomoc. Tak, tak, mj chopcze - mwi dalej, zwracajc sl do Roberta - staraj siznale jeden z takich otworw i prbuj szczcia. - Panie Paganel - rzeka Maria Grant - nie nasuwaj pan memu bratu podobnych myli. - artuj, kochana miss - odpowiedzia Paganel - i Robert wie o tem dobrze. On grnikiem! Nigdy! Kopa ziemi, ora, uprawia, aby j potem zasia i doczeka si niwa, to rozumiem. Ale grzeba w ziemi jak kret, aby w niej znale troch zota... to smutne rzemioso i, aby si go chwyci, trzeba by od Boga i ludzi chyba opuszczonym. Zwiedziwszy gwne kopalnie i zbadawszy grunt, zoony z kwarcu, szystu glinianego i piasku, podrni zbliyli si do banku. By to obszerny budynek, na ktrego szczycie powiewaa flaga narodowa. Lord Glenarvan dozna uprzejmego przyjcia ze strony gwnego inspektora zakadw. Tam to przedsibiorcy za pokwitowaniem skadaj zoto, wydobyte z ona ziemi. Miny ju te czasy, kiedy pierwszych grnikw wyzyskiwali kupcy kolonji, nabywajc od nich po pidziesit trzy szylingi uncj zota, a odprzedajc j w Melbourne po szedziesit pi. Wprawdziekupiec ryzykowa wiele, bo niezawsze eskorta nawet zdoaa doprowadzi transport do miejsca przeznaczenia, wobecrozbjnikw i rabunkw, praktykujcych sina wszystkich drogach. Pokazano gociom ciekawe i rzadkie bryki zota, a inspektor udzieli im zajmujcych szczegw o rnych sposobach wydobywania tego kruszcu. Znajduje si on zwykle pod dwoma postaciami: albo jako zoto rodzime, albo te jak zoto w rudzie. Jako minera bywa ono pomieszane z ziemiami napywowemi, lub te zawarte w rudzie kwarcowej. Sposb wydobywania go musi zastosowany by do natury gruntu; kopie si je na powierzchni, lub te w gbi ziemi. Zoto rodzime spoczywa w gbi potokw, w dolinach i wwozach, uoone odpowiednio od miszoci; najprzd ziarnka, potem blaszki, a nareszcie patki. Zoto w rudzie, ktra ulega rozkadowi wskutek wpyww atmosferycznych, skupione jest w miejscach, ktre grnicy nazywaj "kieszeniami", i nieraz si zdarza, i jedna taka "kiesze" odrazu zbogaca szczliwego poszukiwacza. W kopalniach gry Aleksandra zoto znajduje si gwnie w warstwach gliniastych i w przerwach midzy skaami upku. Tam to jest gwne gniazdo bry zota i niejeden ju grnik zdoby tam fortun ogromn. Gocie, obejrzawszy rne okazy zota, zwiedzili muzeum mineralogiczne banku. Widzieli poklasyfikowane i ponazywane wszystkie mineray, z jakich si skada grunt australijski. Zoto nie jest jedynem jego bogactwem i bez przesady monaby Australi nazwa obszern skrzyni, w ktrej natura zoya cenne swe klejnoty. W szafach poukadane byszczay topazy biae, wspzawodniczce z topazami brazylijskiemi - granaty, rubiny, gatunek licznej zielonej krzemionki, rubiny bladawe, rubiny spinele szkaratne i ich odmiana rowa nadzwyczajnej piknoci; szafiry jasno i ciemno-bkitne, rwnie rzadkie i poszukiwane, jak szafiry tybetaskie i malabarskie, wreszcie may krysztalik diamentu, znaleziony na brzegachrzeki Turon. Niczego nie brako w tej wietnej kolekcji drogich kamieni, a po zoto do oprawienia ich niedaleko trzeba byo chodzi, gdyby kto chcia mie je zupenie do ubrania gotowe. Podzikowawszy inspektorowi za jego uprzejmo, wrcono jeszcze do placerw. Paganel, jakkolwiek nie troszczy si o dobra doczesne, na kadym jednak kroku zagbia wzrok badawczy w ten grunt tak bogaty. Nie mg si powstrzyma od tego,pomimo cigych artw swych towarzyszy.Co chwila schyla si, podnosi kamyczek, kawaek rudy, odamek kwarcu i oglda jeuwanie, a potem odrzuca na bok ze wzgard. - Kochany Paganelu - pyta major z umiechem - czy ci co zgino? - Zapewne - odpar Paganel - zawsze si traci to, czego si nie znalazo w tej krainie zota i drogich kamieni. Sam nie wiem dlaczego, ale radbym std wynie jak bryk, wac kilka uncyj, albo i ze dwadziecia funtw, nie wicej. - I cby z ni zrobi, mj zacny przyjacielu? - pyta ciekawie Glenarvan. - Och, wiedziabym co zrobi - odpowiedzia Paganel. - Ofiarowabym j memu krajowi. Zoybym j w Banku Francuskim... - Ktryby j przyj? - Zapewne, za pokwitowaniem w formie obligacyj kolejowych. Winszowano Paganelowi dowcipnego sposobuofiarowania bryki zota "swemu krajowi" - a lady Helena yczya mu z duszy, aby znalaz najwiksz w wiecie bry zota rodzimego. Tak artujc, podrni przebiegli wiksz cz gruntw eksploatowanych. Wszdzie robota odbywaa si regularnie, mechanicznie, ale bez oywienia. Po dwugodzinnej przechadzce, Paganel natrafi na ober bardzo porzdn, gdzie zaproponowa wypoczynek a do nadejcia wozu. Lady Hlelena przystaa na to, a poniewa wypadao zada czego w obery, Paganel prosi o podanie jakiego trunku krajowego. Podano dla kadej osoby jeden "nobler", czyli poprostu grog, ale grog odwrotnie przygotowany, bo zamiast kieliszka wdki do duej szklanki wody, nalewaj tu kieliszek wody do ogromnej szklanicy wdki, sodz to i pij. Byo to troch zanadto po australijsku i z wielkiem zdziwieniem oberystki nobler, ochrzczony spor karafk wody, zmieni si na grog wielkobrytaski. Rozmawiano nastpnie o kopalniach i grnikach, jako o rzeczy wieo w pamici wszystkich bdcej. Paganel, bardzo zadowolony ze wszystkiego, co widzia, owiadczy jednak, e musiao to by o wiele ciekawsze dawniej, w pierwszych latach eksploatacji gry Aleksandra. - Ziemia - mwi on - bya wtedy nawskroprzeszyta dziurami i zalana legjonami mrwek pracownic, ale jakich mrwek! Wszyscy emigranci byli roznamitnieni, ale nieogldni na jutro. Zotko pyno jak szalone: przepijano je lub przegrywano, a ta obera, w ktrej si znajdujemy, bya "piekem", jak mwiono nawczas. Za kadem prawie rzuceniem kostki z jednej strony, nastpowao z drugiej uderzenie noem. Policja nic poradzi nie moga i nieraz gubernator kolonji musia wyrusza z wojskiem regularnem przeciw tej zgrai zbuntowanych grnikw. Jednake zdoa ich uspokoi; na kadego eksploatujcego naoy podatek konsensowy, ktry wybiera nie bez trudnoci. Pomimo to nieporzdki byy tu daleko mniejsze, ni w Kalifornji. - Wic kady, kto chce, moe by grnikiem? - zapytaa lady Helena. - Tak jest, pani. Nie trzeba na to posiada stopnia uniwersyteckiego. Do jest mie silne rce. Awanturnicy, gnani ndz, przybywali do kopal przewanie bez grosza, bogatsi z rydlem, ubosi z noem, a kady z wciekoci i gorczk zysku. Ciekawy by zaiste widok tych ziem zotodajnych! Grunt pokryty by namiotami,chatkami, lepiankami, barakami z ziemi, desek lub chrstu, w pord ktrych panowa namiot gubernatora, ozdobiony flag brytyjsk i namioty jego agentw z grubego ptna niebieskiego, a dalej budy po szca zarysowany. Mac caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc(^"(c)"c)1 `)wekslarzy, handlarzy zota, oraz przemysowcw, frymarczcych w najrozmaitszy sposb i spekulujcych na to nagromadzenie bogactw i ndzy. Ci ostatni bogacili si na pewno. Trzeba byo widzie tych kopaczw z dugiemi brodami, w czerwonych wenianych koszulach, yjcych w bocie i wodzie. Powietrze napenia bezustanny stuk rydlw i wyziewy smrodliwe, pochodzce ze szkieletw zwierzt gnijcych na gruncie. Kurzawa duszca, jakby mg obwijaa tych nieszczliwych, dostarczajc mierci kontyngens niemay; w klimacie mniej zdrowym tyfus zdziesitkowaby niezawodnie to ogromne zbiorowisko ludzkie. I gdyby to cho powiodo si wszystkim tym awanturnikom! Ale przeciwnie; miao liczy mona, e na jednego zbogaconego grnika stu, dwustu nawet moe umaro z ndzy i rozpaczy. - Czy mgby nam powiedzie, Paganelu - zapyta lord Glenarvan - jak postpowano przy wydobywaniu zota? - Nic prostszego - odpowiedzia geograf. - Pierwsi poszukiwacze wydobywali zoto z piasku, jak to jeszcze dotd praktykuje si w niektrych czciach gr Seweskich we Francji. Dzi kopanje postpuj inaczej: id wprost do rda samego, do yy dajcej blaszki, patki i bryki. Tamci poprzestawalina myciu pia zotego. Kopali ziemi, wybierali warstwy, jak im si zdawao, produkcyjne, i zlewali je wod dla oddzielenia drogiego kruszcu. My to odbywao si zapomoc narzdzia pochodzcego z Ameryki, zwanego "craddle" czyli kolebka. Bya to skrzynia dugoci piciu st jakby rodzaj trumny otwartej i podzielonej na dwie przegrody. Wpierwszej umieszczone byo rzeszoto, pod ktrem znajdoway inne, o drobniejszych dziurkach; druga przegroda bya zwona spodniej swej czci. Kadziono piasek na rzeszoto w jednym kocu, nalewano na niego wod i poruszano rk, albo raczej koysano przyrzd. Kamienie pozostaway w pierwszem rzeszocie, kruszec i piasek drobny w nastpnych, odpowiednio do swej wielkoci, a ziemia rozpuszczona uchodzia spodem wraz z wod. Takiej maszyny uywano powszechnie. - Ale trzeba j byo posiada - wtrci John Mangles. - Kupowano j od grnikw zbogaconych lubzrujnowanych stosownie do okolicznoci - odpowiedzia Paganel - albo zupenie bez niej si obchodzono. - A czeme j zastpowano? - spytaa Maria Grant. - Misk, kochana panno Marjo, prost misk elazn; czyszczono ziemi, jak si czyci zboe; tylko e zamiast ziarn pszenicy zbierano niekiedy ziarnka zota. Wpierwszym roku, tym sposobem i bez innychkosztw, niejeden grnik dorobi si fortuny. Widzicie kochani przyjaciele, e byy to dobre czasy, chocia para butw kosztowaa sto pidziesit frankw, a dziesi szylingw pacono za szklank limonjady! Najpierw przybywajcy zawsze dobrze wychodz. Zota bya wszdzie obfito wielka na powierzchni ziemi; strumienie pyny w oyskach, usianych tym kruszcem; znajdowano zoto nawet na ulicach w Melbourne; do brukowania ulic uywano piasku zotego. W cigu niespena miesica, bo od 26 stycznia do 24 lutego 1852 r., pod eskort rzdow przywieziono z gry Aleksandra do Melbourne zota za osiem miljonw dwiecie trzydzieci osiem tysicy siedemset pidziesit frankw, co rednio wynosi sto szedziesit cztery tysice siedemset dwadziecia pi frankwdziennie! - Czy te zdarzao si, e zrobiono wielkie odrazu majtki? - zapytaa lady Helena. - Kilka nawet byo takich wypadkw. - A wiesz o nich? - rzek Glenarvan. - Dlaczego nie? - odpowiedzia Paganel. - W roku 18 w okrgu Ballarat, znaleziono bryzota, wac piset siedemdziesit trzy uncje; drug w Gippsland, wac siedemset omdziesit dwie uncje; a w 1861r. sztabk, zawierajc osiemset trzydzieci cztery uncje zota. Nakoniec znowu w Ballarat pewien grnik znalaz bry wac 130 funtw, co liczc po 1722 franki za funt, wyniesie dwiecie dwadziecia trzy tysice osiemset szedziesit frankw. Przyznacie pastwo, e pikne to uderzenie rydla, ktre przynosi jedenacie tysicy frankw rocznego dochodu. - A w jakim stosunku wzrosa produkcja zota od chwili odkrycia kopal? - zapyta John Mangles. - W ogromnym stosunku, kochany kapitanie;na pocztku tego wieku produkcja ta wynosia czterdzieci siedem miljonw rocznie, a obecnie, wliczajc w to i produkcj kopal europejskich, azjatyckich i amerykaskich, oceniaj j na dziewisetmiljonw, czyli prawie miljard. - Tak wic, panie Paganel - rzek mody Robert - tu w tem miejscu, pod naszemi stopami, moe si znajduje wielka ilo zota. - Tak jest, mj chopcze, po miljonach stpamy; ale poniewa depcemy miljony, przeto pogardzamy niemi. - Australia przeto jest krajem uprzywilejowanym. - Nie, Robercie - odpowiedzia geograf. - Krainy zotodajne nie s bynajmniej uprzywilejowane; rodzi si w nich ludno prniacza, a nigdy rasa silna i pracowita. Dowodem tego najlepszym Brazylia, Meksyk,Kalifornja, Australia. Krainami bogosawionemi nazwa mona ziemie, wydajce nie zoto, lecz elazo! XLI. AUSTRALIAN AND NEW ZEALAND GAZETTE Dnia 2-go stycznia podrni o wschodzie soca przekroczyli granic okolic zotodajnych i zarazem hrabstwa Talbot. Konie ich stpay nawczas po piaszczystych ciekach hrabstwa Dalhuzji. W kilka godzin pniej wbrd przebyli rzeki Colban i Campaspe pod 14435' dugoci. Przebyli tedy poow drogi. Jeszcze pitnacie dni podry tak pomylnej, a stan nad brzegami zatoki Twofold. Zreszt wszyscy byli zdrowi; to, co mwi Paganel o zdrowotnoci klimatu, speniao si zupenie. Wilgo niewielka lub adna, upay bardzo znone; konie i woy znie je mogy, a zatem i ludzie. Od wyjcia z Camden-Bridge jedna tylko w porzdku podry zasza zmiana. Zbrodniczy wypadek na drodze elaznej zniewoli Ayrtona do przedsiwzicia pewnych rodkw ostronoci, a dotd wcale niepotrzebnych. Strzelcy musieli wci pilnowa wozu. Na obozowiskach i przystankach kto wci by na stray. Z rana i wieczorem i kadego dnia odwieanoadunki. Pewn bowiem byo rzecz, e jaka banda zoczycw wczya si po kraju, a chocia nic nie budzio obawy, wypadao jednak mie si na bacznoci. Nie potrzeba dodawa, e o wszystkich tych ostronociach nic nie wiedziaa lady Helena, ani Maria Grant, ktrych lord Glenarvan nie chcia przestrasza. Dziaano bardzo rozsdnie. Nierozwaga, nieprzezorno lub nawet niedbalstwo mogy kosztowa bardzo drogo. Zreszt niesam tylko Glenarvan dba o to. W wioskach samotnych i na stacjach, mieszkacy byli zawsze wpogotowiu na przypadek napadu niespodziewanego. Za nadejciem nocy zamykano domy, a psy, rozpuszczone w ogrodzeniach, szczekaniem ostrzegay o zblianiu si kogokolwiek. Pasterz, spdzajcy konno swe trzody na noc, mia przewieszony przy siodle karabin. Wiadomo o wieej zbrodni, popenionej na mocie Camden, narobia takiego popochu, e kady kolonista, ktry dotd sypia przy otwartych drzwiach i oknach, teraz zamyka si na zamki i rygle za nadejciem zmroku. Sam nawet zarzd prowincji uzna potrzebzwikszenia bacznoci i przezornoci. Po wioskach rozesano oddziay andarmw krajowych, zdwojono ostrono przy przesyaniu depesz. A dotd powozy pocztowe jedziy po traktach bez eskorty.I tego dnia, wanie w chwili, gdy towarzystwo Glenarvana przebywao drog z Kilmore do Heatcote, dylians przebieg, co konie wyskocz, wznoszc na drodze tumany kurzawy. Ale pomimo caej szybkoci, Glenarvan ujrza byszczce karabiny policjantw, jadcych przy drzwiczkach powozu z jednej i z drugiej strony. Zdawao si, e wraca ta straszna epoka, w ktrej odkrycie pierwszych kopalni zota wyrzucio na ld australijski szumowiny spoeczestwa europejskiego. W odlegoci mili angielskiej od drogi do Kilmore wiodcej, wz wjecha w gstwin drzew olbrzymich; od pobytu na przyldku Bernouilli po raz pierwszy podrni ujrzeli si wrd jednego z tych lasw, cigncychsi na przestrzeni kilku stopni geograficznych. Okrzyk podziwu wyrwa si ze wszystkich piersi na widok eukaliptusw wysokoci dwustu stp, ktrych kora miaa pi cali gruboci. Pie, liczcy dwadziecia stp obwodu, poprzerzynany smugami wonnej ywicy, wznosi si na pidziesit sni ponad ziemi. Ani jedna ga, ani jedna gazka, najmniejsza narol, ani jeden pczek nawet nie szpeciy czystego profilu drzew; nie wyszyby one gadszemi z rki tokarza. By to jakby las kolumn cile rozgatunkowanych. Na znacznej dopiero wysokoci rozwijay si gazie krzywe, majce na kocu licie naprzemianlege; przy zetkniciu si licia z odyg wisiay kwiaty samotne, ktrych kielich mia ksztat urny przewrconej. Pod tem wiecznie zielonem sklepieniem powietrze kryo swobodnie, cigy przewiew pochania wilgo gruntu; konie, stada wow i wozy swobodnie mogy przechodzi pomidzy temi drzewami, dostatecznie od siebie oddalonemi i sterczcemi jak tyki w lesie na porby podzielonym. Nie bya to ani gstwina najeona gami i cierniem, ani dziewiczy las zawalony pniami poamanemi i gstemi zwojami pncych si rolin, przez ktry tylko ogie i elazo mog drog utorowa. Kobierzec trawy u stp tych drzew i zielono u ich wierzchoka; daleka perspektywa supw wyniosych; niewiele cienia i chodu; wiato osobliwe, jakby przedzierajce si przez cienk tkanin; odbyski jednostajne, wyrane migotanie gruntu - wszystko to razem wzite tworzyo widok dziwaczny, bogaty w efekty nieznane. Las na ldzie Oceanji bynajmniej nie przypomina lasw Nowego wiata; a eukaliptus, przez krajowcw zwany "Tara", nalecy do rodziny mirtw,ktrej mnogie gatunki ledwie zliczy mona,jest drzewem, nalecem wycznie do flory australijskiej. Pod sklepieniem tych drzew niema ani cieniazupenego, ani ciemnoci gbokiej. Pochodzi to z dziwnego ukadu lici, z ktrych aden nie jest ku socu obrcony napask, lecz ostrym bokiem; i dlatego te ta gstwina w profilu tylko okazuje si oku,a promienie soneczne przenikaj a do ziemi, jakgdyby przedzieray si przez podniesioneo twory aluzyj. Wszystkich uwag zwrci i zadziwi ten szczeglny ukad lici. Naturalnie, e z zapytaniem zwrcono si do Paganela, ktryodpowiedzia bez najmniejszej trudnoci. - Nie dziwi mnie ta dziwaczno natury - rzek geograf - natura bowiem zawsze wie, co robi, ale botanicy niezawsze wiedz, co mwi. Przyroda nie omylia si,odziewajc te drzewa w li tego rodzaju, lecz ludzie zbdzili, dajc im nazw "eukaliptus". - Co znaczy ten wyraz? - spytaa Maria Grant. - Pochodzi on z greckiego jzyka od wyrazw "eu kalypto" i znaczy okrywam dobrze. Bd ten umylnie popeniono po grecku, aby nie by tak racy; ale widoczn jest rzecz, e eukaliptus le okrywa. - Zgoda, Paganelu - rzek Glenarvan - ale powiedz nam, dlaczego te licie w taki sposb rosn? - Z przyczyny czysto fizycznej, ktr bardzo atwo zrozumiecie. W kraju tym, gdzie powietrze jest suche, gdzie deszcze s rzadkie, gdzie grunt tak wysuszony - drzewa nie potrzebuj ani wiatru, ani soca. Za brakiem wilgoci idzie niedostateksokw poywnych. Dlatego licie s wskie, chroni si same od soca, a wic i od zbytniego parowania, zwracajc si do soca bokiem, nie za powierzchni. Niema nic inteligentniejszego ni ten li! Kady w pewnej mierze zgadza si ze zdaniem majora, wyjwszy jednego Paganela, ktry, pomimo, i ociera bezustannie czoo zlane potem, rad by jednak, e chodzi pod drzewami, nie dajcemi cienia. Ten wszake ukad lici jest nieprzyjemny, gdy sprawia, e podrprzez lasy eukaliptusowe, trwajca nieraz bardzo dugo, staje si uciliwa. Przez cay dzie wz toczy si wrd nieskoczonych rzdw eukaliptusw. Nigdzie nie napotkano ani zwierzcia, ani krajowca. Na wierzchokach drzew widziano czasem papugi z gatunku kakadu, ale na takiej wysokoci, e dostrzec ich nawet nie mona byo dobrze, a szczebiotanie ich dochodzio do uszu tylko jako szmer ledwie syszalny. Niekiedy rj papug przelecia szpalerem midzy drzewami i oywia go na chwil promieniem rnobarwnym. Wogle jednak gbokie milczenie panowao w tej rozlegej wityni zielonoci, a cisz ogromnej samotni przerywao w tej chwili tylko stpanie koni, czasem wyraz rozmowyurywanej, skrzypienie k u wozu lub gos Ayrtona, woajcego na powolne woy. Wieczorem rozoono si obozem u stp eukaliptusw, noszcych wiee lady palonego pod niemi ognia. Wyglday one jakwysokie kominy w hutach, bo ogie wypali ich wntrza na ca wysoko. Pozostaa tylko kora, a i tak dobrze wyglday. Jednake zy ten obyczaj pasterzy i krajowcw wyniszczy kiedy cakowicie te drzewa, tak, e znikn, jak cedry Libanu, liczce po cztery wieki, ktre wypala niebaczny pomie obozowisk. Olbinett za rad Paganela roznieci ogie dougotowania wieczerzy w jednym z pni wydronych, a kby dymu wiy si wrdgstwiny licia. Za nadejciem nocy nie zapomniano o zwykych rodkach ostronoci, a Mulrady, Wilson, Ayrton i John Mangles zkolei czuwali nad bezpieczestwem podrnych, a do wschodu soca. Przez cay dzie 3-ci stycznia jechano wci przez symetrycznie rozoone aleje tego, jak si zdawao, nieskoczonego lasu.Jednake pod wieczr rzdy drzew stawaysi coraz rzadsze, a o kilka mil dalej, na maej paszczynie, ukazao si regularniezabudowane zbiorowisko domw. - To Seymour! - zawoa Paganel. - ostatnieto miasto, jakie spotykamy przed opuszczeniem prowincji Wiktorji. - Czy due to miasto? - spytaa lady Helena.- Pani - odrzek Paganel - to dopiero wie, ktra wyrasta na miasteczko. - Czy znajdziemy tam hotel wygodny? - rzek Glenarvan. - Spodziewa si naley - odpowiedzia geograf. - A wic pieszmy do miasta, bo sdz, e nasze mne i wytrwae podrniczki z ochot wypoczn choby przez jedn noc wygodniej. - Mj drogi Edwardzie - odezwaa si lady Helena - przyjmuj w mojem i Marii imieniu,ale pod tym jedynie warunkiem, eby to nie wywoao przeszkody, ani te opnienia wpodry. - Bynajmniej - odpowiedzia lord Glenarvan - woy i konie nasze mocno s strudzone, azreszt jutro o wicie pucimy si w dalszdrog. Bya wtedy godzina dziewita. Ksiyc zblia si do widnokrgu i rzuca ju promienie ukone, gince we mgle. Robio si coraz ciemniej. Podrni wjechali na szerokie ulice miasteczka, pod przewodnictwem Paganela, ktry zdawa si zawsze doskonale zna to, czego nigdy nie widzia. Instynkt prowadzi go prosto do hotelu Campbell's North British. Konie i woy umieszczono w stajni, wz zatoczono do szopy,a podrni weszli do pokojw do przyzwoicie urzdzonych. O dziesitej wszyscy zasiedli do stou, ktry Olbinett obrzuci wprawnem swem okiem. Paganel z Robertem wrci z wycieczki po miecie i w nader krtkich wyrazach opowiedzia swe nocne wraenia. Nic nie widzia. A jednak kto mniej roztargniony byby spostrzeg pewien ruch na ulicach miasta; tu i owdzie zbieray si gromadki ludzi, cigle wzrastajce; rozmawianno przed sieniami, jedni drugich wypytywalio co z trwog niekaman; czytano gono jakie gazety z dnia dzisiejszego, robiono uwagi, sprzeczano si, objaniano. Wszystko to niemogo uj bacznoci cho cokolwiek uwanego dostrzegacza. Paganel wszake nic nie spostrzeg. Major jednak, cho nie wychodzi nawet z hotelu, spostrzeg i zrozumia, e co kopotao mieszkacw miasteczka. Po dziesiciu minutach rozmowy z gadatliwym oberyst, Dicksonem, wiedzia ju o wszystkiem - ale nie powiedzia ani swka.Tylko, gdy po skoczonej wieczerzy lady Glenarvan, Maria Grant i jej brat Robert udali si na spoczynek, Mac Nabbs zatrzyma swych towrzyszw i rzek: - Znani s ju sprawcy zbrodni, popenionejna drodze elaznej w Sandhurst. - Czy ich sehwytano? - ywo zapyta Avrton. - Nie - odpowiedzia major, zdajc si nie zwraca uwagi na porywczo pytania, dajcego si atwo usprawiedliwi okolicznociami. - Tem gorzej - doda Ayrton. - I komu tedy - zapyta Glenarvan - przypisuj t zbrodni? - Czytaj - odrzek major, podajc lordowi zarysowany. Mac caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc)g!)c*!c*t0b*Glenarvan numner Australian and New-Zealand Gazette - a zobaczysz, e nie myli si inspektor policji. Glenarvan przeczyta gono ustp nastpujcy: "Sydney, 2-go stycznia 1866 r. Wiadomo, ew nocy z 29 na 30-ty grudnia roku zeszegozdarzy si straszny wypadek na mocie Camden, o pi mil od stacji Castelmaine, nadrodze elaznej, wiodcej z Melbourne do Sandhurst. Pocig popieszny, wychodzcy o11 godzinie 45 minut w nocy, wpad w najwikszym pdzie do rzeki Lutton. "Most Camden otwarty by przed nadejciem pocigu. "Liczne kradziee, spenione po tym wypadku, i ciao zamordowanego dozorcy, znalezione w odlegoci p mili od mostu, kazay si domyla, e wypadek by prostem nastpstwem zbrodni. "Rzeczywicie, jak wynika ze ledztwa, przeprowadzonego przez koronera, zbrodni t przypisa naley bandzie zoczycw, zbiegych przed szeciu miesicami z osady karnej w Perth (Australia Zachodnia), wanie gdy mieli byprzeprowadzeni na wysp Norfolk25. "Zbiegych zoczycw jest dwudziestu dziewiciu; znajduj si oni pod wodz niejakiego Ben Joyce, niebezpiecznego i zakamieniaego zbrodniarza, od kilku miesicy przybyego do Australii niewiadomo na jakim okrcie, a ktrego sprawiedliwo nigdy pochwyci nie zdoaa. "Ostrzega si mieszkacw miast, osadnikw, pasterzy i hodowcw byda, abysi mieli wci na bacznoci i ostrzegali inyniera naczelnego o wszystkiem, coby mogo uatwi poszukiwania. Skoro Glenarvan skoczy czytanie tego artykuu, Mac Nabbs zwrci si do geografa i rzek: - Widzisz, Paganelu, e i w Australii mog by zoczycy zesani na wygnanie. - Zbiegli, rozumie si! - odpowiedzia Paganel - ale nie ci, ktrych wysyaj za wyrokiem; tacy bowiem nie maj prawa tu si znajdowa. - Bd co bd, s tu w tej chwili - mwi Glenarvan - nie sdz jednak, aby to mogo zmieni nasze projekty, lub wstrzyma dalsz podr. Jak mylisz, panie Mangles? John Mangles nie odpowiada: waha si, mylc z jednej strony o boleci, jakby sprawio biednym dzieciom zaniechanie dalszych poszukiwa, a z drugiej nie chciawyprawy naraa na niebezpieczestwo. - Gdyby lady Glenarvan i miss Grant nie byyz nami - rzek nareszcie - bardzo mao obchodziaby mnie banda tych zo czycw.Glenarvan zrozumia go i doda: - Rozumie si, e niema tu mowy o odstpieniu od naszego za miaru; ale moeby wypadao, wanie z powodu obecnoci naszych towarzyszek, poczy si z osad Duncana w Melbourne, i dalej nawschd szuka ladw kapitana Harry Granta? Jakie jest twoje zdanie, majorze? - Zanim co powiem, radbym wiedzie, co Ayrton myli o tem. Tak zagadniony kwatermistrz spojrza na lorda Glenarvan. - Sdz - rzek nareszcie - e poniewa jestemy o dwiecie mil (angielskich) od Melbourne, to niebezpieczestwo, jeli istnieje, tak samo zagraa nam moe na drodze poudniowej, jak i na wschodniej. Oba te trakty mao s uczszczane. Zresztnie przypuszczam, aby trzydziestu zoczycw mogo przestrasza omiu dobrze uzbrojonych ludzi, to te, w braku lepszej rady, szedbym naprzd t sam, co dotd, drog. - Dobrze mwisz, Ayrtonie - rzek Paganel. - Idc naprzd, moemy trafi na lady kapitana Granta; wracajc na poudnie, prawdopodobnie oddalimy si od nich. Jestem wic tego samego co i ty zdania i kpi sobie z tych zbiegw w Perth, ktrych zapewne nie obawia si aden odwany czowiek. Propozycj niezmieniania podry oddano pod gosowanie i przyjto j jednogonie. - Jeszcze jedn zrobi uwag, milordzie - rzek Ayrton w chwili, gdy si ju rozej mieli. - Mw, Ayrtonie! - Czy nie dobrze byoby posa na okrt rozkaz, aby si nie oddala od brzegw? - A to na co? - spyta John Mangles. - Gdy przybdziemy do zatoki Twofold, do bdzie czasu posa taki rozkaz. Gdyby za jaki nieprzewidziany wypadek zmusi nas powrci do Melbourne, moglibymy aowa, e niema tam Duncana. Zreszt, uszkodzenia jego dotd nie musz by jeszcze naprawione. Z tych przeto wszystkich powodw sdzibym, e lepiej moe zaczeka. - Niech i tak bdzie - odpowiedzia Ayrton bez dalszych nalega. Nazajutrz grono podrnych, dobrze uzbrojonych i gotowych na wszelki wypadek, opucio Seymour. W p godziny potem wz znowu wjeda w las eukaliptusw, pooony w stronie wschodniej. Glenarvan wolaby jecha czystem polem; paszczyzna zawsze jest bezpieczniejsza, mniej bowiem anieli las sprzyja zasadzkom wszelkiego rodzaju. Ale nie byo wyboru i musiano posuwa si wrd jednostajnej gstwiny drzew. Cay dzie jechano wzdu pnocnej granicy hrabstwa Anglesey; wieczorem dopiero podrni przekroczyli setny czterdziesty szsty poudnik i rozoyli si obozem na kracu okrgu Murray. XLII. MAJOR UTRZYMUJE, E S TO MAPY Nazajutrz, 5-go stycznia, podrni wstpili na rozlege terytorjum Murray. Pusty ten i niezamieszkay okrg cignie si a do wyszego kraca Alp Australijskich. Cywilizacja jeszcze go nie podzielia na hrabstwa. Jest to cz kraj u najmniej znana i najmniej uczszczana. Lasy jej padn zapewne kiedy pod siekier, ki zapeni liczne stada pasterzy; lecz dotd jeszcze grunt jest dziewiczy, taki, jaki si wynurzy z wd oceanu Indyjskiego. Jest to pustynia. Og tych ziem na kartach geograficznych angielskich nosi znaczc nazw: "Reserve for the blacks" (schronienie dla czarnych) -tam bowiem kolonici si wparli krajowcw. Na oddalonych paszczyznach, wrd nieprzystpnych lasw, pozostawionoim pewne oznaczone miejsca, w ktrych zwolna wyganie zapewne rasa pierwotna. Kady czowiek biay, czy to kolonista czy wychodca, czy te hodowca byda czy wreszcie karczownik lub pasterz, moe przekracza granice tych schronie. Czarnym tylko nie wolno si nigdy z nich wydala. Paganel, jadc konno, rozbiera t wan kwestj ras krajowych. Oglne w tym wzgldzie zdanie zgadzao si na to, e system brytyjski dy do wyniszczenia ludw podbitych, odejmujc im ziemi, na ktrych yli ich przodkowie. Ta zgubna dno zwracaa powszechn uwag, a w Australii bardziej ni gdziekolwiek. W pierwszych chwilach zakadania osad deportowani i kolonici sami uwaali czarnych mieszkacw za dzikie zwierzta.Polowali na nich, mordowali i zabijali strzaami z karabinw myliwskich. Powoywano si na powag prawnikw, abydowie, e poniewa Australijczyk wyjty jest z pod prawa, przeto zabijanie tych biedakw nie jest zbrodni. Dzienniki sydnejskie proponoway nawet, aby pozby si zapomoc trucizny pokole z nad jeziora Hunter. Widzimy wic, e Anglicy zaraz po zdobyciu tego kraju uywali morderstwa, jako pierwszego rodka kolonizacji. Okruciestwa ich byy straszne. W Australiipostpowali tak samo jak w Indjach, gdzie zniko zupenie pi miljonw mieszkacw, jak w Cap, gdzie z miljona Hotentotw pozostao zaledwie sto tysicy. Dlatego te ludno krajowa, zdziesitkowana zem obchodzeniem si i pijastwem, marnieje coraz bardziej pod wpywem morderczej cywilizacji. Prawda, e niektrzy gubernatorowie wydawali surowe wyroki na nieludzkich karczownikw, karali chost biaego, gdy ten murzynowi uci nos lub uszy, albo pozbawi go maego palca, aby sobie zrobizatyczk do fajki! Lecz prne groby! Morderstwo i nieludzko rozkrzewiy si na wielk skal i wytpiay cae pokolenia. Do wspomnie wysp Van Diemen, ktra na pocztku XIX stulecia liczya pidziesittysicy krajowcw; w r. 1863 liczba jej mieszkacw spada do siedmiu tysicy, a niedawno jeszcze dziennik Mercure donosi o przybyciu do Hobart-town ostatniego Tasmaczyka. Ani Glenarvan, ani major, ani John Mangles nie zaprzeczali Paganelowi. Gdyby nawet byliAnglikami, nie mogliby broni swych rodakw wobec faktw tak wymownych i niezaprzeczonych. - Przed pidziesiciu laty - cign dalej Paganel - bylibymy ju na drodze naszej spotkali jakie pokolenie dzikich; obecnie ani jeden krajowiec jeszcze si nam nie pokaza. Nim jeden wiek upynie, na ldzie tym nie bdzie cakiem czarnej rasy. I w rzeczy samej miejsca, wyznaczone dla krajowcw, zdaway si by cakiem opuszczone: adnego ladu chat, ani nawet obozowisk; pola tylko puste i zarola - a okolica przybieraa widok coraz dzikszy. Zdawao si nawet, e adna istota yjca nie przebywa w tym kraju odlegym, gdy nagle Robert, zatrzymujc si przed kup eukaliptusw, zawoa: - Mapa! Patrzcie, mapa! To mwic, ukazywa palcem wielkie czarneciao, z nadzwyczajn sprawnoci przesuwajce si z gazi na ga, z jednego wierzchoka na drugi, jakby je jaki przyrzd na ksztat bon utrzymywaw powietrzu. Czyby w tym kraju mapy latay, jak pewien gatunek lisw, ktremu natura daa skrzyda nietoperza? Wz si zatrzyma, a kady ciekawie cigawzrokiem to stworzenie, niknce zwolna wrd oddalonych zaroli. Wkrtce potem widziano je, zsuwajce si z eukaliptusa z szybkoci byskawicy; w dziwnych podskokach stworzenie to biego przez czas pewien, a potem dugiemi swemi rkami pochwycio za gadki pie ogromnego drzewa gumowego. Wszyscy byliciekawi, jak wdrapie si na to drzewo proste i gadkie, ktrego obj nie mogo. Lecz mapa, narzdziem podobnem do siekiery nacinaa coraz wyej pie drzewa i po tych rwno prawie od siebie oddalonychnaciciach dotara do gazi i tam znika wrd gstwiny licia. - Ciekawa rzecz co to za mapa? - rzek major. - Ta mapa - odpowiedzia Paganel - to jestczystej krwi Australijczyk i nic wicej. Towarzysze uczonego geografa nie mieli jeszcze czasu wzruszy ramionami, gdy z niedalekiej odlegoci rozlegy si okrzyki: "Koo-ch! koo-ch". Ayrton popdzi woy, a osto krokw dalej podrni trafili niespodzianie na obozowisko krajowcw. C za smutny widok! Na nagim gruncie wznosio si dziesi szaasw "gunyos", skleconych z kory, poukadanych jak dachwka; szaasy te z jednej zaledwie strony osaniay ndznych swych mie szkacw. Odraajcy by widok tych istot wyniszczonych ndz. Byo tam ze trzydzieci osb, mczyzn, kobiet i dzieci,odzianych w skry kangurw, podarte jak achmany. Za zblieniem si wozu, najpierwzaczli ucieka, lecz uspokoili si nieco i zatrzymali, gdy Ayrton wymwi kilka niezrozumiaych wyrazw w nieznanym jakim bekocie. Wreszcie powrcili z niedowierzaniem i trwog, jak zwierzta, gdy im si podaje kawaek nccego je misa. Dzicy mierzyli od piciu stp czterech cali, do piciu stp siedmiu cali wysokoci; cer mieli niezupenie czarn, ale koloru starej sadzy; wosy poskrcane, rce dugie, brzuch wystajcy, ciao kosmate, licznemi usiane bliznami z powodu tatuowania i pewnych naci, praktykowanych przy obrzdach pogrzebowych. Twarze ich byy odraajcej brzydoty; usta ogromne, nos spaszczony przy policzkach, wydatne szczki dolne, opatrzone rzdem biaych zbw. Nigdy jeszcze moe czowiek nie przedstawia wikszego do zwierzt podobiestwa. - Robert nie omyli si - powtrzy major -to s mapy, nie czystej krwi, jeli si komu spodoba - ale w kadym razie mapy! - Panie Mac Nabbs - rzeka lady Helena agodnie - czy chciaby usprawiedliwi tych, ktrzy polowali na te nieszczsne istoty, jak na dzikie zwierzta? To s ludzie! - Ludzie? - zawoa Mac-Nabbs. - Nie, co najwicej s to istoty porednie pomidzy czowiekiem i orangutangiem, i rcz e, gdybymy zmierzyli kt ich twarzy, przekonalibymy si, e jest, tak ostry, jaku map. Pod tym wzgldem major mia suszno zupen; kt twarzowy krajowca australijskiego jest bardzo ostry, tak samojak orangutanga, i nachylenie jego wynosi od szedziesiciu do szedziesiciu dwu stopni. Dlatego te nie bez susznoci p. de Rienzi proponowa, aby tych nieszczliwych zaliczy do oddzielnej rasy,ktr nazywa "pithecomorphes", to jest ludzie o mapich ksztatach. Lecz lady Helena miaa jeszcze wicej ni Mac Nabbs susznoci, biorc za istoty obdarzone dusz krajowcw, stojcych na najniszym szczeblu ludzkoci. Pomidzy bydlciem i Australijczykiem istnieje niezgbiona przepa, dzielca te dwa rodzaje stworze. Pascal susznie powiedzia, e czowiek nigdzie nie jest bydlciem, ani te anioem. Lady Helena i Maria Grant, jakby dla zadaniafaszu tej ostatniej czci zdania wielkiegomyliciela, wysiady z wozu i, wycigajc pieszczotliwie rk ku tym ndznym istotom, podaway im poywienie, ktre dzicy z nadzwyczajn chwytali arocznoci. Dzicy mogli tem bardziej wzi lady Helen za jedno ze swych bstw,e wedug ich wyobrae religijnych biali ludzie s to dawniejsi murzyni, wybieleni pomierci. Najwiksze wspczucie w litociwych sercach dam europejskich, obudziy kobietydzikich. Z niczem porwna si nie da stanowisko kobiety australijskiej; macosza natura odmwia jej nawet najmniejszego powabu; jest to niewolnica, porwana si brutaln, ktra za cay podarunek lubny otrzymuje od swego ma razy kijem zakrzywionym, zwanym "waddie". Odtd, dotknita przedwczesn i zabijajc staroci, obarczona jest wszystkiemi najciszemi trudami ycia koczujcego; prcz dzieci, owinitych w sitowie, dwiga liczne przyrzdy rybackie i myliwskie, oraz znaczny zapas "Phormium tenax", z ktrego wyrabia sieci. Obowizana jest dostarcza poywienia dla rodziny; chwyta jaszczurki lub wdziera si a na wierzchoki drzew dla schwytania wa; rbie drzewo, przysposabia kor na szaasy. Jak bydl pocigowe, biedna ta istota nie zna nigdy spoczynku i zjada obrzyde resztki, ktremi pogardzi jej m i pan zarazem. W tej chwili niektre z tych kobiet, pozbawione oddawna ju moe wszelkiego poywienia, usioway wabi ptactwo pokazywanem mu ziarnem. Caemi godzinamileay one tak na ziemi spieczonej skwarem, nieporuszone, jakby martwe, czekajc, czy jaki naiwny ptak nie wejdzie im sam w rk. Na inne sida przemys ichzdoby si nie umia - i trzeba byo chyba australijskiego drobiu, aby si da w taki sposb zapa. Tymczasem dzicy, przynceni dobroci podrnych, otoczyli ich wkrtce, i ju teraz trzeba si byo broni przeciw ich rabusiowskim instynktom. Mwili jakiem narzeczem gwidzcem, skadajcem si z uderze jzyka, podobniejszem do krzyku zwierzt ni do mowy ludzkiej. Jednake gos ich miewa czsto pieszczotliwe tony, przyjemnie w ucho wpadajce; cigle powtarzali wyraz: "noki, noki", a gesty ich wyranie wiadczyy, e to znaczy "daj, daj". Pan Olbinett dzielnie musia broni swoich zapasw ywnoci. Wygodniali biedacy spogldali strasznym wzrokiem na wz, pokazujc ostre zby, nieraz ju moe zaprawione na kawakach ciaa ludzkiego. Wiksza cz pokole australijskich nie jest zapewne ludoercz w czasie pokoju; ale rzadko si zdarza, abydziki nie pozwoli sobie zje pokonanego nieprzyjaciela. Na prob ony, lord Glenarvan poleci rozda troch ywnoci. Dzicy, zrozumiawszy to, zaczli oddawa si radoci zdolnej wzruszy serce najmniej czue. Ryczeli, jak dzikie zwierzta, gdy imstr przynosi dzienn straw - i nie dzielc bynajmniej zdania majora, trudno byo nie przyzna, e rasa ta bardziej, ni inne, zbliaa si do zwierzt. Pan Olbinett, jako czowiek dobrze wychowany, sdzi, e wypada naprzd usuy kobietom; lecz biedne te istoty nie miay je, pki mowie ich si nie nasyc; ci za rzucili si na suchary i miso suszone, jakby na zdobycz. Na myl, e jej ojciec pozostaje w niewoli u ludzi podobnie dzikich, Maria Grant zacza paka. Wyobraaa sobie, co musia wycierpie czowiek taki jak HenrykGrant, bdc niewolnikiem tych pokole koczujcych, wystawiony na ndz, gd i obejcie si jak najgorsze. John Mangles, nie spuszczajcy jej z oka, odgad myli, napeniajce jej serce, i uprzedzajc jej chcie, spyta dawnego kwatermistrza Britannji, czy uszed z rk takich, jak ci, dzikich krajowcw. - Tak jest, kapitanie - odpowiedzia Ayrton. - Wszystkie te pokolenia s do siebie podobne. Tylko, e tu widzicie pastwo ma gromadk tej hooty, gdy tymczasem na brzegach rzeki Darling przebywaj pokolenia bardzo liczne, bdce pod ny. Mac caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP}c*Sc*  a**?c+9Q,+rozkazami wodzw, ktrych wadza jest bardzo grona i niebezpieczna. - Ale c robi moe Europejczyk pomidzy tymi dzikimi? - pyta dalej John. - To, co i ja robiem - odrzek Ayrton. - Poluje lub owi ryby wraz z nimi, bierze udzia w ich walkach i, jak to ju powiedziaem, traktowany jest wedle usug, jakie oddaje. A jeli jest czowiekiem zrcznym i odwanym, zajmuje wane w pokoleniu stanowisko. - Ale zawsze jest niewolnikiem - rzeka Maria Grant. - I wci go pilnuj tak, e nigdy ani na krok sam si oddali nie moe. - A jednak ty zdoa uciec, Ayrtonie - rzuci major, wtrcajc si do rozmowy. - Tak jest, panie Mac Nabbs, dziki walce pokolenia, w ktrem przebywaem, z ludnoci ssiedni. Udao mi si, Bogu dziki, i nie auj tego; ale gdyby mi przyszo jeszcze raz to uczyni, to wolabym wieczn niewol, anieli mki i niepokj, jakie wycierpiaem, przebywajc pustyni. Niech Bg zachowa kapitana Granta od prbowania podobnego rodka ocalenia. - Tak jest - odrzek John - powinnimy pragn, miss Marjo, aby ojciec pani by trzymany wrd pokolenia krajowcw choby tylko dlatego, e atwiej moemy trafi na jego lady, anieli gdyby bdzi po lasach tego ldu. - Pan wic zawsze ma nadziej? - spytao dziewcz. - Mam nadziej, miss Marjo, e przy Boej pomocy widzie pani bd kiedy szczliw! Oczy dziewczcia, zasze zami, wymowniepodzikoway modemu kapitanowi. W czasie tej rozmowy wszcz si rd dzikich ruch niezwyky. Zaczli ogromnie krzycze, biega na wszystkie strony, chwytali za bro i zdawali si by czego bardzo zagniewani. Glenarvan nie mg poj, co to znaczy. Dopiero major, zwrciwszy si do Ayrtona, rzek: - Poniewa tak dugo przebywae pomidzy Australijczykami, to i mow ich zrozumiesz zapewne. - By moe - odpowiedzia kwatermistrz - ale nie rcz, bo u nich tyle narzeczy, ile pokole. Jednake, o ile mi si zdaje, to ci dzicy chc przez wdziczno pokaza Waszej Dostojnoci, jak u nich walcz. Istotnie, taka bya przyczyna owych ruchw. Krajowcy bez adnego przygotowania poczli si atakowa nawzajem i to z tak dobrze udan zawzitoci, e monaby wzi na serjo tma wojn. Lecz Australijczycy, jak si nato zgadzaj wszyscy podrni, wybornie umiej udawa; wic i w tym razie znakomity okazali talent. Narzdzia wojenne, suce im do napadu iobrony, skaday si z maczugi drewnianej,zdolnej strzaska najtwardsz czaszk, i znarzdzia, utworzonego przez umocowanie gum w rozszczepionym kawaku drzewa ostrego krzemienia. Siekiera taka posiada rkoje dugoci dziesiciu stp. Narzdzie to bardzo jest niebezpieczne w czasie wojny, a uyteczne podczas pokoju: suy ono do ucinania gw lub gazi, do rbania drzew lub cia ludzkich, stosownie do okolicznoci. Wrd oguszajcych krzykw, wszystkie te bronie zawzicie poruszay si w doniach walczcych; jedni padali, jakby zabici, inni wrzaskami gosili zwycistwo. Kobiety, a szczeglniej stare, jakby optaneprzez ducha wojny, zagrzeway do walki, rzucay si na mniemane trupy i szarpay je, niby z zawzitoci doskonale udan. LadyHelena wci si obawiaa, aby ta zabawka nie zmienia si naprawd w bitw. Dzieci take uczestniczyy w tej walce; chopcy i dziewczta z dzik wciekoci wymierzali sobie razy. Caa ta komedja trwaa ju z dziesi minut, gdy nagle walczcy zatrzymali si, bro upada im z rki; gbokie nastao milczenie. Dzicy pozostali w ostatnich swoich postawach, jakby w ywych obrazach; monaby mniema, e skamienieli.Jaka bya przyczyna tej zmiany i dlaczego ta naga nieporuszona posgowo? Podrni rycho si o tem dowiedzieli. Ze szczytw wyniosych drzew gumowych zerwao si wielkie stado papug kakadu; gonem szczebiotaniem napeniay one powietrze, a mienic si barw pierza tworzyy jakby tcz latajc. Ukazanie sitych ptakw byo powodem przerwania walki, po ktrej nastpio daleko poyteczniejsze od niej polowanie. Jeden z krajowcw pochwyci narzdzie dziwnego ksztatu, na czerwono pomalowane; odczy si od swych towarzyszw cigle nieruchomych i ruszy pomidzy drzewa i krzewy, gdzie bujao stado kakadu. Czogajc si, nie sprawi najmniejszego szmeru, nie poruszy adnego listka, nie trci nigdzie kamyka. By to prawdziwy cie pezajcy. Dziki, zbliywszy si na stosown odlego, rzuci swe narzdzie w kierunkupoziomym na wysokoci dwu stp nad ziemi. Bro przeleciaa tak przestrze okoo czterdziestu stp, potem nagle, nie dotykajc ziemi, podniosa si pod ktem prostym na sto stp w powietrze, miertelnie rania okoo tuzina ptakw i, zakrelajc uk, pada znowu u stp myliwca. Podrni stali w osupieniu, nie mogc wierzy oczom wasnym. - Jest to "boomerang" - rzek Ayrton. - Boomerang! - zawoa Paganel. - Australijski boomerang! I jak dzieci oglda cacko, tak Paganel pobieg podnie cudowne narzdzie, aby zobaczy, co jest w niem we rodku. Monaby istotnie przypuszcza, e jaki mechanizm wewntrzny, e jaka spryna zmienia tak nagle kierunek lotu tego narzdzia. Bynajmniej. Boomerang jest to kawa twardego, zakrzywionego drzewa, dugoci od trzydziestu do czterdziestu cali, porodku szerokoci blisko trzech cali,a z obu kocw ostro zaciosany. Po stroniewewntrznej posiada wklso, dochodzc szeciu linij, a strona wypuka tworzy dwa wziutkie brzeki. Budowa rwnie prosta, jak niezrozumiaa. - Ot to jest w sawny boomerang! - rzek Paganel, obejrzawszy uwanie dziwaczne narzdzie. - Kawaek drzewa i nic wicej. Dlaczego w pewnej chwili swegobiegu poziomego podnosi si wgr i wraca do rki, ktra go wyrzucia? Uczeni i podrni nie umieli nigdy objani tego zjawiska. - Czy nie dzieje si tutaj to samo, co z obrcz, ktra, wyrzucona w pewien sposb, wraca na dawne swe miejsce? - zauway John Mangles. - Lub moe - doda Glenarvan - wskutek cofania si takiego, jak cofaj si na bilardzie bile, uderzone w pewien sposb oznaczony. - Bynajmniej - odpowiedzia Paganel - w obutych wypadkach jest punkt oparcia, sprawiajcy reakcj: ziemia lub sukno na bilardzie. Lecz tu wanie brak tego punktu oparcia; narzdzie nie dotyka si ziemi, a przecie wznosi si wgr, do znacznej wysokoci. - Jake wic pan tumaczy ten fakt, panie Paganel? - spytaa lady Helena. - Wcale go nie tumacz, pani; sdz, e caa tajemnica ley w sposobie wyrzucenie boomeranga i w jego szczeglnej budowie; rzuca w taki sposb, zdaje si, umiej sami tylko Australijczycy. - W kadym razie jest to dosy dowcipne... jak na mapy - dodaa lady Helena, spogldajc na majora, ktry potrzsa gow z niedowierzaniem. Czas jednak upywa na tych zabawkach; Glenarvan nie chcia duej opnia swegopochodu na wschd. Prosi wic damy, aby powrciy do swoich miejsc na wozie, gdy jeden z dzikich nadbieg w caym pdzie i gosem bardzo oywionym wymwi kilka wyrazw. - Ach! - rzek Ayrton - spostrzegli kazuary.- Jakto, czy bdzie polowanie? - spyta Glenarvan. - Trzeba zobaczy - zawoa Paganel - to musi by bardzo ciekawe! Moe znowu boomerang bdzie uyty. - Jak mylisz, Ayrtonie? - To niedugo potrwa, milordzie - odpowiedzia kwatermtstrz. Dzicy nie stracili ani minuty czasu. Rzadko im si zdarzaa tak pikna gratka, jak ubicie kilku kazuarw; cae pokolenie ma zapewnion na pewien czas ywno. Dlatego te myliwi rozwijaj ca sw zrczno, aby dosta tak zdobycz. Lecz jake bez strzelby ubij, lub bez psw docign stworzenie tak zwinne? To wanie byo najciekawsze w widowisku, ktre tak bardzo pragn widzie Jakub Paganel. Emu albo kazuar bez hemu, zwany przez krajowcw "murekiem", staje si coraz rzadszy na paszczyznach australijskich. Ptak ten wysokoci ptrzeciej stopy, ma miso biae, jak indyk. Na gowie posiada trzycalowy wyrostek kociany, oczy ciemne, byszczce, dzib czarny, zgry nad zakrzywiony, nogi trjpalczaste, uzbrojone dugiemi pazurami zgitemi, skrzyda krtkie, nie suce do lotu, chorgiewki pir zdaleka podobne do wiszcych wosw, na szyi oraz na piersiach ciemniejsze. Nie lata on wprawdzie, ale w biegu przeciga najbystrzejszego konia. Mona go wic pochwyci tylko podstpem i to podstpem sprytnym. Na znak dany przez jednego z krajowcw, dziesitek Australijczykw rozwino si, jak oddzia tyraljerw. Byo to na licznej paszczynie, gdzie indygo, rosnce dziko, znaczyo cay grunt niebiesk barw kwiatw. Podrni zatrzymali si na polancelasku mimoz. Za zblieniem si dzikich, sze kazuarw zerwao si, poczo ucieka i spoczo dopiero o mil angielsk. Gdy wybrany z pokolenia myliwy pewny by miejsca, w ktrem ptaki zapady, da znak towarzyszom, aby si zatrzymali. Ci pooyli si na ziemi, a on tymczasem, wydobywszy ze swej sieci dwie skry kazuara, zrcznie zeszyte, przyodzia si w nie bardzo prdko, a podnoszc praw rk ponad gow i opuszczajc j, naladowa wybornie chd kazuara erujcego. Dziki kierowa swe kroki ku stadu, juto udajc, e szuka ziarna, juto wyrzucajc nogami w powietrze piasek i otaczajc si chmur kurzawy. Wszystkie te manewry doskonale byy wykonane. Naladowanie postawy i chodu ptaka bardzo byo naturalne. Myliwy od czasu do czasu wydawa gos, podobny do guchego krzkania, a tak zrcznie, e kazuary dozwoliy mu wej w rodek stada; wwczas nagle zatoczy maczug i na sze bdcych tam ptakw pi pado dokoa niego. Polowanie powiodo si i skoczyo. Wwczas Glenarvan ze swem towarzystwempoegna dzikich, niebardzo, jak si zdawao, zasmuconych z rozstania. Moe pomylny rezultat oww kaza im na chwil zapomnie o godzie, zaspokojonym przez biaych goci. Nie znali oni nawet wdzicznoci odka, trwalszej podobno anieli wdziczno serca, przynajmniej u ludzi niewyksztaconych i u bydlt. Bd co bd jednak trudno byo odmwi im pod pewnym wzgldem zrcznoci i inteligencji. - No, majorze - rzeka lady Helena - teraz przynajmniej zgodzisz si ju zapewne, e Australijczycy nie s mapami? - Czy dlatego, e tak dobrze naladuj inne zwierzta? - zapyta Mac Nabbs. - To wanie utwierdza tylko moje przekonanie. - art, to jeszcze nie odpowied - odpara lady Helena. - Pragn, majorze, aby zmieni swoje przekonanie. - A wic dobrze, albo raczej nie! Australijczycy nie s mapami, lecz mapy s Australijczykami. - C znowu! - A wiesz, co murzyni utrzymuj o tej interesujcej rasie orangutangw? - Nie wiem - odpowiedziaa lady Helena. - Oto utrzymuj - odpowiedzia major - e mapy to tacy sami, jak oni, ludzie czarni, tyko e zoliwsi. "Ja wol nie mwi, byle nie pracowa", mawia pewien murzyn, z zazdroci patrzcy na to, e jego pan ywi dobrze orangutanga, nic nie robicego. XLIII. HODOWCY BYDA MILJONERZY Przebywszy spokojnie noc pod 14615' dugoci, podrni pucili si w dalsz drog, 6-go stycznia, o sidmej godzinie z rana, idc wci na wschd, a lady ich krokw tworzyy wci lini cile prost. Dwa razy trafiali na lady hodowcw byda,dcych na pnoc, i wwczas lady ich pomieszayby si z innemi i byyby trudne do rozeznania, gdyby ko lorda Glenarvana nie zostawia na gruncie odcisku podkw z Black-point, tak atwo dajcego si rozezna po dwu listkach koniczyny. Paszczyzn miejscami przerzynay otoczone bukszpanowemi krzewami strumienie krte, ktre woda czasowo tylko, a nie stale zapeniaa. Wypyway one ze stokw "Buffalos Ranges", acucharednich gr, ktrych linja malownicza rysowaa si na widnokrgu. Tam wanie postanowiono obozowa tego wieczora. Ayrton popdza woy, zmczoneju pod koniec dnia trzydziesto-piciomilowpodr. Namiot rozbito pod wielkiemi drzewami i za nadejciem nocy wieczerzanonaprdce; po trudach caodziennych kady wicej myla o nie, ni o jedzeniu. Paganel, na ktrego przypada dyur, nie kad si wcale, lecz z karabinem na ramieniu pilnowa obozu chodzc wielkiemi krokami dla odpdzenia snu. Chocia ksiyc nie wieci, noc bya prawie jasna od blasku konstelacyj australijskich. Uczony geograf czyta w tejwielkiej ksidze firmamentu, zawsze otwartej i tak zajmujcej dla kadego, kto w niej czyta potrafi. Gbokie milczenie przyrody upionej przerywa tylko odgos kopyt koskich, Paganel uton tedy w dumaniach astronomicznych i wicej by zajty sprawami nieba, anieli ziemi - gdy dwik jaki, zdala dolatujcy, zbudzi go nagle i wyrwa z zaczarowanego koa marze. Nadstawi uwanie ucho i z wielkiem zdziwieniem zdao mu si, e syszy tony fortepianu, e jakby gboki dwik kilku szybkich akordw wpada mu w ucho. - Fortepian w pustyni! - mwi sam do siebie Paganel. - O doprawdy! tegobym si nigdy nie spodziewa. Byo to rzeczywicie bardzo zadziwiajce, iPaganel wola raczej wierzy, e to jaki nieznany ptak australijski naladuje tony Pleyelowskiego lub Erardowskiego i mentu, jak inne naladuj gos idcego zegara, lub szmer, dajcy si sysze przy szlifowaniu. Lecz w teje chwili rozleg si w powietrzugos bardzo czysty i dwiczny - do fortepianisty przyczy si jeszcze piewak. Paganel sucha z niedowierzaniem, jednake po krtkiej chwili bardzo wyranie dosysza pyszn arj z Don Juana: "Il mio tesoro tanto." Geograf pomyla sobie, e jakkolwiek dziwne s ptaki australijskie i e choby to byy nawet najmuzykalniejsze w wiecie papugi, to jednak wtpi naleao, aby mogy piewa Mozarta. Potem wysucha do koca tego wzniosegoutworu mistrza mistrzw. Trudno opisa, jakie wraenie robia ta sodka melodja, rozlegajca si wrd ciszy piknej nocy. Paganel przez dugi czas sta w zachwyceniu niewymownem, a gos umilk i wszystko wrcio do dawnego milczenia. Gdy Wilson przyszed na zmian - zasta Paganela pogronego w gbokiej zadumie. Geograf nie zwierzy si z tego, co zaszo,majtkowi, postanowi jednak uwiadomi nazajutrz lorda Glenarvan o szczeglniejszem zdarzeniu i wsun si pod namiot. Nazajutrz niespodziane szczekanie rozbudzio podrnych. Glenarvan zerwa si pierwszy. Dwa pyszne "pointers" na wysokich nogach, cudowne okazy wyw rasy angielskiej, skakay na krawdzi lasku. Za zblieniem si podrnych si cofny si pod drzewa, podwajajc natarczywe szczekanie. - Jest wic stacja w tej pustyni - rzek Glenarvan - s i strzelcy wida, sdzc po psach myliwskich. Paganel ju mia zacz opowiadanie o tem,co mu si zeszej nocy zdarzyo, gdy ukazali si dwaj modziecy na przelicznych koniach czystej krwi, prawdziwych "hunters". Dwaj gentlemani w eleganckich kostjumach myliwskich zatrzymali si na widok tylu osb, obozujcych, jak cyganie. Zdawao si, e ciekawi s, co ma znaczy obecnow tem miejscu ludzi uzbrojonych, gdy spostrzegli damy, wysiadajce z wozu. Natychmiast zeskoczyli z koni i z odkrytemigowami zbliyli si do nieznajomych. Lord Glenarvan wyszed na ich spotkanie i, jako obcy, wymieni swe nazwisko i tytuy.Modzi ludzie ukonili si, a starszy z nich rzek: - Milordzie - prosimy te damy, pana i paskich towarzyszw, abycie dla wypoczynku raczyli przyj gocin w naszym domku. - Panowie!... - mwi Glenarvan - z kime mam zaszczyt... - Micha i Sandy Pettersonowie, wacicielestacji Hottam. Jestecie ju pastwo na gruntach naszej posiadoci, odlegej std zaledwie o wier (angielskiej) mili. - Obawiam si, panowie, abymy nie naduyli gocinnoci, tak uprzejmie nam ofiarowanej... - Milordzie, przyjmujc nasze zaproszenie, zobowiesz nieskoczenie biednych wygnacw, szczliwych, e bd mogli czyni panu honory pustyni. Glenarvan skoni gow na znak zgody. - Panie - wtedy rzek Paganel, zwracajc si do Michaa Pettersona - nie wemiesz mi za ze, gdy zapytam, czy to pan piewawczoraj t cudn arj boskiego Mozarta? - Tak jest, panie - odpowiedzia gentleman -a mj brat Sandy akompanjowa mi na fortepianie. - Ach, panie - cign Paganel - racz przyj szczere powinszowanie od Mac caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc+0c+>c+,c+z;+Francuza, namitnie uwielbiajcego t muzyk. Paganel poda rk gentlemanowi, ktry j ucisn nader uprzejmie. Potem Micha Petterson wskaza na prawo drog. Konie pozostawiono pod opiek majtkw i Ayrtona,a pieszo wrd wesoej rozmowy, prowadzeni przez dwch modziecw, podrni udali si do zabudowa Hottam. Bya to przeliczna osada, utrzymana, jak prawdziwy park angielski. Rozlege ki, otoczone szaremi barjerkami, rozcigay si da leko. Na nich pasy si tysice wow i miljony baranw. Tej tumnej gromady liczni pilnowali pasterze i liczniejsze jeszcze gromady psw. Z bekiemi rykiem zwierzt mieszay si szczekania psw i klaskanie biczw pasterzy (stockwips). Od wschodu wzrok zatrzymywa si na lasku majollisw i drzew gumowych, ponad ktremi na siedm tysicy piset stp wznosi si potny szczyt gry Hottam. Wewszystkich kierunkach cigny si dugie aleje, wysadzone drzewami zielonemi, o liciach nigdy nieopadajcych. Tu i owdzie widniay gste zarola "grass-trees", krzeww wysokoci dziesiciu stp, podobnych do palmy karowatej, osonitych przykkryciem dugich i wskichlici. Powietrze byo przesycone zapachem laurw mitowych, z ktrych bukiety biaych kwiatw, pod t por bdcych w penym rozkwicie, wydzielay najdelikatniejsze wonie aromatyczne. Obok tych licznych drzew krajowych, rosy krzewy, przeszczepione z klimatw europejskich. Brzoskwinie, gruszki, jabonie, figi, pomaracze a nawet i dby mie na podrnych czyniy wraenie, podziwienie za ich bardziej jeszcze budziy stada ptaszt cudnej barwy, pierza, lnicego blaskiem zota i mikkoci aksamitu. Pomidzy innemi pierwszy raz podrni mogli podziwia menur, czyli tak zwanego lirygona, ktrego okazay ogon przedstawiaksztat instrumentu Orfeusza. Ucieka on pomidzy paprocie olbrzymie, a gdy ogonemuderza o gazie, mona si byo dziwi prawie, e nie sycha pontnych tonw, wjakich Amfion szuka natchnienia do odbudowania murw tebaskich. Paganel mia szczer ochot zagra na tej lutni. Lord Glenarvan nie poprzesta na niemem podziwianiu uroczych cudw tej oazy, zaimprowizowanej wrd pustyni australijskiej. Sucha on z zajciem opowiadania modych gentlemanw. W Anglii,wrd k ucywilizowanych, wieo przybywajcy byby najprzd powiedzia swemu gospodarzowi, skd przybywa i dokd dy; lecz tu, przez delikatno cile przestrzegan, Micha i Sandy Pettersonowie uwaali za waciwsze da si sami pozna podrnym, ofiarujc im gocinno u siebie. Opowiedzieli wic sw historj. Bya to historja wszystkich modych Anglikw dobrze wychowanych i przemylnych, nie mniemajcych, e majtek moe zwalnia od pracy. Micha i Sandy Pettersonowie byli synami bankiera londyskiego. Gdy mieli po lat dwadziecia, ojciec rzek do nich: "Modziecy, macie tuoto miljony. Udajcie si do odlegych kolonijitam zacznijcie prowadzi jakie przedsibiorstwo uyteczne; w pracy czerpcie nauk ycia. Jeli wam si powiedzie, tem lepiej. Jeli si nie uda, mniejsza o to. Nie bdziemy aowa miljonw, ktre z was zrobi ludzi". Dwaj modzi ludzie posuchali. Obrali osad Wiktorja w Australii i na niej zasiali banknoty ojcowskie. I nie mieli czego aowa. Po upywie trzech lat ich zakad handlowy by w penym rozwoju. W prowincjach Wiktorji, Nowej Walji Poudniowej i Australii Poudniowej licz przeszo trzy tysice stacyj; w jednych mieszkaj squatters, czyli hodowcy byda, w innych settlers, gwnie rolnictwem si trudnicy. Przed przybyciem dwch modych Anglikw, najwikszy zakad tego rodzaju nalea do pana Jamesona; zajmowa sto kilometrw wybrzea nad Paroo, jedn z rzek, wpadajcych do Darlingu. W tej chwili stacja Hottam bya najznaczniejsz pod wzgldem rozlegoci iobrotw. Dwaj modziecy byli hodowcami irolnikami zarazem. Bardzo umiejtnie, a co najwaniejsza, bardzo energicznie kierowaliswemi zakadami. Jak wida, ta stacja bya bardzo odlega od gwniejszych miast i zasunita w mao uczszczan pustyni Murray. Zajmowaa ona przestrze pomidzy 14648' a 147 to jest obszar dugoci i szerokoci piciu milfrancuskich, pomidzy acuchem Buffalos i gr Hottam. W dwu pnocnych ktach tego obszernego czworoboku wznosiy si: na lewo gra Aberdeen, a na prawo szczytyHigh-Barven. Wody tam byo poddostatkiem w licznych strumieniach i rzeczkach, wpadajcych do rzeki Oven, pyncej w kierunku pnocnym do oyska Murrayu. Zarwno udawaa si tam hodowla byda, jak i uprawa gruntu. Na dziesiciu tysicach akrw (15.000 morgw) ziemi, doskonale podzielonej, mieszay si produkty krajowe i egzotyczne, a kilka miljonw zwierzt tuczyo si na bujnych pastwiskach. Dlatego te produkty stacji Hottam zawsze byy wysoko cenione na targach w Castlemaine i Melbourne. Gdy bracia Petterson koczyli swoje opowiadanie, mieszkanie ich ukazao si na kocu alei, wysadzonej kazaurynami. By to przeliczny domek z drzewa i cegy,otoczony klombami emerofilw. Ksztatem przypomina wytworn will szwajcarsk, otoczon dokoa werand, obwieszon chiskiemi lampami, jak staroytne impluvium. Przed oknami rozwijay si osony rnokolorowe, jakby kwieciem zasane, wabice zalotnie oko. Na trawnikach i klombach wznosiy si kandelabry bronzowe z piknemi latarniami. Za nadejciem nocy cay ten park jania biaem wiatem gazowem, z maego gazometru, ukrytego wrd majolisw i paproci drzewiastych. Zreszt nie byo wida nigdzie ani chat czeladzi, ani te stajen lub szop; nic, coby wykazywao zajcia rolne. Wszystkie te budynki, prawdziwe miasteczko, zoone z dwudziestu przeszo chat i domkw - leay o wier mili, w gbi niewielkiej doliny i z domem wacicieli poczone byydrutami elektrycznemi dla natychmiastowej komunikacji. Dwr sam otoczony by laskiem drzew egzotycznych. Za alej, kazurynami wysadzon, elazny, elegancki mostek, rzucony na strumieniu szemrzcym, prowadzi do parku. Na spotkanie podrnych wyszed marszaek dworu o minie powanej; otwary si drzwidomu w Hottam, a gocie weszli do wspaniaych apartamentw, ukrytych pod t oson cegie i kwiatw. Oczom ich przedstawi si cay przepych ycia artystycznego i magnackiego. Z przedpokoju, zawieszonego przyborami myliwskiemi i sportowemi, wchodzio si do obszernego salonu o piciu oknach. Tam sta fortepian, zarzucony nutami i dawniejszych i najwieszych wyda; stalugi z malowidami rozpocztemi, postumenty z posgami marmurowemi; na cianach kilka obrazw pendzla mistrzw flamandzkiej szkoy; pod nogami dywany mikkie jak trawnik; kobierce, przedstawiajce powabne sceny z mitologji,z puapu zwiesza si duy wiecznik starowiecki. Kosztowne fajansy, drogocenne puhary kunsztownej roboty, tysice drobiazgw drogich i delikatnych, jakich nie mona si byo spodziewa znale w Australii, wszystkoto dowodzio poczucia pikna, jak rwnie dbaoci o przyjemno i wygod. Co tylko mogo si podoba rozweseli nud wygnania dobrowolnego, a zarazem przypomina nawyknienia europejskie, zgromadzone byow tym czarownym salonie; kady mgby sdzi, e si znajduje w jakim ksicym paacu we Francji lub Anglii. Pi okien, przesonitych tkank delikatn,przepuszczao lekkie wiato, ju i tak przymione pcieniami werandy. Lady Helena bya prawdziwie zachwycona. Z tej strony domu widok rozciga si na obszern dolin, cignc si a do podnagr wschodnich. ki, przeplatane laskami, obszerne tu i owdzie polanki, gromady pagrkw wdzicznie zaokrglonych, wypukoci gruntu nierwnego utworzyy obraz przewyszajcy wszelkie opisy. Okolicy tej nie mona byo porwna z adn inn w wiecie, nawet z ow sawn Rajsk Dolin, u granic Norwegji lec. Rozlega ta panorama, mienica si warstwami cienia i wiata, co chwila zmieniaa swe widoki, stosownie do kaprynych odbyskw soca. Wyobrania najbujniejsza nawet nicby nadto wymyli nie zdoaa, a zachwycajcy ten widok zadowalnia wszystkie pragnienia wzroku. Na rozkaz modszego Pettersona, marszaek dworu zastawi wytworne dla podrnych niadanie w cigu niespena kwadransa. Wina i potrawy byy wyborne, abardziej jeszcze oywiaa t uczt rado modych hodowcw z tego, e mogli pod swym dachem tak komu ofiarowa gocinno. W krtkich wyrazach opowiedziano im cel wyprawy; modziecy ywo si zainteresowali poszukiwaniami Glenarvana, a dzieciom kapitana Granta jak najlepsze rokowali nadzieje. - Henryk Grant - rzek Micha - wpad zapewne w rce krajowcw, skoro dotd nigdzie nie ukaza si w osadach nadbrzenych. Zna on dokadnie pooenie miejsca, jak tego dokument dowodzi, i chyba zaraz na samym wstpie dosta si do niewoli dzikich, jeli dotychczas nie mg przebi si do ktrej z kolonij angielskich. - Tak wanie stao si Ayrtonem, kwatermistrzem z jego okrtu - zauway John Mangles. - A wy, panowie - pytaa lady Helena - czy nigdy nie syszelicie o rozbiciu si okrtu Britannia? - Nigdy, pani - odpowiedzia Micha. - A co pan sdzi o traktowaniu kapitana Granta przez Australijczykw? - Australijczycy nie s okrutni - odrzek mody kolonista - i miss Grant pod tym wzgldem moe by zupenie spokojna. Bywaj czste przykady agodnoci ich charakteru, a ilu tylko Europejczykw yo pomidzy nimi, aden nigdy nie uskara si, aby le si z nim obchodzili. - King naprzykad - wtrci Paganel - jedyny czowiek, ktry pozosta przy yciuz caej wyprawy Burkego. - Nietylko ten miay poszukiwacz - doda Sandy - ale rwnie pewien onierz angielski nazwiskiem Buckley, ktry, umknwszy w 1803 r. na wybrzea Port-Philippe, przyjty by przez dzikich i y z nimi przez lat przeszo trzydzieci. - Od tego czasu - rzek Micha Petterson - jeden z ostatnich numerw dziennika Australasian donosi znw, e niejaki Morrillpowrci do swych rodakw po szesnastu latach niewoli. Z kapitanem musi by to samo wanie, bo i Morrill, po rozbiciu si okrtu Peruvienne w 1846 r., wzity do niewoli przez dzikich, uprowadzony by w gb kraju. Tak wic sdz, e nie wypada traci nadziei. Sowa te nadzwyczajn sprawiy rado, tem wicej, e potwierdzay objanienia, jakie ju w tym wzgldzie dali Ayrton i Paganel. Gdy kobiety wstay od stou, zaczto mwi o zbrodniarzach zbiegych. Modzi kolonici wiedzieli ju o wypadkach na mocie Camden, lecz nie obawiali si bynajmniej odwiedzin zbiegych przestpcw. Nie mieliby oni napada na osad, majc przeszo stu ludzi; nie przypuszczano zreszt, aby si mogli zaawanturowa a w pustynie Murrayu, gdzie nie byo co robi, a tem bardziej do osad Nowej Walji, gdzie wszystkie drogi bardzo byy strzeone. Takie te wanie byo zdanie Ayrtona. Na prob uprzejmych gospodarzy, lord Glenarvan dzie cay przepdzi na stacji Hottam. Te dwanacie godzin opnienia byy zarazem godzinami odpoczynku, tak dla ludzi jak i dla zwierzt, ktre wszelk znalazy wygod w dobrze zaopatrzonych stajniach osady. Uzyskawszy przyzwolenie swych goci, dwaj modziecy uoyli program, wedug ktrego miano dzie przepdzi; cae towarzystwo chtnie si na zgodzio. W samo poudnie siedm piknych rumakw niecierpliwie tratowao ziemi u bram domu, a elegancki powozik, w cztery zaprzony konie i kierowany rk zrcznego wonicy, przygotowany by dla dam. Mczyznom podano wyborn bro myliwsk, a dojedacze na koniach pilnowali psw, wesoo skaczcych i szczekajcych wrd zaroli. Przez cztery godziny towarzystwo przebiegao drogi i aleje tego parku, rozlegego jak niewielkie jakie pastewko dawniejszej Rzeszy Niemieckiej; pomieciyby si w nim takie Reuss-Schleitz, lub Saxen-Coburg-Gotha. A chocia byo tu mniej ludzi, zato o wiele wicej baranw. Zwierzyny by te dostatek wielki, czsto wic rozlegay si strzay, niepokojce cichych mieszkacw tych paszczyzn i lasw. Mody Robert, jadcy obok majora Mac Nabbsa, cudw dokazywa. miay ten chopiec, pomimo przestrg i zalece swej siostry, zawsze by na czele i pierwszy do strzau. John Mangles uspokaja Mari zapewnieniem, i czuwa nad nim. W tej wycieczce myliwskiej zabito kilka zwierzt waciwych temu tylko krajowi, aktre Paganel a dotd zna zaledwie z nazwiska - pomidzy innemi: wombata i bandicoota. Wombat jest to rolinoerne zwierz, ryjce ziemi naksztat borsuka; jest ono wielkoci barana, a miso ma wybornego smaku. Bandicoot naley do workowatych; przypomina lisa europejskiego, ktrego mgby jednak nauczy, jak si kurniki rabuje. Zwierz to do odraajcej powierzchownoci, dugoci ptorej stopy,pado pod strzaem Paganela, ktry przez mio wasn myliwca uzna je bardzo piknem i licznem nazywa zwierztkiem. Robert, oprcz wielu innych sztuk duych, zabi "dasyure viverrin", gatunek maego lisa, ktrego futerko czarne, biao kropkowane, warte jest skrki kuny. Lecz najbardziej ze wszystkiego zajmujce byo polowanie na kangury. Okoo czwartej godziny psy ruszyy stado tych ciekawych zwierzt; mode pokryy si zaraz do workw swych matek a cae stado poczoucieka. Najbardziej zadziwiaj skoki tego zwierzcia, majcego tylne nogi dwa razy dusze od przednich; w skakaniu dugi ogon dopomaga mu jak spryna. Na czele postpowa stary samiec, wysokoci piciu stp, wspaniay okaz "Macropus giganteus", "starzec", jak go nazywaj karczownicy. Gonitwa bez przerwy cigna si na przestrzeni czterech do piciu mil angielskich. Kangury byy niestrudzone a psy, nie bez susznoci obawiajce si ich silnej apy, uzbrojonej ostrym pazurem, niebardzo si ochoczo do nich zbliay. Lecznareszcie zmczone stado przystano, a stary samiec opar si o pie drzewa w postawie obronnej. Jeden z psw w zapdzie rzuci si na niego, lecz w chwil potem wyrzucony silnie w powietrze, upadna ziemi z brzuchem rozdartym. Caa psiarnia z pewnoci nie daaby rady tym zwierztom, dlatego te dopiero kule myliwych mogy zwali z ng olbrzyma. W tej chwili Robert o mao co nie pad ofiar swej nieroztropnoci. Podszed tak blisko do kangura, e ten rzuci si na niego. Robert upad, Maria krzykna, a potem odrtwiaa z przeraenia, nic nie widzc i nie syszc, wycigna rce ku bratu. Nikt nie mia strzela do zwierzcia, bo mgby trafi i chopca zarazem. Lecz John Mangles z otwartym noem myliwskim rzuci si nagle na kangura i, nie zwaajc na groce sobie niebezpieczestwo, ugodzi zwierz w samo serce. Robert zerwa si z ziemi bez szkody, a w chwil potem by ju w objciach swej siostry. - Dzikuj, panie John! - dzikuj - rzeka Maria Grant, podajc rk modemu kapitanowi. - Wziem go na moj odpowiedzialno - odrzek John Mangles, chwytajc drc do dziewczcia. Na tym wypadku zakoczyo si polowanie. Stado kangurw rozbiego si po stracie swego przewodnika, ktrego przeniesiono do paacu. Bya wtedy szsta godzina wieczorem. Myliwych czeka obiad wspaniay, na ktrym najwaniejsz rol odgrywaa zupa z ogona kangura, na sposb krajowy przygotowana. Po lodach i sorbetach, biesiadnicy przeszli do salonu. Wieczr powicono muzyce. Lady Helena, jako wyborna pianistka, nie droya si ze swym talentem. Bracia Pettersonowie z poprawnym smakiem piewali rne wyjtki z ostatnich utworwGounoda, Masseneta, Felicjana Dawida, a nawet Ryszarda Wagnera. O jedenastej podano herbat, przysposobion z t angielsk wytwornoci, jakiej aden inny nard nie posiada. Paganel prosi, aby mu pozwolono skosztowa herbaty australijskiej - przyniesiono mu wic pyn czarny, jak atrament; bya to kwarta wody, w ktrej gotowano p funta herbaty przez cztery godziny. Paganel krzywi si, pijc, ale mwi, e wyborny to napj. O pnocy odprowadzono goci do chodnych i wygodnych pokoi, gdzie w miych snach znaleli dalszy cig przyjemnoci dnia tego. Nazajutrz o wicie poegnali obu modych hodowcw byda, dzikujc im serdecznie za tyle doznanej uprzejmoci; ci ze swej nie od Mac caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP +&&c,Lc,c,-c,;,strony uroczycie przyrzekali odwiedzi lorda Glenarvana w jego zamku Malcolm, zapierwsz w Europie bytnoci. Poczem wz puci si w drog, objecha podne gry Hottam i wkrtce paacyk osadnikw zginpodrnym z oczu, jak przelotne widzenie. Jeszcze przez pi mil (angielskich) konie ich stpay po ziemi, nalecej do stacji, i dopiero o dziewitej godzinie przebyli ostatnie ogrodzenie i wjechali na nieznane prawie przestrzenie prowincji Wiktorja. XLIV. ALPY AUSTRALIJSKIE Od strony poudniowo-wschodniej ogromna zapora przecinaa drog. By to acuch Alp Australijskich, jakby rozlega fortyfikacja, ktrej nierwne bastjony cign si na przestrzeni tysica piciuset mil angielskich i wstrzymuj oboki na wysokoci czterech tysicy stp. Z zachmurzonego nieba mao spywao na ziemi ciepa, przedzierajcego si przez gst tkanin mgy. Temperatura bya wicznona, ale podr bardzo trudna po gruncie coraz nierwniejszym.Tu i owdzie sterczay pagrki, porose zielonemi drzewkami gumowemi. Dalej wzgrza ju bardziej wyniose tworzyy pierwsze wielkich Alp szczeble. Trzeba byo jecha cigle pod gr. Zna to ju byo po wysiku wow, ktrych jarzma skrzypiaypod oporem cikiego wozu; woy sapay mocno i ciko oddychay, a naprone muskuy na ich nogach zdaway si pka. Osie u wozu jczay za kadem silniejszem stukniciem, nieuniknionem pomimo caej zrcznoci Ayrtona. Damy do wesoo, a przynajmniej cierpliwie, znosiy swe pooenie. John Mangles z dwoma majtkami jecha o jakie sto krokw naprzd, torujc drog i wyszukujc najatwiejszych do przebycia miejsc, bo wz cigle prawie przesuwa simusia pomidzy zdradliwemi skaami. Byato jakby egluga po koyszcych si gruntach. Trudne to byo a czsto i niebezpieczne. Nieraz Wilson siekier musia torowa przejcie przez gste zarola. Gliniasty i wilgotny grunt usuwa si z pod ng. Drog przeduay liczne zakrty i koowania, jakie musiano robi z powodu czsto napotykanych wysokich ska, gbokich wwozw lub ukrytych trzsawisk. To te dobrze, i do wieczora zdoano posun sicho o p stopnia naprzd. Rozoono si obozem u podna Alp przy strumieniu Cobongra, na skrawku niewielkiej paszczyzny, pokrytej krzakami, sigajcemi czterech stp wysokoci, ktremile rozweselay oko jasno-row barw swych lici. - Trudne bdziemy mieli przejcie - rzek Glenarvan, spogldajc na acuch gr, ktrych profil gin ju w ciemnoci wieczornej. - Alpy, oto nazwa, dajca niemao do mylenia. - Trzeba im da rad - odpowiedzia Paganel. - Nie wyobraaj sobie, kochany milordzie, e mamy przeby ca Swajcarj. Australia ma swoje Grampiany, Pireneje, Alpy, gry Bkitne, jak Europa i Ameryka, ale to wszystko w minjaturze. To dowodzi tylko, e wyobrania geografw nie jest zbyt podna, lub e jzyk ich bardzo ubogi w nazwy. - A wic te Alpy Australijskie? - pytaa ladyHelena. - S to gry kieszonkowe - odrzek Paganel.- Ani bdziemy wiedzieli, kiedy je przejdziemy. - Mw tylko o sobie! - odezwa si major. -Pomidzy nami jeden jest tylko czowiek tak roztargniony, e moe przej acuchgr, nie wiedzc prawie o tem. - Roztargniony! - zawoa Paganel - ale niejestem ju roztargniony. Owouj si do wiadectwa pa. Od chwili wstpienia na ldstay, czy nie dotrzymaem obietnicy? Czy cho raz byem roztargniony? Czy cho jedn popeniem niedorzeczno? - Ani jednej, panie Paganel - rzeka Maria Grant. - Jeste teraz najdoskonalszym z ludzi. - Zanadto doskonaym! - dodaa z umiechem lady Helena. Z twojemi roztargnieniami byo ci bardzo do twarzy. - A wic - rzek Paganel - skoro ju nie mam adnej wady, to bd czowiekiem, jak wszyscy inni ludzie. Spodziewam si zatem, e lada chwila zbroj znowu co takiego, z czego si namiejecie dowoli. Inaczej zdawaoby mi si, e mi czego brakuje. Nazajutrz, to jest 9-go stycznia, pomimo najuroczystszych zapewnie geografa, orszak podrny nie bez wielkiej trudnoci rozpocz przejcie Alp. Trzeba byo i naolep i brn coraz dalej w ciasne i gbokie wwozy, ktre wkocu mogy doprowadzi do miejsca niemoliwego do przebycia. Ayrton w niemaym ju by kopocie, gdy na szczcie, po godzinnym przeszo, utrudniajcym pochodzie, na jednej ze cieek grskich ukazaa si licha obera. - Doprawdy - zawoa Paganel - wtpi, abywaciciel tej karczmy robi majtek w podobnem miejscu! Naco si tu ona przydamoe? - Nato, aby nam da objanienia o drodze - odpowiedzia Glenarvan. - Wejdmy! Glenarvan w towarzystwie Ayrtona wszed do obery. Gospodarz w Bush-Inn (taka nazwa widniaa na szyldzie) - by to czowiek ordynarny, z twarz odraajc, dowodzc, e lubi gin, brandy i whisky, aw karczmie swojej zwyk by widywa samych tylko wdrownych hodowcw byda lub ludzi dozorujcych stada. Cierpko odpowiada na zapytania, ale odpowiedzi jego wskazay dostatecznie Ayrtonowi kierunek drogi. Glenarvan kilku koronami26 wynagrodzi oberycie przysug i mia wyj z obery, gdy nagleuwag jego zwrci afisz, przylepiony na murze. Byo to obwieszczenie policji kolonjalnej o wyamaniu si i ucieczce zoczycw z Perth, zapewniajce sto funtw szterlingwwynagrodzenia temu, ktoby uj i wyda dowdc ich Ben Joyce'a. - Prawdziwie - rzek Glenarvan do kwatermistrza - wartoby powiesi tego ndznika. - A lepiej jeszcze schwyta go! - odpowiedzia Ayrton - sto funtw, to sumkaznakomita! Nie dabym tyle za niego. - Co za do oberysty - odpar Glenarvan - nie ufabym mu nawet pomimo tego afisza. - Ani ja - dorzuci Ayrton. Glenarvan z kwatermistrzem powrcili do wozu. Skierowano si ku punktowi, w ktrym koczy si droga do Lucknow. Wio si tam wskie przejcie, przecinajce ukonie acuch grski. Zaczto si niem wdziera wyej. Wejcie byo bardzo przykre. Nieraz musiay panie opuszcza wz, a mczyni zsiada z koni; trzeba byo rkami obracacikie koa i popycha wz naprzd - zatrzymywa si do czsto na spadkach niebezpiecznych, wyprzga woy, podkada co pod koa wozu, grocego stoczeniem si na d - i nieraz Ayrton musia uywa pomocy koni, ju i tak ledwie wlokcych nogi z utrudzenia. Czy to wskutek tego trudu cigego, czy te z innej przyczyny, do, e tego dnia pad jeden z koni; ale to tak nagle, e nikt si tego nie mg spodziewa. By to ko Mulradyego. Ayrton obejrza zwierz, rozcignite na ziemi, i zdawa si nie pojmowa przyczynynagej jego mierci. - Musiao w sobie co zerwa to biedne stworzenie - rzek Glenarvan. - Zapewne - odpowiedzia Ayrton. - We mego konia, Mulrady - odrzek lord -ja sid na wozie, przy onie. Mulrady speni polecenie. Konia padego zostawiono krukom na pastw i dalej pracowano nad wdzieraniem si na gr. acuch Alp Australijskich nie jest szeroki, podstawa jego zajmuje wszerz przestrze zaledwie omiu mil angielskich. Jeeli wic przejcie, jakie obra Ayrton, prowadzio do wschodniego stoku, to we dwie doby mona si byo spodziewa przebycia tej wysokiej zapory. A daiej, do samego ju morza, droga bdzie atwa i bez adnych przeszkd. Dnia 10-go podrni dosignli najwyszego punktu przejcia, wzniesionego blisko na dwa tysice stp. Znajdowali si na otwartej paszczynie, skd wzrok siga bardzo daleko. Na pnoc migotay spokojne wody jeziora Omeo, upstrzone mnstwem wodnego ptactwa, a poza niemi rozlege paszczyzny Murrayu. Na poudnieroztaczay si zieleniejce any Gippslandu z gruntami, obfitujcemi w zoto, i wysokiemi lasami i z ca powierzchownoci kraju dziewiczego. Tam natura bya jeszcze pani swych podw, biegu swych wd, wielkich drzew, nietknitych dotd siekier: a niewielka liczba hodowcw byda, jaka si tam dotd pojawia, walczy z ni nie miaa odwagi. Zdawao si, e ten acuch Alp rozdziela dwa rne kraje, z ktrych jeden dotd zachowa ca sw dziko pierwotn. Wanie zachodzio soce, a ostatnie jegopromienie, przedzierajce si przez czerwone oboki, oywiay to okrgu Murray. Przeciwnie Gippsland, ukryty poza oson gr, gin w mroku i monaby powiedzie, e noc przedwczesna zanurzaa w cieniu cay ten pas zaalpejski.Podrni, stojc pomidzy temi dwoma krajami, tak od siebie oddzielonemi, ywo odczuwali t sprzeczno i dziwne wzruszenie ogarno ich serca, na widok tej ziemi prawie nieznanej, ktr przebywa mieli a do samych granic prowincji Wiktorji. Przenocowano na miejscu, a nazajutrz zaczto schodzi ze zbocza. Nadzwyczaj gwatowny grad spotka podrnych, tak, e a musieli szuka schronienia pod skaami. Nie byy to zwyke ziarnka gradu,ale cae kaway lodu, wielkie jak do, spadajce z chmur, burz adownych. Z procy wyrzucone, nie padayby z wiksz gwatownoci. Wz uleg przedziurawieniuw kilku miejscach, a zapewne nie kady dach wytrzymaby ciar tych lodw, tak gwatownie padajcych, e niektre wizyw pniach drzew. Trzeba byo czeka przejcia nawanicy, aby nie by przez ni ukamienowanym. Trwao to blisko godzin, poczem podrni weszli znowu na skay spadziste, liskie jeszcze od resztek topniejcego gradu. Pod wieczr, wz podziurawiony, chwiejcysi, ale mocno jeszcze stojcy na koach, spuszcza si z ostatnich pochyoci Alp, posuwajc si wrd pojedyczo rosncychjode, Przejcie prowadzio na paszczyzny Gippslandu. Przebyto wic szczliwie Alpy i zabrano si, jak zwykle, do rozbicia namiotw na nocny wypoczynek.Dnia 12-go o wicie, z zapasem nowych si izapau, puszczono si w dalsz drog. Wszystkim pilno ju byo stan co najrychlej u celu, to jest doj do tego punktu na oceanie Spokojnym, w ktrym nastpio rozbicie si okrtu Britannia. Tamtylko mona si byo spodziewa trafienia na lady pewniejsze rozbitkw; dlatego te Ayrton nalega na lorda Glenarvana, aby wyprawi do Duncana rozkaz udania si ku wybrzeu, celem zgromadzenia pod rk wszystkich rodkw do dalszych poszukiwa. Wedug jego zdania, wypadao korzysta z drogi, prowadzcej z Lucknow do Melbourne, gdy pniej trudno bdzie znale bezporedni komunikacj ze stolic. Zdawao si, e wypada sucha rady kwatermistrza. Paganel zgadza si na ni w zupenoci; podziela on take przekonanie, e obecno jachtu bardzo w podobnych okolicznociach moe by poyteczna i e jeeli nie skorzysta si z drogi z Lucknow, potem nie bdzie mona znale sposobnoci przesania pisma de Melbourne. Glenarvan by niezdecydowany i ju moe byby wysa rozkazy, ktre Ayrton usilniezaleca, gdyby major nie sprzeciwia si temu uporczywie. Dowodzi on, e wyprawie koniecznie bya potrzebna obecno Ayrtona; e za zblieniem si do wybrzey kraj bdzie mu lepiej znany; e gdyby wypadkiem trafiono na lady kapitanaGranta, to kwatermistrz lepiej, ni ktokolwiek inny, potrafi z nich skorzysta; e nareszcie on tylko jeden moe wskaza miejsce rozbicia si Britanji. Mac Nabbs nalega przeto, aby jecha dalej, nie zmieniajc pierwotnego programu.John Mangles by tego samego zdania i silnie popiera majora. Mody kapitan zrobi nawet uwag, e rozkazy Jego Dostojnoci atwiej dojd do Duncana, gdy bd wyprawione z zatoki Twofold, anieli przez posaca, zmuszonego przebiec dwunastomilow przestrze cakiem dzikiego kraju. Zdania ich przewaay. Postanowiono zatemnic nie przedsibra a za przybyciem do zatoki Twofold. Major obserwowa Ayrtona,ktry mu si wydawa dosy niezadowolony.Major jednak nie wspomnia o tem nikomu i, jak byo jego zwyczajem, spostrzeenia swe zachowa dla siebie. Paszczyzny, cignce si u stp Alp Australijskich, byy rwne lekko ku wschodowi pochylone. Jednostajno pooenia przeryway tylko gdzie niegdzie porozrzucane kpy mimoz, eukaliptusw i rozmaitych drzew gumowych. Grunt najeony by wszdzie krzewem, "Gastrolabium grandiflorum", o kwiatach wietnej barwy. Drog czsto przerzynay strumyki niewielkie, zaronite sitowiem. Przebywano je najczciej w brd. Za zblieniem si podrnych zryway si i odlatyway stada dropiw i kazuarw. Przez krzaki przeskakiway kangury, jak figurki elastyczne. Lecz nikomu przez myl nie przeszo polowa, tem wicej, e koniepaday ju prawie z utrudzenia. Powietrze te byo duszne wskutek wielkiego upau, atmosfera przesycona elektrycznoci. Ludzie i zwierzta ulegali jej wpywowi, posuwali si przeto cigle naprzd, nie zajmujc si czem innem. Tylko gos Ayrtona, woajcego na strudzone woy, przerywa niekiedy milczenie. Od poudnia do godziny dru giej przebyto bardzo ciekawy las paproci, ktry obudziby zapewne podziw ludzi mniej, ni nasi podrni, strudzonych. Roliny te w penym rozwoju miay do trzydziestu prawie stp wysokoci. Konie i jedcy swobodnie przesuwali si pod ich zwisemi gaziami, a czsto ostroga zabrzczaa, uderzywszy o ich drzewn gazk. Pod tym nieruchomym parasolem panowa przyjemny chd, na ktry nikt si nie uala. Tylko Paganel, zawsze objawiajcy nazewntrz swe uczucia, wyraa swe zadowolenie tak gono, e zryway si stada papug i kakadu, z wrzaskiem oguszajcym. Geograf wci wydawa okrzyki podziwieniai radoci, gdy nagle towarzysze jego spostrzegli, e zachwia si na koniu i spad ciko na ziemi. Czy to byo omdlenie, czy gorzej moe - osabienie, spowodowane zbyt wysok temperatur? Wszyscy pobiegli do niego. - Paganelu! Paganelu! Co ci jest? - woa lord Glenarvan. - To znaczy, e nie mam ju konia - odpowiedzia Paganel, wydobywajc nogi zestrzemion. - Jakto! Twj ko? - Zdech, piorunem raony! Tak samo, jak ko Mulradyego. Glenarvan, John Mangles i Wilson obejrzeli konia. Paganel mia suszno - ko jego nie y. - To co szczeglnego - rzek John Mangles. - Prawdziwie, e co szczeglnego - mrukn major. Glenarvana mocno dotkn ten nowy wypadek. Trudno byo myle o znalezieniu innych koni w tej pustyni, a jeli epidemja jaka dotyka tu konie, to wkocu trudno bdzie dalej odbywa podr. Do wieczora bardziej jeszcze utwierdzio si przekonanie o jakiej epidemji; trzeci ko pad pod Wilsonem, a co gorsza pad take jeden z wow, do wozu zaprzgnitych. Pozostay tylko trzy woy icztery konie. Pooenie stawao si coraz trudniejsze. Jedcy, pozbawieni koni, musieli zdecydowa si na podr piesz. Niejeden hodowca byda tak samo przebywa t pustyni. Ale jeli przyjdzie wz opuci, c wtedy stanie si z damami? Czy bd mogy przej sto dwadziecia mil, dzielcych je od zatoki Twofold? John Mangles i Glenarvan bacznie obejrzeli konie, pozostae przy yciu; moeby si dao zapobiec nowym wypadkom. Lecz po najcilejszem zbadaniu nie dostrzegli adnych objaww choroby, ani oznak saboci. Konie te byy zupenie zdrowe i zrzadk wytrwaoci znosiy trudy podry. Glenarvan mia nadziej, e aden ju nie padnie ofiar tej dziwnej epidemji. Takie te byo zdanie Ayrtona, przyznajcego si do zupenej niewiadomoci przyczyn tej nagej miercizwierzt. Jechano dalej. Idcy pieszo przysiadywali si na wz w razie mocnego utrudzenia. Przez cay dzie ujechano zaledwie dziesi mil. Wieczorem dano znak do wypoczynku - urzdzono obz i noc przesza spokojnie pod rozleg kp paproci olbrzymich, pomidzy ktremi przelatyway ogromne nietoperze, zwane waciwie lisami latajcemi. Nastpny dzie, 13-sty stycznia, przeszedszczliwie; nie powtrzyy si wypadki wczorajsze. Sanitarny stan wyprawy by zupenie zadowalajcy. Konie i woy wesoospeniay swe obowizki. Salon lady Heleny oywi si bardzo z powodu coraz wikszego napywu wizytujcych. Pan Olbinett by niestrudzony w rozdawaniu chodzcych napojw, tak potrzebnych przyupale trzydziestostopniowym. Posza caa pbeczka szkockiego piwa (scotch-ale); zgodzono si, e wyrabiajcy je Barclay et Comp. jest najwikszym czowiekiem w caej Wielkiej Brytanii, wikszym nawet od Wellingtona, ktry nigdynie wyrabia tak dobrego piwa. Moe by, e w tem zdaniu i mio wasna Szkotw c caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPxc,,c-6c-- c-:!-pewn odgrywaa rol. Paganel pi duo, a wicej jeszcze rozprawia o tem i owem, i o wszystkiem. Zdawao si, e dzie, tak dobrze zaczty,rwnie dobrze zakoczy si powinien. Ujechano tgich pitnacie mil po czerwonawym gruncie grzystym. Wszystkopozwalao przypuszcza, e tego samego wieczora orszak podry obozowa bdzie nad brzegami Snowy, wielkiej rzeki, wpadajcej do oceanu Spokojnego w poudniowej czci prowincji Wiktorji. Wkrtce wz wjecha na szerokie paszczyzny gruntu czarnego pomidzy gstwiny bujnych traw. Pod wieczr mga, rysujca si na widnokrgu oznaczaa bieg rzeki Snowy. Na zakrcie drogi, poza niewielk wyniosoci, wznosi si lasek drzew wysokich. Ayrton skierowa woy, dobrze ju zmczone, pomidzy pnie drzew cienistych i ju wyjeda na kraj lasu w odlegoci p mili od rzeki, gdy nagle wz zapad do poowy k. - Ostronie, baczno! - zawoa Ayrton na jadcych tu za nim. - Co to takiego? - spyta Glenarvan. - Ugrzlimy - odpowiedzia Ayrton, gosem i batem poganiajc woy, ktre do kolan stojc w bocie, z miejsca ruszy niebyy w stanie. - Zanocujmy tutaj - rzek John Mangles. - To bdzie najlepiej - odrzek Ayrton. - Jutro o dniu atwiej sobie poradzimy. Glenarvan zgodzi si na to. Noc zapada raptownie, po bardzo krtkim zmroku; gorco si jednak nie zmniejszao.Atmosfera bya duszca. Na widnokrgu ukazyway si od czasu do czasu byskawice, olniewajce dowody dalekiej burzy. Przygotowano naprdce nocleg i skorzystano, o ile byo mona, z ugrzzego wozu. Ciemne sklepienie wielkichdrzew osaniao namiot; podrni dobrze byli umieszczeni, byle im tylko ulewa nie dokuczaa. Ayrton z niemaym trudem zdoa wycign swoje trzy woy z trzsawiska, w ktrem biedne stworzenia a po brzuch tony. Kwatermistrz ustawi je wraz z czterema komi i nikomu nie pozwoli wybiera dla nich paszy. Przyzna zreszt trzeba, e zna si na tem, a tego wieczora Glenarvan uwaa, e z podwojon pracowa gorliwoci. Dzikowamu wic za to szczerze, uwaajc za rzeczwielkiej wagi oszczdzanie i zachowanie takpotrzebnych do dalszej podry stworze. Podrni tymczasem zjedli skromn wieczerz. Upa i utrudzenie odejmoway im apetyt. Potrzebowali wicej snu, ni posiku. Lady Helena i miss Grant, poegnawszy swych towarzyszw, poszy na swoje zwyke miejsce na wozie. Mczyni za jedni wcisnli si pod namiot, inni wedug upodobania legli pod drzewami na trawie, co w tym klimacie zdrowym adnem nie grozi zdrowiu niebezpieczestwem. Zwolna wszyscy zasnli gboko. Gste chmury, zalegajce niebo, zwikszyy jeszcze ciemno nocy. Najmniejszy wietrzyk nie odwiea atmosfery. Cisz nocy przerywao tylko kukanie ptaka morepork, odzywajcego si, jak kukuki europejskie, odgosem tercji maej. Okoo godziny jedenastej, po krtkim, cikim i niespokojnym nie, major si obudzi. Nap przymknite jeszcze oczy jego uderzyo wiato wrd drzew migajce. Byo to co naksztat pachty biaawej, migoccej jak woda na powierzchni jeziora; Mac Nabbs sdzi zrazu, e to poar, snujcy si po ziemi. Powsta tedy i podszed ku lasowi, lecz zdziwi si ogromnie, widzc, e to byo zjawisko zupenie naturalne; ogromna przestrze, zaronita grzybami, wydawaa z siebie to wiato fosforyczne;wietlne pryszcze tych rolin skrytopciowych z do znacznem nateniem byszczay wrd ciemnoci27. Niesamolubny major chcia ju obudzi Paganela, aby na wasne oczy stwierdzi tozjawisko, gdy niespodzianie nowy go zatrzyma wypadek. Blask fosforyczny owieca las na przestrzeni pmilowej, i majorowi zdawao si, e widzi szybko przesuwajcesi cienie na owietlonym skraju lasu. Czyby go wzrok myli? Byoby to proste przy widzenie, skutek sennego rozmarzenia? Mac Nabbs pooy si na ziemi i po cisem a cierpliwem zbadaniu spostrzeg wyranie kilku ludzi, ktrzy, nachylajc si czsto, wyranie na ziemi szukali wieych jeszcze ladw. Trzeba si byo dowiedzie, czego chcieli ciludzie! Major nie waha si, co ma zrobi; nie budzc swych towarzyszw, ruszy, pezajc na brzuchu, jak dziki mieszkaniec stepw, i znikn rd wysokich traw. XLV. NIESPODZIEWANE ZAJCIE Bya to noc okropna. O drugiej godzinie z rana zacz pada deszcz ulewny, ktry trwa a do dnia. Namiot okaza si ju schronieniem niedostatecznem; Glenarvan i jego towarzysze szukali go na wozie. Nikt nie spa; noc caa przesza na rozmowie otem i owem. Tylko major, ktrego krtkiej nieobecnoci nikt nie dostrzeg, sucha i nic nie mwi. Straszna ulewa nie ustawaa, obawiano si, aby nie spowodowaa wylewu rzeki Snowy, coby znowu zaszkodzio wozowi, zagrzzemu wnadbrzenym gruncie botnistym. To te Mulrady, Ayrton i John Mangles chodzili oglda kilkakrotnie stan wody na rzece i wracali przemoczeni do nitki. Nareszcie nadszed dzie. Deszcz usta wprawdzie, ale promienie soneczne nie mogy si jeszcze przedrze przez gsto zacignite chmury. Szerokie kaue wody tawej, mtnej i cuchncej, rozleway si po gruncie. Ciepe wyziewy wydobywaysi z ziemi, wod przesiknitej, i nasycayatmosfer niezdrow wilgoci. Glenarvan zaj si najpierw wozem, co wedug niego byo rzecz najwaniejsz. Obejrzano ten ciki wehiku, zagrzzy w ciliwej glinie. Przodu zupenie wida nie byo, a tylna cz tkwia w bocie po osie. Kto wie, czy na wydobycie tego ciaru starcz siy poczone wszystkich ludzi, koni i wow. - W kadym razie trzeba si pieszy - mwi John Mangles - bo gdy glina zaschnie, jeszcze trudniej bdzie wz wydoby. - A wic pieszmy si - doda Ayrton. Glenarvan, dwaj majtkowie, John Mangles i Ayrton poszli do lasu, w ktrym zwierzta noc spdziy. By to ponury las wysokich, gumowych drzew, uschych, rzadko rozsianych, oddawna z kory odartych. Do dwustu stp wysokoci wznosiy one nag, jak szkielet, sie gazi bezlistnych. aden ptak nie gniedzi si na tych szkieletach nadpowietrznych; aden listek nie koysa si na tych suchych gaziach, trzeszczcych za kadym wiatru powiewem.Niewiadomo, jakiemu kataklizmowi przypisa naleao to do czste w Australii zjawisko lasw caych, dotknitych jakby mierci epidemiczn. Ani najstarsi krajowcy, ani ich przodkowie, oddawna pogrzebani wrd tych cmentarzysk, nie widzieli tych drzew w zielonoci. Glenarvan spoglda idc na niebo szare, naktrem, jak delikatne rysy, odbijay si najmniejsze gazki drzew gumowych. Ayrton zdziwi si, nie znalazszy wow i koni w tem miejscu, na ktre by je odprowadzi; zwierzta sptane nie mogy same oddali si zbytecznie. Szukano ich w tym lesie, lecz nie znaleziono. Ayrton, zdziwiony, powrci na brzeg Snowy, zasadzony wspaniaemi mimozami. Wydawa przytem okrzyki dobrze znane jego zaprzgowi, ale naprno. Kwatermistrz zdawa si by mocno tem zaniepokojony, a wszyscy spogldali na siebie niespokojnie. Godzina mina na daremnych poszukiwaniach i Glenarvan mia wrci do wozu, stojcego w odlegoci mili, gdy nagle posysza renie, a zaraz potem ryk wou. - S tam! - zawoa John Mangles, przeciskajc si przez gstwin gastrolabium i trawy do wysokiej, aby siw niej zwierzta ukry mogy. Glenarvan, Mulrady i Ayrton popieszyli za nim, aby niebawem stan, jak on, zdumieni. Dwa woy i trzy konie leay rozcignite na ziemi. Trupy ich ostygy ju, a stado krukw wygodniaych kryo midzy mimozami, czyhajc na t zdobycz niespodziewan. Wszyscy spojrzeli po sobie, a Wilson nie mg powstrzyma si od przeklestwa. - Przesta, Wilsonie - rzek lord Glenarvan,zaledwie panujcy nad sob - to nam nic niepomoe. Ayrtonie, odprowad wou i konia, ktre nam pozostaj, trzeba sobie z ich pomoc radzi, jak mona. - Gdyby wz nie by tak gboko zagrzz -rzek John - to te zwierzta, idc pomaleku, docignyby go do wybrzea. Przedewszystkiem wic trzeba wydoby tenwz przeklty. - Bdziemy prbowa, Johnie - odpowiedziaGlenarvan. - Powrmy do obozowiska, gdytam zapewne niepokoj si dug nasz nieobecnoci. Ayrton i Mulrady rozptali zwierzta; wracano, trzymajc si wci nierwnego brzegu rzeki. W p godziny potem Paganel, Mac Nabbs, lady Helena i miss Grant - wiedzieli ju, co si stao. - Doprawdy - zauway szyderczo major - szkoda, Ayrtonie, e nie potrzebowae podku wszystkich naszych zwierzt w Wimera. - A to dlaczego, panie? - zapyta Ayrton. - Bo ze wszystkich koni pozosta nam tylko ten jeden, ktrego powierzy twemu kowalowi. - Prawda! - rzek John Mangles. - Czy to nie dziwny zbieg okolicznoci? - Wypadek i nic wicej - odpowiedzia kwatermistrz, patrzc bacznie na majora. Mac Nabbs zacisn wargi, jakby powstrzymujc si od powiedzenia czego; wszyscy czekali, czy nie dokoczy swej myli - lecz major, milczc, odszed do wozu, ktry Ayrton oglda. - Co on chcia powiedzie? - zapyta Johna Glenarvan. - Nie wiem - odpar kapitan - jednake major nie ma zwyczaju mwi bez powodu. - Tak jest, panie John - rzeka lady Helena - Mac Nabbs musi podejrzewa o co Ayrtona. - Podejrzewa? - odezwa si Paganel, wzruszajc ramionami. - O co? - zapyta Glenarvan. - Czyby go posdza o zabicie naszych koni i wow? Ale w jakime celu? Czy Ayrton nie ma wsplnego z nami interesu? - Masz suszno, kochany Edwardzie - rzeka lady Helena - dodaabym jeszcze, eAyrton od samego pocztku podry dawa nam cigle niezaprzeczone dowody przychylnoci. - To prawda - potwierdzi John. - Ale w takim razie cby znaczya uwaga majora? Musz doj tego koniecznie. - Czyby go posdza, e jest w zmowie z tymi zesacami?... - zawoa nieogldnie Paganel. - Jakimi zesacami? - spytaa miss Grant. - Pan Paganel omyli si - wtrci ywo John Mangles. - Wie on dobrze, i niema zbiegych zesacw w prowincji Wiktorji. - Ech! do licha, to prawda! - rzek Paganel, chcc naprawi to, co powiedzia. - Gdzie u djaba mam gow! Co za zesacy! Jacy zesacy? Kto gdzie kiedy sysza o zesacach w Australii? Co znowu! Zreszt zaledwie stan na tym ldzie, zamieniaj siw ludzi uczciwych! Sam klimat! Nieprawda,miss Marjo... klimat moralizator... Biedny uczony, chcc naprawi sw pomyk, robi to samo, co wz, to jest brn coraz gbiej. Lady Helena patrzya na, a to go mieszao jeszcze bardziej. Niechcc wic duej w kopot wprowadza geografa, odesza z miss Marj do namiotu, gdzie pan Olbinett zajty by zastawianiem niadania wedug wszelkich prawide sztuki. - Wartoby mnie samego zesa gdzie za takie gupstwo! - rzek Paganel upokorzony.- Zapewne! - potwierdzi sucho Glenarvan. Po tej odpowiedzi, dobijajcej biednego Paganela, lord Glenarvan i John Mangles odeszli do wozu. W tej wanie chwili Ayrton z dwoma majtkami pracowali nad wydobyciem go z zaklsoci. Ko i w, zaprzone jeden obok drugiego, cigny z nateniem ostatnich si; postronki i rzemienie omal niepkay z naprenia. Wilson i Mulrady popychali koa, a kwatermistrz gosem i razami przynagla biedne zwierzta. Glina ju obescha, trzymaa wz, jakgdyby zaton w cemencie hydraulicznym. John Mangles kaza wod zla glin, aby rozmika, lecz naprno. Wz ani drgn zmiejsca. Po dalszych jeszcze wysikach, ludzie i zwierzta ustali. Trzeba byo chybarozebra wz na czci i po kawaku wydobywa, ale do takiej roboty brako im narzdzi potrzebnych. Jednake Ayrton, pragncy pokona bd cobd t trudno, zabiera si do dalszych prb, gdy go powstrzyma lord Glenarvan. - Do, Ayrtonie, do tego; trzeba oszczdza tego konia i wou, ktre nam pozostay. Jeli nam przyjdzie pieszo odbywa dalsz drog, jeden z nich bdzie dwiga nasze panie, a drugi zapasy ywnoci. Mog nam zatem by jeszcze bardzo uyteczne. - Dobrze, milordzie - odpowiedzia kwatermistrz, wyprzgajc zwierzta, z si wyczerpane. - Teraz, moi przyjaciele - mwi dalej Glenarvan - wracajmy do naszego obozu; namylmy si, zbadajmy dobrze pooenie, rozwamy przyjazne i nieprzyjazne okolicznoci i zdecydujmy si na co. Wkrtce potem podrni nasi posilali si po tylu trudach skromnem niadaniem i rozpocza si rozmowa, do ktrej wezwano wszystkich dla wypowiedzenia swego zdania. Naprzd wypadao dowiedzie si, jakie jest pooenie obozowiska, ale to z jak najwiksz dokadnoci. Paganelowi powierzono t prac i wykona j z ca cisoci, ktra wykazaa, e znajdowali si pod 14753' dugoci, nad brzegiem rzeki Snowy. - A gdzie ley wybrzee zatoki Twofold - spyta Glenarvan. - Pod sto pidziesitym stopniem - odrzekPaganel. - A te dwa stopnie i siedem minut rnicy znacz?... - Siedemdziesit pi mil (37 lieues). - A jak daleko std do Melbourne? - Dwiecie mil co najmniej. - Dobrze. Skoro tedy ju znamy nasze pooenie - pyta dalej Glenarvan - c teraz czyni wypada? Wszyscy odpowiedzieli jednozgodnie, e wypada bez najmniejszej zwoki poda dowybrzea. Lady Helena i Maria Grant podejmoway si i po pi mil dziennie. Odwane te kobiety nie ulky si myli przebycia pieszo przestrzeni, dzielcej Snowy od zatoki Twofold. - Dzieln jeste towarzyszk podry, droga moja Heleno - rzek lord Glenarvan - ale czy moemy by pewni, e w zatoce znajdziemy wszystko, co nam bdzie potrzebne? - Ani wtpi - mwi Paganel. - Eden jest do ju dawnem miastem; jego port musi miewa czste stosunki z Melbourne. Przypuszczam nawet, e o trzydzieci pi mil std, w parafii Delegete, na granicy prowincji Wiktorji, znajdziemy i ywno, i konie. - A Duncan? - spyta Ayrton - nie bdzie wezwany do zatoki, milordzie? - Jak ci si zdaje, kapitanie? - spyta Glenarvan. - Sdz, e Wasza Dostojno nie ma potrzeby pieszy si w tym wzgldzie - odrzek kapitan po pewnym namylie. - Zawsze bdzie czas posa rozkazy Tomaszowi Austinowi i przyzwa go na wybrzee. - Zapewne, zapewne - potwierdzi Paganel. - Prosz pamita - mwi dalej John Mangles - e za cztery lub pi dni bdziemy w Eden. - Za cztery lub pi dni! - powtrzy Ayrton, potrzsajc gow - powiedz pan pitnacie, lub dwadziecia, panie kapitanie.- Jakto, pitnacie lub dwadziecia dni na przebycie siedmdziesiciu piciu mil? - zawoa Glenarvan. - Co najmniej, milordzie. Mamy dy przeznajprzykrzejsz cz prowincji Wiktorji, pustyni, w ktrej brak wszystkiego, jak utrzymuj hodowcy byda. S to paszczyzny, zarose gstemi krzakami, niepodobna byo nawet stacji adnej zaoy. Wypadnie tam i z siekier i pochodni w rku, a wic na popiech rachowa trudno. Ayrton mwi bardzo stanowczo. Paganel, na ktrego zwrciy si pytajco oczy wszystkich, niemem potakiwaniem gowy przyznawa suszno sowom kwatermistrza. - Przypuszczam, e napotkamy wszystkie trudnoci - rzek wtedy John Mangles - to itak za pitnacie dni do bdzie czasu wysa rozkazy Duncanowi. - Prosz i o tem nie zapomina take, i niesamo torowanie drogi nastrczy nam najwikszych trudnoci; trzeba si bdzie przeprawia przez Snowy i prawdopodobnieczeka na opadnicie wd. - Czeka! - zawoa mody kapitan. - Czy nie mona znale brodu? - Wtpi - odpowiedzia Ayrton - dzi z rana wanie szukaem jakiego przejcia, ale naprno; trudno znale rzek tak burzliw o tej porze. - Czy ta rzeka Snowy jest bardzo szeroka? - zapytaa lady Helena. - Szeroka i gboka, pani - odpowiedzia Ayrton - ma mil (angielsk) szerokoci, prd bystry nadzwyczajnie. Najlepszy pywak nie przebyby jej bez niebezpieczestwa. - A wic zbudujemy czno - zawoa Robert, zawsze peen ufnoci. - ci drzewo, wydry je, spuci na wod i rzecz skoczona. - Syn kapitana Granta wybornie usuwa trudnoci - zauway Paganel. - I ma suszno - wtrci John Mangles. -Chyba dojdzie do tego, i sdz, e dalsza dyskusja jest zbyteczna. - C ty mylisz o tem, Ayrtonie? - spyta Glenarvan. - Ja myl, milordzie, e jeli nam pomoc jaka nie nadejdzie, to za miesic jeszcze wasna Szkotw c caa48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc-=-qc.&{c.4 L.T?*.sta bdziemy nad brzegami Snowy. - Czy masz wic plan lepszy! - zawoa John Mangles, z pewn niecierpliwoci. - Tak jest, jeeli Duncan opuci Melbourne izbliy si do wybrzea wschodniego. - A zawsze wyjedasz z tym Duncanem! Czy obecno jego w zatoce uatwi nam dostanie si do niej? Ayrton namyla si przez chwil. Wreszcieodpowiedzia do wymijajco: - Nie narzucam bynajmniej moich przekona. Co robi i mwi, to w interesieogu, a gotw jestem do drogi na pierwszy znak dany przez Jego Dostojno. To rzekszy, skrzyowa rce na piersiach.- Nie odpowiada si tak, Ayrtonie - rzek Glenarvan. - objaw twj plan i oddaj go pod ogln dyskusj. C ty proponujesz? Ayrton gosem spokojnym i pewnym tak mwi zacz: - Jestem zdania, e nie powinnimy przeprawia si przez rzek Snowy, ogooceni ze wszystkiego, jak obecnie jestemy. Tutaj wanie czeka potrzeba napomoc, a pomoc tylko Duncan da nam moe. Pozostamy w tem miejscu, gdzie nam jeszcze nie brak ywnoci, a jeden z nas niechaj Austinowi poniesie rozkaz wpynicia do zatoki Twofold. Niespodziewan t propozycj przyjli wszyscy ze zdziwieniem a John Mangles nieumia nawet ukry swej niechci. - Przez ten czas - mwi dalej Ayrton - wody Snowy opadn, co nam dozwoli znale przejcie, albo jeli trzeba si bdzie uciec do czna, to bdziemy mieli czas zbudowa je. Oto mj plan, milordzie, iten przedstawiam pod twoje uznanie. - Dobrze, Ayrtonie - odpowiedzia Glenarvan- myl twoja zasuguje, aby j wzi pod rozwag; ujemn jej stron jest to, e kae czeka, ale zato oszczdza trudw, a moe i chroni od niebezpieczestw. Jak sdzicie, przyjeciele? - Powiedz twoje zdanie, kochany Mac Nabbs- rzeka wwczas lady Helena - uwaam, eod samego pocztku rozmowy suchasz tylko w milczeniu, a zbyt skpym jeste w wyrazy. - Jeli dacie mego zdania, wypowiem je otwarcie, Zdajemi si, e Ayrton mwi jak czowiek rozsdny i przezorny, podzielam wic jego projekt. Nikt si zapewne nie spodziewa takiej odpowiedzi, bo dotd Mac Nabbs przeciwny by zdaniu Ayrtona w tym wzgldzie; on sam nawet ze zdziwieniem szybko spojrza na majora. Paganel jednak, lady Helena i majtkowie gotowi byli popiera projekt kwatermistrza. Glenarvan owiadczy przeto, e plan Ayrtona przyjty jest w zasadzie. - A teraz John - mwi dalej, zwracajc sido kapitana - i ty zapewne zgodzisz si, e roztropno nakazuje nam tak a nie inaczejpostpowa - to jest rozoy si nad brzegiem rzeki i czeka nadejcia rodkw przewozowych. - Zapewne - odpowiedzia John Mangles - jeli tylko nasz posaniec zdoa przebrn rzek, ktrej my przebrn nie moemy. Spojrzano na kwatermistrza, ktry umiecha si, jak czowiek pewny siebie. - Posaniec nie przebrnie wcale rzeki - brzmiaa jego odpowied. - Tylko?... - spyta John Mangles. - Tylko pody poprostu ku drodze do Lucknow, a ta go doprowadzi do Melbourne.- Dwiecie pidziesit mil pieszo!. - zawoa kapitan. - Konno - odrzek Ayrton. - Mamy przecie konia zdrowego i dobrego. Ca drog odbymona w cztery dni; dodajmy do tego dwa dni na przejazd Duncana do zatoki i jedn dob na powrt do obozu, a zatem w cigu tygodnia posaniec nasz bdzie zpowrotem wraz z ludmi zaogi okrtowej. Major skinieniem gowy potwierdzi sowa Ayrtona; a chocia to nie przestawao dziwi kapitana, projekt wszake kwatermistrza zyska oglne uznanie i ju chodzio tylko o wykonanie go. - Teraz, moi drodzy - mwi lord Glenarvan- trzeba wybra posaca; a nie taj, e bdzie on mia i trudn, i niebezpieczn do spenienia misj. Kto si powici dla swychtowarzyszw i poniesie nasze polecenia do Melbourne? Wilson, Mulrady, John, Paganel, a nawet Robert, owiadczyli sw gotowo. John szczeglniej nalega, aby jemu powierzono to poselstwo. Nareszcie milczcy dotd Ayrton odezwa si w te sowa: - Jeeli aska Waszej Dostojnoci, to ja pojad. Znam te okolice. Nieraz ju przebiegaem gorsze jeszcze drogi; w interesie wic ogu domagam si, aby mniewysano do Melbourne. Dacie mi, milordzie, pismo do waszego porucznika, a za tydzie podejmuj si sprowadzi Duncana do zatokiTwofold. - Dobrze mwisz - odpowiedzia Glenarvan. - Jeste sprytny i odwany, Ayrtonie, i uda ci si powinno. Bezwtpienia kwatermistrz zdolniejszy by ni ktokolwiek inny do spenienia tego trudnego poselstwa. Kady rozumia to i chtnie ustpowa. John Mangles ostatni jeszcze zrobi uwag, e obecno Ayrtonamoe by potrzebna do odszukania ladw Britanji lub kapitana Granta. Lecz major odpowiedzia, e wyprawa pozostanie nad brzegami rzeki Snowy a do powrotu Ayrtona; e bez niego adne poszukiwania czynione nie bd, e zatem nieobecno jego w niczem nie przyniesie szkody interesom kapitana. - A wic jed, Ayrtonie - rzek Glenarvan - piesz si i wracaj przez Eden do naszego obozu nad brzegiem Snowy. Oczy kwatermistrza zajaniay blaskiem zadowolenia. Odwrci gow - lecz jakkolwiek prdkie byo to poruszenie, jednak John Mangles dojrza ten odbysk radoci. John instynktownie powzi wiksz jeszcze nieufno wzgldem Ayrtona. Kwatermistrz sposobi si tedy do odjazdu przy pomocy obu majtkw, z ktrych jeden zaj si jego koniem, a drugi zaopatrzeniem go w ywno potrzebn. Glenarvan tymczasem pisa list do Tomasza Austina. Nakazywa w nim porucznikowi Duncana, aby bezzwocznie uda si do zatoki Twofold. Kwatermistrza poleca mu jako czowieka, ktremu zupenie zaufa moe, Tomasz Austin za przybyciem do wybrzea mia odda pod rozkazy Ayrtona oddzia zaogi okrtu. Wanie Glenarvan rozporzdzenia te pisa,gdy Mac Nabbs, wodzcy okiem po licie, dziwnym jakim tonem zapyta go, jak pisze nazwisko Ayrtona? - Tak, jak si wymawia - odrzek Glenarvan. - Jeste w bdzie, mj kuzynie - powiedzia spokojnie major - wymawia si to Ayrton, ale pisze si "Ben Joyce"! XLVI. ZEALAND I ALAND Wymwienie nazwiska Ben Joyce wstrzsno wszystkich, jak uderzenie gromu. Ayrton nagle si wyprostowa. W rce trzyma rewolwer. Hukn strza. Glenarvan upad, trafiony kul. Nazewntrzdao si sysze kilka wystrzaw. John Mangles i majtkowie, ochonwszy ze zdziwienia, chcieli si rzuci na Ben Joyce'a; lecz zuchway zbrodniarz uciek ju i poczy si ze sw band, czatujc na brzegu lasu gumowego. Namiot nie ochrania dostatecznie od strzaw. Trzeba si byo cofa. Glenarvan, lekko raniony, powsta. - Do wozu, do wozu! - woa John Mangles - cignc lady Helen wraz z Marj Grant, ktre wkrtce znalazy si bezpieczne pozamocnemi cianami wozu. Wtedy dopiero John, major, Paganel i majtkowie porwali strzelby, gotowi da odpr zbjcom. Glenarvan i Robert pozostaliprzy kobietach, a p. Olbinett przyczy sido obrocw. Wszystko to stao si byskawicznie. John Mangles obserwowa pilnie brzeg lasu. Za przybyciem herszta bandy, strzay ustay nagle. Chwilowo gbokie nastao milczenie. Oboczki biaego dymu jeszcze rysoway si pomidzy gami drzew gumowych, wysokie zarola gastrolabium stay nieporuszone; zniky naraz wszelkie oznaki ataku. Major i John Mangles posunli si na rekonesans a do wielkich drzew. Nie byo tam jednak nikogo. Widniay jeno liczne lady krokw i tlejce si flejtuchy, wieoze strzelb wypade. Major, jako czowiek przezorny, przygasi je nog, bo dosy byo najmniejszej iskierki, aby w tym lesie suchych drzew wznieci poar straszny i niebezpieczny. - Zbrodniarze uciekli - mwi major - i wanie to ich zniknienie mocno mnie niepokoi. Wolabym patrze im w oczy. Lepszy jest tygrys w otwartej paszczynie, anieli w ukryty w trawie. Przebiegnijmy te krzaki naokoo wozu. Major i John przejrzeli okolic, lecz od skraju lasu a do brzegu Snowy adnego nienapotkali zbjcy. Banda Ben Joyce'a znika, jak stado ptakw drapienych; zniknicie tojednak byo tak dziwne, e tem wiksz czujno nakazywao - i rzeczywicie miano si na bacznoci. Wz, jako miejsce ufortyfikowane, sta si rodkowym punktem obozowiska, a stra nieustann penili dwaj ludzie, zmieniajcy si co godzina. Pierwszem staraniem lady Heleny i Marii Grant byo opatrzy ran lorda Glenarvana. Gdy pad ugodzony kul, przeraona lady Helena zaraz pobiega do niego. Wobec niebezpieczestwa, odwana ta kobieta potrafia pokona sw rozpacz i co prdzejodprowadzia ma do wozu. Tam obnaono rami skaleczone, a major, obejrzawszy ran, przekona si, e kula rozdara je, nie dotarszy do wntrza. Ani koci, ani muskuy nie byy naruszone. Z rany sczya si krew obficie, lecz Glenarvan uspokoi swych przyjaci, pokazujc im, e moe swobodnie porusza palcami i cark, a po opatrzeniu rany prosi, aby si wicej nim nie zajmowano. Oprcz Wilsona i Mulradyego, stojcych na stray, wszyscy podrni zgromadzili si okoo wozu, celem wsplnej narady. Majoraproszono, aby rzecz ca wyjani. Przed rozpoczciem opowiadania, Mac Nabbs uwiadomi najprzd kobiety o tem, czego nie wiedziay: to jest o ucieczce z Perth bandy zoczycw, o ukazaniu si ichw prowincji Wiktorji i udziale w okropnym wypadku na drodze elaznej. Pokaza im wnumer Australian and New Zealand Gazette, kupiony w Seymur, i doda, e policja naoya cen na gow Ben Joyce'a, niebezpiecznego bandyty, ktrego tak okropnie wsawiy zbrodnie, od ptora roku bezkarnie speniane. Ale jakime sposobem Mac Nabbs pozna tego Ben Joyce'a w Ayrtonie, kwatermistrzuz jachtu Britannia? Tego wanie wszyscy byli bardzo ciekawi. Od pierwszego zaraz spotkania major, instynktem jakim wiedziony, nie ufa Ayrtonowi. Kilka nic napozr nieznaczcych faktw, spojrzenie, wymienione pomidzy kwatermistrzem i kowalem z Wimerra River, unikanie w drodze miast i miasteczek, nalegania jego co do sprowadzenia Duncana, dziwna i niepojta mier zwierzt, jego staraniom powierzonych, nareszcie nieopisany brak szczeroci w postpowaniu - wszystkie te szczegy razem wzite zwolna obudziy podejrzenia majora. Nie mg jednake sformuowa jeszcze wyranego oskarenia. Stao si to dopiero po wypadkach nocy minionej. Mac Nabbs, pezajc wrd wysokich i gstych zaroli, w odlegoci p mili od obozowiska napotka owe cienie podejrzane, ktre tak obudziy jego uwag.Roliny fosforyczne rzucay sabe wiateka wrd ciemnoci. Trzej ludzie badali przy tych wiatekach lady, wieo na gruncie pozostawione; pomidzy nimi Mac Nabbs pozna kowala z Black Point. "To oni!" - mwi jeden. "Tak jest" - odpowiedzia drugi - "oto podkowa ksztatu licia koniczyny. To tak od samej Wimerra. Wszystkie konie pozdychay. Trucizna jest niedaleko. Monaby ni ogooci z koni kawalerj caego wiata. Coto za wyborna i poyteczna rolina to gastrolabium!" - Potem zamikli - mwi Mac Nabbs - i odeszli. - Poszedem za nimi, bo byem ciekawy. Wkrtce wznowili rozmow. "Zrcznyto czowiek ten Ben Joyce - rzek kowal - znakomity kwatermistrz ze swoim konceptem rozbicia si okrtu. Jeli jego projekt si uda, bdzie to gratk nielada. Cay szatan ten Ayrton!" "Nazywaj go Ben Joyce - mwi drugi - zasuy na to nazwisko!" - W tej chwili - opowiada dalej major - otry opucili lasek gumowy. Wiedziaem wszystko, com chcia wiedzie, i powrciem do obozu z tem mocnem przekonaniem, e nie wszyscy zbrodniarze,skazani na wygnanie, staj si moralniejsi pod wpywem klimatu australijskiego, pomimo teorji szanownego Paganela. Major umilk, towarzysze jego rozmylali tymczasem w cichoci. - Tak tedy - mwi Glenarvan blady z gniewu - ten otr Ayrton a tu nas przyprowadzi, aby zupi i zamordowa. - Tak jest - odpowiedzia major. - I od Wimerra ju banda jego idzie wlad za nami, czyhajc na przyjazn sposobno.- Tak! - Ale w takim razie ten ndznik nie jest kwatermistrzem Britanji? Przywaszczy sobie nazw Ayrtona, skrad wida jego papiery. Oczy wszystkich zwrciy si na majora, ktry musia zapewne dobrze si ju wprzd nad tem zastanawia. - Oto - odpar major spokojnym, jak zwykle, gosem - sdz, e takie monaby z caej tej zagmatwanej sprawy wnioski wyprowadzi: Czowiek ten zapewne nazywa si rzeczywicie Ayrton,a Ben Joyce jest tylko przezwiskiem. Nie ulega wtpliwoci, e on zna Henryka Granta i e by kwatermistrzem na pokadzie Britanji. Przekonanie to moje potwierdzaj jeszcze dopiero co przeze mnie przytoczone sowa jego wsplnikw. Nie bkajmy si przeto w prnych przypuszczeniach, lecz uznajmyza pewnik, e Ben Joyce to Ayrton, a Ayrton to Ben Joyce, czyli majtek z Britanji, ktry sta si dowdc bandy zbiegych kryminalistw. Objanienia Mac Nabbsa przyjto bez oporu.- Teraz - rzek Glenarvan - powiedz mi, jaki dlaczego kwatermistrz Henryka Granta znajduje si w Australii? - Jak? Tego nie wiem - odpowiedzia Mac Nabbs - i rcz, e policja sama nie wicejode mnie wie pod tym wzgldem. Jest w tem jaka tajemnica, ktr przyszo dopiero wyjani moe. - Policja - mwi John Mangles - i tego nawet zapewne niewie, e Ben Joyce i Ayrton s jedn i t sam osob. - Masz suszno, panie Mangles - odpowiedzia major - a jednake ta szczeglna okoliczno niemaoby moe uatwia po szukiwania. - Wic ten ndznik - mwia lady Helena - wkrad si do folwarku poczciwego Paddy O'Moore'a w zamiarach zbrodniczych! - To nie ulega najmniejszej wtpliwoci - odpowiedzia Mac Nabbs - knu co niedobrego przeciwko Irlandczykowi, gdy wtem lepsza mu si nastrczya sposobno. Los nadarzy mu nas. Sysza on opowiadan przez Glenarvana historj rozbicia i z zuchwaoci zbrodniarza postanowi natychmiast skorzysta z tego. Zdecydowano wypraw. W Wimerra skomunikowa si z jednym ze swoich, kowalem z Black-Point - i pozostawi lad naszego przejcia, atwy do rozpoznania. Jego banda cigaa nas. Rolina zjadliwa dopomagaa mu do otrucia stopniowo wszystkich naszych wow i koni. Potem w pewnej chwili zatopi nas w bagniskach Snowy i wystawi na up podwadnych sobie zoczycw. Major odtworzy ca przeszo Ben Joyce'a. Ndznik ten ukaza si tem, czem by w istocie: zbrodniarzem zuchwaym i niebezpiecznym. Zamiary jego, jasno wykazane, wymagay ze strony Glenarvana czujnoci nadzwyczajnej. Na szczcie, mniej by szkodliwy bandyta jawny, nieli otr ukryty. Lecz z pooenia tego wypywaa bardzo wana konsekwencja; nikt jeszcze o tem nie pomyla, jedna tylko Maria Grant, suchajc o przeszoci, rozwaaa przyszo. John Mangles pierwszy spostrzeg blado jej i niem rozpacz, zrozumia, co si dziao w jej umyle. - Miss Marjo, miss Marjo! - zawoa. - Paczesz? - Paczesz, moje dzieci? - spytaa lady Helena. - Mj ojciec, pani, mj biedny ojciec! - wyjkao biedne dzieci. Nie moga mwi dalej, ale wszyscy zrozumieli jej bole, zy i powody powtarzania imienia ojca. Odkrycie zdrady Ayrtona niszczyo odrazu wszelk nadziej, Zbrodniarz ten dla uwiedzenia Glenarvana zmyli rozbicie si okrtu; wsplnicy jego wyranie to powiedzieli, w rozmowie przez majora podsuchanej. Nigdy jacht Britannia nie rozbi si o skay zatoki Twofold; nigdy Henryk Grant nog nie posta na ldzie australijskim. Mylne pojcie dokumentu po raz drugi ju na faszyw drog wprowadzao wypraw,szukajc ladw Britanji. Wobec takiego pooenia, wobec boleci dwojga nieszczsnych dzieci wszyscy w smutnem trwali milczeniu. Ktby zdoa znale jeszcze jakie sowo pociechy lub nadziei? Robert paka w objciach siostry. Paganel mrucza strapiony: - Ach! przeklty dokumencie! Moesz si pochwali, e na cik prb wystawi mzgi dwunastu poczciwych ludzi!... Zacny geograf, zy sam na siebie, bi si wczoo, jakby je chcia potrzaska na kawaki. Glenarvan tymczasem wyszed do Wilsona i Mulradyego, stojcych na stray. Na paszczynie, cigncej si od lasu do rzeki, gbokie panowao milczenie. Sklepienie niebios przesoniy gste, nieruchome chmury. Wrd tej atmosfery, pogronej w odrtwieniu, najmniejszy szmer daby si sysze bardzo wyranie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPQc.c..fc/ -c/;/nic jednak nie zakcao spokoju. Ben Joyceze sw band musia odej znacznie dalej,nic bowiem nie zdradzao obecnoci czowieka: ptaki spokojnie siedziay na gazkach niskich drzew, a kangury szczypay mode pczki bez najmniejszej trwogi. - Czycie nic nie widzieli i nie syszeli przez ca t godzin? - zapyta Glenarvan majtkw. - Nic - odpowiedzia Wilson. - Zoczycy musieli si oddali, przynajmniej na znacznodlego. - Wida, e nie czuj si na siach do atakowania nas - doda Mutrady. - Ben Joyce bdzie chcia zapewne powikszy sw band przez namwienie do niej wczgw, snujcych si u podna Alp. - To by moe - odrzek Glenarvan. - Te otry stchrzyy widocznie. Wiedz, e jestemy uzbrojeni i dobrze uzbrojeni. A moe czekaj nadejcia nocy dla ponowienianapadu; przed wieczorem trzeba bdzie podwoi czujno. Ach, gdybymy mogli wybrn z tej botnistej paszczyzny i puci si w drog ku wybrzeu! Ale wezbrane wody rzeczne tamuj nam przejcie. Na wag zota kupibym prom, mogcy nas przenie na drug stron rzeki. - Dlaczego Wasza Dostojno nie rozkae nam zbudowa tego promu? Drzewa przecie nie brak - powiedzia Wilson. - Nie, Wilsonie - odpowiedzia Glenarvan. - Ta Snowy to nie rzeka, lecz potok nie do przebycia. W tej chwili nadeszli John Mangles, major i Paganel, ktrzy chodzili bada rzek. Wskutek ostatnich deszczw woda znowu przybraa i jeszcze si podniosa o jedn stop wyej nad swj stan normalny. Prd jej by rwcy, jak na rzekach amerykaskich. Ani myle byo o puszczeniu si na tak pienic si i gwatown rzek. John Mangles owiadczystanowczo, e przeprawa jest niemoliwa. - Ale - mwi dalej - nie mona tu pozosta bez przedsiwzicia czego. Comy zrobi chcieli przed wykryciem zdrady Ayrtona, teraz tem bardziej uczyni wypada. - O czem mwisz, Johnie? - spyta Glenarvan. - Mwi, e pomoc jest obecnie dla nas niezbdna, a poniewa nie mona i do zatoki Twofold, to trzeba uda si do Melbourne. Mamy jeszcze jednego konia, niech mi go Wasza Dostojno wzi pozwoli, pojad do Melbourne. - Ale to przedsiwzicie bardzo niebezpieczne - rzek lord Glenarvan. - Nie mwic ju o trudnociach takiej dwustomilowej podry przez kraj nieznany, rcz, e na wszystkich drogach spotka si mona ze wsplnikami Ayrtona. - Wiem o tem, milordzie, ale wiem take, iw podobnem pooeniu duej pozosta nie moemy. Ben Jovce prosi tylko o tydzie czasu na sprowadzenie zaogi Duncana; ja bd si stara za sze dni wrci na brzegi Snowy. Jaka przeto jest wola WaszejDostojnoci? - Zanim lord Glenarvan odpowie - rzek Paganel - zrobi z mej strony jedn uwag. Przeciwko posaniu do Melbourne nie mam nic - i owszem; ale eby naraa na niebezpieczestwo Johna Manglesa, na to stanowczo si nie zgadzam. Jest on kapitanem Duncana i dlatego naraa si niemoe. Ja gotw jestem i za niego. - Masz suszno, panie Paganel - rzek major - tylko nie widz powodu, dla ktregotyby mia i a nie kto inny. - Czy nas tu niema? - zawoali Mulrady i Wilson. - I czy sdzicie, e przestraszyaby mnie przejadka podobna? - rzek Mac Nabbs. - Moi drodzy - owiadczy Glenarvan - skoro jeden z nas ma pojecha do Melbourne, to nieche los rozstrzygnie. Paganelu, napisz nazwiska nasze.,. - Prcz paskiego, milordzie! - wtrci John Mangles. - A to dlaczego? - spyta Glenarvan. - Pan miaby si oddali od lady Heleny? Pan, ktrego rana jeszcze si nie zablinia! Milordzie, ty nie moesz si stdoddali. - Tak jest - doda major. - Twoje miejsce jest tutaj, Edwardzie, ty nie powiniene jecha. - Skoro grozi niebezpieczestwo - mwi Glenarvan - to ja chc je podzieli zarwno z innymi. Pisz, Paganelu; niech i moje nazwisko pomiesza si z imionami mych towarzyszy i daj Boe, aby najpierw byo wycignite. Trzeba byo ulec woli tak stanowczej. Nazwisko Glenarvana napisano i zmieszano wraz z innemi. Przystpiono do cignienia... los wskaza na Mulradyego. Dzielny majtek wyda okrzyk radoci niekamanej. - Milordzie - zawoa - jestem gotw do drogi! Glenarvan ucisn mu rk, poczem powrci do wozu, pozostawiajc na strayprzy obozowisku majora i modego kapitana. Lady Helen zawiadomiono zaraz o postanowionem wysaniu posaca do Melbourne i o losie, jaki pad na wiernego majtka. Kilka wyrazw serdecznych, z jakiemi zwrcia si do Mulradyego, trafilydo gbi duszy tego mnego marynarza. Wiedziano, e jest odwany, silny, roztropny, wyszy nad wszelkie trudy - i rzeczywicie los nie mg lepszego zrobi wyboru. Odjazd Mulradyego naznaczony by na smgodzin z rana. Wilson zaj si przysposobieniem konia. Przyszo mu na myl zmieni zdradliw podkow, jak ko mia na lewej nodze, i zastpi j inn, oderwan od kopyta jednego z koni padychzeszej nocy. Zoczycy nie mogliby rozpozna ladw jedca, ani goni za nim, nie majc koni. Gdy Wilson zajty by temi szczegami, Glenarvan tymczasem chcia pisa list do Austina, ale nie mg tego uczyni z powodurki skaleczonej, prosi przeto Paganela, aby go zastpi. Uczony geograf, cay zajty jedn myl, zdawa si nie wiedzie, co si w koo niego dzieje. Trzeba bowiem wiedzie, e Paganel, wrdpasma tych nieprzyjaznych wypadkw, gow mia wci nabit jedynie tylko dokumentem, tak faszywie zrozumianym i wytumaczonym. Przestawia on cigle wyrazy na najrozmaitsze sposoby, szukajcw nich nowego jakiego znaczenia i ca myl w tem zaton. Dlatego te nie usysza proby Glenarvana, tak, e lord musia j po raz drugi powtrzy. - A i owszem - odpowiedzia Paganel - jestem na twe rozkazy, milordzie. To mwic, wyj machinalnie swa ksieczk notatkow, wvydar z niej kartk czystego papieru, wzi do rki owek i czeka. Glenarvan zacz dyktowa swe instrukcje: "Polecam Tomaszowi Austinowi, aby bezzwocznie wypyn na morze i doprowadzi Duncana..." Paganel koczy ostatni wyraz, gdy przypadkiem wzrok jego pad na numer Australian and New-Zealand Gazette, lecy na ziemi. Dziennik by tak zoony, e mona byo przeczyta tylko dwie ostatnie sylaby jego tytuu. Paganelowi wypad z rki owek, zamyli si i zdawao si, ezapomnia o Glenarvanie, o jego licie i o dyktowaniu. - Piszmy dalej, Paganelu - rzek Glenarvan. - Ach! - krzykn nagle geograf. - Co ci jest? - zapyta major. - Nic! nic! - odpowiedzia Paganel. Potem ciszej nieco powtarza: aland! aland! aland! Wsta, pochwyci gazet, przewraca j i zwija, powstrzymujc si od wymwienia sw, cisncych mu si na usta. Lady Helena, Maria, Robert i Glenarvan patrzyli na niego, nie mogc zrozumie tegowzruszenia. Paganel podobny by do czowieka, ktry nagle zmysy utraci. Lecz stan ten wzburzenia nerwowego trwa krtko. Uspokaja si zwolna, rado, byszczca w jego oczach, gasa - powrci na swoje miejsce i rzek tonem zupenie spokojnym: - Gdy zechcesz dalej dyktowa, milordzie, jestem na twe usugi. Glenarvan tedy dyktowa dalej: "Polecam Tomaszowi Austinowi, aby bezzwocznie wypyn na morze i doprowadzi Duncana do trzydziestego sidmego stopnia szerokoci wschodniego wybrzea Australii..." - Australii! - powtrzy Paganel. - Ach! tak! Australii. Skoczywszy list, da go do podpisu Glenarvanowi, ktry dopeni tego z wielk trudnoci. Pismo zoono i zapiecztowano, a Paganel drc jeszcze ze wzruszenia rk pooy adres nastpujcy: Tomasz Austin Porucznik na pokadzie jachtu Duncan w Melbourne. Potem oddali si od wozu, machajc rkami i powtarzajc te niezrozumiae wyrazy: Aland! Aland! Zealand! XLVII. CZTERY DNI NIEPOKOJU Reszta dnia mina bez adnego wypadku. Ukoczono wszystkie przygotowania do drogi Mulradyego; dzielny majtek szczliwy by, mogc swemu panu da tenmay dowd przywizania. Paganel odzyska zimn krew i powrci dozwykego stanu. Wzrok jego objawia jeszcze ywe zajcie, ktrego jednak, jak si zdawao, postanowi nie wyjawia. Geograf musia mie wane powody do takiego postpowania, bo major podsuchanastpujce wyrazy, ktre wymawia jak czowiek, toczcy walk sam ze sob: - Nie, nie! Oni mi nie uwierz! A zreszt na co si to przyda? Ju jest za pno! To postanowiwszy, zaj si daniem Mulradyemu informacyj, potrzebnych w podry do Melbourne, a na karcie rozoonej wskazywa mu drog, jakiej sima trzyma. Wszystkie szlaki (tracks) prowadziy do wielkiej drogi, wiodcej do Lucknow. Dc prosto na poudnie, do wybrzea, droga ta nagle si zaamywaa w kierunku Melbourne, lecz wypadao ciglesi jej pilnowa i nie szuka adnych skrce w kraju obcym. To majc na pamici, Mulrady nie mg zabdzi. Niebezpieczestwa nie obawia si wcale; zoczycy mogli si rozproszy w obrbie kilkomilowym i czyha z zasadzki, lecz Mulrady ufa szybkoci swego konia i wasnej zrcznoci; by przeto pewny, e wywie si dobrze ze swego poselstwa. O szstej godzinie wieczerzano wsplnie; deszcz ulewny pada pocz, a gdy namiot nie osania dostatecznie, kady ucieka nawz; byo to zreszt schronienie pewne. Zagrzzy mocno w glinie, trzyma si w niej silnie, jak twierdza jaka na swych fundamentach. Arsena, skadajcy si z siedmiu strzelb i tylu rewolwerw, dozwala wytrzymywa do dugie oblenie, bo ani ywnoci, ani amunicji na pewnoby nie zabrako; spodziewa si byomona, e za sze dni Duncan stanie w zatoce Twofold i e we dwadziecia cztery godziny pniej osada jego znajdzie si na drugim brzegu Snowy. Gdyby za przeprawabya jeszcze i wtedy niemoliwa, to i tak zoczycy musieliby si cofn przed si przewaajc. Lecz przedewszystkiem szoo to, aby Mulrady nie dozna przeszkody w spenieniu swego posannictwa. O smej ciemniao si zupenie. Bya to najprzyjaniejsza pora do wyjazdu. Przyprowadzono konia, ktremu przez ostrono obwinito ptnem kopyta, aby nietyle robiy haasu. Zwierz zdawao si by strudzone, a jednake od siy jego i pewnoci ng zaleao ocalenie wszystkich. Major radzi Mulradyemu oszczdza konia skoro nie bdzie mu grozi niebezpieczestwo ze strony zoczycw. Lepiej byo spni si o p dnia, a przyby na pewno. John Mangles da swemu majtkowi rewolwer, starannie przez siebie nabity. W rku odwanego czowieka bya to bro straszna, bo sze strzaw, wypadajcych w cigu kilku sekund, atwo mogy oczyci drog, gdyby j zastpili zoczycy. Mulrady wskoczy na siodo. - Oto list, ktry oddasz Austinowi - rzek lord Glenarvan. - Niechaj, nie tracc ani chwili, pynie do zatoki Twofold, a jeli nastam nie znajdzie, bo moe nie zdoamy przeby Snowy, niechaj do nas przybywa bez najmniejszej zwoki! Teraz, mj dzielnychopcze, niech ci Bg prowadzi! Glenarvan, lady Helena i Maria Grant ucisnli rk poczciwe mu majtkowi. Taki wyjazd w noc ciemn i ddyst, po drodzenajeonej niebezpieczestwami, przez nieznane przestrzenie ogromnej pustyni, mgby zatrwoy odwaniejszego nawet, ni Mulrady czowieka. - egnam was, milordzie - rzek marynarz spokojnym gosem i znik na ciece, cigncej si wzdu brzegu lenego. W tej chwili zdwoia si gwatowno nawanicy. Wysokie gazie eukaliptusw trzeszczay gucho. Mona byo zdaleka sysze, jak na grunt wilgotny spaday odamki suchych gazi. Niejedno drzewo olbrzymie, pozbawione rdzenia, lecz stojcedotd mocno, runo podczas tej burzy gwatownej. wist wiatru miesza si z trzeszczeniem drzew i z ponurym szumem Snowy. Cikie chmury, pdzone na wschd wiatrem, opaday a ku ziemi, jakby achmany pary. Pospna ciemno zwikszaa jeszcze okropno nocy. Po odjedzie Mulradyego podrni ukryli sina wozie. Lady Helena, Maria Grant, Glenarvan i Paganel zajli pierwszy przedzia szczelnie zamknity. W drugim pomiecili si wygodnie Olbinett, Wilson i Robert. Major za i John Mangles pozostali zewntrz na stray. Przezorno ta bya niezbdna, bo zoczycy mogli napa co chwila. Dwaj stranicy filozoficznie znosili ulew, plwajc im w twarz. Wzrokiem usiowali przedrze ciemnoci tak przyjazne zasadzkom, gdy ucho nic pochwyci nie mogo wrd huku hurzy, wistu wichrw, trzeszczenia gazi, amania si drzew, jczenia fal wzburzonych i caej wrzawy zaniepokojonej przyrody. Jednake niekiedy zdarzay si krtkie przerwy w tej wrzawie; wiatr ustawa, jakby dla nabrania tchu, i sama tylko Snowyjczaa, rozbijajc swe fale o trzciny i drzewa gumowe, nieruchomie stojce. W tych krtkich przerwach milczenie jeszcze si gbszem wydawao. Major i John Mangles suchali wtedy z uwag naton - i wanie w jednej z takich chwil dolecia do nich odgos gwizdnicia. John Mangles szybko podszed do majora. - Czy syszae pan? - zapyta. - Tak jest - odrzek Mac Nabbs. - Czy to czowiek, czy zwierz? - Czowiek - odpowiedzia Mangles. Potem obaj suchali. Gwizdnicie znowu si powtrzyo, a jakby w odpowiedzi rozleg si huk podobny do wystrzau, ale tak niewyrany i przytumiony z powodu na nowo rozszalaej burzy, e zaledwie uchempochwyci go byo mona. Mac Nabbs i John Mangles nie mogli si ju porozumie, podeszli przeto do wozu, aby si zasoni przed wiatrem. W tej chwili z pod skrzanej zasony wychyli si Glenarvan i podszed do swychtowarzyszw. Rwnie, jak oni, sysza on gwizdnicie owo zowrbne i wystrza, ktrego echo rozlego si pod przykrywajc wz bud. - Z ktrej to strony? - zapyta Glenarvan. - Tam - odpowiedzia John, wskazujc rkw stron, w ktr odjecha Mulrady. - W jakiej odlegoci? - Wiatr unosi odgos - zdaje si jednak, e najmniej o trzymile (angielskie). - Idmy tam - rzek Glenarvan, zarzucajc strzelb na rami. - Nie, nie chodmy! - odpowiedzia major. -Jest to puapka, aby nas od wozu oddali. - A jeli Mulrady pad pod strzaami tych ndznikw? - rzek szybko Glenarvan, chwytajc za rk majora. - Dowiemy si jutro - odrzek chodno major, chcc stanowczo niedopuci, aby Glenarvan popeni nieroztropno zbyteczn. - Ty, milordzie, nie moesz oddali si od obozowiska - rzek John - ja sam pjd. - Ani ty kapitanie! - z energj opar si MacNabbs. - Czy chcecie, aby nas po jednemu zabijano, abymy tym sposobem uszczuplili nasze siy i pozostali na asce tych zbrodniarzy. Jeli Mulrady pad ofiar ich otrostwa, to nieszczcia tego nie trzeba zwiksza wystawianiem si na drugi podobny wypadek. Los pad na Mulradyego ion pojecha. Gdyby los by wypad na mnie,ja bybym tak samo pojecha, ale nie dabym pomocy, anibym liczy na ni. Major mia suszno pod kadym wzgldem i dobrze uczyni, zatrzymujc swych towarzyszy. Puszcza si wrd ciemnej nocy i po drodze, na ktrej z pewnoci usadowili si zbjcy, byo nierozsdnie i bezpoytecznie. May orszak Glenarvana nie mg naraasi na nowe jeszcze straty. Glenarvan, jak si zdawao, nie mia ochotyulec temu rozumowaniu; targa swj karabin, chodzi niespokojny naokoo wozu,na najmniejszy szmer nadstawia ucha, a wzrokiem rad by przenikn zdradliw ciemno. Drczya go myl, e czowiek, ktry si za wszystkich powici, mg by raniony miertelnie i naprno oczekiwal ratunku od swoich. Mac Nabbs nie wiedzia, czy zdoa powstrzyma Gienarvana, gdyby ten, suchajc tylko swego dobrego serca, zechcia bd co bd biec pod kule zoczycw. - Edwardzie - rzek po chwili - uspokj si:usuchaj przyjaciela. Myl o twojej onie, oMarii Grant i o wszystkich, ktrzy pozostaj. Zreszt gdzie chcesz ic? Gdzie mylisz znale Mulradyego? Co najmniej o dwie mile std by napadnity! Ale jak drog, jak ciek i ku niemu? W tej chwili, jakby w odpowiedzi na sowa majora, rozleg si gos, wzywajcy pomocy. - Suchajcie! - zawoa Glenarvan. Gos ten dochodzi z tej wanie strony, skd sycha byo wystrza, i w odlegocinie wicej, jak wier mili. Glenarvan, odpychajc majora, ju bieg kudrodze, gdy ju tylko o jakie sto krokw odwozu dao si sysze woanie: bardzo wyranie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPPc/tc/R F/f&c04l F0Q?#0- Ratujcie! ratujcie! Na to aosne i rozpaczliwe woanie John Mangles i major pobiegli co prdzej i spostrzegli niedaleko w zarolach wlokcego si czowieka, ktry jcza okrutnie. By to Mulrady raniony, moe umierajcy, agdy go towarzysze podnieli, uczuli krew naswych rkach. Zdwoia si wanie gwatowno deszczu iwiatr d wciekle pomidzy zarolami; wrd najwikszej nawanicy Glenarvan, major i John Mangles przenosili biednego majtka. Przybycie ich poruszyo wszystkich. Paganel, Robert, Wilson i Olbinett zeszli z wozu, a lady Helena ustpia swego przedziau rannemu. Major zdj mu kamizelk, przesiknit krwi i wod deszczow. Znalaz ran: nieszczliwy dosta pchnicie sztyletu w bok prawy. Mac Nabbs opatrzy go bardzo zrcznie, lecz nie wiedzia, czy rana bya niebezpieczna; pyna z niej struga krwi, a blado i osabienie ranionego dowodziy,e stan jego by grony. Obmywszy ran zimn wod, major pooy na ni kawa hubki, przykry to szarpi i obandaowa, przez co powstrzyma krwotok. Chorego pooono na boku przeciwnym, z gow i piersiami podniesionemi, a lady Helena podaa mu nieco wody do picia. Po upywie kwadransa, chory si poruszy,otworzy oczy, wyszepta kilka wyrazw bez zwizku, a major, nachyliwszy si, usysza: - Milordzie... list... Ben Joyce. Powtrzy wic te wyrazy, spogldajc na swych towarzyszw. Co Mulrady chcia powiedzie? Ben Joyce napad go, ale dlaczego? Zrobi to jedynie w celu zatrzymania go, przeszkodzenia mu w podry do miejsca, gdzie sta Duncan. Ten list... Glenarvan przeszuka kieszenie chorego, lecz nie znalaz listu,. adresowanego do Tomasza Austina. Noc przepdzono bardzo niespokojnie. Obawiano si co chwila, aby ranny nie umar. Poeraa go gorczka; lady Helena i Maria Grant, jak dwie siostry miosierdzia,nie odstpoway go ani na chwil. Nigdy moe chory nie by lepiej pielgnowany. Z nadejciem dnia deszcz przesta pada, lecz niebo okryway jeszcze gste chmury. Grunt zasany by odamkami gazi; glina przemika usuwaa si z pod ng; przystp do wozu by coraz trudniejszy, ale zato wz ju nie mg zagbia si bardziej. O wicie John Mangles, Paganel i Glenarvan ruszyli na zwiady w okolice obozowiska; zwrcili si najprzd na drog, zbroczon jeszcze wieemi krwi ladami, ale nigdzie nie spostrzegli nic, coby zdradzao obecno zoczycw. Dotarli a do miejsca, w ktrem napadu dokonano; tam leay na ziemi dwa trupy, przeszyte kulami Mulradyego; w jednym z nich poznano kowala z Black-Point. Wstrtny by widok twarzy jego, mierci zmienionej. Glenarvan nie chcia ju dalej posuwa swych poszukiwa. Roztropno nie pozwalaa mu zbytecznie si oddala. Powrci wic do wozu, mylc o trudnem pooeniu, w jakiem si znajdowali. - Ani myle - rzek - o wysyaniu drugiegoposaca do Melbourne. - A jednak trzeba koniecznie, milordzie - powiedzia John Mangles - ja sam poprbuj przej tam, gdzie nie udao si mojemu majtkowi. - Nie, kapitanie! to by nie moe; a nawet nie mamy konia, na ktrym mgby przejecha te dwiecie mil. I w rzeczy samej ko Mulradyego, jedyny, jaki pozosta po wypadku swego jedca, nie powrci. Czy pad pod ciosami zoczycw? Czy zabka si w pustyni? Czy te sami zbjcy zatrzymali go dla siebie. - Cokolwiek bd przytrafi si dalej - mwi Gienarvan - nie rozczymy si ju wicej. Czekajmy osiem, a choby i pitnacie dni, dopki wody Snowy nie powrc do normalnego swego poziomu; wtedy powoli dostaniemy si do zatoki Twowold, a stamtd pewniejsz ju drog wylemy do Duncana rozkaz poczenia siznami. - Podzielam w zupenoci to zdanie - powiedzia Paganel. - Tak, moi drodzy - mwi Glenarvan - ju si wicej nie rozczajmy. Czowiek zawiele jest naraony, puszczajc si sam jeden na t pustyni, opanowan przez zbjw. Niechaj Bg tylko zachowa przy yciu biednego naszego majtka i nas nie wypuszcza ze swej opieki. Glenarvan podwjnie mia suszno: najpierw, e nie pozwala na dalsze usiowania odosobnione, a nastpnie, e postanowi czeka, dopki nie bdzie moliwa przeprawa przez Snowy. Zaledwie trzydzieci pi mil dzielio go od Delgate, pierwszego miasta kresowego Nowej Poudniowej Walji, gdzie mg znale rodki dotarcia do zatoki Twofold, a stamtd przesa telegraficznie do Melbourne rozkazy Duncanowi. Wszystkie te rodki byy bardzo roztropne,ale, niestety, za pno przedsiwzite. Gdyby Glenarvan nie by wysa Mulradyegona drog do Lucknow, iluby nieszcz uniknito, nie mwic ju o zamordowaniu majtka! Za powrotem do obozowiska, zasta pozostawione tam osoby nieco weselsze. Zdawao si, e odzyskiway nadziej. - Lepiej, lepiej! - woa Robert, biegnc na spotkanie lorda. - Mulrady ma si lepiej?... - Tak, Edwardzie - rzeka lady Helena. - Nastpio jakie przesilenie; major jest spokojniejszy, nasz majtek y bdzie. - Gdzie jest Mac Nabbs? - spyta Glenarvan.- Przy chorym. Mulrady chcia z nim mwi- nie trzeba im przeszkadza. W rzeczy samej, od godziny ju przeszo chory odzyska przytomno i gorczka znacznie si zmniejszya. Jak tylko powrcia mu pami i mowa, Mulrady zada rozmowy z lordem Glenarvanem, lub w jego nieobecnoci z majorem. Mac Nabbs, widzc go tak osabionym, chcia mu zabroni rozmowy, ale majtek z tak nastawa energj, e major musia ulec jego daniu. Ju rozmowa trwaa od kilku minut, gdy nadszed lord Glenarvan. Wypadao wic tylko czeka na wyjcie majora i od niego dowiedzie si o jej treci. Niedugo na to czekano. Major podszed dozebranych pod wielkiem drzewem gumowem, gdzie rozpity by namiot. Twarzjego tak zimna zazwyczaj, zdradzaa w tejchwili trosk powan, a wzrok posmutnia, skoro zatrzyma go na Marii Grant i lady Helenie. Glenarvan niespokojny chcia co prdzej dowiedzie si prawdy, major wic w krtkoci powtrzy to, co sysza od chorego. Wyjechawszy z obozu, Mulrady trzyma sidrogi przez Paganela wskazanej. pieszy otyle przynajmniej, o ile na to pozwalay ciemnoci nocy. Tak przejecha ze dwie mile, gdy nagle konia jego zatrzymao kilku ludzi - piciu - jeli go pami nie myli. Ko stan dba; Mulrady pochwyci za rewolwer i da ognia. Zdawao mu si, e dwch napastnikw pado. Przy bysku strzaw pozna Ben Joyce'a, lecz nie miaju czasu da wicej strzaw: cios gwatowny, zadany mu w bok prawy, zwali go na ziemi. Nie zaraz jednak utraci przytomno, chocia zoczycy mieli go za umarego. Przetrzli jego kieszenie i jeden ze zbjcw zawoa: "Mam list!" "Daj mi go!! -odpar Ben Joyce - Do nas ju Duncan naley! Teraz pochwycie konia. Za dwa dni bd na pokadzie Duncana, za sze w zatoce Twofold; tam bowiem spotkanie naznaczone. Tamci bd jeszcze siedzieli w bocie nad Snowy. Przejdcie rzek po mocie Kempler-Pier, dotrzyjcie do wybrzea i tam czekajcie na mnie. Znajd ja sposb wprowadzenia was na pokad. Raz wypynwszy na morze z tak zaog itakim jak Duncan okrtem, staniemy si panami oceanu Indyjskiego". "Hurra Ben Joyce!. niech yje Ben Joyce!" - wrzasnli zoczycy. Przyprowadzono konia Mulradyego. Ben Joyce dosiad go i galopempopdzi drog do Lucknow, a banda jego tymczasem zwrcia si na poudniowo-wschd ku rzece Snowy. Mulrady, chocia ciko raniony, zdoa jednak dowlec si do miejsca, w ktrem znalelimy go nawpywego. Rozumiecie wic teraz, dlaczego poczciwy majtek tak bardzo pragn rozmowy. Wiadomoci powysze trwog najokropniejsz przejy Glenarvana i jego towarzyszw. - Piraci, piraci! - woa Glenarvan. - Moi ludzie wymordowani! Mj Duncan w rkach tych bandytw! - Tak jest - doda major - bo Ben Joyce zdoa podej Tomasza Austina i opanuje okrt, a wtedy... - Potrzeba wic, abymy dostali si na wybrzea wprzd, nim tam dojd ci ndznicy - zauway Paganel. - Ale jake przej rzek Snowy? - zapytaWilson. - Tak samo, jak oni - odrzek Glenarvan. - Oni maj przej po mocie Kempler-Pier i my uczymy to samo. - Ale c zrobimy z chorym? - pytaa lady Helena. - Ponios go wszyscy na przemiany. Czy mog bez obrony zostawi mych ludzi i wyda ich na up bandy tego otra Ben Joyce'a? Zamiar przejcia Snowy przez most Kempler-Pier moliwy by do wykonania, aleryzykowny. Zoczycy mogli usadowi si wtym punkcie i napa podrnych. Byoby ich co najmniej trzydziestu przeciwko siedmiu. Ale s chwile, w ktrych si nie liczy nieprzyjaciela, lecz bd co bd idziesi naprzd. - Milordzie - rzek wtedy John Mangles - zanim zdecydujemy si na ten krok niebezpieczny a stanowicy dla nas ostatni ratunek, zanim pjdziemy na ten most, moe byoby roztropniej zbada go naprzd! Ja si tego podejmuj. - I ja pjd z tob, panie Mangles - rzek Paganel. Propozycj przyjto. John Mangles i Paganelsposobili si do odjazdu. Mieli puci si wd rzeki Snowy, trzymajc si brzegu, dopki nie znajd mostu, wskazanego przezBen Joyce'a. Caa ta wycieczka miaa si odby bardzo ostronie, aby unikn oka zoczycw, wczcych si ponad rzek. Przez cay dzie oczekiwano ich powrotu; gdy wieczorem jeszcze nie byo ich wida, trwoga i niepokj owadny wszystkie serca. Nareszcie okoo jedenastej godziny Wilson oznajmi ich powrt. Paganel i John Manglesznkani byli trudem pochodu dziesiciomilowego. - C ten most? - Czy znalelicie ten most?- pyta Glenarvan, wybiegajc naprzeciw przybyszw. - Znalelimy - odpowiedzia John Mangles -most... Zoczycy przeszli po nim, ale... - Ale... - powtrzy Glenarvan, jakby nowe przeczuwajc nieszczcie. - Ale spalili go po przejciu! - dokoczy Paganel. XLVIII. EDEN Nie czas byo rozpacza, dziaa byo potrzeba. Chocia most Kempler-Pier by zniszczony, trzeba byo przeprawi si przez rzek Snowy bd co bd i wyprzedzi band Ben Joyce'a w dostaniu si na brzeg zatoki Twofold. Wic nie tracono czasu i sw naprno i nazajutrz zaraz, 16-go stycznia, John Mangles i Glenarvan poszli zbada rzek, w celu urzdzenia przeprawy. Burzliwe i deszczami wezbrane wody rzeczne nie opaday. Owszem, z nieopisan wciekoci szalay coraz zawziciej; puszcza si na nie, byo to prawie to samo, co powica si na mier. Glenarvan sta nieporuszony, z rkoma na piersi skrzyowanemi i z gow nad spuszczon. - Pozwl, milordzie, abym przepyn rzekwpaw i dosta si na drug stron - rzekJohn Mangles. - Nie kapitanie - odpowiedzia Glenarvan, powstrzymujc za rk zuchwaego modziana - poczekajmy! I obaj powrcili do obozowiska. Dzie cay przeszed w najwyszym niepokoju. Po dziesi razy Glenarvan powraca do rzeki,kombinujc w swej gowie najzuchwalsze pomysy przebycia jej, lecz naprno. Gdyby potoki lawy pyny w jej oysku, nie byaby trudniejsz do przebycia. Podczas tych dugich godzin, na prnem spdzanych rozmylaniu, lady Helena, wspierana radami majora, najczulszem staraniem otaczaa biednego majtka, wracajcego pomau do ycia. Mac Nabbs upewni si, ze niebezpieczestwa nie byo, a osabienie atwo byo usprawiedliwi znacznym upywem krwi. Skoro wic rana si zamkna i krwotok usta, czasu ju tylko byo potrzeba i wypoczynku do zupenego wyzdrowienia. Lady Helena domagaa si, aby chory zaj pierwszy przedzia na wozie. Mulrady czu si upokorzony tak dobroci; bolaa go ta myl, e sabo jego moe by dla Glenarvana powodem do opnienia podry i nieprdzej si uspokoi, a mu przyrzeczono, e pozostawi go w obozowisku pod opiek Wilsona, jeli uda siwynale przejcie przez rzek Snowy. Na nieszczcie, o przeprawie nawet marzy nie byo mona ani tego dnia, ani nazajutrz. Doprowadzao to Glenarvana do rozpaczy, lady Helena i major naprno starali si go uspokoi i zachca do wytrwania, do cierpliwoci. Do cierpliwoci?- Wtedy, gdy Ben Joyce by bliski przybyciana pokad jachtu, gdy Duncan wyta moeca si pary, aby co prdzej przyby do tego nieszczsnego wybrzea, i gdy kada godzina zbliaa go do celu! John Mangles rozumia niepokj lorda Glenarvana; dlatego te, chcc koniecznie pokona trudnoci, zbudowa czno na sposb australijski, statek ten jednak bardzo by saby i niepewny. Przez cay dzie 18-sty stycznia kapitan wraz z majtkiem odbywali prby z tem lichem cznem, robic wszystko, na co sitylko zdoby moe zrczno, odwaga, siaiprzytomno. Dostawszy si na prd, czno si wywrcio; eglarze omal yciem nie przypacili tych zuchwaych dowiadcze, a statek, wcignity w wir - zaton. John Mangles i Wilson nawet dziesiciu wzw nie przepynli po rzece,wezbranej na mil przeszo szerokoci wskutek deszczw i topniejcych niegw. Dwa nastpne dni, 19-sty i 20-sty stycznia, miny w tem samem pooeniu. Major z Glenarvanem na dugoci piciu mil zbadali rzek, idc ku jej rdu, i nie znaleli nigdzie monoci przejcia jej w brd. Wszdzie ta sama gwatowno wd, ta sama szybko nawalna. Cay poudniowy stok Alp Australijskich w to jedyne oysko zwala z siebie wszystkie swe niegi. Trzeba si byo wyrzec nadziei ocalenia Duncana. Pi dni ju upyno od wyjazdu Ben Joyce'a; jacht w tej chwili musia ju by na wybrzeu i znajdowa si w rku zoczycw! Trudno jednak, aby taki stan rzeczy trwa duej. Powodzie czasowe krtko trwaj, dlatego wanie, e zbyt gwatownie powstaj. Dnia 21-go z rana Paganel dostrzeg, e wody zaczynaj opada, i zaraz zawiadomi o tem Glenarvana. - I c mi z tego teraz - odpowiedzia Glenarvan - ju za pno! - Choby i tak, to zawsze nie powd, abymy duej mieli tu bezczynnie pozosta.- Tak jest - doda John Mangles - jutro moe ju zdoamy przeby rzek. - A czy to ocali nieszczliw osad Duncana? - zawoa Glenarvan w uniesieniu.- Racz mnie, Wasza Dostojno, posucha -perswadowa John. - Znam dobrze TomaszaAustina. Usucha on zapewne polecenia Waszego i wypyn niezawodnie, jeli tylkomg. Ale kt wie, czy Duncan by gotw, czy naprawione ju byy jego uszkodzenia w chwili, gdy Ben Joyce przyby do Melbourne? A jeli jacht nie mg wypynna morze, jeli opni si o dni par?.. - Masz suszno, kapitanie - rzek Glenarwan, oywiony nadziej. - Trzeba co prdzej poda do zatoki Twofold. Tylko trzydzieci pi mil oddziela nas od Delegete. - Tak, tak - powtrzy Paganel - a w tem miecie znajdziemy wszystkie rodki do szybszego odbycia podry. Kto wie, czy nieprzybdziemy na czas, aby uprzedzi nieszczcie. - Dalej wic w drog! - zawoa Glenarvan. John i Wilson zajli si natychmiast zbudowaniem promu. Dowiadczenie ju ich nauczyo, e lekka kora nie zdolna jest oprze si gwatownoci fali. John przeto ci kilka drzew gumowych, zbi z nich tratw, niezgrabn wprawdzie, ale mocn. Bya to cika i mudna praca. Zeszed na niej dzie cay i nazajutrz dopiero j skoczono. Wody Snowy znacznie opady. Potok gwatowny znowu stawa si rzek, cho jeszcze bystro pync; John wszake nie traci nadziei dopynicia do przeciwnego brzegu. O godzinie wp do pierwszej z poudnia wzito tyle ywnoci, ile kto mgzabra na potrzeb dwudniow; reszt wraz z wozem i namiotem pozostawiono. Mulrady mia si ju tak dobrze, i przenie go byo mona; wyzdrowienie jego szybko postpowao. O pierwszej wszyscy weszli na tratw, przywizan do brzegu na linie. John powierzy Wilsonowi umocowany z prawej strony rodzaj wiosa,majcego przeciwdziaa znoszenie tratwy przez prd, a sam mia dziaa zapomoc niezgrabnie wyrobionej drygawki. Lady Helena, Maria Grant i Mulrady zajmowali rodek, dokoa za nich stanli Glenarvan, major, Paganel i Robert. - Czymy gotowi, Wilsonie? - spyta John majtka. - Gotowi, kapitanie - odpowiedzia Wilson, siln doni porywajc wioso. - Baczno! A uwaaj na prd! John Mangles odwiza lin, a odepchnwszy si od brzegu, puci prom na bystr wod Snowy. Z pocztku szo bardzo dobrze, przepynito z pitnacie sni; lecz wkrtce statek, wirem yranie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc0h"c0H b0+Rc1$::!1porwany, krci si zacz naokoo, tak, e go w linji prostej utrzyma byo nie podobna. Caa zrczno i dowiadczenie marynarzy, dzielnie pracujcych, nanic si nie przyday. Nie byo sposobu na powstrzymanie tego wirowania promu; krci si on z nadzwyczajn szybkoci, awci w kierunku ukonym. John Mangles sta blady, z zbami zacinitemi i niespokojnie spoglda na wirujc wod. Prom znajdowa si na rodku rzeki, a od punktu, z ktrego wypyn, w odlegoci p mili wd rzeki. Prd stawa si coraz silniejszym, co tamowao zbyteczne wirowanie wody i eglarzom dawao wiksz mono kierowania statkiem. John i Wilson pochwycili za narzdzia i zdoali przy ich pomocy posun si w kierunku ukonym. Przez ten manewr przybliyli si do lewego brzegu i byli od niego ju tylko moe o pidziesit sni, gdy Wilsonowi zamao si wioso, a prom znowu zacz ulega prdowi. John opiera si wszelkiemi siami, Wilson pomaga mu zakrwawionemi rkami. Nareszcie udao si im, po cikiej pgodzinnej pracy, przyprowadzi prom dopochyo wyniesionego brzegu. Uderzenie statku o ld byo tak gwatowne, e bale si rozeszy, liny popkay, a woda z wrzeniem pocza si wdziera nawierzch. Podrni zaledwie mieli czas uchwyci za krzaki nadbrzene i przycign do siebie Mulradyego i dwie kobiety zupenie przemoczone. Ludzie wszyscy si ocalili, alewiksza cz zapasw ywnoci i wszystka bro, prcz karabinu majora, popyny wraz ze szcztkami promu. Rzek przebyto, ale podrni pozbawieni byli wszystkiego prawie, a oddaleni o trzydzieci pi mil jeszcze od Delegete, wrd nieznanych pusty, cigncych si nagranicy prowincji Wiktorji. Nie mona byo spotka tam ani kolonistw, ani hodowcw byda, bo kraj jest niezamieszkay; co najwyej mona byo trafi na okrutnychi zbjeckich wczgw. Postanowiono i dalej bez najmniejszej zwoki. Mulrady widzia, e bdzie dla nich ciarem i bezpotrzebnym kopotem; prosiwic, aby mu zosta pozwolono, i to samemu, dopki nie dadz mu pomocy z Delegete. Glenarvan nie zgodzi si na to. Nie mg on doj do Delegete prdzej, jak za trzy dni, a do wybrzea za pi, to jest zaledwie 26-go stycznia. Jeli wic 16-go Duncan opuci Melbourne, c wobec tego znaczyo kilka godzin opnienia? - Nie, mj przyjacielu - rzek do Mulradyego nie chc zostawi nikogo. Zrobimy nosze i zkolei nie ci bdziemy. Nosze naprdce zrobiono z gazi eukaliptusa i Mulrady chcc nie chcc miejsce na nich zaj. Glenarvan chcia pierwszy ponie swego majtka. Pochwycili nosze za jeden koniec, z drugiego wzi je Wilson i ruszono w drog. C za smutny widok i jak le koczya si podr, tak dobrze rozpoczta! Ju teraz nie mylano o poszukiwaniu kapitana Granta.Ten ld, na ktrym on nigdy nie by, grozi nieszczciem szukajcym jego ladw! A gdy dzielni rodacy jego zdoaj dosta si do brzegw australijskich, nie znajd tam nawet Duncana, aby ich odwiz napowrt do ojczyzny. Pierwszy ten dzie przeszed w milczeniu izgryzocie. Co dziesi minut zmieniano si przy noszach; wszyscy towarzysze poczciwego majtka bez szemrania znosili ten dobrowolnie przyjty trud, zwikszony jeszcze do silnym upaem. Do wieczora uszli zaledwie pi mil (angielskich); rozoono si obozem pod kp drzew gumowych. Wieczerz sporzdzono zresztek zapasw, ocalonych zrozbicia, ale dalej ju tylko na karabin majora liczy byo mona. Noc byo przykra; deszcz pada nieustannie; zdawao si, e dzie nieprdko jeszcze nadejdzie. Puszczono si w dalsz drog. Major nie znalaz ani jednej sposobnoci do strzau. Ten przeklty kraj gorszy by od pustyni, bo nawet zwierzta go nie nawiedzay. Na szczcie, Robert znalaz gniazdo dropiw, a w niem dwanacie duych jaj, ktre pan Olbinett upiek w gorcym popiele, a dodawszy do tego troch zielenin jadalnych, rosncych w wwozie, zastpi tem niadanie. Droga dalsza bya bardzo przykra. Piaszczyste paszczyzny najeone byy ciernist rolin "spinifex", ktr w Melbourne nazywaj jeozwierzem. Kolce szarpay odzienie i kaleczyy nogi. Odwanei wytrwae kobiety nie aliy si bynajmniej, szy naprzd, dajc z siebie przykad, zachcajc tego lub owego sowem lub spojrzeniem. Wieczorem zatrzymano si u stp gry Bulla-Bulla, nad brzegiem rzeczki Jungalla. Wieczerza byaby bardzo licha, gdyby Mac Nabbs nie by ubi wielkiego szczura "Muc conditor", ktrego miso uchodzi za wyborne do jedzenia. Upieczony przez Olbinetta, szczur ten byby przewyszy dobr sw saw, gdyby wielkoci dorwnywa choby baranowi. Trzeba jednak byo i na tem poprzesta, co los zdarzy. Szczura zjedzono do koci. Nazajutrz, dnia 23-go stycznia, podrni, cho bardzo utrudzeni, ale zawsze energiczni, pucili si w dalsz drog. Okrywszy podstaw gry, weszli na ki rozlege, na ktrych trawa wyglda jakby zfiszbinu wyrobiona. Bya to pltanina prcikw rolin, sterczcych jak bagnety, przez ktre drog trzeba byo torowa ogniem lub siekier. O niadaniu dnia tego nie byo nawet mowy. Grunt, zasany odamkami kwarcu, bardzo by suchy. Nietylko gd, ale i pragnienie strasznie odczuwa si dawao. Palca atmosfera podwajaa jeszcze te mczarnie.Podrni nie byli w stanie p mili na godzin uj. Gdyby ten brak wody i pokarmu potrwa do wieczora, wszyscy padliby zapewne, aby wicej nie powsta. Lecz gdy wszystkiego brak czowiekowi, gdy sdzi, e ju wszystko dla stracone i mier go czeka niechybna, wtedy wdajesiOpatrzno. Niebo dao podrnym wod w "cephalotes", rodzaju wiaderek, napenionych dobroczynnym pynem, wiszcych u gazi krzeww ksztatu dzikiej ry. Wszyscy zaspokoili pragnienie iczuli, e ycie si w nich odnawia. Za poywienie posuyo im to, czem karmi si krajowcy w braku zwierzyny, owadw iww. Paganel w wyschnitym oysku rzeczki znalaz rolin, ktrej znakomite wasnoci opisa jeden z jego kolegw w Towarzystwie Geograficznem. Bya to "nardu", rolina skrytopciowa z rodziny Marsileaces, ta sama, ktra w pustyniach rodkowych uratowaa ycie Burkemu i Kingowi. Pod jej limi, podobnemi do listkw koniczyny, trzymay si zesche pcherzyki rolinne wielkoci soczewicy, ktre, utarte midzy dwoma kamieniami, daway pewien rodzaj mki; zrobiono z tego chleb gruby i zaspokojono mczarnie godu. Roliny tej bya obfito wielka, Olbinett mg przeto zrobi zapas znaczny itym sposobem zapewni ywno na dni kilka. Nastpnego dnia ju Mulrady odby cz drogi o wasnych siach. Rana jego zablinia si zupenie. Do Delegete byo jutylko dziesi mil, a wieczorem rozoono si obozem pod 149 dugoci, na samej granicy Nowej Walji Poudniowej. Drobny, ale przenikajcy deszcz pada od kilku godzin; nie byo si gdzie schroni, lecz na szczcie John Mangles znalaz chat drwalw, zniszczon i opustosza. Trzeba si byo zadowoli i tym ndznym przytukiem. Wilson chcia rozpali ogie dla przysposobienia chleba z nardu, poszedwic nazbiera uschych gazi, lecych na ziemi. Lecz drzewo to w aden sposb zapali si nie chciao, z powodu wielkiej iloci aunu, jak w sobie zawiera. Byo to owo drzewo niepalne, o jakiem Paganel wspomnia, wyliczajc dziwy australijskie. Trzeba si byo obej bez ognia, a przeto i bez chleba, i spa w sukniach wilgotnych; tymczasem ptaki mieszki, ukryte na wysokich gaziach, zdaway si natrzsaz nieszczliwych podrnych. Mimo to, Glenarvan by bliskim kresu swychprzeciwnoci. I czas ju by wielki. Dwie kobiety bohaterskie robiy wysilenia, ale siy opuszczay je co chwila i nie szy ju,lecz wloky si zaledwie. Nazajutrz o wicie wyruszono w drog. O jedenastej ujrzano Delegete, w hrabstwie Wellesley, o pidziesit mil od zatoki Twofold. Tam znaleziono natychmiast rodki do dalszej podry. Czujc si tak bliskim wybrzea, Glenarvan poczu w duszy nadziej. By moe, e zdoa jeszcze przyby do zatoki przed Duncanem, ktregodrog mogo co opni. We dwadziecia cztery godziny monaby si dosta do zatoki. W poudnie, po dobrym posiku, podrni opucili Delegete w dyliansie pocztowym, zaprzonym w pi silnych koni. Pocztyljoni, zachceni obietnic dobrego napiwku, pdzili szybko po drodze doskonaleutrzymanej. Na przestanki, co dziesi mil odlege, nie tracili nawet dwu minut. Zdawaoby si, e Glenarvan udzieli im zapau, jaki go poera. Nazajutrz, o wschodzie soca, guchy szum zapowiada blisko oceanu Spokojnego. Musiano okry zatok, aby si dosta do wybrzea pod trzydziestym sidmym rwnolenikiem, w to wanie miejsce, gdzie Tomasz Austin mia oczekiwa przybycia podrnych. Gdy morze si ukazao, wszyscy wzrok wytyli w przestrze, chcc si przekona, czy cudem jakim Duncan by tam i pilnowa brzegw, jak przed miesicem niedaleko przyldka Corrientes, na wybrzeach argentyskich. Nie zobaczono nic. Niebo i woda czyy si na widnokrgu. Ani jeden agiel nie oywia rozlegej przestrzeni oceanu. Jeszcze jedna pozostawaa nadzieja. Moe Austin zarzuci kotwic w zatoce Twofold, bo morze byo niespokojne, a wic okrt nie mg si trzyma blisko brzegw tak niebezpiecznych. - Do Eden! - zawoa lord Glenarvan. Dylians zawrci w prawo na drog okrn, biegnc wzdu brzegw zatoki, ipody do niewielkiego miasteczka Eden, oddalonego stamtd o pi mil. Pocztyljoni zatrzymali si nieopodal od latarni morskiej, oznaczajcej wejcie do portu. W przystani stao kilka okrtw, ale na adnym nie powiewaa flaga Malcolmu. Glenarvan, John Mangles i Paganel wysiedli z powozu, pobiegli na komor, pytali urzdnikw i przegldali spis przybyych statkw z ostatnich kilku dni. Od tygodnia aden okrt nie wpyn do zatoki. - Czyby nie wyjecha jeszcze - zawoa Glenarvan, nie chcc traci nadziei. - Moemy przybyli przed nim? John Mangles potrzsn gow. Zna on Tomasza Austina. Jego porucznik nigdyby nieopni spenienia rozkazu o cae dziesi dni. - Chc wiedzie co stanowczego - rzek Glenarvan - jakakolwiek pewno lepsza jest od wtpliwoci. W kwadrans potem wysano telegram do syndyka agentw okrtowych w Melbourne, poczem podrni kazali si zaprowadzi do hotelu Victoria. O godzinie drugiej wrczono Glenarvanowi depesz tej treci: Lord Glenarvan, Eden Twofold-bay Duncan 18-go biecego miesica odpyn niewiadomo dokd. J. Andrew. S. A. Depesza wypada z rk Glenarvanowi. Wtpliwoci nie ulegao, e poczciwy jacht szkocki w rkach otra Ben Joyce'a - sta si okrtem rozbjniczym! Tak si skoczya owa podr przez Australi, rozpoczta pod bog wrb. lady kapitana Granta i rozbitkw zdaway si by stanowczo stracone, a oprcz zawiedzionych nadziei, wypadek ten kosztowa ycie caej zaogi. Lord Glenarvan uleg w tej walce; tego czowieka nieugitej woli i wytrwaoci, ktrego postanowienia nie mogy zama ywioy sprzysione i zatrzyma go w pampach, pokonaa przewrotno i zo ludzka na ldzie australijskim. XLIX. BRYG MACQUARIE Jeli kiedykolwiek podrni nasi mogli zwtpi o znalezieniu kapitana Granta, to chyba teraz. W jak stron ziemi skierowa poszukiwania? Duncana ju nie byo; wic nawet i powrt bezporedni do ojczyzny sta si niemoliwy. Tak wic nie powiody si zamiary szlachetnych Szkotw!Zupene niepowodzenie! Smutna ta myl nie zamie mnej duszy; a jednak pod wpywem ciosw fatalnoci, Glenarvan musia odczu ca bezowocno dalszych swych wysikw w tem dobroczynnem dziele. Wobec takiego pooenia, byo mstwem zestrony Marii Grant nie wymawia imienia ojca; powcigna swe mczarnie, mylc o nieszczsnej zaginionej osadzie. Nad crk wzia gr przyjacika - i ona to, ktra doznaa tylu pociech od lady Glenarvan, pocieszaa j teraz sama. Pierwsza wspomniaa o powrocie do Szkocji. Mstwo jej i rezygnacj podziwia John Mangles; chcia on jeszcze przemwiza kapitanem Grantem, ale go Maria wstrzymaa spojrzeniem, a potem rzeka: - Nie, panie John - mylmy o tych, ktrzy si powicili. Lord Glenarvan powinien wrci do Europy! - Ma pani suszno - odpowiedzia John - trzeba. Naley te zawiadomi wadze angielskie o losie Duncana. Ale nie wyrzekaj si nadziei; sam dalej prowadzi bd rozpoczte poszukiwania. Znajd kapitana Granta, albo zgin. John Mangles mwi na serjo; poja to Maria i podaa mu rk jakby dla zatwierdzenia umowy. Mangles powica jej swe ycie, Maria ofiarowaa mu wdziczno niezmienn. Dnia tego postanowiono nieodwoalnie odjazd; naleao nie traci czasu, aby si dosta do Melbourne. Nazajutrz John poszed si wywiedzie o statkach, majcych wyj pod agle. Zdawao mu si,e nie powinno brakowa komunikacji midzy Edenem a stolic prowincji Wiktorja.Zawiody go oczekiwania. Statkw byo niewiele; trzy czy cztery stay na kotwicy w zatoce Twofold - a bya to caa marynarka handlowa tych stron. aden nie pyn do Melbourne, do Sydney, albo do Pointe-de-Galle. A tylko w jednym z tych trzech portw Australii mona byo znaleokrt, idcy do Europy. Istotnie, PeninsularOriental Steam Navigation Compagny (Towarzystwo okrtowe "Peninsular-Oriental") utrzymuje regularny ruch statkw midzy temi portami i Anglj. C tedy byo zrobi w takiem pooeniu? Czeka na statek? Mgby si zdarzy bardzo nieprdko, bo zatoka Twofold mao bya zwiedzana. Tyle okrtw pynie morzem obok niej, a nie przybija do brzegu!Po namyle i naradzie mia ju Glenarvan postanowi, aby si dosta do Sydney drogami nadbrzenemi, gdy Paganel zrobi niespodziewan propozycj. I on take chodzi do zatoki i wiedzia, e niema czem przeprawi si do Sydney lub Melbourne. Ale jeden ze statkw, stojcych w zatoce, gotowa si w drog do Auckland, stolicy wyspy Ika-na Maoui, pnocnej z wysp tworzcych Now Zelandj. Paganel radzi wic naj w statek do Aucklandu, gdzie ju bdzie monaznale okrt kompanji pwyspu, idcy do Europy. Zastanowiono si powanie nad tym projektem, Paganel jednak, wbrew swemu zwyczajowi, nie sypa argumentami; poprzesta na zrobieniu propozycji i tylko doda, e przeprawa nie potrwa duej nadpi lub sze dni, bo od Australii do NowejZelandii niema wicej, jak tysic mil angielskich. Szczeglny to by zbieg okolicznoci, e Auckland znajdowa si wanie pod tym 37-ym rwnolenikiem, w ktrego kierunku dyli nasi podrni uporczywie, poczwszyod brzegw Araukanji. Zaiste, nie mona byo posdza geografa o stronno, gdybyby uy tego, jako argumentu na poparcie swego projektu. Sposobno zwiedzenia okolic Nowej Zelandii nastrczaa si sama przez si. A jednak Paganel ani pisn o tem; po dwu zawodnych tumaczeniach dokumentu, zapewne nie chcia tumaczy go jeszcze inaczej po raz trzeci. Cby wreszcie wydoby z niego? Przecie tam powiedzianowyranie, e na "ld" a nie na wysp dosta si kapitan Grant. A Nowa Zelandia, to przecie wyspa. Zdawao si, e niema nad czem si zastanawia. Wreszcie z tego lub z innego powodu, Paganel nie wiza propozycji tej przeprawy do Aucklandu z dalszem poszukiwaniem. Zwrci tylko uwag, e midzy tym punktem a Anglj istniej stosunki regularne i e mona bdzie z tego korzysta. John Mangles popiera projekt Paganela. Radzi go przyj, bo trudno byo liczy naniepewne przybycie statku jakiego do zatoki. By jednak zdania, eby si nie decydowa, przed obejrzeniem statku, o ktrym mwi Paganel. Zatem Glenarvan, major, Paganel, Robert i Mangles wsiedli naczno i popynli ku statkowi, ktry sta nie dalej, ni o par wzw od brzegu. By to bryg, o pojemnoci 250 tonn, zwany Macquarie, suy do eglugi midzy rnemi portami Australii i Nowej Zelandii. Jego dowdca przyj goci dosy twardo; spostrzegli zaraz, e maj do czynienia z czowiekiem nieokrzesanym, ktrego postpowanie nie wyrniao go z pord piciu majtkw, jakich mia na pokadzie. Gruba i czerwona twarz, rce potne, noskrtce statek, wirem yranie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c1 c111"pc21^^2spaszczony, oczy zapade, usta zbrudzonefajk, mina zuchwaa, wszystko to czynioz pana Willa Halleya posta nieprzyjemn. Ale nie byo wyboru, e za szo o podr tylko kilkodniow, mona wic byo na to nie zwaa. - Czego wam potrzeba? - pyta Will Halley nieznajomych, wstpujcych na pomost jegostatku. - Gdzie kapitan? - zapyta John Mangles. - To ja - rzek Halley - wic c? - Macquarie pynie do Auclklandu? - Tak; wic c? - Co wiezie? - Wszystko, co si kupuje i sprzedaje. Wicc? - Kiedy odjeda? - Jutro podczas poudniowego odpywu. Wic c? - Czy nie wziby pasaerw? - Jak jakich i to, gdyby przystali na poywienie, jakie jest na statku. - Mieliby swoje. - Wic c? - Jakto c? - A ma si rozumie. Ilu ich jest? - Dziewi osb, a midzy niemi dwie panie. - Ja nie mam dla nich kajut. - Pomieszcz si w ich braku na pomocie. - Wic c? - Wic zgoda? - rzek Mangles niezmieszanyprostactwem eglarza. - To si zobaczy - brzmiaa odpowied. Will Halley przeszed kilka razy po pokadzie, stukajc silnie butami ciko podkutemi, poczem nagle zwrci si do Johna. - Ile mi dacie? - spyta. - A ile dacie? - odpar John. - Pidziesit funtw. Glenarvan da znak, e si zgadza. - Nieche bdzie pidziesit funtw - rzek John. - Ale nic wicej, prcz miejsca - doda Halley. - Nic wicej. - ywno osobno. - Zgoda. Wic c? - rzek Will, wycigajc rk. - A co? - Zadatek. - Oto jest poowa umwionej ceny - odpar John, odliczajc dwadziecia pi funtw szterlingw, ktre kapitan schowa do kieszeni, nie podzikowawszy nawet. - Jutro na statek - rzek - przed poudniem. Bdziecie, nie bdziecie, a ja jad. - Bdziemy. Po tej rozmowie, Glenarvan z towarzyszamiopucili statek, a Will nawet nie poegna ich podniesieniem rki do ceratowego kapelusza, wygldajcego, jakby by przylepiony nad jego czerwieniejc si twarz. - Co za prostak - rzek John. - A mnie si podoba - rzek Paganel - to prawdziwy wilk morski. - Raczej niedwied - wtrci major. - A mnie si co zdaje, e ten niedwied musia kiedy handlowa ciaem ludzkiem. - Mniejsza o to - rzek Glenarvan - skoro ma statek, ktry popynie do Nowej Zelandii. W podry mao, a potem ju wcale widzie go nie bdziemy. Lady Helena i Maria rade posyszay, e odjazd naznaczony by na jutro. Glenarvan zapowiedzia im, e Macquarie to nie Duncan pod wzgldem komfortu; ale tyle judowiadczyy niewygd, e si o tak drobn rzecz nie troskay. Olbinettowi poruczono przygotowanie zapasw. Biedak ten od straty Duncana paka nieraz nad losem swej poowicy, ktra bya tam na pokadzie, a wic wraz z ca zaog ulega okruciestwu zesacw wiziennych. Niemniej spenia swe obowizki stewarta ze zwyk gorliwoci; zatem "ywno osobno" skadaa si z artykuw, ktrych nie widywano na pokadzie brygu. Kilku godzin dosy byo Olbinettowi na przygotowanie wszystkiego. Major tymczasem zmienia u wekslarza przekazy Glenarvana na Union-Bank w Melbourne. Lord chcia mie przy sobie zoto, rwnie jak bro i amunicj; odnowite swj arsena. Paganel ze swej strony zaopatrzy si w wyborn map Nowej Zelandii, wydan przez Johnstona w Edynburgu. Mulrady by ju zdrw; zaledwie czu ran, ktra yciu jego zagraaa - a kilka godzin, spdzonych na morzu, powinnoby gowyleczy do reszty. Liczy na powiew oceanu Spokojnego. Wilsonowi polecono zaj si urzdzeniem miejsca dla podrnych na statku Macquarie. J si wic szczotki i mioty, awszystko zaraz inn przybrao posta. Will Halley nie przeszkadza mu w tej czynnoci, tylko wzrusza ramionami. Nie troszczy si o Glenarvana i jego towarzystwo, nie wiedzia nawet co byli zajedni. To tylko wiedzia, e ten adunek przyniesie mu pidziesit funtw sterlingw; a to mniej znaczyo, ni dwiecie tonn skr garbowanych, ktremi naadowany by okrt. Skry znaczyy dla niego wicej, ni ludzie, bo by handlarzem.Jako eglarz uywa opinji czowieka, znajcego si dosy dobrze na tamtych morzach, niebezpiecznych z powodu ska koralowych. Ostatnie godziny dnia tego chcia powici Glenarvan przejrzeniu raz jeszcze owego brzegu, przecitego 37-ym rwnolenikiem. Dwa mia do tego powody. Chcia obejrze owo miejsce domniemanego rozbicia si okrtu. e Ayrton by kwatermistrzem na Britannii, o tem nie byo co wtpi; i czemuby statek ten nie mia si rozbi wanie w tej stronie wschodniej a nie zachodniej? Nie naley lekkomylnie opuszcza punktu, ktrego si ju nigdy niezobaczy. A potem, jeli nie tu rozbia si Britannia, to tutaj Duncan wpad w moc zoczycw. Moe bya przytem jaka walka? Wic czemuby si nie mia znale na brzegu jaki lad oporu rozpaczliwego? Jeli za osada zgina w bawanach morskich, to czemuby one nie miay wyrzuci jakiego trupa? Wic Glenarvan ruszy z wiernym Johnem na przegld brzegw. Waciciel hotelu Victoria da im dwa konie, na ktrych pojechali drog pnocn, dc wzdu zatoki Twofold. Smutne byo to poszukiwanie. Glenarvan i John jechali, nic nie mwic, ale si rozumieli; jedne byy ich myli, a wic i troski te same. Patrzyli na skay, porozdzierane uderzeniami fal, ale nie mieliani o co si pyta wzajemnie, ni sobie odpowiada. Znajc gorliwo i baczno Johna, mona byo zarczy, e kady punkt brzegu, kady jego zauek by zbadany. Przejrzano kady spadek, kad awic piasku, na ktre mogy by wyrzucone jakie szcztki przez nieodznaczajce si wielkoci fale oceanu Spokojnego. Ale nie dostrzeono nic, coby zachcao do nowych poszukiwa w tych stronach. Ani adnego ladu rozbicia si okrtu, ani te ladw Duncana. Jednak na krawdzi brzegu dostrzeg John wiee lady obozowiska, resztki ogni, porozkadanych pod osobno stojcemi majolisami. Czy jakie koczujce pokolenie przechodzio tdy przed kilku dniami? Bynajmniej; to zbiegowie z wizie tu przebywali, bo pozosta tego dowd nieomylny. By to kitel szary, zky, zuyty, poatany, zowrogi achman, porzucony pod drzewem. By na nim numer porzdkowy wizienia z Perth. Zoczycy nie byo, ale bya wstrtna jego opocza i mwia o nim. Ta liberja zbrodni okrywaa przez czas pewien ndznika, a teraz gnia tu, na opustoszaym brzegu. - Patrz, Johnie - rzek Glenarvan - te otrybyy tutaj! A gdzie s teraz nasi nieszczliwi towarzysze z Duncana? - Tak - odpowiedzia John gosem stumionym - to widoczne, e ich na ld niewysadzono. Zginli. - Ndznicy! Niech si tylko dostan w me rce, a pomszcz si za m osad. Pod wpywem boleci stwardniay rysy Glenarvana. Przez kilka minut patrzy na fale bez koca, szukajc moe ostatniem jeszcze spojrzeniem jakiego okrtu, bdzcego w przestrzeni. Potem wzrok jego przygas. Glenarvan sta si, jakim by zazwyczaj, i nie wymwiwszy sowa, nie skinwszy nawet, puci si galopem drog ku Eden. Jedn jeszcze formalno naleao speni:pozostawi konstablowi zeznanie o zaszychwypadkach. Przyj je Thomas Banks tego jeszcze wieczora. Urzdnik ten zaledwle zdoa powcign swe zadowolenie, spisujc protok; poprostu rad by, e juniema Ben Joyce'a i jego bandy - a cae miasto rwnie byo temu rade. Prawda, e zoczycy popenili now zbrodni, opuszczajc Australi, ale opucili te strony. Zatelegrafowano wan t wiadomo wadzom w Melbourne i w Sydney. Zoywszy zeznanie, Glenarvan wrci do hotelu Victoria. Smutnie spdzili podrni ten ostatni wieczr. Myli ich bdziy po tej ziemi podnej w nieszczcia. Wspominali sobie owe pikne nadzieje, powzite na przyldku Bernouilli, tak okropnie zawiedzione przy zatoce Twofold. Paganelem owadn niepokj gorczkowy. John obserwowa geografa i uwaa, e ju od wypadku nad Snowy River chcia i nie chcia co powiedzie. Naciska go nieraz pytaniami, ale beskutecznie. Tego jednak wieczora, odprowadzajc geografa do jego pokoju, zapyta, czem jest tak zaniepokojony. - Mj przyjacielu - odpar wykrtnie Paganel - nie jestem wicej zaniepokojony, ni zazwyczaj. - Panie Paganel - rzek John - masz jak tajemnic. - A c - zawoa Paganel, gestykulujc - nie umiem si ukrywa! - I czego to nie moesz ukry? - Tego, co mnie przejmuje radoci, a zarazem rozpacz. - Co? Rozpacz i rado zarazem? - Tak, podr do Nowej Zelandii przenika mnie radoci i rozpacz. - Czy miaby jakie wskazwki? - zapyta ywo Mangles. - Czy wpade na lad zgubiony? - Nie, mj przyjacielu. Nie wraca si z Nowej Zelandii.... a jednak!... Wiesz, jaka jest ludzka natura; czowiekowi dosy jest mie nadziej, eby oddycha. A ta moja dewiza: spero, spero, to najpikniejsza w wiecie dewiza! L. PRZESZO KRAJU, DO KTREGO SI JEDZIE Nazajutrz, dnia 27-go stycznia, podrni umiecili si na pokadzie statku Macquarie w ciasnym baraku na rufie brygu. Gospodarz nie ofiarowa paniom swej kajuty; mao je obesza ta niegrzeczno, bo byo to legowisko dobre tylko dla niedwiedzia. O wp do pierwszej ruszono z miejsca wraz z odpywem morza. Z trudnoci podniesiono kotwic, mocno w gruncie zahaczon. Lekki wiatr poudniowo-zachodniwzdyma agle, zacigane jedne po drugich.Piciu ludzi, nalecych do osady, niebardzosi jako zwijao, i Wilson chcia im pomaga. Ale Halley poprosi go, by siedziaspokojnie i nie wtrca si do tego, co do niego nie naley, bo zwyczajem jego byo radzi sobie samemu, rady za i pomocy niepotrzebowa. Pi wyranie do Johna, ktry si umiecha, patrzc na niezgrabne obroty osady. To te John zrozumia, o co idzie, i postanowi nie wdawa si w nic, chyba, gdyby niezdarno majtkw naraaa bezpieczestwo statku. Ale nadesza wkocu chwila, e podniecani przeklestwami swego pana, majtkowie zdoali rozwin wszystkie agle. Pomimo to jednak bryg, bdcy istnem pudem o szerokim dziobie i spodzie, tudzie o cikiej rufie, zaledwie posuwa si naprzd. Ha, trudno! Trzeba byo i z tem si pogodzi. Bo cho Macquarie pyn tak wolno, to jednak musia przecie w cigu dni piciu, a najwyej szeciu, dowlec si do Aucklandu. O sidmej wieczorem stracono z oczu brzegi Australii i wiato latarni morskiej wporcie Eden. Falowanie morza dawao si we znaki statkowi. Ciko zapada w prni po ustpujcych bawanach. Pobyt podrnych w baraku przykry by z powodugwatownych wstrznie, a nie mogli pozosta na pokadzie, bo deszcz pada gwatowny. Zmuszeni wic byli siedzie, jakw wizieniu. Mao rozmawiano, kady oddawa si swoim mylom; tylko lady Helena i Maria zamieniay niekiedy zdania. Glenarvan nie mg usiedzie na miejscu, wstawa i chodzi; zato major ani si ruszy. John z Robertem wychodzili na pokad od czasu do czasu, eby spojrze na morze. Paganel za, siedzc w swym kcie, mrucza co niezrozumiaego. O czeme myla szanowny geograf? O tej Nowej Zelandii, ku ktrej wioda go fatalno. Przechodzi wanie myl jej dzieje, zowroga jej przeszo stawaa mu przed oczyma. Ale czy w tej caej historji zdarzy si cho jeden fakt, jeden wypadek, z ktregoby ci, co t ziemi odkryli, mogli wnosi, e bya ldem a nie wysp? Nowoytny geograf, eglarz nie mogli jej nazywa niewaciwie! Wida byo, e Paganelowi cigle tkwio w myli tumaczenie dokumentu, jakby go jakie widzenie optao. Po Patagonji; po Australii,wyobrania jego, pobudzona jednym wyrazem, czepia si teraz Nowej Zelandii.Jeden tylko punkt zatrzymywa go na tej drodze przypuszcze. - Contin... Contin... powtarza sobie; przecie to znaczy: kontynent, ld stay. I zacz przechodzi myl wszystkich eglarzy, ktrzy odwiedzali te dwie wielkie wyspy mrz australijskich. Dnia 13-go grudnia 1642 r. Holender Tasman,odkrywszy ziemi Van-Diemen, przybi do nieznanych brzegw Nowej Zelandii; kilka dni pyn wzdu brzegu, a 17-go wpyndo obszernej zatoki, zakoczonej wsk cienin midzy dwiema wyspami. Wyspa pnocna, to Ika-na Maoui, ktre to wyrazyzelandzkie znacz "ryby Mauwi", wyspa poudniowa, to Tawai Pouna-Mon - co znaczy: wieloryb, wydajcy jaspis zielony28. Abel Tasman wysa odzie ku ziemi i powrciy w towarzystwie dwu czen napenionych haaliwymi krajowcami. Dzicy byli redniego wzrostu, koloru skry brunatno-tego; koci mieli wystajce, gos twardy, wosy czarne, zwizane na gowie na sposb japoski, z zatknitem w nie wielkiem pirem biaem. Pierwsze to widzenie si Europejczykw z krajowcami zdawao si zapowiada stosunki przyjazne i trwae. Ale nazajutrz, gdy jedna z odzi Tasmana udaa si ku brzegom dla wyszukania miejsca stosownego do zarzucenia kotwicy, napadona ni siedem pirg, czyli wielkich czen zkrajowcami. d holenderska przechylia si i nabraa wody; dowodzcy ni oficer pierwszy ugodzony by w gardo pik, niezgrabnie wyrobion, i pad w morze. Z szeciu jego towarzyszw czterech ponioso mier; dwaj inni, rwnie jak i oficer, ocaleli, dostawszy si wpaw do okrtu. Po smutnem tem zajciu, Tasman odpyn, ograniczajc sw zemst do kilkustrzaw muszkietowych, ktre prawdopodobnie adnego z dzikich nie dosigy. Opuci t zatok, ktra dostaa nazw Morderczej, zwrci si w stron zachodni i 15-go stycznia zbliy si do cypla pnocnego. Tutaj znw gwatowno fal, odbijajcych si od skalistego brzegu, iniechtne usposobienie dzikich krajowcw nie dozwoliy mu nabra wody do picia; opuci wic stanowczo te strony, nadawszy im nazw Staten-Land, to jest Ziemia Stanw, na cze Stanw jeneralnych Holandji. eglarz holenderski mniema naprawd, e te ziemie ssiaduj z wyspami teje nazwy, odkrytemi na wschd Ziemi Ognistej, na poudniowym kracu Ameryki; mniema, e znalaz "wielki ld stay poudniowy". - Ale - mwi sobie Paganel - jeli uszo eglarzowi z 17-go wieku nazwa t ziemi kontynentem, to nie uszoby eglarzowi w XIX-ym wieku. Takiego bdu niepodobna przypuci. Nie! Jest tu co, czego nie pojmuj. Wicej ni przez wiek cay zapomniano o odkryciu Tasmana; Nowa Zelandia zdawaa si nie istnie, gdy eglarz francuski Surville zobaczy j pod 3537' szerokoci. Z pocztku nie mia powodu ali si na krajowcw; zdarzyy si jednak gwatownewichry, nadesza burza, ktra rzucia na brzegi zatoki Schronienia szalup z chorymi, nalecymi do wyprawy. Jeden z naczelnikw krajowcw, zwany Nagui-Noui,dobrze przyj Francuzw i da im miejscewe wasnej swej chacie. Szo wszystko dobrze, dopki nie skradziono Europejczykom czna. Surville daremnie da jego zwrotu i ukara krajowcw spaleniem caej ich osady. Straszna ta i niesprawiediiwa zemsta wpyna na okrutny odwet, ktrego Nowa Zelandia miaa by polem. W 1796 roku dnia 6-go padziernika ukaza si przy tych brzegach synny Cook i wpyn ze swym okrtem Endeavour do zatoki Taoue-Rou, starajc si o przychylno krajowcw dobrem z nimi postpowaniem. Ale eby dobrze z kim postpowa, trzeba go pierwej mie w rku; Cook nie waha si schwyta dwu czytrzech krajowcw, ktrym przemoc dobrodziejstwa swe narzuci i ktrych obdarowanych i ugaskanych odesa na ziemi. Wkrtce wielu innych, skuszonych opowiadaniem tamtych, przybyo dobrowolnie na pokad i zamieniao wzajemne dary z Europejczykami. W kilka dni potem zwrci si Cook ku zatoce Hawkesa, wyobionej obszernie w ldzie od strony pnocnej. Spotka si tam z plemieniem krajowcw wojowniczem, krzykliwem i wyzywajcem; doszo do tego, e musia ich uspokoi strzaem kartaczami. - Dnia 20-go padziernika zawin do zatoki Toko-Malou; yo tam okoo dwustu krajowcw spokojnych. Botanicy okrtowi odbywali tam bardzo korzystne wycieczki, a krajowcy wozili ich wasnemi cznami. Cook zwiedzi dwie wioski, otoczone palisadami, parapetami, podwjnemi rowami, z ktrych zna byo, e umiano jak naley budowa warownie. Najwaniejsze z miejsc obronnych otoczonebyo nieprzystpnemi botami i wygldao jak wyspa - nawet lepiej ni wyspa, bo nietylko, e woda je otaczaa, ale jeszcze krtce statek, wirem yranie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA Pc2 ec2 A2  3c3 R.Uc3= 3grzmiaa, przedzierajc si przez prg naturalny, wysokoci 60 stp, na ktrym wanie zbudowany by ten "pah" niedostpny. Nazbierawszy przez pi miesicy mnstwociekawostek, rolin krajowych, okazw etnograficznych i etnologicznych, nada Cook 31-go marca swoje imi cieninie, rozdzielajcej dwie wyspy, i opuci Now Zelandj. W pniejszych podrach mia znw do niej powrci. Istotnie, w 1773 roku znakomity ten eglarz zawin ponownie do zatoki Hawkesa i by wiadkiem kanibalizmu (ludoerstwa) mieszkacw, za ktrego wywoanie spada zarzut na jego towarzyszw. Oficerowie Cooka znaleli na brzegu czonki rozszarpanego modego krajowca, sprowadzili je na okrt, "kazali je ugotowa" i dali dzikim, ktrzy je z arocznoci poknli. Niegodna to igraszka, eby sta si kucharzami uczty ludoerczej. Podczas trzeciej swej podryodwiedzi Cook jeszcze raz te wyspy, ktreszczeglniej lubi i pragn dopeni ich obrazu hydrograficznego; opuci je po razostatni 25-go stycznia 1777 roku. Vancouver w 1791 r. zatrzyma si przez 20 dni w zatoce Ciemnej, nic nie zyskawszydla nauk przyrodniczych ani geografji. D'Entrecasteaux zdj w 1793 plan dugoci25-cio milowej ze strony pnocnej Ika-Na-Maoui. Kapitanowie statkw handlowych: Hausen i Dalrympe, potem Baden, Richardson, Moody zjawiali si tam na krtko; dr. Savage, podczas piciotygodniowego tam pobytu, nazbiera ciekawych szczegw, tyczcych si yciaNowo-Zelandczykw. Byo to w roku 1808, kiedy rozumny Doua-Tara, synowiec wodza w Raszgui-How,wsiad na pokad okrtu Argo, stojcego wzatoce Wysp, pod kapitanem Baden. Jeli si midzy Maorysami zjawi jaki Homer, to mu piknego przedmiotu dostarcz losy Doua-Tara; dozna on niemao nieszcz, niesprawiedliwoci, zego obchodzenia si. Wzamian za swe usugi otrzymywa biedny dziki wszystko ze: niedotrzymywano mu sowa, wiziono go, bito. C za pojcie musia on wyrobi sobie o ludziach, pragncych uchodzi za cywilizowanych? Powieziono go do Londynu, kazano mu by majtkiem najniszego stopnia, popychadem caej osady. Byby umar z trudw, gdyby nie wielebny Marsden. Misjonarz ten zaj si dzikim modziecem, widzc w nim sd zdrowy, charakter mny, sodycz, wdzik i agodno. Za staraniem Marsdena dosta dziki kilka workw zboa i narzdzia do uprawy ziemi w swej ojczynie: ukradziono mu to wszystko. I znw nieszczcia i cierpienia zwaliy si na biednego Doua-Tara; dopiero w 1814 r. powrci do ojczyzny. Owoc tylu przej i dowiadczeniastracony by przez mier jego w 28 roku ycia, wanie gdy si bra do przeksztacenia krwioerczej Zelandii. Cywilizacja opnia si tam niezawodnie o wiele lat wskutek tego nieszczcia, bo nic nie zastpi czowieka rozumnego i dobrego,w ktrego sercu zczya si mio dobraz mioci ojczyzny. Do r. 1816 zaniedbano Now Zelandj. W owej epoce Thampton, w 1817 Lidiard Nicholas, w 1819 Marsden przebiegali czciowo te wyspy, a w 1820 Ryszard Cruise, kapitan z 84-go puku piechoty, przebywa tam przez dziesi miesicy, ktre wiele znaczyy dla powanych bada nad obyczajami stron tamtych. W 1827 r. Duperrey, dowdca statku La Coquille, spoczywa w zatoce Wysp przez dwa tygodnie i by zadowolony ze stosunkw z krajowcami. W 1827 angielski statek wielorybniczy, Mercury, musia si broni przed rabusiami i mordercami; a jednak tego samego roku kapitan Dillon, podczas dwukrotnych swoich odwiedzin gocinnie by przyjmowany za kadym razem. W marcu tego samego roku 1827 sawny Dumont d'Urville, dowdca okrtu Astrolabe,przepdzi bezkarnie, acz bezbronny, kilka dni na ldzie midzy krajowcami; zamienia z nimi podarunki i pieni, sypia w ich chatach i pracowa bez przeszkody nad zdejmowaniem planw, z ktrych powstay w zakadach marynarki pikne mapy. Tymczasem zaraz roku nastpnego przybyy w tamte strony bryg angielski Hawes pod kapitanem John Jamesem, ktry zbliy si do zatoki Wysp i zwrci si ku przyldkowi wschodniemu,wiele ucierpia odzdradliwego naczelnika krajowcw, Enararo. Wielu z osady okropn zgino mierci. Z tych sprzecznych z sob wypadkw, z tych przej od agodnoci do barbarzystwa trzeba wnosi, e okruciestwo Nowo-Zelandczykw czsto bywao tylko odwetem. Dobre lub ze stosunki zaleay od dobrych lub zych dowdcw europejskich. Zdarzay si zapewne ze strony krajowcw napady bez powodu; ale czciej bya to zemsta, wywoana przez postpowanie Europejczykw, i na nieszczcie spadaa kara najczciej na tych, ktrzy na ni nie zasuyli. Po d'Urville'u dopeni etnografji stron tamtych zuchway badacz, ktry ze dwadziecia razy obieg ziemi; ten koczownik, cygan naukowy, to Anglik Earle. Zwiedzajc nieznane okolice dwu wysp, nie mia powodu osobistego do alenia si na krajowcw, ale bywa czsto wiadkiem scen ludoerczych. Nowo-Zelandczycy poerali si wzajemnie ze wstrtn rozkosz. To samo dostrzeg w 1831 r. kapitan Laplace podczas spoczynku swego wzatoce Wysp. Bitwy byway tam wwczas straszniejsze, ni poprzednio, bo dzicy z dziwn dokadnoci umieli ju posugiwa si broni ognist. To te okolice Ika-Na-Maoui, kwitnce dawniej, zmieniy si w gbok pustyni. Cae plemiona znikny, jakby trzoda baranw, upieczone,zjedzone. Daremnie misjonarze usiowali pokona t skonno krwioercz. Od 1808r. towarzystwo Church Missionary wysyao najzrczniejszych ajentw - bo tak najwaciwiej ich nazwa - do gwnych stacyj na pnocnej wyspie; barbarzystwo jednak krajowcw zmusio misjonarzw do zaniechania swego posannictwa. Dopiero w 1814 r. Marsden (opiekun Doua-Tary), Hali i King, wyldowawszy w zatoce Wysp, nabyli od naczelnikw dwiecie akrw gruntu za dwanacie siekier elaznych i zaoyli tam siedlisko misji anglikaskiej. Trudno szo z pocztku; ale przynajmniej ycie misjonarzw uszanowali krajowcy, przyjmowali od nich nauk i pomoc, a kilku bardzo srogich zagodniao. Nawet wdziczno rozbudzia si w tych sercachnieludzkich; do tego nawet przyszo, e w 1824 roku bronili krajowcy swoich "ariki", jak nazywali misjonarzw, przed gwatami ze strony nieokrzesanych majtkw, ktrzy ich lyli i traktowali brutalnie. Tak wic misje rozwijay si z biegiem czasu, pomimo obecnoci zesacw, zbiegych z Port Jackson i demoralizujcych krajowcw. W 1831 r. Dziennik Misyj Reformowanych ogasza o dwu znacznych stacjach misyjnych, z ktrych jedna bya wKidi-Kidi, nad brzegami kanau, wpadajcegodo zatoki Wysp, a druga w Pai-Hra nad rzek Kawa-Kawa. Pod przewodnictwem misjonarzy swoich, krajowcy, nawrceni dochrystjanizmu, poprzebijali drogi przez niezmierne lasy, budowali mosty na strumieniach. Kady zkolei misjonarz szed opowiada nauk cywilizacyjn midzy odlege pokolenia; budowa kaplice z trzciny lub z kory, szkoy dla modych krajowcw, a na dachach tych skromnych budowli powiewa sztandar misyjny, na ktrym widnia krzy i sowa: "Rongo-Pai" to jest ewangelja. Na nieszczcie, wpyw misjonarzy nie siga poza ich siedziby - i caa koczujca cz ludnoci wymyka si z pod tego wpywu. Tylko midzy zyskanymi dla chrzecijastwa krajowcami usta kanibalizm - a i tych nie trzeba naraa na pokusy; drga w nich zawsze jeszcze instynkt krwi chciwy. Zreszt wojna zawsze jest chroniczn chorob tamtych okolic. Zelandczycy nie uciekaj przed najazdem Europejczykw, jak zezwierzceni Australijczycy; opieraj si, broni, nienawidz najedcw, a straszna ich nienawi zwraca si przeciwko wychodcom angielskim. Przyszo tych wielkich wysp zaley od losu. Albo szybko rozwinie si tam cywilizacja, albo gbokie barbarzystwo przetrwa dugie wieki. Or postanowi, jak bdzie. W taki to sposb snua si historja Nowej Zelandii w rozgorczkowanym niecierpliwoci umyle Paganela. Nic przecie w caej tej historji nie byo, cobypozwalao te dwie wyspy nazywa ldem staym. I jeli niektre wyrazy dokumentu trapiy wyobrani Paganela, to ten jeden wyraz contin zagradza mu uporczywie drog nowych domniemia. LI. RZEZIE NA NOWEJ Zelandii Dnia 31-go stycznia, wic w cztery dni po puszczeniu si w drog, jeszcze Macquarie nie przeby dwu trzecich oceanu midzy Australj a Now Zelandj. Will Halley mao zajmowa si obrotami statku, pozwala robi majtkom, co im si zdawao. Rzadko go widywano, czego nikt nie aowa. Niechby sobie gburowaty ten dowdca statku nie pokazywa si, niktby mu tego nie mia za ze, ale upija si codziennie, amajtkowie radzi go naladowali i nigdy jeszcze okrt aden nie by tak zdany na ask Bosk, jak Macquarie. Niedbalstwo takie nie do darowania zmuszao Johna do cigej czujnoci; eby nie Mulrady i Wilson, to statek nieraz pooyby si na bok pod uderzeniem. Will Halley zasypywa w takich razach obu przeklestwami; oni za, niebardzo cierpliwi, gotowi byli nieraz sprawi mu ani i zapakowa na spd statku na ca reszt podry. Ale Mangles powciga ichiuspokaja suszne ich oburzenie. Niemniej jednak niepokoio go pooenie statku, ale nie chcia trwoy Glenarvana, zwierza si tylko ze swych obaw majorowii Paganelowi. Mac Nabbs radzi mu to samo, co chcieli zrobi Wilson i Mulrady. - Nie powiniene si waha w objciu dowdztwa, albo przynajmniej kierownictwastatkiem, jeli ci si to zdaje poyteczne. Niech sobie ten pijak, gdy wysidziemy, obejmie znw dowdztwo i pjdzie na dno morskie, jeli mu si to podoba. - Masz pan suszno, majorze - odpowiedzia John - i niezawodnie zrobi tak, gdy trzeba bdzie koniecznie. Ale dopkimy na penem morzu, to dosy bdzie pilnowa; ja i nasi majtkowie nie zejdziemy z pokadu. Dopiero gdy si zbliymy do brzegw, a ten Will Halley nie okae rozumu, to przyznam, e znajd si w kopocie. - Czy nie mgby zarzdzi kierunku, w jakim powinnimy pyn? - pyta Paganel. - To nieatwo - odpowiedzia John - bo, czywierzycie, e niema tu nawet karty morskiej. -Doprawdy? - Tak jest! Statek ten kursuje tylko midzy Edenem i Aucklandem, a Will Halley tak ju zna te strony, e nie potrzebuje mapy. - Zapewne te wyobraa sobie, e jego statek sam zna drog i kieruje si sam - dorzuci Paganel. - Nie wierz w statki, znajce t sztuk, i przeczuwam, e znajdziemy si w kopocie nielada, zbliywszy si do brzegw, jeli Will Halley bdzie pijany. - Miejmy nadziej, e blisko ziemi przywoa go do rozumu - rzek Paganel. - Zatem - doda major - w razie przypadku nie umiaby poprowadzi statku do Aucklandu? - Ani sposb bez karty tych wybrzey - odpowiedzia John. - Przystpy tam s nadzwyczaj niebezpieczne; jest to szereg maych zatoczek nieregularnych i fantazyjnych, jak na brzegach Norwegji, i trzeba mie duo dowiadczenia, eby wymin liczne skay, znajdujce si na dnie. Woda pokrywa je tylko na kilka stp, astatek uderzenia o nie nie wytrzyma, choby najmocniej by zbudowany. - W takim razie - rzek major - nie byoby nic innego do roboty, jak tylko wysi na brzeg. - Tak jest, majorze - odpowiedzia John - i to, gdyby si dao. - A to smutna ostateczno - wtrci Paganel - bo brzegi te nie s gocinne; rwnie na nich niebezpiecznie, jak w ich pobliu. - Czy mwisz, panie Paganel, o Maorysach? - zapyta Mangles. - O nich, mj przyjacielu; wiem, jaka o nichjest opinja na caym oceanie Spokojnym. Nie tacy s oni bojaliwi i zbydlceni, jak Australijczycy; plemi to pojtne i krwi chciwe, ludoercy, akomi na ciao ludzkie. Nie spodziewaj si od nich litoci. - Wic jeli kapitan Grant rozbi si na brzegach Nowej Zelandii - rzek major - tonie radziby go szuka. - Na wybrzeach byoby to moliwe - odpowiedzia geograf - gdy moe znalazyby si jakie lady Britannji; ale nie w rodku kraju, bo byoby to bez skutku. Kto z Europejczykw zaawanturuje si w gb wyspy, wpadnie midzy Maorysw; a kto wpadnie w ich rce, bdzie zgubiony. Namawiaem naszych przyjaci do przebycia pamp argentyskich, do przebycia wpoprzek Austraiji - ale nie bd ich zachca do puszczenia si ciekami poNowej Zelandii. Niech nas rka Boa prowadzi, a uchroni od dostania si pomidzy tych okrutnych krajowcw. ObawyPaganela byy a nadto suszne. Straszna jest opinja o Nowej Zelandii; daty, stojce w zwizku z jej odkryciem, s krwi zapisane. Lista mczennikw eglarstwa jest duga; na jej czele stoi piciu majtkw Abla Tasmana, zabitych i poartych przez tych straszliwych kanibalw. Potem kapitan Tukney z ca osad swej szalupy uleg temu samemu losowi. Na wschodniej stroniezatoki Foveaux poszo pod zby dzikich piciu rybakw z Sydney-Cove. Nie trzeba zapomina o czterech ludziach z goeletty Brothers, zamordowanych w przystani Molineux; o onierzach generaa Gatesa i trzech zbiegach ze statku Matylda - zanim si dojdzie na tej licie do smutnej sawy imienia kapitana Marion du Frne. Po pierwszej podry Cooka przybyli dnia 11-go maja 1772 roku do zatoki Wysp: kapitan francuski Marion ze statkiem Mascarin, kapitan Crozet ze statkiem Castries. Podstpni krajowcy przyjli wybornie przybyszw; zdawali si nawet lkliwi i trzeba byo uy podarunkw, przysug, zbratania si z nimi, eby ich omieli. Naczelnik ich, sprytny Takouri, nalea - jak utrzymywa d'Urville - do plemienia Wangaroa i by krewnym owego krajowca, ktrego na dwa lata przed przybyciem Mariona uwiz podstpnie kapitana Surville. W kraju, gdzie pojcia honoru polegaj na krwawej zemcie za doznane krzywdy, nie mg Takouri zapomnie o krzywdzie, wyrzdzonej swemu pokoleniu. Czeka cierpliwie, a przybdzie jaki okrt europejski, przemyliwa o zemcie i dokona jej z zimn krwi straszliw. Udajc, e si obawia Francuzw, Takouri niczego nie zaniedba, eby upi ich czujno. Nieraz on sam i jego towarzysze spdzali noce na pokadzie okrtw, przynosili ryby wyborowe, przybywali z sieciami i kobietami swemi. Poznali wkrtce nazwiska oficerw i zapraszali ich do zwiedzenia swych wiosek. Usidleni takiem postpowaniem, Marion i Crozet przebiegali te okolice, zaludnione przez cztery tysice mieszkacw. Krajowcy wychodzili bezbronni naprzeciw nich i starali si natchn najzupeniejsz ufnoci. Stojc w zatoce Wysp, kapitan Marion mia zamiar zmieni omasztowanie okrtu Castries, bardzo uszkodzone w ostatnich burzach. Czyni wic poszukiwania i znalazdnia 23-go maja pyszny las cedrowy o dwie mile od brzegu i wprost zatoki, ktra tylko o mil odlega bya od okrtw. Urzdzi wic posterunek, w ktrym dwie trzecie osady pracowao siekierami nad cinaniem drzew i tworzyo drog ku zatoce. Obrano jeszcze dwa inne miejsca: jedno na maej wysepce Motou-Aro, wrd portu, i tam przeprowadzono tych z czonkw wyprawy,ktrzy zachorowali, oraz kowali i bednarzy ze statkw, drugie za na wielkiej wyspie, nad brzegiem oceanu, o ptorej mili od okrtw. Tam zaoono punkt komunikacyjny z cielami. Na kadem z tychstanowisk silni i chtni krajowcy pomagali marynarzom w pracy. W kadym razie kapitan Marion nie zaniedba pewnych ostronoci. Nigdy dzicyzbrojni nie wstpowali na pokad, a gdy szalupy udaway si ku brzegom, to dobrzeuzbrojone. Ale tak oficerowie, jak i sam Marion, dali si uwie postpowaniem krajowcw, - i rozbrojono czna. Kapitan Crozet namawia Mariona, eby cofn ten rozkaz, ale go nie przekona. Nowo-Zelandczycy zdwoili wwczas usuno sw i powicenie; ich naczelnicyyli z oficerami zupenie poufale; Takouri nieraz sprowadza swego syna na okrt i pozwala mu sypia w kajutach. Dnia 8-go czerwca, przy uroczystych odwiedzinach wyspy, obwoano kapitana Mariona "wielkimnaczelnikiem" caego kraju, a na znak godnoci ozdobiono jego wosy czterema biaemi pirami. Tak upyny trzydzieci trzy dni od chwili przybycia okrtw do zatoki. Roboty okoo masztw postpoway. Wod do picia brano w Motou-Aro. Kapitan Crozet osobicie dyrygowa cielami i bya wszelka nadzieja, e przedsiwzicie szczliwie ale jeszcze krtce statek, wirem yranie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc3 P3 c4H(Fc4744bdzie doprowadzone do skutku. Dnia 12-go czerwca, o drugiej godzinie, d dowdcy przygotowana bya do poowu ryb u stp wsi Takouri. Wsiad na ni Marion z dwoma oficerami, jednym ochotnikiem, dozorc broni okrtowej i dwunastu majtkami. Takouri i piciu innych naczelnikw naleeli take do wyprawy. Nicnie przepowiadao okropnej katastrofy, ktrej miao ulec szesnastu Europejczykwna siedemnastu znajdujcych si na odzi. Odpyna, skierowaa si do ldu i wkrtce nie mona jej ju byo dojrze z obu okrtw. Wieczorem kapitan Marion nie powrci na okrt; nikt si tem nie niepokoi. Przypuszczano, e chcia odwiedzi warsztaty, gdzie pracowano okoo masztw, i tam noc spdzi zamierzy. Nazajutrz z rana szalupa okrtu Castries popyna po zapas wody w Motou-Aro. Wrcia bez adnej przygody. O dziewitej majtek, stojcy na stray na okrcie Mascarin, zobaczy czowieka prawie zupenie wycieczonego, pyncego ku okrtom. Wysano czno po niego. By to Turner, jeden z tych, ktrzy wyjechali szalup z kapitanem Marionem. Mia w bokuran od dwu pchni dzid i sam jeden powraca z siedemnastu ludzi, ktrzy poprzedniego dnia odpynli na szalupie. Opowiedzia wszystkie szczegy okropnegodramatu. d kapitana przybia do wsi o sidmej z rana; dzicy radonie przyjli przybywajcych. Kto z nich nie chcia si zamoczy, wysiadajc ze statku, tego wynosili na brzeg na swych ramionach. Pniej Francuzi rozproszyli si. Wwczas dzicy, uzbrojeni w dzidy, maczugi i paki, rzucili si na nich, po dziesiciu na jednego,i pomordowali. Turner, otrzymawszy dwa pchnicia dzid, umkn w krzaki, gdzie ukryty, by wiadkiem scen okropnych. Dzicy porozbierali po mordowanych, rozpatali ich, porbali na czci. W tej chwili Turner niepostrzeony rzuci si wpaw ku okrtom i dosta si na wysane ku niemu czno, prawie umierajcy. Osady obu okrtw, wstrznite tym wypadkiem, pragny si pomci. Ale przedpomszczeniem zmarych, naleao zabezpieczy ywych, mieszkajcych w trzech posterunkach ldowych i otoczonych tysicami nieprzyjaci, spragnionych krwi i ciaa ludzkiego. W nieobecnoci kapitana Crozeta, ktry, jakwspominalimy, spdzi noc przy warsztatach masztowych, obj dowdztwostarszy oficer i przedsiwzi stosowne rodki: wyprawi szalup z onierzami, pod wodz jednego z oficerw, ktry mia przedewszystkiem pieszy z pomoc cielom. Wyprawa, przybijajc do brzegu, ujrzaa szalup Mariona, wycignit na ld. Kapitan Crozet nie wiedzia nic o pomordowaniu towarzyszw, ale gdy zobaczy okoo godziny drugiej po poudniuzbliajcy si oddzia, przeczu nieszczcie. Wyszed sam jeden naprzeciwprzybywajcych, a dowiedziawszy si o tem, co zaszo, zabroni rozpowiadania tego oddziaowi, pracujcemu okoo masztw, eby go nie trwoy. Dzicy, pozbierani w gromady, zajmowali wszystkie wzgrza. Crozet kaza pozabiera waniejsze narzdzia, zakopa inne, spali szaasy i ruszy do odwrotu z szedziesiciu ludmi. Krajowcy szli za nim, woajc: "Takouri mate Marion (Takouri zabi Mariona)"! Mniemali, e przera oddzia, wyjawiajc mu mier wodza. Rozwcieczeni Europejczycy chcieli si rzuci na tych ndznikw. Crozet zaledwie ich powstrzyma. Po przybyciu dwu mil, oddzia dosta si dobrzegu, zabra ludzi z drugiego posterunku i odpyn do okrtw. Tysice dzikich siedziao przez ten czas na ziemi nieruchomo; lecz gdy szalupy oddaliy si nieco, zaczy na nie spada kamienie. Wwczas czterej majtkowie, celnie strzelajcy, pozabijali z karabinw wszystkich zkolei naczelnikw ku osupieniukrajowcw, nieznajcych jeszcze doniosoci broni palnej. Wysano niebawem szalup do Motou-Aro. Oddzia wojska usadowi si na tej wysepce na noc; chorych przewieziono na okrty. Nazajutrz przyby drugi jeszcze oddzia dla wzmocnienia pierwszego. Naleao oczyci wysp z dzikich i pilnowa miejsca, ktre dostarczao wody do picia. Wioska na Motou-Aro liczya trzystu mieszkacw; Francuzi uderzyli na ni. Szeciu naczelnikw zabito; reszt krajowcw rozproszono bagnetami, a wie spalono. Jednak Castries nie mg odpyn bez masztw; e za trzeba byo si wyrzec masztw cedrowych jednolitych, musiano jeposkada z czci. Znw upyn miesic. Dzicy usiowali kilka razy odebra wysepk Motou-Aro, ale si im to nie udao. Gdy odzie ich podpyny na donioso strzau, rozbijano je kulami dziaowemi. Nakoniec roboty ukoczono. Naleao si jeszcze dowiedzie, czy ktraz szesnastu ofiar rzezi nie yje dotd, i pomci innych. Liczny oddzia oficerw i onierzy uda si do wsi Takouria. Za zblieniem si jego, zdradziecki i pody naczelnik uciek, ubrany w paszcz Mariona. Przetrznito starannie wszystkie chaty we wsi; w chacie naczelnika znaleziono czaszk wieo ugotowan, zna jeszcze byo lady zbw dzikiego ludoercy. Udo czowiecze byo nadziane na roen drewniany. Znaleziono koszul Mariona z zakrwawionym konierzem, dalej odzienie rne, pistolety jednego z oficerw, bro z szalupy i rneszcztki. W drugiej wsi znaleziono wntrznoci ludzkie, oczyszczone i ugotowane. Pozbierano te niewtpliwe dowody morderstwa i ludoerstwa; resztki cia ze czci pochowano, potem spalono wiosk Takouri i drug Pik-Ore, wspuczestniczc w zbrodni. Dnia 14-go lipca 1777 r. okrty opuciy te smutne strony. Pami tej strasznej kafastrofy powinna by przytomna w umyle kadego podrnika, wstpujcego na brzegi Nowej Zelandii. Niebaczny to dowdca, ktry nie korzysta z takiej nauki, bo mieszkacy tamtejsi s cigle zdradliwi i ludoercy. Przekona si o tem take Cook w drugiej swej podry w 1773 r. Jeden z jego okrfw, Aventure, wysa do brzegw szalup dnia 17-go grudnia, po zapas zi dzikich; szalupa ta, na ktrej znajdowa sikadet i dziesiciu majtkw, nie powrcia. Niespokojny o los tych ludzi, kapitan okrtuwysa porucznika Burneya na zwiady. Ten,wyldowawszy, znalaz, jak mwi, "obrazrzezi i barbarzystwa, o ktrym trudno mwi bez wstrtu". Gowy, wntrznoci, puca leay porozrzucane na piasku, a wpobliu kilka psw poerao inne szcztki tego rodzaju. Na zakoczenie tego krwawego wykazu wspomnie wypada o okrcie Brothers, napadnitym w 1815 roku przez Nowozelandczykw, i o okrcie Bayd, ktrego kapitan Shompson i caa osada wymordowana byli w 1820 r. Wreszcie, dnia1-go marca 1829 r., w Wakitaa naczelnik Enaraco napad i obrabowa bryg angielski Haves z Sydney, a banda jego ludoercw zabia kilku majtkw, a zwoki ich ugotowaa i poara. Taki to jest kraj ta Nowa Zelandia, do ktrej brzegw zda statek Macquarie z bezmyln zaog, dowodzon przez pijaka.LII. SKAY Mozolna przeprawa zacza by przewlek; dnia 2-go lutego, w sze dni po odjedzie, nie widziano jeszcze ze statku wybrzea Aucklandu. Wiatr jednak by dobry, poudniowo-zachodni, ale mu prdy przeszkadzay - bryg wic ledwie siposuwa. Morze byo niespokojne; le nacignite liny nie utrzymyway masztw, ktremi wstrzsao kade przechylenie statku. Ciki jego korpus z trudnoci si wydobywa na wierzch bawanw i trzeszcza za kadem ich uderzeniem, ktrego nie umia unikn. Szczciem, e si dowdcy nie pieszyo i nie walczy aglami - boby cae omasztowanie zwalio si niewtpliwie. Mg si wic John Mangles spodziewa, e ta licha budowa dowlecze si do portu bez przypadku; przykro mu tylko byo, e jego towarzystwo tak znosi musiao niewygod na tym brygu. Przecie ani lady Helena, ani Maria Grant nie narzekay, cho cigy deszcz zmuszaje do siedzenia w baraku - a tam nie byo wygodnie, z powodu braku powietrza i wstrznie. To te wychodziy niekiedy napokad mimo deszczu, dopki ulewa nie zmuszaa ich do odwrotu w za ciasne schronienie, dobre moe na towary, ale nie dla podrnych, a szczeglniej podrniczek. Towarzysze starali si je rozerwa. Paganel usiowa skrci czas przez swe opowiadania, ale mu si nie wiodo. Bo istotnie umysy, skoatane myl powrotu zbezowocnej wyprawy, nie mogy zajmowa si opowiadaniem o szczegach geograficznych, tyczcych si pamp argentyskich albo Australii, ani spostrzeeniami nad Now Zelandj. Do tegonieznanego sobie kraju, penego smutnego rozgosu, podano bez zapau, nie dobrowolnie, lecz pod naciskiem losu. Najgorsze byo pooenie Glenarvana. Maosi pokazywa w baraku, nie mg wytrzyma na miejscu. Jego temperament nerwowy, gorczkowy, nie zdoa si zamkn midzy czterema cianami. Przesiadywa na pokadzie dzie i noc, nie zwaajc na deszcz i uderzenia fal - to oparty o co, to przechadzajc si niespokojnie. Wzrok jego przepatrywa w chwilach janiejszego stanu afmosfery. Zdawa si pyta niemych fal, chcie rozedrze gst zason mgy i wyzieww wodnych. Nie mg si podda rezygnacji, atwarz jego tchna blem ostrym. Czowiekowi szczliwemu i potnemu, jakon, zabrako naraz szczcia i wadzy. Nie odstpowa go John, znoszc razem z nim przykroci niepogody. Tego dnia wanie ze szczeglniejsz troskliwoci bada Glenarvan widnokrg, jak tylko ukazywaa si przerwa we mgle, zalegajcej morze. John zbliy si do niego. - Czy Wasza Dostojno chce dojrze ziemi? Glenarvan ruchem gowy odpowiedzia przeczco. - Jednak - cign dalej kapitan - zapewne Wasza Dostojno radby co prdzej wysiz tego brygu. Ju od trzydziestu szeciu godzin powinnibymy widzie wiata Aucklandu. Glenarvan nie odpowiedzia. Patrzy zawszew przestrze, a w owej chwili skierowa lunef pod wiatr, pchajcy statek. - Nie w tamtej stronie jest ziemia - rzek Mangles - trzeba raczej patrze w stron przeciwn. - Ale ja nie szukam ziemi - odpowiedzia Glenarvan. - A czeg, milordzie? - Mego jachtu! Mego Duncana! - zawoa Glenarvan gniewnie. - Powinienby by w tychstronach i w tych stronach pru fale morskie, oddajc si zowrogiemu zawodowi korsarskiemu! Mam przeczucie, e go spotkam na tej drodze morskiej midzy Australj a Now Zelandj. - Niech nas Pan Bg uchroni od spotkania si z nim. - A to dlaczego? - Wasza Dostojno zapomnia, jakie jest nasze pooenie. Cbymy zrobili z tym brygiem, gdyby go Duncan ciga zacz? Niepodobna nawet uciec na takim statku. - Ty, Johnie, mwisz o uciekaniu? - Tak, milordzie! Nie udaoby si nam; bylibymy pojmani, dostalibymy si w moc tych ndznikw, a Ben Joyce dowid, e nie ulkby si zbrodni. Nie idzie mi o moje wasne ycie, bronilibymy si do ostatka. Ale coby byo potem? Coby si stao z lady Glenarvan, z Marj Grant? - Biedne kobiety - szepn Glenarvan. - Wiesz, John, e mi serce pka i nieraz napada mnie rozpacz. Zdaje mi si, e nowenieszczcia nas spotkaj, e niebo z nami walczy. Strach mnie przejmuje. I nie o mniemi idzie, ale o tych, ktrych kocham, ktrych i ty kochasz. - Uspokj si, milordzie - odpowiedzia John- niema si czego obawia. Nasz statek nie umie pieszy, ale si posuwa. Will Halley, to bydl, ale ja tu jestem i jeli przy zblieniu si do brzegw bd widzia, e jest jakie niebezpieczestwo, wyprowadz statek na pene morze. Z tej strony niema si czego obawia, a przynajmniej bardzo mao. Co innego, gdyby przyszo spotka si z Duncanem. Niech Bg od tego uchroni. I jeli Wasza Dostojno chce go dojrze, to niech to bdzie raczej dla uniknicia go, dla uciekania przed nim. John mia suszno. Spotkanie si z Duncanem byoby zgubne dla statku, na ktrym pynli; a jednak mona si byo spodziewa tego spotkania na tem morzu nieprzestronnem, po ktrem rozbjnicy morscy mogli bez obawy myszkowa. Jednak tego dnia jeszcze nie pokaza si jacht i nadesza ju szsta noc od wyjazduz zatoki Twofold, a dotd nie zdarzyo si nic z tego, czego si lka John. Ale ta wanie noc miaa by okropn. O sidmej godzinie ciemnio si prawie nagle, a niebo byo bardzo grone. Instynkteglarski przemg w Halleyu nad bydlcem upojeniem. Wyszed ze swej kajuty, przetar oczy i wstrzsn sw potn gow; potem zaczerpn obficie powietrza, tak, jak kto inny poknby szklanic wody, eby si otrzewi - i j si przyglda omasztowaniu. Wiatr d teraz mocniejszy, a zmieniwszy kierunek bardziej od zachodu, pcha okrt wprost ku brzegom zelandzkim. Halley przeklestwami zwoa swoich ludzi, kazazwin agiel rejowy i zacign mniejszy. John pochwala w duchu t zmian; postanowi by sobie nie wdawa si z nieokrzesanym dowdc - pilnowa jednak tego, co si dzieje na statku wraz z Glenarvanem. W dwie godziny potem zerwasi wicher. Will Halley da znw nowe rozporzdzenia co do agli; osada, z piciu tylko ludzi zoona, nieatwoby je spenia,gdyby szczciem reje brygu nie byy urzdzone na sposb amerykaski, co znacznie uatwiao prac. I znw miny dwie godziny; morze coraz byo burzliwsze. Statek wstrzsa si niekiedy od spodu, jakby si tar o skay. Ale tak le nie byo. Tylko caa budowa statku, zbyt cika, nie pozwalaa mu wypywa szybko na bawany. To te tuky boki jego, a jedno takie uderzenie porwao czno, przyczepione do boku. John nie zupenie spokojnie widzia to wszystko; kady inny statek mgby artowa z fal tych, wcale nie gronych. Na tym jednak cikim statku mona si byo obawia zatonicia, gdy przy kadem uderzeniu fali pokad zalewaa woda, ktra, nie znajdujc odpywu szybkiego przez luki w burtach, moga pocign go na dno. Warto byoby rozrba burty siekier, ale Will Halley nie zgodzi si na to. Zreszt grozio statkowi co gorszego, czemu nie mona byo zapobiec. Okoo pnocy John Mangles i Wilson, bdcy na pokadzie od strony wiatru, posyszeli odgos niezwyky. Obudzi si ich instynkt eglarski. John chwyci majtka za rk: - Syszysz, jak si fale odbijaj. - Sysz, fala tucze o mielizn. - I nie dalej jak o dwa wzy od nas. - Nie dalej! Wyranie jest tam ziemia. John przechyli si przez burt, popatrzy na ciemne bawany i zawoa: - Sonduj, Wilson, sonduj! Stojcy na dziobie waciciel statku zdawasi niedomyla nawet stanu rzeczy. Wilson porwa sond, poskoczy z ni w stron przedniego masztu i zapuci j w wod. Przy trzecim wle ow zatrzyma si na dnie morskiem. - Trzy snie! - krzykn Wilson. - Kapitanie - zawoa John, biegnc ku Willowi - jestemy przy skaach podwodnych. Moe i nie widzia, jak Will wzruszy na to ramionami. Bd co bd poskoczy do steru i zwrci go wpoprzek, podczas gdy Wilson, cisnwszy sond, j naprowadza agiel tak zwany "bocianiego gniazda", ebyzmusi statek do zawrcenia. - W bok wiatru, na pene morze! - woa John, usiujc ze swej strony rudlem odeprze statek od ska. W tej chwili Will Halley zrozumia nakoniec niebezpieczestwo, ale straci gow. Jegomajtkowie, nap tylko roztrzewieni, nie mogli zrozumie rozkazw; wreszcie wyrazy jego nie trzymay si jedne drugich- a sprzeczno rozkazw wiadczya, e ogupiaemu pijakowi brako zimnej krwi. Zdziwi si, e ziemia tak blisko, gdy tymczasem sdzi, e jeszcze do niej bardzo daleko. By to rutynista i nic wicej;to te nie umia sobie radzi, gdy go fala spdzia z drogi, ktr zazwyczaj przebywa. Nage manewry Johna oddaliy statek od ska podwodnych; ale Mangles nie zna pooenia - a by mogo, e jest otoczony wiecem ska. Niech si statek zanurzy przodem lub tyem, a moe dosta do gruntu. Istotnie da si sysze oskot z prawej strony dzioba i znw trzeba byo zay wiatru, eby si od tego miejsca oddali. John j si znw steru i pokierowa przd statku inaczej, ale spostrzeono, e i tu s skay; naleao ponownie oddali si od nich. Trudna to byasprawa ze statkiem le zbudowanym w chwili, gdy jego agle byy spuszczone. Ale trzeba byo prbowa. Nowy obrt statku znw powid go ku skaom i wkrtce zobaczono pienice si way morskie. Bya to chwila niewypowiedzianego niepokoju. Na falach poyskiwaa piana. Monaby powiedzie, e wystpio na nich tce statek, wirem yranie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPzc4+4[c5l"c51 Z5nagle zjawisko fosforescencji. Morze ryczao, jakby obdarzone gosem, ktry w staroytnoci mitologja pogaska przypisywaa jego skaom, branym za istoty ywe. Wilson i Mulrady, nachyleni nadkoem sterowem, napierali na nie ca si.Niemniej spd statku otar si o dno morskie. I w tej chwili dao si czu uderzenie - statek wpad midzy skay, ogromny bawan podbi go od spodu, popchn jeszcze dalej, a usuwajc si, zmusi do spadnicia caym ciarem. Pky wizada, trzymajce maszty, statek zachwia si kilkakrotnie i stan nieruchomy, pochyliwszy si na prawy bok pod ktem jakich trzydziestu stopni. Szyby w baraku rozprysy si w kawaki. Podrni wyskoczyli na pokad, ale nie mogli na nim pozosta bez niebezpieczestwa, bo fale zamiatay pokad od koca do koca. John wiedzia, e statek silnie osadzony jest na awicy piasku; da wic, by weszli napowrt do baraku. - Powiedz mi ca prawd, Johnie! - pyta spokojnie Glenarvan. - Prawd jest, emy osiedli na mielinie, ale nie zatoniemy.Czy bawany nie rozbij statku, to inne pytanie; ale mamny czas radzi sobie. - Teraz jest pnoc. - Tak milordzie, trzeba czeka do rana. - Czy nie mona spuci czna na morze? - Niepodobna na tak fal i w tak ciemnic. A zreszt, w ktrem miejscu przybi ldu? - A wic pozostamy tu a do dnia. Tymczasem Will Halley biega po pokadzie jak szalony. Majtkowie jego, wyszedszy z osupienia, rozbili baryk wdki i zaczli pi. John przewidzia, e gdy si popij, to moe przyj do scen okropnych. Nie mona byo spodziewa si, e ich powcignie ich dowdca. On zaamywa rce i targa sobie wosy, mylc tylko o adunku, ktry nie by zabezpieczony. - Zgubiony jestem, zrujnowany! - wrzeszcza, biegajc od burty do burty. John nie myla go pociesza; kaza si uzbroi swym towarzyszom i by w pogotowiu do odparcia napaci majtkw, ktrzy pijc, okropnemi miotali przeklestwy. - Pierwszy z tych ndznikw - rzek zimno major - padnie trupem jak pies, jeli si tylko zbliy do baraku. Majtkowie, spostrzegszy te przygotowaniado przyjcia ich, jak naley, pokrcili si wic w pewnej odlegoci, jakby badajc, czy nie da si co porwa, poczem zniknli. John nie zajmowa si wicej nimi. Czeka tylko dnia niecierpliwie. Statek by zupenie nieruchomy; morze uspokoio si, wiatr przycicha; mg wicstatek wytrzyma przez pewien czas. - Gdysoce wzejdzie - myla sobie John - trzeba bdzie przypatrze si ziemi. Jeli si okae, e wyldowanie jest atwe, to jedyne czno, jakie jeszcze pozostao, musi przewie na brzeg wszystkich. Trzeba bdzie odby trzy podre co najmniej, bo na cznie zmieszcz si tylkocztery osb. Co za szkoda, e fala porwaadrugie, wiksze czno! Tak rozmylajc o pooeniu, John nasuchiwa odgosu fal, bijcych o skay - ale daremnie chcia okiem przebi ciemnoci. Stara si odgadn, jak daleko jest do tej ziemi tak podanej i tak strasznej zarazem. awy skaliste cign siniekiedy o kilka mil od brzegu; czy takie liche czno, jak to, na ktre liczyli, wytrzyma dusz przepraw? Gdy tak John rozmyla, bagajc chmurnego nieba o odrobin wiata, inni podrni, ufni w jego sowo, spoczywali. Nieruchomo brygu porczaa im spokj kilkogodzinny. Nie syszc ju krzykw osady, upojonej wida na dobre, czerpali siy we nie dorywczym. O pierwszej po pnocy gboka cisza zapanowaa na statku, ktry take spa na piaskowem oysku. Gdy o czwartej z rana ukazay si pierwsze oznaki nadchodzcego dnia, owietlajc blado-ciemne to chmur, John wyszed na pokad. Na widnokrgu wisiaa zasona mglista; z pomidzy wyzieww porannych wyzieray zarysy niepewne, ale na znacznej jeszcze wysokoci. Morze bawanio si lekko przy statku; dalej fale zleway si z chmurami widnokrgu. John czeka. wiato wzrastao stopniowo iwidnokrg zacz si rumieni. Wierzchokiczarne ska ukazay si nad falami; na wodzie spienionej zalnia nitka wietlna; wyej w jednym punkcie trysna jasno, jakby aureola ogniska, jeszcze ukrytego. I ukazaa si ziemia o jakie dziewi mil (angielskich). - Ziemia! - zawoa Mangles. Zbudzeni tym okrzykiem towarzysze wybiegli na pomost i patrzyli w milczeniu w stron rozjanionego widnokrgu - bo ten ld gocinny, czy wrogi, mia by teraz miejscem ich schronienia. - Gdzie jest Will Halley? - zapyta Glenarvan.- Nie wiem, milordzie - odpowiedzia John. - A jego majtkowie? - I oni gdzie zniknli. - Zapewne le gdzie bez duszy upici - doda major. - Trzeba szuka - mwi Glenarvan - przecie nie mona zostawi ich na tym statku. Mulrady i Wilson zajrzeli do kajuty, zeszli pod pomost, nawet pod dolny pokad - i w par minut wrcili, mwic, e ywej duszynie znaleli. - Jakto, nikogo? - pyta Glenarvan. - Czyby powpadali w morze? - wtrci Paganel. - Wszystko to by moe - rzek John, zakopotany tem znikniciem osady statku. Potem, zwracajc si ku rufie, rzek: - Idmy do czna. Wilson i Mulrady poszli za nim, eby spuciczno na wod. Czna nie byo. LIII. IMPROWIZOWANl EGLARZE Korzystajc z ciemnoci nocy i snu podrnych, Will Halley wraz z ca sw osad uciek na jedynej odzi, jaka bya przy brygu. Nie mona byo o tem wtpi. Kapitan, ktrego obowizkiem byo do ostatniej chwili pozostawa na pokadzie, pierwszy go opuci. - Ci nicponie uciekli - rzek John Mangles. - Tem lepiej, milordzie, unikniemy przez to wielu zaj przykrych! - Ja te tak myl - odpowiedzia Glenarvan- a zreszt pozostaje nam jeszcze na pokadzie kapitan John i jego towarzysze, jeeli niekoniecznie zrczni, to przynajmniej odwani. Wydawaj rozkazy, a my je spenia bdziemy. Major, Paganel, Robert, Wilson, Mulrady a nawet i Olbinett przyklasnli sowom Glenarvana, a zgromadziwszy si na pokadzie, oczekiwali na rozkazy Johna. - Od czeg zaczniemy? - spyta Glenarvan. Mody kapitan powid wzrokiem po morzu,zauway brak niektrych masztw na brygu i rzek po chwili namysu: - Dwa mamy sposoby wydobycia si z tego pooenia; podnie statek i uda si na morze, albo te dosta si do brzegu zapomoc tratwy, ktrej budowa do bdzie atwa. - Jeeli okrt da si podnie, to go podniemy - rzek Glenarvan - to bdzie najlepszy sposb, nieprawda? - Tak, panie, bo inaczej, gdybymy si ju raz dostali na ld, to c poczlibymy, nie majc sposobu przewiezienia naszych pakunkw? - Unikajmy brzegu - doda Paganel. - Nie trzeba ufa Nowej Zelandii. - Tem wicej, emy daleko od waciwego miejsca zapdzeni - doda John. - Widoczne jest, e przez nieradno Halleya posunlimy si na poudnie. Okoo dwunastej bd mg zbada nasze pooenie i jeeli, o ile mi si teraz zdaje, jestemy poniej Aucklandu, postaram si, aby poprowadzi statek wzdu brzegw. - A uszkodzenia brygu? - spytaa lady Helena. - Nie zdaje mi si, pani, by byy znaczne - odpowiedzia John Mangles. - Maszt przednizastpi jakkolwiek i popyniemy wolno wprawdzie, ale tam, gdzie bdziemy chcieli.Gdyby jednak korpus brygu by uszkodzony,niepodobnaby byo zepchn go na wod; wtenczas zmuszenibymy byli dosta si na brzeg i uda si ldem do Aucklandu. - Najwaniejsz wic teraz jest rzecz zbadanie stanu okrtu - zadecydowa major. Glenarvan, John i Mulrady zeszli na spd okrtu. Byo tam mniej wicej dwiecie tonn skry wyprawnej, niedbale umieszczonej; atwo byo je wydoby zapomoc windy. John kaza cz tych pakwyrzuci w morze, eby uly okrtowi. Potrzech godzinach cikiej pracy, mona byo nareszcie dobra si do samego dna. Pokazao si, e z lewej strony s dwa pknicia w tej wysokoci, gdzie jest oboenie bali wizaniem. e za statek pochylony by na prawy bok, wic otwory byy nad wod, ktra zatem nie moga niemi wchodzi. Wilson zatka je we waciwy w takich zdarzeniach sposb i pokry blach miedzian, przystajc szczelnie. Wody na dnie okrtu nie byo wicej nad dwie stopy. Przy pomocy pomp atwo byo j stamtd usun i tem samem uly okrtowi. Zbadawszy tak kadub okrtu, John przekona si, e niewiele ucierpia przy osiadaniu na mielinie. Wprawdzie cz belkowania, wzmacniajcego spd statku, skruszya si i ugrzza w piasku, lecz mona si byo bez niej obej. Wilson, obejrzawszy wntrze okrtu, wszed w wod, by zbada jego pooenie od spodu. Pokazao si, e statek, zwrcony na pnocno-zachd, trafi na awic piasku grubego, jak stroma ciana przy gbszej wodzie ubitego; wpad na niprzedni czci spodu i wern si w ni gboko dwoma trzeciemi swej dugoci. Cz tylna statku leaa na wodzie gbokoci piciu sni; ster by zatem wolny i do uycia. Byo to bardzo szczliwe, bo nie potrzeba go byo oswobadza i mona byo uy przy pierwszej sposobnoci. Na oceanie Spokojnym woda niewiele si wznosi w czasie przypywu - John jednak liczy na niego, e podniesie statek. Bryg wpad na mielizn na godzin przed dojciem wody do zupenej wysokoci; od chwili, gdy morze opada zaczo, statek pochyla si coraz bardziej na praw stron, a o szstej z rana, gdy stan wody by najniszy, pochylenie statku doszo do swego maximum; nie byo wic ju potrzeby podpiera go z tej strony. Sztuki drzewa, ktrychby na podpory uy naleao, pozostay na pokadzie - i John zamyla zrobi z nich improwizowany maszt przedni. Pozostawao jeszcze cign statek na wod, a tej pracy dugiej i cikiej niepodobna byo zaatwi na czas, w ktrym przypyw morza bdzie najwyszy. Naleao stwierdzi, co si wwczas stanie ze statkiem, ktremu znacznie ulono. - Do roboty! - zawoa John. Improwizowani eglarze stanli gotowi na jego rozkazy. John kaza przedewszystkiem zwin agle,ktre jeszcze nie byy pocigane. Robert, major i Paganel, pod kierunkiem Wilsona, weszli na maszt bocianiego gniazda; party wiatrem jego agiel przeszkadza wydobyciu si okrtu z mielizny. Trzeba wic byo go zwin, co te, cho z trudnoci, uskuteczniono. Nastpnie z wielk prac i trudem, szczeglniej dla rk,ktre nie byy do tego przyzwyczajone, zaatwiano si z innemi aglami, w czem Robert, zwinny jak kot, miay jak chopiecokrtowy, bardzo by poyteczny. Teraz trzeba byo spuci na dno morskie ztyu okrtu jedn albo dwie kotwice, a umieci je tak, eby dziaay w kierunku dugoci okrtu. Przy wznoszeniu si poziomu wd, kotwice, przytrzymujce ty statku, zmuszayby tem samem przd jego do dwigania si wgr. Majc czno, atwo speni tak czynno i zrzuci kotwic w morze w miejscu zbadanem poprzednio, ale nie byo adnej odzi i trzeba byo radzi sobie inaczej. Glenarvan by do praktyczny, by rozumie, e potrzeba kotwice zapuci, eby pomagay do oswobodzenia okrtu osiadego na mielinie w czasie niskiego stanu wody. - C poczniemy bez odzi? - spyta si Johna. - Uyjemy szcztkw masztu przedniego i prnych beczek - odpowiedzia mody kapitan. - Wprawdzie robota trudna bdzie, ale nie niemoliwa; kotwice tego statku nie s wielkie - a byle si nie wyrway z gruntu, w ktry bd zapuszczone, to mam zupen nadziej powodzenia. - A wic nie tramy czasu, Johnie. Zwoano wszystkich, bdcych na okrcie, na pokad, eby kady przyoy si do roboty. Odcito toporem liny, przytrzymujce maszt zamany: z jego wiza dolnych zrobiono rodzaj tratwy, podktr przytwierdzono beczki, tak, e monabyo liczy na to, e zniesie ciar kotwic. Urzdzono drygawk dla wadania tratw, ktr wreszcie sama podnoszca si woda posunie na ty statku; gdy za kotwica bdzie ju zapuszczona, to tratw bdzie mona przycign do okrtu zapomoc lin. Zaledwie poow roboty wykonano, gdy soce stano ju na poudniku; John pozostawi wic Glenarvanowi dogldanie roboty, a sam zaj si badaniem, w jakim punkcie si znajduj - bo na tej wiadomociwiele zaleao. Na szczcie, znalaz w kajucie Halleya rocznik obserwatorjum astronomicznego w Greenwich i sekstant, zabrudzony wprawdzie, ale dajcy si uy;wyczyci go i wynis na pokad. Narzdzie to zapomoc szeregu ruchomych zwierciade zwraca na widnokrg promieniesoca, gdy ono jest najwyej. eby si obserwacja udaa, trzeba skierowa lunetsekstantu na prawdziwy widnokrg, tam, gdzie si czy niebo z wod; a tu wanie ziemia wznosia si w ksztacie przyldka i, przecinajc obserwatorowi widok horyzontu, niedopuszczaa spostrzee. W takim razie, zamiast widnokrgu prawdziwego, trzeba sobie utworzy sztuczny; uywa si do tego paskiego naczynia, wypenionego merkurjuszem, nadktrem odbywa si manipulacja. Na pokadzie nie byo merkurjuszu, ale John poradzi sobie, uywajc pynnej smoy, ktrej powierzchnia odbijaa soce wcale dobrze. Szczcie i to, e wiedzia, pod jakim znajduj si stopniem dugoci, bo bez chronometru nie mgby doj tego; szo wic ju tylko o wyszukanie szerokoci i zaj si jej znalezieniem. Zdj wic zapomoc sekstantu wysoko soca nad widnokrgiem i znalaz, e wynosi 6830'; odlego wic soca od zenitu musiaa wynosi reszt tego, co brakowao jeszcze do 90, zatem 2130'. A e to byo 3-go lutego, w ktrym to dniu, podug greenwichskiego rocznika, nachylenie ziemi do soca wynosi 1630', wic dodawszy do tego owe 2130', pokazao si, e szerokoci geograficzn,pod jak si znajduj, jest 38-my stopie. Tak wic okrt znajdowa si pod 17121' dugoci a 38 szerokoci. Moe w tem obliczeniu byy jakie bdy, wynikajce z niedokadnoci narzdzi - ale nie mogy byznaczne i nie byo co na nie zwaa. Punkt ten odszukano na mapie Johnsona, ktr Paganel kupi w Eden; pokazao si, e statek uwiz przy wejciu do cieniny Aotea, powyej cyplu Cahna i na wybrzeach prowincji Auckland. e za samo miasto Auckland leao na 37-ym rwnoleniku, zatem burza spdzia statek z jego drogi o cay jeden stopie; o tyle wic trzeba byo si posun, eby si dosta do stolicy Nowej Zelandii. - Zatem bdziemy musieli przeby okoo 25 mil - rzek Glenarvan - to bagatela. - Co jest bagatel na morzu, byoby bardzotrudne na ldzie - zauway Paganel. - Zatem postaramy si, o ile to jest w siach naszych, aby nasz statek spyn nawod. Postanowiwszy to, wzito si znw do roboty. O kwadrans na pierwsz przypyw dosign najwyszego punktu, ale nie daosi skorzysta z tego, bo kotwice nie byly jeszcze zapuszczone. Niemniej John czuwanad statkiem z pewnym niepokojem. Czy tespynie, pod dziaaniem fal? Za pi minut miaa si rzecz rozstrzygn. Czekano. Co trzaso kilka razy, jeli nie wskutek podnoszenia si okrtu, to wskutekwstrznienia spodniej czci puda okrtowego. John dobrze wry sobie z tego na przyszo, cho okrt dotd nie ruszy si z miejsca. Pracowano dalej i o drugiej ju tratwa byagotowa. Wadowano na ni kotwic, a John iWilson zeszli na ni, przyczepiwszy do niej lin z okrtu. Odpyw morza sam ich unosi.Kotwic zarzucili w odlegoci liny okrtowej, w miejscu, gdzie woda sigaa dziesiciu sni gbokoci. Trzeba jeszcze byo zarzuci drug, wiksz kotwic. Spuszczono j ze statku nie bez trudnoci, ale nareszcie i j zarzucono dalej jeszcze ni pierwsz, na gbokoci pitnastu sni. John i Wilson powrcili na statek. Wcignito liny i bloki i czekano przypywu morza, ktry powinien da si uczu o pierwszej po pnocy. Mangles chwali majtkw, a Paganelowi dado zrozumienia, e przy odwadze i pilnoci mgby wyj na jakiego niszego oficera marynarki. Olbinett pomaga take w robotach, poczemuda si do kuchni, eby przygotowa posiek, bo wszyscy byli wygodzeni. Po obiedzie John jeszcze raz rozwaa, czywszystko zrobiono, jak naley, bo nie trzeba nic zaniedbywa, gdy idzie o wydobycie statku z mielizny. Czasem obcienie bagatelne nie da si rufie wydoby z piasku. To te John kaza wiele z adunku wyrzuci w morze, a rne ciary poznosi na ty okrtu, by pomogydo wywaenia przodu. Nawet baryki wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc55 c6c6-dc6N< 6ponapeniane tam zatoczono, eby zwikszy ciar, a wic i si wywaajc. Ju pnoc nadesza, gdy tych ostatnich prac dokoczono. Wszyscy byli niezmiernie strudzeni, co wcale nie byo na rk w chwili, gdy nie byoby za wiele si wieychdo spodziewanych czynnoci. To skonio Johna do urzdzenia si inaczej. W tej chwili wiatr zesab znacznie, zaledwie kapryna jaka fala pokazywaa sina spokojnej wd powierzchni. Przygldajcsi widnokrgowi, John spostrzeg, e ma si na zmian wiatru z poudniowo-zachodniego na pnocno-zachodni. Z ukadu i koloru obokw dobry eglarz pozna takie szczegy; Wilson i Mulrady potwierdzili zdanie kapitana. John udzieli swych spostrzee Glenarvanowi i proponowa, aby na jutro odoy operacj cignicia okrtu na wod. - Moje powody s nastpujce - mwi. - Najpierw jestemy wszyscy niezmiernie strudzeni prac caodzienn, a wielkich si potrzeba do tego, co nas czeka. A potem, jeli statek spynie, to jake nim kierowa po nocy pomidzy temi gronemi skaami? To ju lepiej dziaa przy wietle dziennem. Zreszt jest jeszcze jeden powddo zwoki; wiatr, jak si zdaje, przyjdzie nam z pomoc, a to rzecz bardzo wana; bdzie popycha kadub statku w tym samym czasie, kiedy woda go bdzie podnosi. Jeli si nie myl, to jutro wiatr bdzie wia od pnocno-zachodu; wzniesiemy agle na wielkim maszcie, a to nam pomoe do cofnicia brygu na wod. Powody byy suszne, Glenarvan i Paganel, najniecierpliwsi ze wszystkich, sami to przyznali i postanowiono czeka do jutra. Noc mina szczliwie; swoj drog zmieniano si dla baczenia na to, co si dzieje, szczeglniej z kotwicami. Z nadejciem dnia sprawdziy si przypuszczenia Johna; - zacz d od pnocno-zachodu wiatr dosy mocny i wzmg siy osady do operacji, ktrej miano dokona. John rozporzdzi wszystkimi, gdzie maj stan, co maj robi, gdy chwila stanowcza nadejdzie - a przygotowano wszystko w omasztowaniu i oaglowaniu, co si dao przygotowa. Bya ju dziewita rano; jeszcze wic cztery godziny trzeba byo czeka do najwyszego przypywu morza. I tego czasu darmo nie stracono, bo urzdzono maszt improwizowany na przodzie okrtu, eby z jego pomoc tem atwiej mona byo si oddali z tych stron niebezpiecznych, jak tylko okrt spynie. Dopoudnia i to byo skoczone; nawet lady Helena i Maria Grant nie byy nieczynne, bo pracoway przy urzdzeniu agli - z czego niewymownie byy rade. Po tych wszystkichprzygotowaniach statek niebardzo piknie wprawdzie wyglda, ale mona byo na nim puci si na morze, byle nie bardzo oddala si od brzegw. Przypyw wznosi si tymczasem; na morzu powstaway mae fale, wierzchoki ska i mielizn kryy si pod wod, jakby morskie zwierzta, zagbiajce si w pynny swj ywio. Chwila stanowcza zbliaa si; gorczkowa niecierpliwo w napreniu trzymaa umysy osb, znajdujcych si na statku. Wszyscy milczeli, patrzc na Johna, i czekali jego rozkazw. John, przechylony przez porcz, przygldasi przypywowi, badajc niespokojnem okiem liny, czce kotwice z okrtem, a silnie naprone. O pierwszej godzinie morze doszo najwikszej wysokoci; wanie byo w stanie spoczynku, to jest w owej krtkiej chwili, w ktrej woda si ju wznosi, ale nie opada jeszcze. Nie byo co ociga si z dziaaniem. Rozpito agle tak, by d w nie wiatr w kierunku morza, a John wyda polecenie, by natychmiast wprawiono w ruch windy i dwignie. Pod potnem dziaaniem napryy si liny kotwiczne - kotwice trzymay wybornie i ani ruszyy si z miejsca. Naleao dziaa szybko, bo pene morze trwa zaledwie kilka minut i wkrtce miao opada. Zdwojono usiowania; wiatr d tak gwatownie, e agle uderzay o maszty. Pewne drgnicia day si uczu, statek zdawa si podnosi. Moe sia jednego wicej ramienia pomoe do wyrwania statkuz awicy piaszczystej! - Heleno! Marjo! - woa Glenarvan. Obie kobiety popieszyy przyczy swe siy do wysiku towarzyszw. Nastpio jeszcze jedno drgnicie, ale nic wicej - bryg nie ruszy si z miejsca. Odpyw morza ju si rozpocz - i okazao si, enawet z pomoc wiatru i morza osada statku nie zdoa cign go na wod. LIV. W KTRYM JEST TEORIA LUDOERSTWA Pierwszy rodek ratunku, ktrego chwyci si John Mangles, zawid zupenie. Trzebawic byo bez zwoki chwyci si drugiego.Niepodobiestwo oswobodzenia statku byo widoczne, i jedynem wyjciem z tego pooenia byo opuszczenie go. Czeka na wtpliw pomoc byo nierozsdkiem i szalestwem. Zanimby przyby jaki statek, zesany przez opatrzno, Macquarie mgby roztrzaskany. Pierwsza burza, a choby tylko rozigrane wiatrem morze mogoby go rzuci dalej na piasek, rozbi, potrzaska na drzazgi. John chcia si dosta na ld, nim to nieuniknione zniszczenie statku nastpi. Zaproponowa wic zbudowanie tratwy domocnej, by mona byo na niej przewie podrnych i dostateczn ilo potrzebnych rzeczy na brzegi Nowej Zelandii. Nie byo tutaj nad czem debatowa, lecz naleao dziaa. Wzito si wic do robotyi, nim noc nadesza, posunito si w niej znacznie. Okoo godziny smej wieczorem, po wieczerzy, kiedy lady Helena i Maria Grant spoczyway na posaniach w baraku, Paganel i jego przyjaciele, przechadzajc si po pokadzie, o wanych rozmawiali rzeczach. Robert nie chcia si z nimi rozczy. Odwany chopiec sucha z naton uwag, gotw do powicenia si w razie niebezpiecznego przedsiwzicia. Paganel spyta Johna, czyby na tratwie nie mona pyn brzegiem a do Aucklandu, zamiast wysadza osad na ld. John odpowiedzia, e taka egluga na tak niedokadnym statku jest niepodobiestwem. - A wic to, czego z tratw nie moemy prbowa, byoby moebnem na odzi, ktra si znajdowaa na brygu? - zapyta Paganel. - cile rzeczy biorc, monaby - odpowiedzia John - ale pod warunkiem, abyeglowa tylko w dzie, a zatrzymywa sina noc. - Wic ci ndznicy, ktrzy nas opucili... - Tak, ci ndznicy - odrzek John Mangles -byli pijani i bodaj czy wrd owej ciemnicy nie przypacili yciem tego nikczemnego opuszczenia nas. - Tem gorzej dla nich i tem gorzej dla nas -zauway Paganel - bo ta d byaby si nam bardzo przydaa. - Wic c robi, mj Paganelu - doda Glenarvan. - Na tratwie dostaniemy si do ldu. - A ja wanie chciabym tego unikn - odpowiedzia geograf. - Jakto, miaaby podr co najwicej dwudziesto-milowa zastraszy ludzi, zaprawionych do trudw takich, jakie ponosilimy w pampach i w Australii? - Moi przyjaciele - odpowiedzia Paganel - nie wtpi o waszej odwadze i mstwie: te dwadziecia mil byyby niczem w kadym innym kraju, ale nie w Nowej Zelandii. Nie posdzicie mi o tchrzostwo, bo wszake ja to pierwszy poprowadziem was do Ameryki i Australii; lecz tutaj, powtarzam, lepiej na wszystko si narazi, ni zapuszcza si w ten kraj zdradziecki. - Raczej na wszystko si odway, ni naraa si na mier niechybn na tym statku, osiadym na mielinie - odrzek John Mangles. - Czego si tak obawia mamy w Nowej Zelandii? - zapyta Glenarvan. - Dzikich - odpowiedzia Paganel. - Dzikich? - powtrzy Glenarvan. - Czy nie mona ich unikn, trzymajc si wybrzea? Zreszt utarczka z kilku ndznikami nie moe kopota dziesiciu Europejczykw dobrze uzbrojonych i gotowych do boju. - Nie o ndznikach jest tu mowa - rzek Paganel, potrzsajc gow. - Nowo-Zelandczycy s to straszni ludzie, ktrzy tocz walk z wadz angielsk, bijsi z najedzcami, zwyciaj ich czsto, azawsze zjadaj. - Ludoercy - zawoa Robert - ludoercy! Potem syszano go, jak szepta: - Moja siostra! Pani Helena! - Nie obawiaj si niczego, moje dziecko, nasz przyjaciel Paganel przesadza! - odezwa si Glenarvan dla uspokojenia chopca. - Bynajmniej nie przesadzam - odrzek Paganel. - Robert dowid, e jest mczyzn, nie ukrywam wic przed nim prawdy. Nowo-Zelandczycy s najokrutniejsi, jeeli ju nie najaroczniejsi ze wszystkich ludoercw.Poeraj wszystkich, ktrych w swe rce dostan. Wojna jest dla nich polowaniem na wymienit zwierzyn, ktra zowie si czowiekiem, i przyzna naley, e to jest jedyna wojna logiczna. Europejczycy zabijaj i grzebi swych nieprzyjaci - dzicy zabijaj i jedz swoich wrogw; a mj wsprodak Toussenel utrzymuje, e ze nietyle polega na upieczeniu nieprzyjaciela, gdy ju nie yje, ile na zabiciu go, gdy nie chce umiera. - Paganelu - rzek major - byoby o czem rozprawia, ale nie pora po temu. Czy to jest logiczne czy nie, aby by zjedzonym, nie chcemy, by nas zjedzono. Lecz czemu to jeszcze chrystjanizm nie wytpi ludoerstwa? - Czy sdzisz, e wszyscy Nowo-Zelandczycy s chrzecijanami? - odrzek Paganel. - Tylko maa ich liczba, a misjonarze s i teraz jeszcze bardzo czsto ofiarami tych bydlt. Niedawno umczyli ze strasznem okruciestwem czcigodnego Walknera. Maorysi go powiesili,kobiety ich wyupiy mu oczy, wypito jego krew, zjedzono jego mzg. Morderstwo to zdarzyo si w roku 1864, w Opotiki, o kilka mil od Aucklandu, w oczach, e tak powiem, wadz angielskich. Wiekw potrzeba, moi przyjaciele, by zmieni natur jakiego plemienia ludzi. Maorysi pozostan jeszcze dugo tem, czem byli. Caa ich historja na krwi si opiera. Ile topomordowali osad okrtowych i poarli, poczwszy od eglarzy Tasmana, a do marynarzy Hawesa! I to nie miso biaych obudzio w nich ten apetyt. Na dugi ju czas przed przybyciem Europejczykw Zelandczycy szukali w zbrodniach rozkoszy zaspokojenia podniebienia. Niejeden podrnik by obecny ucztom tych ludoercw, na ktre zaproszeni przybywalibynajmniej nie dla nasycenia godu, ale dla zjedzenia delikatnej potrawy, naprzykad kska misa z kobiety lub dziecka. - Czy tylko nie zawdziczamy wikszej czci tych wieci bujnej wyobrani podrnikw? - zauway major. - Oni tak lubi rozprawia o niebezpiecznych krajach i odkach ludoercw! - To i ja przesadzam - odpowiedzia Paganel. - Ale ludzie godni wiary, jak misjonarze: Kendall, Mordsen, kapitanowie: Dillon, d'Urville, Laplace i inni jeszcze tak opowiadali, a ja powinieniem wierzy i wierz w ich opisy. Zelandczycy s z naturyokrutni. W razie mierci naczelnika, skadaj ofiary w ludziach. Utrzymuj, e tym sposobem agodz gniew nieboszczyka,ktry mgby szkodzi yjcym i e zarazem przygotowuj mu sub do drugiego ycia! Ale poniewa po zamordowaniu zjadaj t sub pomiertn, trzeba wic przypuci, e raczej odek, ni przesd, kieruje ich postpowaniem. - Jednak - rzek John Mangles - przypuszczam, e religja gra wan rol wludoerstwie. Dlatego te ze zmian religji nastpuje i zmiana obyczajw. - Dobrze, przyjacielu Johnie - odpowiedzia Paganel - dotkne wanej kwestji, pocztku ludoerstwa. Czy religja, czy te gd posun ludzi do wzajemnego zjadania si, o tem niema co rozprawia w tej chwili. Na pytanie: dlaczego ludoerstwo istnieje, niema jeszcze odpowiedzi; ale istnieje, a fakt to do wany, by zastanawia si nad nim. Paganel mia suszno. Ludoerstwo staosi chorob chroniczn w Nowej Zelandii, tak, jak na wyspach Fidi i w cieninie Torresa. Przesd wpywa widocznie na te wstrtne zwyczaje, ale ludzie ludzi zjadaj i dlatego take, e s godni, a czsto nie maj zwierzyny. Dzicy zaczli z pocztku je ciao ludzkie dla zaspokojenia godu; potem kapani ujli w pewne prawida i uwicili te potworne przyzwyczajenia. Posiek sta si obrzdem - ot i wszystko. Zreszt u Maorysw nic naturalniejszego, jak zjada si wzajemnie. Misjonarze zadawali im czste pytania co do ludoerstwa. Pytali ich, dlaczego poeraj swych braci - na co im odpowiadali naczelnicy, e ryby zjadaj ryby, psy zjadaj ludzi - ludzie jedz psy, a psy poeraj si wzajemnie. W ich teogonji nawet jest podanie, e jaki boek zjad drugiego boga. Przy takich przykadach, jakoprze si przyjemnoci poerania si nawzajem? Zelandczycy utrzymuj take, e poeraj ciao umarego nieprzyjaciela, niszcz jegocz duchow i odziedziczaj jego dusz, si i odwag, za ktrych siedzib uwaaj szczeglniej mzg, i ktry z tego powodu podawany bywa na ich ucztach, jako najwymienitsza potrawa. Jednake Paganel susznie twierdzi, e zmysowo, a nadewszystko potrzeba pobudza Zelandczykw do ludoerstwa i to nie tylko dzikich w Oceanji, ale i dzikich w Europie. - Tak - doda - ludoerstwo dugo istniao midzy przodkami ludw najwicej ucywilizowanych i nie bierzcie tego za przymwk, ale szczeglniej u Szkotw. - Naprawd? - spyta Mac Nabbs. - Tak, majorze - odrzekl Paganel. - Przeczytaj niektre ustpy witego Hieronima o Atticolach w Szkocji, a pojmiesz, czem byli twoi przodkowie. Nie zapuszczajc si w ciemne czasy historyczne, to za panowania Elbiety, w czasie kiedy Szekspir marzy o swym Shylocku, Sawney Bean, bandyta szkocki, city by za zbrodni ludoerstwa. I jakbya jego pobudka do jedzenia ciaa ludzkiego? Czy religja? Nie, gd! - Gd? - powtrzy pytajco John Mangles.- Gd - odpowiedzia Paganel - a nadewszystko ta potrzeba, jak czuj istoty ywice si misem, odwieania ciaa i krwi swej azotem, zawartym w materji zwierzcej. Dla czynnoci puc starczy poywanie rolin bulwiastych i mczystych; ale kto chce by silnym i czynnym, powinien szuka czci poywniejszych, ktre wzmacniaj muskuy. Dopki Maorysi nie zostan czonkami Towarzystwa Jaroszw, to jest ludzi, ywicych si wycznie pokarmami rolinnemi, bd jedli miso, a wic miso ludzkie. - Czemu nie miso zwierzt? - zawoa Glenarvan. - Bo nie maj zwierzt - odrzek Paganel - a trzeba o tem wiedzie, nie dla uniewinnienia ich, lecz dla zrozumienia ich zwyczajw ludoerczych. Zwierzta czworonone, a nawet ptaki, rzadko si ukazuj w tym kraju niegocinnym: to te Maorysi zawsze ywili si misem ludzkiem.S tam nawet "pory do jedzenia ludzi", tak jak w krajach cywilizowanych pory waciwe do polowania. Wtenczas to rozpoczynaj si wielkie obawy, to jest dugie wojny, i cae plemiona id na st zwycizcy. - Wic podug ciebie, Paganelu - wtrci Glenarvan - ludoerstwo nie przestanie istnie a do czasu, w ktrym barany, woy i wieprze rozmno si na kach Nowej Zelandii? - To widoczne, mj kochany lordzie, i jeszcze potrzeba bdzie wielu lat, aby Maorysi odzwyczaili si od misa ludzkiego,ktre przekadaj nad wszelkie inne; bo synowie bd przcz dugi czas lubowali si w tem, co przyjemne byo dla rodzicw. Jeli im mamy wierzy, to miso ludzkie masmak wieprzowiny, lecz wicej echce powonienie. Miso biaych mniej im smakuje, gdy biali uywaj do potraw soli,ktra nadaje ich ciau smak odrbny i czynije mniej podanem dla znawcw. - Wybredni s - doda major - ale niech sobie bdzie miso biaych czy czarnych; jake je dzicy jedz, surowe czy gotowane? - Chyba jest to zupenie obojtne, panie Mac Nabbs! - zawoa Robert. - Jakto, mj chopcze? - odpowiedzia powanie major. - Jeeli kiedykolwiek mam koczy ycie pod zbami ludoercy, to juwol by ugotowany. - Dlaczego? - eby mie pewno, e nie bd zjedzony ywcem. - Tak majorze - powiedzia Paganel - a jeeliby ci ugotowano ywcem? - Doprawdy - rzek major - nie chciabym wybiera. - Bd co bd, dowiedz si, Mac Nabbsie, a moe nawet bdzie ci przyjemnie - mwiPaganel - e Nowo-Zelandczycy jedz misoludzkie tylko ugotowane lub wdzone. S to smakosze, doskonale znajcy si na kuchni... Ale doprawdy! Myl, e mona by zjedzonym, dziwnie mi jest nieprzyjemna. Skoczy istnieniew odku dzikiego czowieka! Fi!... - Koniec kocw wynika z tego wszystkiego, emy si powinni strzec, abynie popa w ich rce; a z drugiej strony miejmy nadziej, e przyjdzie dzie, w ktrym chrzecijastwo obali ten potwornyzwyczaj. - Tak - odpowiedzia Paganel - powinnimy si tego spodziewa; ale wierzajcie mi, e przodu. Nawet baryki wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc&6 yc7!, c7"!c7#0U37$8B48gdy dziki ju raz skosztuje misa ludzkiego,to trudno mu bdzie si go wyrzec. Przekona si o tem moecie z dwu nastpujcych faktw. - Suchamy ci, Paganelu - rzek Glenarvan.- Pierwszy fakt jest zapisany w kronikach Zgromadzenia Jezuitw w Brazylji. Misjonarz portugalski spotka raz pewn star Brazyliank, tak chor, i jej zaledwie kilka dni ycia pozostao. Jezuita nauczy umierajc zasad chrzecijastwa,ktre ona przyja z zupen ulegoci, a po udzieleniu jej posiku duchowego, pomyla o pokrzepieniu ciaa, ofiarowujcswej penitentce kilka przysmakw europejskich. "Niestety! - rzeka stara - mj odek nie zniesie adnego poywienia; na jedn tylko rzecz mam ochot - lecz na nieszczcie niepodobna jejdosta. - C takiego? - spyta jezuita. - Ach mj synu! Jest to rczka maego chopczyka! Zdaje mi si, ebym j nawet zkostkami pogryza z najwiksz przyjemnoci". - I to ma by smaczne? - zapyta Robert. - Drugi fakt odpowie ci na to pytanie - rzek Paganel. - Pewien misjonarz przedstawia ludoercy ca szkarad zwyczaju, sprzecznego nawet z prawami Boskiemi. - A zreszt musito nawet by bardzo niesmaczne - doda. - Ach mj ojcze! - odpowiedzia dziki, spogldajc na misjonarza podliwym wzrokiem - powiedz, e Bg tego zabrania, ale nie mw, e miso to musi by niesmaczne! eby tylko skosztowa!... LV. PRZYBYCIE DO ZIEMI, KTREJ UNIKN NALEAO To, co Paganel opowiada o Nowo-Zelandczykach, byo prawdziwe; o ich okruciestwie nie mona byo wtpi. Niebezpiecznie zatem byo wysi na ld. Ale gdyby to niebezpieczeswo sto razy byo wiksze, trzeba byo narazi si na nie. John wiedzia dobrze, e trzeba co prdzej opuci statek, ktry niedugo ju wytrzyma. Pomidzy dwoma niebezpieczestwami, z ktrych jedno byo niezawodne, a drugie prawdopodobne, trudno byo si waha z wyborem. Nie mona za byo rozsdnie liczy na to, e trafi si statek, na ktry podrni mogliby si przesi. Macquarie zeszed z drogi, ktr pyn okrty, zdajce do Nowej Zelandii. Pyn albo powyej, do Aucklandu, albo poniej, do New-Plymouth. A Macquarieuwiz wanie pomidzy temi dwoma punktami, niedaleko pustych brzegw Ika-Na-Maoui. Stolica ta jest niebezpieczna i zego uywa rozgosu. Statki nie lubi do niej si zblia; a jeli je tam wiatr poniesie, to staraj si co prdzej od niej oddali. - Kiedy si tam udamy? - spyta Glenarvan.- Jutro z rana o 10-ej - odpowiedzia John - zacznie si przypyw, ktry poniesie nas ku ziemi. Nazajutrz, 5-go lutego, o smej godzinie z rana budowa tratwy bya skoczona. John zwrci ca troskliwo na jej urzdzenie.To, co byo dostateczne do przewiezienia kotwic, nie mogo by dobre dla podrnychi zapasw, ktre z sob wzi mieli. Trzebabyo co mocnego, dajcego si kierowa i zdolnego wytrzyma na morzu podczas dziewiciomilowej przeprawy. Trzeba byo uy do tego masztw. Wilson i Mulrady jlisi roboty. Wizania masztw u dou rozebrano, a wielki maszt, city siekier, rozbi padajc praw burt brygu. Macquarie wyglda ogoocony z masztw, jak ponton. Pospuszczano na wod popiowane bale, powizano je silnie, a w przedziaach spodu umieszczono prne baryki, eby pomogy caej konstrukcji dounoszenia si na wodzie. Na tym pierwszym pokadzie Wilson uoydrugi, niecisy, eby si woda na nim zatrzymywa nie moga, gdyby fale zaleway, i eby podrni nie potrzebowali sta w wodzie. Zrobiono wreszcie z czego si dao rodzaj obramowania tratwy, eby j uchroni od napywu fal wikszych. Wiatr zapowiada si pomylny tego ranka; John wic kaza postawi w rodku maszt niewielki i przywiza do niego agiel. Szeroka drygawka, umieszczona na tyle tratwy, miaa suy do kierowania ni, jeliby wiatr nada jej szybko odpowiedni. Taka tratwa moga przy sprzyjajcych okolicznociach oprze si zwykym falom morskim; ale czy wytrzyma, czy da si kierowa, jeli si wiatr odwrci? To wielkie pytanie. O dziewitej rozpoczto adowanie. Przedewszystkiem umieszczono ywnoci tyle, eby jej starczyo a do Aucklandu, bo nie byo co liczy na znalezienie czego na tej niewdzicznej ziemi. Niewielkie byy to zapasy. Reszta solonych misiw, ktre zabrano z sob, wsiadajc naMacquarie, i mao co wicej. Musiano pomnoy to sucharami okrtowemi i dwoma barykami ryb solonych, czem Olbinet by bardzo zgorszony. Wszystkie prowizje umieszczo no w skrzynkach, ktrezamknito hermetycznie, eby si do nich woda morska nie dostaa, i dobrze przywizano do masztu na tratwie. W suchem te miejscu zoono bro i amunicj, bo szczciem karabinw i rewolwerw nie brakowao. Wzito te mniejsz kotwic na przypadek, gdyby si nie dao dosign brzegu za jednym przypywem morza i trzeba byo wyczeka na drugi. O dziesitej zaczo morze przybiera, wiatr d pnocno-zachodni, wic przyjany dla podrnych; falowanie te morza byo niewielkie. - Czymy gotowi? - zawoa John Mangles. - Najzupeniej, kapitanie - odpowiedzia Wilson. - A wic siadajmy. Lady Helena i Maria zeszy na tratw po drabinie ze sznurw i zajy miejsce przy maszcie, na skrzyniach z zapasem ywnoci; inni umiecili si naokoo. Wilson j si drygawki sterowniczej, John stanprzy aglu, a Mulrady odci lin, przytrzymujc tratw przy brygu. Rozwinito agiel i tratwa powoli ruszya z prdem wody ku brzegom. Do brzegu byo okoo dziewiciu mil angielskich. Przestrze t przebyoby we trzy godziny dobre czno, ale nie tratwa. Jeli wiatr dotrwa, to moe za jednym przypywem morza daoby si dobrn do ldu; gdyby jednak usta, to odpyw porwiestatek znw ku morzu i trzeba bdzie zapuci kotwic, a i czeka na nowy przypyw. Bya to sprawa dosy kopotliwadla Johna. Mia jednak nadziej, e si podr uda odrazu. Wiatr d silnie, a e morze miao jeszcze przez kilka godzin przybiera, okoo trzeciej monaby dotrze do brzegu. Jeli nie, to trzeba bdzie czeka. Pocztek drogi by pomylny. Wierzchoki ska i awic giny pod wod, wzbierajc coraz wicej; trzeba byo wielkiej bacznoci i nie mniejszej zrcznoci, by niepotrci o te ukryte zaway statkiem niedonym, nie dajcym si atwo i nagle skierowa. Ju nadeszo poudnie, a jeszcze pi mil dzielio tratw odbrzegu. Powietrze byo dosy jasne i mona byo widzie waniejsze wyniosoci na ziemi. Od pnocno-wschodu zarysowaa si gra 2500 stp wysokoci. Gra ta posiadaa ksztat dziwny; jakby skrzywiony profil mapiej twarzy, osadzony na wygitej szyi.Bya to Pirongia, gra leca na samym trzydziestym smym rwnoleniku, jak wskazywaa mapa. O wp do pierwszej Paganel zauway, e wszystkie skay skryy si ju pod wod. - Wyjwszy jednej - rzeka lady Helena. - Ktrej, pani? - zapyta Paganel. - Oto tej - odpara lady Helena, wskazujc punkt czarny w odlegoci mniej wicej mili. - To prawda! - rzek Paganel. - Uwaajmy dobrze, gdzie ona ley, eby o ni nie uderzy, gdy si schowa pod wod. - Ley zupenie nawprost pnocnego kraca gry; Wilsonie, uwaaj, aby j omin. - Dobrze, kapitanie - odpar Wilson, napierajc na drygawk z caych si. W p godziny upynli jeszcze z p mili; ale dziwna rzecz, punkt czarny cigle wystawa nad wod. John zacz mu si bacznie przyglda, aeby za lepiej widzie, wzi perspektyw od Paganela. - To nie jest skaa - rzek, przypatrzywszy si dobrze - to co pywajcego; wznosi si i opada z fal. - Moe kawa masztowizny z Macquarie - odgadywaa lady Helena. - Nie - rzek Glenarvan - adna cz okrtu nie mogaby popyn tak daleko. - Poczekajcie! - zawoa John. - Ju wiem! To czno. - Czno brygu! - rzek Glenarvan. - Tak milordzie, czno brygu, do gry dnem wywrcone! - Nieszczliwi - krzykna lady Helena - zginli! - Tak, pani - rzek John - i musieli zgin, bo pomidzy temi skaami, na morzu wzburzonem i w noc ciemn, naraali si namier niezawodn. - Niech si Bg zlituje nad nimi! - szepna Maria Grant. Wszyscy milczeli chwil kilka. Patrzyli na tensaby statek, do ktrego si zbliali. Przewrci si widocznie o cztery mile od brzegu i zapewne nikt z tych, ktrzy na nimbyli, nie ocala. - Ale to czno moe si nam przyda - rzek Glenarvan. - Zapewne - odpar John. - Wilsonie, skierujtratw ku niemu. Zmieniono kierunek, ale wiatr przycicha i zaledwie okoo godziny drugiej zbliono si do odzi. Mulrady, stojc na przodzie tratwy, nie dopuci uderzenia jej o czno, do ktrego bokiem dotara. - Czy jest co w niem? - pyta John Mangles.- Nic niema, a burty, s strzaskane - rzekMulrady. - Wic si na nic nie przyda? - pyta major.- Nanic - rzek John. - Chyba na opa. - Szkoda - wtrci Paganel - bo moglibymy na niem po pyn do Aucklandu. - C robi - odpar John - musimy sobie radzi inaczej. A wreszcie na morzu niespokojnem wolabym nasz tratw, ni tak lich d. Dosy byo byle uderzenia, eby si popsua. Nie mamy tu co duej robi. W drog, Wilsonie, prosto do brzegu. Woda miaa si wznosi jeszcze blisko przez godzin i mona byo posun si o jakie dwie mile dalej. Ale wiatr usta prawie zupenie i zdawao si, e obrci si od ziemi. Tratwa stana, a nawet wkrtce zacza si cofa, niesiona prdem odpywajcej wody. Nie mona byo si waha ani chwili. - Kotwica! - krzykn John. Mulrady przewidzia ten rozkaz i natychmiast zarzuci kotwic na wodzie gbokoci piciu sni. Statek, niesiony odpywem, cofn si jeszcze ze dwa snie, ale go lina kotwiczna wstrzymaa; stan, przodem zwrcony do ldu. agiel zwinito i zaczto si gotowa do dosy dugiego postoju. Istotnie, zaledwie okoo dziewitej wieczorem morze miao znw przybiera, e za John ani myla puszcza si dalej noc, trzeba wic byo czeka do pitej z rana. Ziemia znajdowaa si ju w odlegoci niespena trzech mil. Morze falowao dosy silnie i zdawao si bi ku brzegom. To te Glenarvan, dowiedziawszy si, e noc maj spdzi na miejscu - zapyta Johna, czemu nie korzysta z tej fali, eby si podsun jeszcze do brzegu. - Wasza Dostojno si myli - rzek kapitan- to tylko zudzenie optyczne. Fala zdaje sisun naprzd, a istotnie stoi na miejscu. To tylko wahanie si czstek pynnych i nic wicej. Prosz rzuci kawaek drzewa pomidzy te ruchome fale, aby si przekona, i si nie poruszy, dopki nie nastpi odpyw morza. Musimy wic by cierpliwi. - I zje obiad - doda major. Olbinett wydoby ze skrzyni kilka kawakwsuszonego misa i dwanacie sucharw, a chocia rumieni si za tak skromny posiek, wszyscy przyjli go mile, nie wyczajc pa, jakkolwiek nage podskokifal morskich nie zaostrzay im bynajmniej apetytu. W istocie tratwa, podrzucana falami, wstrzsaa si gwatownie. Niekiedy zdawao si, i uderza o wierzchoek skay podwodnej, tak gwatowne byy uderzenia fal krtkich i kaprynych. Lina kotwiczna, szarpana ustawicznie, usabiaasi bardzo i John co p godziny wzmacniaj tu i owdzie. Bez tej ostronoci byaby si nie zawodnie zerwaa, a statek, zdany na ask bawanw, byby porwany na pene morze, gdzie musiaby zaton. atwo wic byo poj troski Johna - bo tak w razie zerwania si liny, jak i puszczenia kotwicy, mogliby by naraeni na wielkie niebezpieczestwo. Noc si zbliaa. Tarcza soneczna koloru krwistego, przeduona amaniem si wiata, krya si ju poza widnokrg. Kraniec wody na zachodzie lni si, jakby pokryty usk srebrn, a prcz szkieletu Macquarie, nieruchomo stojcego na mielinie, wida byo tylko niebo i wod. Nagy zmierzch o kilka minut zaledwie poprzedzi zupen ciemno i wkrtce ld,stykajcy si wdali z widnokrgiem od wschodu i pnocy, znikn pod zason nocy. Jake okropne byo pooenie rozbitkw, na wskiej tratwie, wrd ciemnoci otaczajcej ich zewszd! Jedni popadli w drzemk niespokojn, przerywan strasznemi snami; inni oka zmruy nie mogli - a wszyscy nazajutrz byli jak zbici po tej nocy mczcej. Wraz z przypywem morza o 4-ej z rana, zerwa si wiatr od morza. Czas nagli i John rozkaza przygotowa si do drogi. Chciano podnie kotwic, lecz zby jej tak zagbiy si w piasek, e bez windy, przy pomocy samych tylko blokw i sznurw, niepodobna jej byo wyrwa. P godziny upyno na prnych oczekiwaniach. John, chcc wyruszy co prdzej, kaza odci lin, zostawiajc kotwic zapuszczon w morze, cho przez to traci rodek zatrzymania si na miejscu, gdyby przypyw morza nie ponis jeszcze tratwydo brzegu. Nie chcia jednak zwleka duej, i jedno uderzenie siekiery oswobodzio statek, zdajc go na wol wiatrw. Rozwinito agiel. Wolno zbliano si ku ziemi, ktra, jak szara masa, rysowaa sina tle nieba owietlonego promieniami wschodzcego soca. Ominito zrcznie skay podwodne, lecz przy niepewnym i coraz sabiej wiejcym wietrze, tratwa zdawaa si zwalnia biegu i nie dy ku brzegowi. Ile trudw trzeba byo zwalczy, aby przybi do Nowej Zelandii, tak strasznej i niebezpiecznej dla przybywajcych! O sidmej jednake ziemia bya ju oddalona nie wicej, jak o mil angielsk. Brzeg jej najeony skaami niezmiernie byurwisty i trzeba byo upatrzy miejsce stosowne do wyldowania. Wiatr sab cigle, nakoniec usta zupenie; opad bezwadny agiel i uderzy o maszt. John kaza go zwin. Tylko fale unosiy teraz tratw ku brzegowi, a olbrzymie roliny morskie utrudniay t przepraw. O smej tratwa prawie si ju nie poruszaa, a poniewa nie byo kotwicy do zarzucenia, odpyw z atwoci mg j popchn na pene morze. John, zacisnwsypici, z rozpacz w sercu spoglda dzikim wzrokiem na brzeg nieprzystpny. Na szczcie - prawdziwe szczcie w tej chwili - uczuto nagle wstrzninie i tratwastana, osiadajc na mielinie o 25 sni od brzegu. Glenarvan, Robert, Wilson i Mulrady skoczylido wody. Tratw przywizano linami do ska ssiednich; kobiety przeniesiono na ld, nie zmoczywszy ani jednej nitki ich odzienia, i wkrtce wszyscy, zaopatrzeni wbro i ywno, stanli na gronych brzegach Nowej ZeIandji. LVI. STAN KRAJU, W KTRYM ZNALELl Sl PODRӯNI Glenarvan pragn co prdzej dosta si doAucklandu, lecz zbierajce si od rana chmury spyny okoo 10-ej deszczem ulewnym. Zamiast wic uda si w drog, trzeba byo myle o schronieniu. Wilson w sam por wynalaz grot, wyobion przez wod w skaach bazaltowych, i podrnicy schronili si tam z broni i zapasami. Mnstwo zeschych rolin morskich, zaniesionych tam przez fale, zastpio posanie. Przy wejciu do groty uoono i zapalono stos drzewa, przy ktrym wszyscy osuszyli przemoke odzienie. John wnosi po gwatownoci deszczu, e niedugo potrwa - lecz si omyli. Godziny upyway bez adnej zmiany, a o 11-ej zerwa si wiatr i zwiksza gwatowno burzy. C byo robi? Szalestwem byoby puszcza si w drog,bez przewodnika, w czasie takiej nawanicy. Zreszt dosy byo kilku dni na dojcie do Aucklandu, i gdyby tylko krajowcy nie nadeszli, to mniejsza o dwunastogodzinn zwok. W czasie tego przymusowego odpoczynku rozmowa toczya si o wypadkach wojny, ktrej teatrem bya wwczas Nowa Zelandia. Lecz aby naleycie zrozumie i oceni okolicznoci, w ktrych znajdowali si rozbitkowie z Macquarie, trzeba obezna si z historj walki, zalewajcej krwi wysp Ika-Na-Maoui. Od czasu przybycia Abla Tasmana do cieniny Cooka, dnia 1 grudnia 1642 r., Nowo-Zelandczycy, odwiedzani czsto przezokrty europejskie, pozostali wolni na niezalenych swych wyspach. adna potga europejska nie pomylaa o opanowaniu archipelagu, krlujcego na oceanie Spokojnym. Misjonarze tylko, osiedlajcy si w rozmaitych punktach, rozsiewali w tych okolicach nasiona cywilizacji chrzecijaskiej. Niektrzy z nich jednak, mianowicie anglikanie, starali si namwi wodzw zelandzkich do uznania nad sob wadzy Anglii; a nawet, podszedszy ich rzodu. Nawet baryki wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA%Pc8&Ac8'c8(w,c8)2;58zrcznie, wymogli podpis na licie do krlowej Wiktorji, z prob o opiek. Przenikliwsi z wodzw przewidywali ca niedorzeczno podobnego postpowania, a jeden z nich, narysowawszy na licie, zamiast podpisu, dese, w ktry by tatuowany, wyrzek nastpujce sowa prorocze: "Zgubilimy kraj nasz; wkrtce cudzoziemiec go opanuje, a nas zamieni w niewolnikw". W istocie, 29 stycznia 1840 r., korweta Herald wpyna do zatoki, pooonej na pnocy Ika-Na-Maoui, a kapitan Hobson wyldowa w wiosce Kerra-Reka. Zgromadzono mieszkacw w kociele protestanckim i odczytano im penomocnictwa, w ktre kapitan Hobson zaopatrzony by przez rzd angielski w imieniu krlowej. Pitego stycznia znamienitszych wodzw zelandzkich wezwano do rezydenta angielskiego, do wioski Paia. Kapitan Hobson stara si nakoni ich do ulegoci, mwic, e krlowa wysaa wojska i okrty dla ich obrony, e prawa ich bd poszanowane, a wolno zabezpieczona. Posiadane jednak przez nich ziemie miay nalee do krIowej Wiktorji, ktrej powinni byli je odprzeda. Wikszo wodzw nie chciaa si zgodzi na tak cikie warunki; ale obietnice i podarki wicej miay wpywu na te dzikie natury, ni grne sowa kapitana Hobsona, izajcie ziemi zatwierdzono. Od tego to 1840 r. a do dnia, w ktrym Duncan opuci zatok Clyde, c tam zaszo wanego? Co zaszo, o tem wiedziaJakub Paganel i o wszystkiem mg objaniswych towarzyszy. - Nowo-Zelandczycy - mwi, zarzucony pytaniami przez lady Helen - to ludzie odwani, ktrzy ulegszy na krtko, opieraj si wszelkiemi siami zaborom Anglii. Pokolenia Maorisw dziel si na klasy, jak dawni Szkoci; s pord nich znaczne rodziny, uznajce nad sob wadzwodza, baczcego pilnie na wzgldy przynalene jego osobie. Ludzie tej rasy s dumni i waleczni; jedni wysokiego wzrostu, lnicych wosw, podobni s do Maltaczykw i ydw z Bagdadu; drudzy nisi, krpi, przypominajcy Mulatw, nieprzystpni s i wojowniczego ducha. Mieli oni sawnego wodza, Hihi, prawdziwego Vercingetorixa. Nic dziwnego, e wojna z Anglikami trwa dugo na wyspie Ika-Na-Maoui, bo mieszka tam mne plemi Wajkatw, ktrych William Thompsonpodnieca do obrony swych posiadoci. - Czy wic Anglicy nie s panami gwniejszych miejscowoci w Nowej Zelandii? - zapyta John Mangles. - S bezwtpienia, mj kochany Johnie - odpowiedzia Paganel. - Po zajciu wysp przez kapitana Hobsona, ktry mianowany by gubernatorem, utworzyo si stopniowo, od 1840 do 1862 roku, dziewi kolonij w najdogodniejszych punktach. Std powstao tyle prowincyj. Cztery z nich, t. j. prowincje: Auckland, Taranaki, Wellington i Hawkes-Bay - powstay na wyspie pnocnej; a pi t. j. Nelson, Malborough, Canterbury, Otago, Southland - na poudniowej. Ludno ich wynosi 180,346 mieszkacw. Wane i handlowe miasta wyrosy zewszechstron; a gdy staniemy w Auckland, sami podziwia bdziecie pikne pooenie tego Koryntu poudniowego, panujcego nad wskim przesmykiem, rzuconym naksztat mostu, na ocean Spokojny, a ktry liczy 12 tysicy mieszkacw. Na zachodzie jest New-Plymouth, na wschodzie Abuhiri, na poudniu Wellington; s to ju miasta kwitnce i uczszczane. Na wyspie Tavai-Pounamon trudno byoby wam zrobi wybr pomidzy miastem Nelson, tem Montpellier antypodw, tym ogrodem NowejZelandii, a miastami Picton nad cienin Cooka, Christchurch, Invercargill i Dunedin,pooonemi w prowincji Otago, dokd przybywaj cigle poszukiwacze zota, ze wszystkich stron wiata. Pamitajcie, e nie mwi tu o gromadzie lepianek, o nagromadzeniu rodzin dzikich, lecz o rzeczywistych miastach, w ktrych s porty, katedry, banki, ogrody botaniczne, muzea historji naturalnej, towarzystwa aklimatyzacyjne, dzienniki, szpitale, zakady dobroczynne, instytuty filozoficzne, loe wolnych mularzy, kluby, teatry i paace wystawy powszechnej, zupenie jak w Londynie lub Paryu. I jeelipami mnie nie zawodzi, to w tym wanieroku 1865, moe nawet w chwili, gdy to mwi, pody i wyroby przemysowe wiata caego s zgromadzone w tej krainie ludoercw. - I to pomimo wojny z krajowcami? - zapytaa lady Helena. - Anglicy umiej radzi sobie z wojnami - odrzek Paganel. - Bij si i urzdzaj jednoczenie wystawy. Jedno drugiemu nie przeszkadza. Buduj nawet koleje elazne pod strzaami Nowo-Zelandczykw. W prowincji Aucklandu drogi elazne Drury i Mere-Mere przecinaj najwaniejsze punkty, zajte przez buntownikw. Zaoybym si nawet, e robotnicy strzelaj z lokomotyw. - A jake stoi teraz ta wojna bez koca? - zapyta John Mangles. - Ju upyno sze miesicy, jakemy opucili Europ - odpowiedzia Paganel - niewiem wic, co zaszo od naszego wyjazdu, prcz kilku faktw, o ktrych czytaem w dziennikach z Malborough i z Seymour, w czasie naszej podry przez Australi. Wiem tylko, e niedawno walczono zacicie na wyspie Ika-Na-Maoui. - Kiedy zacza si ta wojna? - zagadna Maria Grant. - Chce pani powiedzie: kiedy si odnowia -odrzek Pa ganel - bo pierwsze powstanie wybucho w 1847 r. Pod koniec 1863 r. Maorysi usiowali zrzuci z siebie jarzmo angielskie, a narodowe stronnictwo krajowcw popierao silnie wybr wodza dla caej krainy. Chciao ono obwoa swym krlem starego Potataua, a z jego wioski rodzinnej, pooonej pomidzy rzekami Wiakatai i Wajpa, uczyni stolic nowego pastwa. w Potatau by to starzecpodstpny raczej ni miay, lecz pierwszym ministrem jego by energiczny i rozumny potomek plemienia Nagatihahuas, zamieszkujcego midzymorze Aucklandu przed osiedleniem si tam cudzoziemcw. Minister ten, nazwiskiem William Thompson,sta si dusz wojny o niepodlego. Uorganizowa on wojsko Maorysw i skoni wodza Taranaki do zgromadzenia w tym samym celu rozpierzchych plemion. Naczelnik znowu Waikatw utworzy stowarzyszenie land league, prawdziw ligdobra publicznego, w celu niedopuszczenia, aby krajowcy sprzedawali swe posiadoci rzdowi angielskiemu. Dzienniki angielskie zaczy zwraca uwag na t zatrwaajcesymptomaty, a rzd zaniepokoi si niezmiernie. Krtko mwic, umysy byy wzburzone, wybuch bliski; brakowao tylko iskry, albo raczej starcia si dwu przeciwnych sobie interesw, aby go przypieszy. - A starcie to? - zapyta Glenarvan. - Zdarzyo si w 1860 r. - odpowiedzia Paganel - w prowincji Taranaki, na poudniowo-zachodniem wybrzeu Ika-Na-Maou. Jeden z krajowcw, posiadajcy 600 akrw ziemi, w ssiedztwieNew Plymouth, sprzeda j rzdowi angielskiemu. Lecz gdy przybyli geometrzy, aby wymierzy grunt sprzedany, dowdca Kingi zaprotestowa przeciwko temu i w marcu wybudowa na szeciuset akrach ziemi obz, otoczony wysokiemi palisadami. W kilka dni potem pukownik Gold zdoby obz ten na czele swych wojsk i tego to dnia pad pierwszy strza w wojnie narodowej. - Czy Maorysowie s liczni? - zapyta John Mangles. - W r. 1769 Kook podawa ludno tamtejsz na 400 tysicy mieszkacw, lecz od owego czasu liczba ta bardzo si zmniejszya, bo ju w 1845 r., wedug oblicze miejscowego naczelnika, byo ich tylko 109 tysicy. Cywilizacyjne rzezie, choroby i wdka zdziesitkoway ludno naobydwu wyspach; jednak pozostao jeszcze90 tysicy Maorysw, a pomidzy nimi 30 tysicy wojownikw, ktrzy dugo jeszcze stawia bd opr wojskom europejskim. - Czy powstacom powodzio si dotd? - zapytaa lady Helena. - Tak pani, sami Anglicy podziwiali czsto odwag Nowo-Zelandczykw. Prowadz oni wojn partyzanck, staczaj cige utarczki, a rzucaj si na mae oddziay i rabuj osady kolonistw. W 1863 roku, po dugiej, krwawej walce, Maorysowie zajli bardzo obronne stanowisko na wierzchokach acucha wzgrz skalistych.Prorocy ludowi powoywali mieszkacw doobrony gruntu, przepowiadajc zupene wytpienie pakekw, czyli biaych. Trzy tysice ludzi, pod rozkazami generaa Camerona, stano wwczas do walki z Maorysami, tpic ich bez miosierdzia od chwili barbarzyskiego zamordowania przeznich kapitana Sprenta. Rozpoczy si krwawe bitwy. Niektre z nich trway po 12 godzin. Maorysowie nie cofali si nawet przed armatami europejskiemi. Dzikie plemiWaikatw tworzyo niejako jdro wojsk narodowych pod dowdztwem Williama Thompsona; genera ten mia z pocztku pod swemi rozkazami 2,500, a pniej 8,000wojownikw. Prcz tego Shongi i Heki, obaj potni wodzowie, przybyli mu w pomoc. Kobiety podczas tej witej wojny bray udzia w najuciliwszych pracach; e jednak przewaga nie zawsze idzie w parze ze susznoci, wic udao si generaowi Cameronowi opanowa obwd Waikato, wprawdzie opustoszay i niezaludniony, bo Maorysowie wszdzie wymykali si wrogowi. Powstacy na kadym kroku dawali dowody bohaterstwa. Czterystu Maorysw, zamknitych w fortecy Osakan, oblonych przez tysic Anglikw pod dowdztwem generaa brygady Careya, odmwio poddania si, pomimo braku wodyiywnoci, a pewnego dnia, w samo poudnie, utorowao sobie drog przez zdziesitkowany puk 40-ty i ukryo si w bagnach. - Czy poddanie si obwodu Waikato zakoczyo t krwaw wojn? - zapyta John Mangles. - Bynajmniej, mj drogi - odpowiedzia Paganel. - Anglicy postanowili i na prowincj Taranaki i oblec Mataitaw, fortec Williama Thompsona. A w chwili wyjazdu z Parya dowiedziaem si, e gubernator i genera przyjli poddanie si plemienia Taranga, pozostawiajc im trzy czwarte ich ziem. Mwiono take, i gwny naczelnik powstania, William Thompson, zamyla o poddaniu si, ale dzienniki australijskie zaprzeczyy tej wiadomoci. Zdaje si wic, e teraz opr nowej nabra siy. - I czy teatrem tej walki bd wedug twego zdania, Paganelu, prowincje TaranakiiAucklandu? - Tak sdz. - A wic ta wanie prowincja, w ktrej wyldowalimy wskutek rozbicia si Macquarie? - Nieinaczej. Wyldowalimy o kilka mil powyej portu Kawhia, w ktrym powiewa jeszcze narodowa chorgiew Maorysw. - W takim razie lepiej byoby skierowa siku pnocy - zauway Glenarvan. - Suszna uwaga, zaprawd - odrzek Paganel. - Nowo-Zelandczycy paaj nienawici ku Europejczykom, a szczeglniej ku Anglikom. Strzemy si wicdosta w ich rce. - Moe napotkamy jaki oddzia wojsk europejskich - rzeka lady Helena. - Byoby to szczliwe zdarzenie. - Zapewne pani, ale ja powtpiewam o takiem zdarzeniu. Po jedycze oddziay niechtnie si bij w polu, gdzie najmniejszy krzak, kade zarole ukrywa moe zrcznego strzelca. Nie licz wic zupenie na onierzy z 40-go puku, ale wicej na misje, zaoone na zachodniem wybrzeu. Z atwoci moemy si dosta etapami od jednej do drugiej, a najlepiej bdzie uda si drog, ktr przeby Hochstetter, wzdu rzeki Waikato. - Czy to by podrnik, panie Paganel? - zapyta Robert Grant. - Tak, mj chopcze; by on czonkiem wyprawy naukowej, eglujcej na austrjackiej fregacie Novara, w czasie podry jej naokoo ziemi w 1858 roku. - Panie Paganel - odrzek Robert, ktrego oczy zajaniay dziwnym blaskiem na myl o wielkich wyprawach geograficznych - czyNowa Zelandia, podobnie jak Australia, byazwiedzana przez podrnikw tak znakomitych jak Burke i Stuart? - Bya, bya, moje dziecko, np. przez doktora Hookera, profesora Brizarda, naturalistw Dieffenbacha i Juljusza Haasta.Nie s oni przecie tak sawni, jak podrnicy australijscy albo afrykascy, lubo niejeden z nich yciem przypaci awanturniczy zapa. - I pan zna ich historj? - zapyta mody Grant. - Doskonale, mj chopcze; a poniewa widz, i jeste ciekawy, opowiem ci j. - I my take posuchamy pana - dodaa lady Helena. - Nie pierwszy to raz nauczymy si czego dziki niepogodzie. Mw dla wszystkich, panie Paganel. - Jestem na rozkazy pani - odrzek geograf- lecz uprzedzam, i opowiadanie moje nie bdzie dugie. Nowa Zelandia jest za maa, aby jej nie przejrzay poszukiwania czowieka; dlatego te bohaterowle nie byli miaymi podrnikami, ale poprostu turystami, ktrzy padli ofiar najprozaiczniejszych przygd. - I jake si nazywaj? - zapytaa Maria Grant. - Geometra Witcombe i Charlton Howitt, ten sam, ktry odnalaz zwoki Bunkego w owej pamitnej wyprawie, ktrej szczegyopowiadaem, gdymy spoczywali na brzegach Wimerry. Witcombe i Howitt dowodzili dwiema wyprawami do wyspy Tawai-Pounamon. Obajwyjechali z Christchurch, w pierwszych miesicach 1863 r., dla wyszukania rozmaitych przej w grach pnocnej prowincji Canterbury. Howitt, kierujc si ku zachodniej granicy, zaoy gwne swesiedlisko nad jeziorem Brunner. Witcombe, przeciwnie, znalaz w dolinie Rakaja przejcie, dotykajce do wschodniej stronygry Tyndalla. Witcombe mia za towarzysza podry Jakuba Loupera, ktry ca t podr i smutne jej nastpstwa opisa w Lyttelton-Times. O ile sobie przypominam, dnia 22-go kwietnia 1863 r. obaj poszukiwacze stanli u stp lodowca, z ktrego Rakaja bierze pocztek, a wszedszy na szczyt jego, zaczli szuka nowych przej w okolicy. Nazajutrz Witcombe i Louper, wycieczeni,skostniali z zimna, obozowali wrd niegw, o cztery tysice stp nad poziomem morza. Przez siedem dni bdzili po grach i w gbi dolin, ktrych urwiste ciany tamoway wyjcie, zmuszeni obywasi bez ognia a czsto i bez poywienia, bo cukier zmieni si w syrop, a suchary zwilgotniay zupenie. Nakoniec 29-go kwietnia napotkali chatk Maorysw, a w ogrodzie znaleli kilka garci kartofli. By to ostatni ich posiek, wsplnie spoyty. Wieczorem przybyli na brzeg morza, u ujcia rzeki Taramakau, ktr trzeba byo przeby, aby skierowa si na pnoc, ku rzece Grey. Taramakau by gboki i szeroki. Louper, po dugiem szukaniu, znalaz dwie uszkodzone dki, ktre, naprawiwszy jako tako, poczy z sob. Obaj podrnicy wypynli wieczorem, lecz nagle dki zaczy si napenia wod. Witcombe rzuci si wpaw i powrci na lewy brzeg; Louper, nie umiejc pywa, pozosta, trzymajc si silnie dki. To go ocalio, lubo co chwila nowe groziy mu niebezpieczestwa. Nieszczliwy popchnity by ku skaom; fale morskie to pogray go w gbiny, to znw wydobyway na powierzchni. Noc ciemna zapada, deszcz la strumieniem, a Louper,pokaleczony i zlany krwi, przez kilka godzin podrzucany by ustawicznie przez fale. Nakoniec dki uderzyy o ld, a rozbitek wyrzucony z nich, pad na brzeg bez zmysw. Nazajutrz zaczoga si o wiciedo pobliskiego rda i przekona si, e prd wody unis go o mil od miejsca, w ktrem usiowa przeby rzek. Podnis si i, idc brzegiem, znalaz wkrtce nieszczliwego Witcomba. Lea on nieywy, z gow zanurzon w mule. Louper wasnemi rkoma wykopa d wrd piaskw i zoy w nim zwoki swego towarzysza. W dwa dni potem jego samego, umierajcego z godu, przyjli gocinnie Maorysowie, bo s i midzy nimi dobrzy ludzie; a 4-go maja dosta si do jeziora Brunner, do obozowiska Charltona-Howitta, ktry w sze tygodni potem mia zgin podobn, co i nieszczliwy Witcombe, mierci. - Dziwna rzecz - zauway John Mangles - i wszystkie te straszne wypadki zdaj si by poczone jakim tajemnym acuchem; wszyscy gin, jeeli jedno ogniwo si zerwie. - Masz suszno, Johnie; czsto ju zastanawiaem si nad tem. Jakiem prawemsolidarnoci Howitt zgin w podobnych prawie okolicznociach, co i Witcombe? By on wezwany przez p. Wyde, naczelnika robt rzdowych, do wytknicia drogi dogodnej dla koni, od rwnin Hurunui a do ujcia rzeki Taramakau. Wyjecha tam 1-go stycznia 1863 r. z piciu ludmi, wywiza si zaszczytnie z danego sobie polecenia, i zdoano przebi drog dugoci 40 mil do nieprzystpnego do owego czasu punktu na rzece Tamarakau. Howitt powrci tedy do Christchurch i, mimo zbliajcej si zimy, pragn prowadzi dalej rozpoczte prace. P. Wyde przysta na to, a Howitt wic wyjecha dla zaopatrzenia obozowiska, w ktrem mia przeby przykr por roku. W tym to wanie czasie przyby tam Jakub baryki wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA*P/8+c9,c9- c9./c9/D>9Louper. Dnia 27-go czerwca Howitt i dwaj jego towarzysze, Robert Cittle i Henryk Mullis, opuci obozowisko. Przebyli jezioroBrunner i odtd nigdy ju ich nie widziano. dk ich znaleziono rozbit na brzegu, leczich samych szukano naprno przez dziewi tygodni. Zapewne nieszczliwi ci, nie umiejc pywa, utonli w wodach jeziora. - Kto wie, czy te cali i zdrowi nie znajdujsi wrd jakiego zelandzkiego plemienia - zauwaya lady Helena. - Mona przynajmniej powtpiewa o ich mierci. - Niestety, pani - odpowiedzia Paganel - nie mona o niej wtpi, bo w sierpniu 1863r., to jest w rok ju po tym nieszczsnym wypadku, nic o nich sycha nie byo... A gdy kto w Nowej Zelandii nie odnajdzie si w przecigu takiego czasu - doda cichym gosem - to ju stracony jest bez nadziei. LVII. O TRZYDZIECI MIL NA PӣNOC Dnia 7-go lutego, o szstej godzinie z rana, Glenarvan da znak do odjazdu. Deszcz usta w nocy, a niebo, zarzucone maemi szaremi chmurkami, zatrzymywao promienie soca o trzy mile angielskie nadziemi. Temperatura umiarkowana pozwalaa narazi si na trudy caodziennej podry. Paganel wymierzy na mapie odlego pomidzy wierzchokiem Cahna i Aucklandu; wynosia ona omdziesit mil, bya to wic podr na dni osiem, a na dob wypadao mil angielskich dziesi. Ale zamiast postpowa krtemi brzegami morza, zdawao mu si korzystniejszem dotrze dozbiegu rzek Waikato i Wajpy, znajdujcego si o mil trzydzieci, pod wiosk Ngarnavahia. Tam przechodzi overland mail track29, droga, a raczej cieka, po ktrejmog dy powozy i ktra przecina wielk cz wyspy od miasta Napier wzdu zatoki Hawkesa do Aucklandu. Wtenczas byoby atwo dosta si do Drury i spoczw doskonaym hotelu, zaleconym przez naturalist Hochstettera. Podrni, zaopatrzeni w ywno, zaczli okra zatok Aotea. Przez ostrono nierozczali si i z nabitemi karabinami badaliwzrokiem faliste rwniny wschodu. Paganel,ze sw doskona map w rku, rozkoszowa si jak artysta, odkrywajc dokadno, z jak odznaczono na niej szczegy najdrobniejsze. Przez pewn cz dnia mae grono podrnych postpowao po piasku, zoonym ze szcztkw muszli i czci wapnistych miczaka sepji, a zawierajcymwielk ilo tlenkw elaza. Gdyby kto zbliy do ziemi magnes, to magnes pokryby si natychmiast byszczcemi krysztakami. Na brzegu, obmywanym przez przypyw morza, igrao kilka zwierzt morskich, nie mylcych wcale ucieka. Byy to foki, na ktrych okrge gowy, szerokie czoa, wyraziste oczy mona patrze prawie z przyjemnoci i rozumie, dlaczego bajka, poetyzujc na swj sposb tych ciekawych mieszkacw wd, zrobia z nich zachwycajce syreny, chocia gos ich jesttylko niemiem chrzkaniem. Zwierzta te, liczne na brzegach Nowej Zelandii, s przedmiotem handlu; owi je dla ich tuszczu i skry. Odrniay si od fok lece rd nich trzyczy cztery sonie morskie, szaro-niebieskiego koloru, majce dugoci od 25 do 30 stp. Te ogromne zwierzta ziemnowodne, wycignite leniwie na olbrzymich porostach wodnych z rodzaju Laminaria, podnosiy swoje by: zabawnie poruszay twardo-jedwabistemi dugiemi wsami, wygldajcemi jak korkocigi lub fryzowane wsy eleganta. Robert przyglda si z zajciem tym ciekawym stworzeniom, gdy nagle zawoa zdziwiony:- Patrzcie! Te foki jedz kamienie! I rzeczywicie, niektre z tych zwierzt ykaly chciwie kamyki, lece na brzegu. - Przecie to rzecz znana - odpowiedzia Paganel. - Istotnie, zwierzta te ykaj kamienie. - Szczeglne poywienie! - zawoa Robert. - Przecie to trudne do strawienia! - Zwierzta ziemnowodne nie dlatego poykaj kamienie, aby si niemi ywi, mjchopcze, ale aby napeni odek. Jest tosposb powikszania ciaru gatunkowego, dla uatwienia sobie zagbiania si na dno wd. Gdy powrc na ld, wyrzuc z siebie te kamienie. Zobaczysz, e wnet pogr si i zagbi w wodzie. Rzeczywicie, wkrtce potem z p tuzina fok, dostatecznie obcionych, posuno sizwolna wzdu brzegu i znikno w morskich odmtach. Ale nie mona byo traci drogiego czasu i oczekiwa na ich powrt; z wielkim alem Paganela wznowiono marsz, wstrzymany na chwil. O dziesitej godzinie zatrzymano si, aby zje niadanie u stp ska bazaltowych, uoonych na podobiestwo otarzy na uroczyskach celtyckich. Znaleziono pokad ostryg, ktrych nieco zjedli podrni. Mae one byy i niezbyt przyjemnego smaku, ale Olbinett posucha rady Paganela i piek je na gorcych wglach: tak przygotowane, znikay tuzinami w odkach podrnikw. Posiliwszy si, ruszono dalej brzegami zatoki. Zbate i urwiste jej skay byy schronieniem mnstwa ptakw morskich; fregaty, guptaki, mewy i ogromne aglocigi (albatrosy) nieruchomo siedziay na wierzchokach ostro zakoczonych. O czwartej godzinie wieczorem dziesi mil byo ju przebytych bez trudu i zmczenia. Podrni chcieli i dalej a do nocy. Lecz wanie wtenczas kierunek drogi musia by zmieniony; trzeba byo, okrajc podna kilku gr, ktre widniay na pnocy, wkroczy do doliny Wajpa. Ziemia przedstawiaa si zdaleka, jakby pokryta ogromnemi kami, ktre si cigny, jak tylko wzrok mg zasign, i obiecyway atwy pochd. Podrni, przybywszy na krace tych pl zielonych, zostali jednak nagle rozczarowani. Zamiast ki znaleli krzaki gste o maych, biaych kwiatkach; pomidzy niemi rosy wysokie i gste paprocie, w ktre szczeglniej obfituje Nowa Zelandia. Trzeba byo si przedzieraprzez te krzewy drzewiaste, a to by kopot nielada. Jednake do smej wieczorem przebyto pierwsze grzbiety Hakarihoata-Ranges i zaraz zabrano si do urzdzenia obozowiska. Mona byo pomyle o spoczynku, przebywszy bez zatrzymania si mil czternacie. Nie mieli ani wozu, ani namiotu i trzeba byo wybiera miejsce spoczynku u stp wspaniaych jode norfolkskich. Koder nie brakowao, zastpoway one ka i okrycia. Glenarvan przedstwzi konieczne rodki ostronoci na noc: On i jego towarzysze, dobrze uzbrojeni, mieli czuwa po dwu a do witu. Ognia nie rozniecano wcale. Takie zapory ponce s konieczne dla obrony przeciwko dzikim zwierztom; ale w Nowej Zelandii niema ani tygrysw, ani lww, ani niedwiedzi, ani adnych dzikich zwierzt, chocia byli tam Nowo-Zelandczycy; ale wanie dla niezwabienia tych dwunonych jaguarw nie rozpalono ognia. Gdyby nie muchy, zwane "ugamu" w jzyku krajowym, ktrych ukucie jest przykre, i szczury, ktre dobieray si miao do zapasw ywnoci, noc przeszaby najspokojniej. Nazajutrz, 8-go lutego, Paganel obudzi si ju wicej jako pogodzony z krajem, w ktrym przebywa. Maorysi, ktrych si najbardziej obawia, nie pokazali mu si aniwe nie, ani na jawie. Zadowolenie jego objawio si w tych sowach, skierowanychdo Glenarvana: - Zdaje mi si, e ta maa nasza przechadzka skoczy si szczliwie. Dzi wieczorem dosigniemy poczenia si Wajpy z Waikato, a przeszedszy je, ju nie bdziemy si potrzebowali obawia spotkania krajowcw na drodze do Aucklandu. - Ile drogi mamy jeszcze przed sob, aby dosign zbiegu Wajpy i Waikato? - zapytaGlenarvan. - Pitnacie mil; to jest mniej wicej tyle, ile przebylimy wczoraj. - Ale opnimy si bardzo, jeeli te zarola bez koca bd nam zawadza! - Nie - odpowiedzia Paganel - bdziemy sitrzyma brzegw Wajpy, a tam nie bdzie ju przeszkd, lecz, przeciwnie, droga atwa. - A wic idmy - rzek Glenarvan, ujrzawszy, e i panie gotowe ju s do drogi. Przez kilka pierwszych godzin gste zarolautrudniay pochd; podrni przedzierali sitam nawet, gdzieby ani wz, ani konie nie przeszy; niebardzo wic aowali, e nie maj takiego wozu, jakw Australii. Dopki wNowej Zelandii nie powstan drogi dla wozw przez te gszcze krzaczaste, dopty bdzie ona dostpna tylko dla piechurw. Niezliczone gatunki paproci, zarastajce tam ziemi, broni jej rwnie zacicie, jak Maorysi. Grono podrnych naszych dowiadczao zatem tysica trudnoci, przebywajc rwniny, na ktrych si wznosz pagrki Hakarihoata. Ale przed poudniem dosigli brzegw Wajpy i ju bez trudu zwrcili si ku pnocy urwistemi wybrzeami rzeki. Bya to liczna dolina, poprzerzynana przezmae strumyki, ktrych orzewiajca i przezroczysta woda wesoo przebiegaa pod zarolami. Podug botanika Hookara, Nowa Zelandia posiada dwa tysice gatunkw rolin, z ktrych piset tylko jejwaciwych. Kwiatw tam niewiele i o barwach nieurozmaiconych. Wogle niema tam prawie wcale rolin rocznych, ale zato obfito trawiastych, paproci i baldaszkowatych. Tu i owdzie wznosiy si wielkie drzewa w gbi krajobrazu: metrosiderosy ze szkaratnemi kwiatami, jody norfolkskie, tuje z gaziamt strzelajcemi prostopadle i rodzaj cyprysu, zwanego "rimu", rwniesmutnego, jak jego bracia europejscy; wszystkie te pnie byy otoczone niezliczonemi odmianami paproci. Pomidzy gami wielkich drzew i ponad krzakami latay i szczebiotay nieliczne kakadu; zielone kakarik z row przepaskna szyi; taupo, ozdobiony piknemi czarnemifaworytami, i papugi tak wielkie, jak kaczki, o rudych pirach i z byszczcemi skrzydami. Naturalici nazwali ten gatunekNestorem poudniowym. Major i Robert, nie oddalajc si od towarzystwa, zastrzelili kilka kszykw i kuropatw, gniedcych si pod gstemi liciami krzakw, a Olbinett, nie tracc czasu, zaj si oskubywaniem podczas drogi. Paganel, mniej zwaajc na poywno zwierzyny, byby wola mie jakiego ptaka waciwego tylko Nowej Zelandii. Ciekawonaturalisty zaguszya w nim apetyt podrnego. Przypomnia sobie dziwne ksztaty ptaka, zwanego tui przez krajowcw, albo artownisiem, z powodu gosu jakby szyderczego, wreszcie plebanem, poniewa na czarnych pirach mabiay konierz i wyglda, jakby by w sutannie. - Ten tui tak si robi tusty podczas zimy - mwi Paganel do majora - e choruje i nie moe lata. Wtenczas rozdziera sobie piersikocem dzioba, aby si oswobodzi od tuszczu i sta si lejszym. Czy to nie dziwne, majorze? - Tak dziwne, i nic a nic temu nie wierz. Paganel aowa bardzo, e nie schwyta podobnego ptaka, eby pokaza niewiernemumajorowi dowody krwawego powicenia napiersiach tui. Szczliwszy by jednake co do pewnego dziwacznego stworzenia, ktre cigane przez ludzi, psy i koty, ucieka w okolice niezamieszkane i podobno zaginie z fauny nowozelandzkiej. Robert, szperajc jak prawdziwy myliwy, odkry w gniedzie, zrobionem z korzeni posplatanych, par kurbez skrzyde i bez ogona, majcych po cztery palce u ng, dugi dzib jak u somki, a ciao pokryte biaem pierzem, wygldajcem jak wosy. Dziwne te zwierzta zdaway si stanowi przejcie od ptakw do sscych. By to kiwi zelandzki, "apetrix australis" przyrodnikw, ktry si ywi poczwarkami,owadami i robakami, albo nasionami. Ptak ten jest waciwy tylko temu krajowi i z trudnoci mona byo sprowadzi go do ogrodw zoologicznych Europy. Nierozwinite jego ksztaty i zabawne ruchy zwracay zawsze uwag podrnych;podczas zwiedzania Oceanji przez wypraw na Astrolabie i Zelei, Dumont d'Urville mia sobie szczeglniej polecone przez AkademjNauk przywiezienie okazu tego szczeglnego ptaka. Ale pomimo wynagrodzenia, obiecanego krajowcom, nie mogli oni dostarczy ani jednego yjcego kiwi. Paganel, uszczliwiony powodzeniem, zwiza dwie kury i podj si nie je, majc zamiar ofiarowania ich do ogrodu botanicznego w Paryu. "Dar p. Jakuba Paganela", oto zachcajcy napis, jaki czyta ju w swej wyobrani naiwny geograf na piknej klatce w tym ogrodzie. Tymczasem grono podrnych szo bez zmczenia wzdu brzegw Wajpy. Okolica bya pusta; nie byo ani ladu krajowcw, adnej nawet cieki, ktraby kazaa si domyla obecnoci czowieka na tych rwninach. Wody rzeki pyny midzy wysokiemi krzakami, albo przelizgiway si po wirowatej paszczynie. Mona byo wwczas dosign wzrokiem niewielkich gr, zamykajcych dolin od wschodu. Dziwne ich ksztaty, otoczone mg zwodnicz, czyniy je podobnemi do olbrzymich zwierzt, godnych przedpotopowych czasw. Powiedziaby kto,e to ogromna gromada wielorybw nagle skamieniaych. Pochodzenie wulkaniczne widoczne byo w tych masach pokrconych.Nowa Zelandia jest rzeczywicie niedawnymutworem ogniowym i wyania si coraz wicej z pod wody, a tak szybko, i niektre miejsca podniosy si o cay se w przecigu lat dwudziestu. Ogie przebiega jeszcze jej wntrze, wstrzsa niem i wybucha niejednokrotnie przez otwory gejzerw i kratery wulkanw. Do czwartej godziny popoudniu ju dziewi mil przebyli rani wdrowcy, a podug mapy, ktrej Paganel cigle si radzi, powinni byli natrafi najdalej o pimil na zbieg Wajpy i Waikato. Stamtd sza ju droga do Aucklandu; tam zamierzano rozoy si obozem na noc. Coza do 5-ciu mil, ktre podrnych oddzielay od stolicy, to dwa albo trzy dni wystarczyyby na ich przebycie, a nawet co najwyej osiem godzin, gdyby trafili na dylians, ktry kry co dwa tygodnie pomidzy Aucklandem a zatok Hawkesa. - A wic - rzek Glenarvan - bdziemy zmuszeni jeszcze obozowa i nastpnej nocy. - Tak - odpowiedzia Paganel - ale mam nadziej, e to ju bdzie po raz ostatni. - Tem lepiej, bo tuaczka ta cik jest prb dla lady Heleny i Marii Grant. - A one znosz j bez skargi - dorzuci John Mangles. - Ale jeeli si nie myl, panie Paganel, wspomnia pan o wiosce, pooonej przy zbiegu dwu rzek. - Tak - odpowiedzia geograf - widzi j panoznaczon na mapie Johnstona. To Ngarnarahia, o dwie mile blisko od zbiegu rzek. - Czy wic nie monaby tam spdzi nocy? Lady Helena i miss Grant nie bd si wahay zrobi o dwie mile wicej, aby tylkoznale hotel przyzwoity. - Hotel! - zawoa Paganel. - Hotel w wiosceMaorysw? Ale ani nawet obery, ani karczmy. Ta wioska jest tylko gromad szaasw, powznoszonych przez krajowcw i, mojem zdaniem, zamiast szuka w niej schronienia, najlepiej bdzie unika jej przez sam ostrono. - Zawsze te twoje obawy, Paganelu! - wtrci Glenarvan. - Kochany milordzie, lepiej jest nie ufa nili zaufa Maorysom. Nie wiem, na jakiej s oni stopie z Anglikami, czy powstanie jest przytumione, czy te zwyciskie lub czy nie wpadnjemy w sam wir wojny. Zreszt nie bdzie to chwalb, gdy powiem,e ludzie tacy, jak my, stanowjliby dobr gratk dla krajowcw - i nie radbym z wasnej woli zakosztowa gocinnoci zelandzkiej. Waciwiej bdzie podug mnie unika wioski Ngarnarahia, okry j i nieszuka spotkania z krajowcami. Gdy si ju dostaniemy do Drury, to zapomnimy o trudach, a nasze odwane towarzyszki wypoczn sobie naleycie. Zdanie geografa przewayo. Lady Helena wolaa przepdzi ostatni noc pod otwartem niebem, ni naraa swych towarzyszw. Ani ona sama, ani te Maria nie day wypoczynku i szy dalej brzegiem rzeki. W dwie godziny potem pierwsze cienie wieczorne zaczy zstpowa z gr. Soce, korzystajc z nagej przerwy w chmurach, przesao jeszcze, przed znikniciem z widnokrgu, kilka spnionychpromieni. Dalekie szczyty na wschodzie pokryy si po raz ostatni barw purpurow. Byo to jakby szybkie poegnanie podrnych. Glenarvan i towarzystwo jego przypieszyli kroku, gdy wiedzieli, jak szybko zmrok zapada pod t szerokoci geograficzn i jak prdko obejmuje ziemi swym czarnym paszczem. Chodzio wic o to, aby dosign zbiegu rzek, zanim si zrobi zupenie ciemno. Ale gsta mga wzniosa si ponad ziemi j utrudnia rozpoznanie miejsc, ktremi wypadao postpowa. Na szczcie such zastpi wzrok, ktry sta si nieuyteczny wrd ciemnoci, i wkrtce szmer wyrany wd oznajmi o poczeniu si rzek w jedno oysko. O smej mae grono przybyo do tego miejsca, gdzie Wajpa niknie w Waikacie, wrd ryku wd, uderzajcych o siebie. - Waikato jest tam - zawoa Paganel - i tam Jakub baryki wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA0P91Rc:26c:39 c:4.c:5= :droga do Aucklandu prowadzi wzdu jej prawego brzegu. - Zobaczymy j jutro - odpowiedzia major.- obozujmy tutaj. Zdaje mi si, e te cienie,ktre tam oto widz, to may gaik, wyrosy tu jakby umylnie, aby nam da schronienie. Zjedzmy wieczerz i idmy spa. - Jedzmy - potwierdzi Paganel - ale tylko suchary i miso suszone, aby nie pali ognia. Przybylimy tu incognito, starajmy si wyj std tak samo. I to nam bardzo na rk, e mga nas ukrywa. Dotarto do gaiku i kady podda si surowym przepisom geografa. Zimn wieczerz spoyto w cichoci: wkrtce potem gboki sen ogarn podrnych, zmczonych pitnastomilowym pochodem. LVIII. NIEWOLA Nazajutrz o wschodzie soca gsta mga ciya nad rzek. Para, przepeniajca powietrze, gstniaa pod wpywem zimna i cik chmur okrywaa powierzchni wd.Lecz soce przebio t pcherzowat mas, ktra rozpyna si pod spojrzeniem promieniejcej gwiazdy; mgy pierzchy, a brzegi i cay pas wodny rzeki Waikato zajaniay w piknoci porannej. Klin ziemi, ostro zakoczony i jecy si krzakami, wciska si midzy zbieg dwu potokw. Rozhukane wody Wajpy przez jakiewier mili pruy wody Waikato, nim zmieszay si z niemi; ale silna i spokojna rzeka opanowywaa szybko wcieke prdyiniosa je cicho swojem oyskiem a do oceanu Spokojnego. Gdy zniky mgy, ukaza si statek, pyncy wgr Waikato. Bya to d siedemdziesiciu stp dugoci, piciu szerokoci, a trzech gbokoci. Przd miaa wzniesiony, jak u gondoli weneckiej, a wyciosana bya z jednej sztuki jody Kahikatea. Spd jej zasany by such paproci; osiem wiose od przodu nioso jtak szybko, e zaledwie muskaa powierzchni wody, a kierowa ni czowiek siedzcy ztyu zapomoc szerokiego krtkiego wiosa. Czowiek ten by krajowcem; wysoki, o szerokiej piersi, o potnych nogach i rkach, muskularny, liczy lat okoo czterdziestu piciu. Wypuke i poorane gstemi brzdami czoo, gwatowne spojrzenie i twarz zowroga czyniy go gronym. Musia to by jeden ze znakomitych wodzw Maorysw. wiadczyo o tem delikatne i gste utatuowanie, zdobice jegotwarz i ciao. Od nozdrzy orlego nosa skrcay wgr dwie czarne prgi, ktre, okrywszy te oczy, czyy si na czole i giny pod gstym na gowie wosem. Usta, przez ktre byszczay wietne zby, i podbrdek kryy si pod pstrokacizn regularnego rysunku, ktrego zakrty wytworne sigay piersi szerokich.Tatuowanie, a jak mwi Nowo-Zelandczycy"moko", jest oznak wysokiej u nich godnoci; ten tylko dostpuje tego zaszczytnego odznaczenia, kto dzielnie walczy w kilku utarczkach. Niewolnicy i posplstwo nie mog ubiega si o t ozdob. Sawni wodzowie rozpoznaj si podelikatnoci, wyrazistoci i rodzaju rysunku, wyobraajcego czsto posta jakiego zwierzcia. Niektrzy z nich podlegaj do piciu razy tym bolesnym operacjom, a im kto sawniejszy, tem wicej ma na sobie takich obrazkw. Ciekawe szczegy o tym zwyczaju skreliDumont d'Urville i suszn zrobi uwag, e"moko" zastpuje u dzikich herby, ktremi tak si szczyc niektre prne rodziny w Europie. Jest jednak pewna rnica pomidzy temi oznakami godnoci, a mianowicie, e herby Europejczykw s tylko zwykle dowodem zasugi indywidualnejtego, ktry pierwszy zdoa herb taki otrzyma, bez adnego dowodu zasugi ze strony nastpcw, gdy tymczasem herby osobiste Zelandczykw dowodz najwidoczniej, e, aby mie prawo noszeniaich, trzeba dowie nadzwyczajnej odwagi osobistej. Zreszt moko Maorysw, niezalenie od szacunku, jakiego doznaje, ma jeszcze t niezaprzeczon korzy, e pogrubia skr,co j chroni od wpywu pr roku i ustawicznych uksze owadw jadowitych. Co do wodza, kierujcego odzi, nie monabyo wtpi o znaczeniu okrywajcych go rysunkw. Ostro zakoczona ko aglociga (albatros)30, jakiej uywaj operatorowie do tatuowania, po raz ju pity gboko porya jego twarz, a i z caego wzicia si jego byo wida to pitejego wydanie. Okryty obszernym paszczem z phormium31, obszytym skrami psiemi, przepasany by skrwawion w ostatnich walkach chust; u uszu wisiay mu kolczykiz zielonego jaspisu, a na szyi drgay sznury z "punamus", kamieni witych, ktrym zabobonni Zelandczycy przypisuj rne wasnoci. Przy nim leaa strzelba z fabryki angielskiej i "patupatu", rodzaj siekiery dugoci osiemnastu cali, o dwu ostrzach szmaragdowego koloru. Obok niego dziewiciu zbrojnych wojownikw niszej rangi, o dzikim wyrazietwarzy, niektrzy ranni, siedzieli nieruchomo, owinici w paszcze z phormium; u ng ich leay trzy psy gronej postaci. Omiu wiolarzy, siedzcych na przodzie, wygldao na sub lub niewolnikw dowdcy. A dzielnie wiosowali! To te d pyna wgr prdu Waikato, zreszt sabego, z szybkoci niezmiern. Porodku dugiej odzi siedziao z wolnemi wprawdzie rkami, ale z powizanemi nogami, dziesiciu jecw europejskich, jeden obok drugiego. Byli to Glenarvan, lady Helena, Maria, Robert, Paganel, major, JohnMangles, Olbinett i dwaj majtkowie. Wieczorem dnia poprzedniego, may ten oddzia, zwiedziony gst mg, stan na nocleg pord licznego oddziau krajowcw.Okoo pnocy pogronych we nie uwiziono, a pniej przeniesiono do odzi. Do tej chwili obchodzono si z nimi jak najlepiej, daremnym jednak byby wszelki zich strony opr gwatowi. Bro i amunicja byy w rku dzikich i wasne podrnych kule mogy ich powali na ziemi. Niebawem zrozumieli z kilku wyrazw angielskich, uytych przez krajowcw, e ci ostatni, pobici i zdziesitkowani przez oddziay angielskie, wracali w okolice grnego Waikato. Po dugim oporze, wdz Maorysw, straciwszy gwnych wojownikw w walce z 42-im pukiem, wraca, by zarzdzi nowy pobr w nadrzecznych osadach i poczy si z nieugitym Williamem Thompsonem, walczcym cigle z najezdnikami. Wdz zwa si Kai-Koumu - nazwa zowroga, znaczca w narzeczu krajowcw "ten, ktry poera czonki nieprzyjaci". By todzielny i miay czowiek, ale niemniej okrutny i nie mona byo spodziewa si ponim adnej litoci. onierze angielscy znali jego imi, a gubernator Nowej Zelandii naoy cen na jego gow. Ten straszny cios spad na Glenarvana w chwili, gdy by tak blisko upragnionego portu Auckland i powrotu do Europy. A jednak, patrzc na jego obojtn i spokojntwarz, niktby si nie domyli ogromu jego cierpienia. Glenarvan w wanych chwilach okazywa si wyszym ponad wszelkie udrczenie, czu, e jako m i naczelnik, powinien by si i przykadem dla ony i towarzyszw; gotw by zreszt umrze pierwszy dla ich dobra, gdyby tego wymagay okolicznoci. Pobony w gbi duszy, nie rozpacza o sprawiedliwoci Boej wobec witoci swego przedsiwzicia. rd gromadzcych si w tej podry niebezpieczestw, nie aowa jeszcze ani na chwil szlachetnego uniesienia, ktre go zanioso do tego dzikiego kraju. Towarzysze podzielali w zupenoci jego myli i, patrzc na ich spokojny i dumny wyraz twarzy, niktby nie przypuszcza, e si spodziewaj strasznej katastrofy. Zreszt wynikao to i z poj, i z porady Glenarvana, e postanowili uda przed krajowcami najzupeniejsz obojtno. Jedyny to sposb zaimponowania tym nieokrzesanym naturom. Wogle dzikie ludy,a szczeglniej Maorysowie, maj poczucie godnoci, ktre nie opuszcza ich nigdy; szanuj te tych, ktrzy swoj zimn krwii odwag nakazuj szacunek. Wiedzia Glenarvan, e dziaajc w ten sposb, zabezpieczy siebie i swoich towarzyszy od zego obchodzenia si z nimi. Po opuszczeniu obozu, krajowcy maomwni, jak zwykle dzicy, zaledwie przebkiwali czasem co do siebie; jednak zkilku dosyszanych wyrazw pozna Glenarvan, e jzyk angielski nie by im obcy - postanowi wic wybada wodza zelandzkiego co do przeznaczonego im losu. Zwrci si tedy do Kai-Kumu, zapytujc go miaym i pewnym siebie gosem. - Gdzie nas wieziesz, wodzu? Kai-Kumu spojrza na pytajcego obojtnie, nie dajc adnej odpowiedzi. - Co chcesz zrobi z nami? - pyta dalej Glenarvan. Oczy Kai-Kumu zawieciy nagym blaskiem iodpowiedzia powanym gosem. - Wymieni was, jeli twoi przystan; zabiwas, jeli odmwi zamiany. Glenarvan nie pyta wicej; nadzieja wstpia w jego serce. Zapewne w rce Anglikw dostao si kilku wodzw armji Maorysw i krajowcy chcieli wydosta ich drog wymiany. Bya wic nadzieja ocalenia, a tem samem i pooenie przestawao by rozpaczliwe. d pyna szybko wgr rzeki. Paganel, ktrego ruchliwo charakteru przechodzia z jednej ostatecznoci w drug, odzyska zupen nadziej, utrzymujc, e krajowcy oszczdzaj im trudu dostania si do posterunkw angielskich, co stanowi zysk oczywisty. Zdawszy si na los szczcia, przyglda si na swej karcie kierunkowi Waikato wrd rwnin i dolin okolicznych. Helena i Maria, tumic obaw, rozmawiay pgosem z Glenarvanem, a najbieglejszy w fizjognomice krajowiec nie dostrzegby na ich twarzach wewntrznego udrczenia. Waikato jest domow rzek Zelandczykw; Maorysowie s z niej tak dumni i tak o ni zazdroni, jak Niemcy o Ren, a Sowianie oDunaj. Dugoci dwustu mil, Waikato uynianajpikniejsze okolice pnocnej wyspy, od Wellingtonu do Aucklandu. Rzeka ta nadaa swe imi wszystkim nadbrzenym plemionom, ktre nieugite i niedajce si poskromi powstay w masie przeciw najedcom. Wd jej dotd prawie nie zamci aden obcy statek; otwieraa swe ono tylko na przyjcie miejscowej pirogi - i zaledwie kilku miaych turystw zaawanturowao si na jej wite brzegi, jakby wstp nad grn Waikato wzbroniony by europejskim profanom. Paganel wiedzia o czci, jak mieli krajowcy dla tej gwnej arterji ziem zelandzkich; wiedzia, e ani jeden z angielskich i niemieckich naturalistw nie doszed dalej, jak do miejsca, w ktrem si Waikato czy z Wajp. Dokde Kai-Kumu zawiezie swych winiw? Nie byby zgad, gdyby wyraz Taupo, czsto wymawiany przez wodza i wojownikw, nie zwrci jego uwagi. Przyjrza si mapie i stwierdzi, e wyraz Taupo tyczy si jeziora synnego w rocznikach geograficznych, lecego w najgrzystszej czci wyspy, po stronie poudniowej prowincji Aucklandu. Waikato wybiega z tego jeziora, przepynwszy je w caej jego szerokoci; od jeziora za a do poczenia swego z Wajp Waikato pynie na przestrzeni okoo stu dwudziestumil angielskich. Paganel, nie chcc, by go dzicy zrozumieli, po francusku pyta si Johna, z jak te szybkoci d si posuwa; John odpowiedzia, i okoo trzech mil na godzin. - Jeeli bdziemy si zatrzymywali noc - mwi geograf - to podr do jeziora potrwa okoo czterech dni. - A gdzie s angielskie posterunki? - spyta Glenarvan. - Trudno wiedzie! - odpowiedzia Paganel. -Wojna, jak si zdaje, przeniosa si do prowincji Taranaki i podug wszelkiego prawdopodobiestwa oddziay wojsk s nagromadzone przy jeziorze, po drugiej stronie gr, w miejscu, gdzie si zbiego jak w ognisku cae powstanie. - Daj Boe, eby tak byo! - szepna lady Helena. Glenarvan smutnie spojrza na mod on iMari, wystawione na ask dzikich krajowcw, pord nieucywilizowanego kraju, zdala od wszelkiej ludzkiej pomocy. Spostrzegszy, e Kai-Kumu zacz mu si przyglda, a nie chcc mu da pozna, e jedna z uwizionych kobiet jest jego on, zapdzi smutne myli do serca i z najobojtniejsz w wiecie min przygldasi okolicy. Upynwszy p mili od zbiegu rzek, d mina, nie zatrzymawszy si wcale, dawnrezydencj krla Potatau. adnej innej odzinie spotkano; tu i wdzie porozrzucane nad brzegami chaty opustoszae dowodziy okropnoci obecnej wojny. Zdawao si, e wszystkie nadbrzene wioski wymary. Tylko kilka ptakw wodnych oywiao to smutne ustronie; to "taparunga" czarnopiry, z biaym brzuchem i czerwonym dziobem, ucieka na wysokich nogach; to czaple trojakiego gatunku; to "matuku" popielaty, z rodzaju butorw, gupi majcy min; to pyszne "kotoku" o biaych pirach, tym dziobie i czarnych nogach, przyglday si spokojnie odzi krajowcw. W miejscach, gdzie brzeg spadzisty wskazywa, e woda jest gboka, zimorodek, zwany u krajowcw "kotare", czatowa na drobne wgorze, wijce si miljonami w tamtejszych rzekach. Tam znw, gdzie krzaki wiecem porastaynad rzek, pyszne dudki, chrciele i perliczki porzdkoway swoje ranne ubranie przy pierwszych soca promieniach. Cay ten ptasi wiat uywa spokojnie swobody, jak mu dawaa nieobecno ludzi, wypdzonych lub zdziesitkowanych wojn. W pierwszej czci swego biegu Waikato pynie szeroko wrd rozlegych rwnin; wyej spotyka wzgrza, zacieniajce wwz, przez ktry wije si jej oysko. Na mapie Paganela o dziesi mil wgr zlewu obu rzek, na lewym brzegu oznaczona bya wie Kirkiriroa; istniaa rzeczywicie, ale Kai-Kumu nie zatrzyma si wcale przy niej. Kaza poda winiom ich wasne poywienie, zabrane razem z nimi na noclegu; sam za ze swymi wojownikami i niewolnikami posila si krajow potraw z paproci jadalnej, zwanej przez botanikw "Pteris esculenta",korzeni pieczonych na wglach, i "kapanas", to jest kartofli, uprawianych obficie na obu wyspach. Poywienie to byo czysto rolinne i zdawao si, e suszone miso, jakie jedli winiowie, nic obudzao w dzikich zazdroci. O trzeciej po poudniu na prawym brzegu zarysoway si gry Pokoroa-Ranges, niby zburzony mur pomidzy dwoma bastjonami. Na szczytach tu i owdzie wisiay ruiny fortec, zbudowanych kiedy przez krajowcw w niezdobytych pooeniach, wygldajce, jak jakie ogromne gniazda orle. Soce zniko ju z widnokrgu, gdy d dobia do brzegu, zawalonego odamami pumeksu, jakich wiele unosz wody Waikato, wypywajc z gr wulkanicznych. Rosnca tam kpa drzew zdawaa si by dostateczn do osonienia koczowiska. Kai-Kumu kaza przeprowadzi winiw; mczyznom zwizano rce, kobiety szy wolne; umieszczono ich wszystkich porodku obozowiska, a rozpalone ogniska wiecem pomieni opasay obz, tworzc nieprzebyt zapor. Nim Kai-Kumu zawiadomi winiw o zamiarze wymienienia ich za swych rodakw, Glenarvan z Johnem podawali sobie nawzajem rne sposoby odzyskania wolnoci. To, czego nie mogli zrobi w odzi, mieli namyli prbowa na ldzie podczas noclegu i pod opiek ciemnej nocy. Ale po rozmowie Glenarvana z wodzem, rozsdek nakazywa cierpliwo i to byo najrozsdniej. Zamianaprzedstawiaa pewn szans ocalenia, jakiej nie dawaa walka lub ucieczka przez nieznan okolic. Wprawdzie mogy zaj okolicznoci opniajce lub niweczce rokowania; ale najlepiej byo poczeka, jakiobrt sprawa przybierze. Bo i c mogo zrobi dziesi bezbronnych osb przeciw trzydziestu uzbrojonym dzikim? Zreszt Glenarvan przypuszcza, e pokolenie Kai-Kumu stracio wysokiej rangi wodza, naktrego odzyskaniu wiele dzikim mogo zalee, i nie omyli si wcale. Nazajutrz d suna po rzece z t sam,jak wczoraj, szybkoci. O dziesitej zatrzymaa si na chwil przy ujciu Pahaiwhenna, maej rzeczki, pyncej krto z rwnin prawego brzegu do Waikato.W tem miejscu zczya si z odzi Kai-Kumu inna d z dziesiciu krajowcami;osady obu czen zamieniy sowa pozdrowienia: "Aire mai ra", co znaczy: Przybywajcie zdrowi! Poczem obie odzie suny jedna za drug. Nowo przybyli walczyli wida wieo z Anglikami; zna to byo po ich ubraniu poszarpanem, po pokrwawionej broni i ranach, sczcych krwi przez szmaty odzienia. Ponurzy, milczcy, z obojtnoci zwyk u dzikich, nie zwrcili adnej uwagi na Europejczykw. O poudniu szczyt Maungatotari zarysowa si na zachodzie, dolina Waikato zaczynaa si cienia, a rzeka, pynca ciasnem korytem, wyrywaa si z wizw gwatownym prdem. Lecz sia krajowcw,zdwojona i utrzymywana w jednostajnoci piewem, ktrego rytm wybijay wiosa, unosia d ponad spienione wody. Przepynito wir, a Waikato toczya znw Jakub baryki wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA6PNc:7:8j\c;9c;:-c;;^<;agodnie swe nurty, rozbijajc je czsto o wystajce brzegi. Pod wieczr d Kai-Kumu przybia do stpgry, ktrej podne prostopadle cigno si ponad wskim brzegiem. Dwudziestu krajowcw, opuciwszy odzie, urzdzio nocleg; ognie paliy si pod drzewami. Wdz, rwny wida stanowiskiem Kai-Kumuwi, zbliy si do niego powolnym krokiem, a pocierajc nosem o nos jego, pozdrowi go kordjalnie: "Chongui"! Winiw umieszczono porodku obozu i pilnowano ich z nadzwyczajn czujnoci. Nazajutrz z rana udano si w dalsz drog;bocznemi rzeczkami przypyny inne odzie i zebrao si okoo szedziesiciu wojakw, widocznie uciekajcych z ostatniego powstania. Niejednego poznaczyy kule angielskie, a teraz wracali w swoje grzyste ustronia. Z dek, pyncych jedna za drug, chwilami unosi si piew. Jeden z dzikich zaintonowa patrjotyczn od tajemniczego "Pike": Papa ra ti wati tidi, Z dunga nei... Jest to pocztek hymnu narodowego, wiodcego Maorysw na wojn o niepodlego. Gos piewaka, peny i donony, odbija si echem w grach, a po kadej zwrotce krajowcy, uderzajc si w piersi, z ktrych wydobywa si odgos niby bbna, powtarzali chrem wojownicz strofk. Poczem ze zdwojon si wiose odzie zaledwie muskay powierzchni wody, miae stawiajc czoo jej prdom. Dzie ten zaznaczyo ciekawe zjawisko. Okoo czwartej d, kierowana siln rk wodza, bez namysu i zwalniania biegu pucia si wskiem korytem. Bawany rozbijay si z wciekoci o liczne wysepki, midzy ktremi atwo o wypadek. Tutaj trzeba byo staranniej ni kiedykolwiek unika przechylenia si odzi, gdy brzegi w tem miejscu byy cakiem nieprzystpne i nie mogy da adnego schronienia; ktokolwiek odwayby si stan nog na wrzcym mule nie uniknbymierci. Rzeka pyna pomidzy gorcemi rdami, o ktrych ogldanie ubiegali si nieraz ciekawi turyci. Niedokwas elaza mocno czerwieni mu nadbrzeny, a noga ludzka nie znalazaby ani jednej stopy ziemi, na ktrej monaby stan. Powietrzeprzepenione byo siln woni siarki. Krajowcy znosili to atwo, ale winiom dokuczay mocno przykre wyziewy, wydobywajce si szczelinami w postaci baniek, pkajcych pod cinieniem wewntrznych gazw. Ale jeeli powonienie cierpiao, to oczy mogy podziwia wspaniay widok. odzie zapdziy si w gst chmur biaejpary, ktra lnicem sklepieniem ukadaa si ponad rzek. Na brzegach setki tryskajcych wgr gejzerw wyrzucay tomas pary, to rozlewajc si w pynne kolumny, sprawiay wraenie wodotryskw i wodospadw, urzdzonych rk ludzk. Zdawao si, e jaka maszyna kieruje podug swej woli perjodycznemi rzutami rde. Wody i pary, zawarte w powietrzu,mieniy si w socu tczowemi barwami. W tem miejscu Waikato pyna oyskiem wrzcem bezustannie pod dziaaniem ogni podziemnych. Nieopodal jeziora Rotorua, od wschodu, wrzay gorce rda i dymice kaskady Rotomahana i Tetarata, dojrzane zdaleka przez podrnikw. Okolica ta podziurawiona jest caa gejzerami, kraterami i solfaterami, ktremi wydobywaj si nadmierne gazy, jakie nie znalazy ujcia przez niedostateczne otwory Tongarino i Wekari, jedyne czynne wulkany na Nowej Zelandii. Przez dwie mile odzie krajowcw pyny pod tem sklepieniem z gazw. Ale nakoniec rozwia si dym siarczany, a czyste powietrze, pobudzone gwatownoci prdu, orzewio spragnione piersi. Przebyto okolice rdlisk mineralnych. Jeszcze dwa wiry, Hipapotua i Tamatea, przepynito dnia tego dziki dzielnemu wiosowaniu dzikich. Wieczorem stan Kai-Kumu na nocleg o sto mil od zlewu Wajpy z Waikat; rzeka, skrcajc ku wschodowi wpadaa do poudniowej czci jeziora Taupo, jak ogromny wodotrysk do swego basenu. Nazajutrz, Paganel, wpatrujc si w map,pozna na niej grTaubara, wznoszc si o trzy tysice stp nad powierzchni morza, na prawym brzegu rzeki. O poudniu wypynito na jezioro Taupo; krajowcy okrzykiem namitnym powitali pacht, poruszan wiatrem, tkwic na szczycie szaasu. Bya to chorgiew narodowa. LIX. JEZIORO TAUPO Kiedy, za czasw przedhistorycznych, rozwara si niezgbiona otcha, dugoci dwudziestu piciu a szerokoci dwudziestu mil, przez zawalenie si grot wrd trachitowych law rodka wyspy. Wody, pdzone z otaczajcych j szczytw,zalay cae to ogromne wydrenie. Otcha, zamieniwszy si w jezioro, pozostaa jednak przepaci, ktrej gbokoci do dzi zmierzy nie zdoano. Takiem jest to dziwne jezioro Taupo, wyniesione na 1250 stp nad powierzchni morza, otoczone pkolem gr wysokoci czterystu sni. Z zachodu wysokie piczaste skay, z pnocy kilka oddalonychwierzchokw, uwieczonych drzewami, odwschodu szeroka paszczyzna, przernita drog i przyozdobiona bryami pumeksu, byszczcego z pod pncych si krzakw, zpoudnia ostrokrgi wulkaniczne, poza lecemi na pierwszym planie lasami - obejmuj majestatycznie t rozleg przestrze wody, na ktrej burze hucz odgosem, nie ustpujcym oskotowi fal morskich. Caa ta kotlina wre, jak niezmierny kocio, zawieszony nad podziemnemi pomieniami. Ziemia dry pod wpywem wewntrznego ognia, gorce boto przeciska si mnstwem szpar. Skorupa ziemi rozpada siz gwatownym trzaskiem, jak zanadto wyronite ciasto - i niewtpliwie ca t przestrze pochonoby rozarzone ognisko, gdyby uwizione gazy nie znalazy sobie w odlegoci dwunastu mil ujcia przez kratery Tongariro. Od pnocy, ponad pagrkami ziejcemi ogniem, wulkan ukazywa si przystrojony dymem i pomieniami, jak pirami. Tongariro zdaje si nalee do systemu grdosy zawikanego. Poza ni gra Ruapahou,oddzielnie stojca na rwninie, wznosi na dziewi tysicy stp swoje czoo, gince w obokach. aden miertelnik nie stan jeszcze nog na jej niedostpnym szczycie,ni oko ludzkie nie zmierzyo gbi krateru, gdy tymczasem trzy razy w przecigu dwudziestu lat Bidwill i Dyson, a wieo Hochstetter, zmierzyli dostpniejsze szczyty Tongariro. Wulkany te maj swoje legendy i przy kadej innej okolicznoci Paganel nie omieszkaby zapozna z niemi swoich towarzyszw. Opowiedziaby im w spr o kobiet, jaki wiody z sob Tongariro i Taranaki, wwczas jeszcze jego ssiad i przyjaciel. Tongariro, gorczka, jak wszystkie wulkany, unis si do tego stopnia, e uderzy Taranaki. Ten, pobity i upokorzony, uciek dolin Whangenui, w drodze zgubi odamy gr i doszed nad brzeg morza, gdzie wznosi si samotnie podimieniem gry Mont-Egmont. Paganel nie by wcale usposobiony do opowiadania, ani jego przyjaciele do suchania. Milczc, przygldali si pnocno-wschodniemu brzegowi jeziora Taupo, dokd ich wioda zwodnicza fatalno. Osada misjonarska, zaoona przez wielebnego Grace w Pukawie, na zachodnich brzegach jeziora, ju nie istniaa. Duchownego tego usuna wojna daleko od gwnego ogniska powstania. Winiowie byli na asce Maorysw, chciwych odwetu, i wanie w tej dzikiej czci wyspy, do ktrej nie dotaro chrzecijastwo. Kai-Kumu, opuszczajc wody Waikato, przepyn ma przysta, stanowic pocztek rzeki, opyn piczasty przyldek i przybi do wschodniej paszczyzny jeziora w miejscu, gdzie pierwsze fale omywaj podnek gry Monga, trzystasniowego olbrzyma. Stamtd cigny si pola, okryte bujnem "phormium", rodzajem drogocennego lnu Nowej Zelandii, nazywanego "harakeke" przez krajowcw. Kada cz tej roliny jest uyteczna. Kwiat dostarcza doskonaego miodu; odyga kleistej substancji, zastpujcej wosk lub krochmal; li, poyteczniejszy jeszcze, daje si uywa na rne potrzeby: wiey suy za papier, wysuszony staje si wyborn hubk; z pocitego robi si sznury, liny i sieci; rozdrobniony i zmidlony przerabia si na okrycie, rogo lub tunik krajowca; ufarbowany na czerwono lub czarno, suy do stroju wykwintnisia maoryskiego. To te wszdzie, na obu wyspach, mona si spotka z t dobroczynn rolin: nad brzegiem morza, wzdu rzek i nad jeziorami. Tutaj wanie dzika ta rolina pokrywaa cae pola; jej ciemno-rowe kwiaty, podobne do kwiatu agawy, strzelayz pomidzy gstwy liciastej, splecionej jakby jakie trofeum z ostrzy mieczw. Zrczne miodniki, ptaki przywyke do pl, porosych t rolin, licznemi wzlatyway stadami, rozkoszujc si sodkim sokiem kwiatw. Na powierzchni jeziora pluskay si atwo przyswajane stada czarnopirychkaczek, upstrzonych szaremi i zielonemi lotkami. O wier mili, na urwistej pochyoci gry ukazywa si "pah", twierdza Maorysw, postawiona na niezdobytem miejscu. Winiw, wysadzonych po jednemu i uwolnionych z wizw, zaprowadzili tam wojownicy. cieka, prowadzca do twierdzy, sza przez pola okryte phormiumiprzez gaje piknych drzew; byy tam "kaiketeas", ktrych licie nie opadaj nigdy, a jagody s czerwone; "Dracenas australis", zwane "ti" przez krajowcw, ktrych wierzchoek zastpuje wybornie palmow kapust; "huious" uywane do farbowania materyj na czarno. Za zblieniem si krajowcw pierzchy ogromne gobie o zoto-srebrnych pirach, oraz ciemno-popielate wrble i mnstwo szpakw o czerwonych gardzielach. Po przejciu do krtej drogi, Glenarvan, lady Helena, Maria Grant i ich towarzysze weszli do wntrza twierdzy. Pierwsz jej lini obronn tworzyy silne palisady, wysokoci na pitnacie stp; drug - belki poprzecznie uoone; ogrodzenie z oziny ze strzelnicami zamykao okrg czyli paszczyzn, na ktrej wznosiy si budynki Maorysw i ze czterdzieci szaasw, rozoonych symetrycznie. Na samym wstpie winiowie ulegli strasznemu wraeniu na widok gw, zdobicych supy drugiego ogrodzenia. Kobiety odwrciy gowy ze wstrtu raczejni z przeraenia. Byy to gowy nieprzyjacielskich dowdcw, polegych w walce, ktrych ciaa poarte byy przez zwycizcw. Tak dowodzi geograf, wnioskujc z pustych wklsoci, z ktrychoczy wyupiono. I rzeczywicie, oczy z gowy zabitego dowdcy bywaj tam zjadane, a gowa sama przyrzdzona w sposb niezwyky. Wyjmuj z niej mzg, odzieraj j z wierzchniej skry a zostawiaj nos, przytrzymujc go patyczkami; w nozdrza napychaj phormium, usta i powieki zaszywaj, i tak spreparowan gow kad w piec stosownie urzdzony, by si przez trzydzieci godzin wdzia. Takie z ni postpowanie czyni, e moe by przechowywana przez czas nieograniczony;nie ulega zepsuciu, nie marszczy si nawet i stanowi trofeum zwyciskie. Maorysowie przechowuj czsto gowy swoich wasnych dowdcw; ale w takim razie oczy pozostaj w swej oprawie, wiecznie patrzce. Nowo-Zelandczycy z dum pokazuj te szcztki modym wojownikom, aby je podziwiali, i urzdzaj na ich cze obchody uroczyste. Ale w twierdzy Kai-Koumu tylko gowy nieprzyjaci tworzyy to straszne muzeumi zapewne niejeden Anglik z wyupionemi oczyma zwikszy kolekcj naczelnika Maorysw. Szaas Kai-Kumu wznosi si w gbi twierdzy, pomidzy mniejszemi szaasami. Przed nim roztaczaa si paszczyzna, ktrby Europejczycy nazwali polem Marsowem. ciany tego szaasu zrobione byy ze supw, przeplecionych gami, wewntrz wybite rogo z phormium. Dugoci dwudziestu, szerokoci pitnastu, a wysokoci dziesiciu stp, tworzyy mieszkanie, obejmujce trzy tysice stp szeciennych. Wdz Nowo- Zelandczykw nie potrzebuje wikszego mieszkania. Jednotylko byo wejcie do tego szaasu, rodzaj ruchomych drzwi, utworzonych z gstej tkaniny rolinnej. Z ponad cian wystawa dach jak parasol; zewntrzn stron szaasu zdobiy figury, umieszczone na kocach krokwi i "Wharepuni", to jest podsienie, w ktrem przybysz mg podziwia licie, wycite noycami krajowego artysty w symboliczne figury, straszne potwory i inne tego rodzaju pomysy. Wewntrz szaasu ubita ziemia na grubo p stopy nad poziom zwyky tworzya podog; ka byy z trzciny uplecione, a na nich leay materace z wysuszonej paproci, okryte rogoami z gitkich i dugich lici roliny "typha". W rodku stakamie wyobiony i suy za ognisko, a dziura w dachu zastpowaa komin. Gdy si dymu duo nazbierao, musia wkocu uchodzi tym otworem, pozostawiajc wszake na cianach mieszkania powok czarn. Obok szaasu stay skady, zawierajce zapasy wodza: zbir "phormium", patatw, "taras", paproci jadalnych oraz piece, w ktrych przyrzdzaj si te pokarmy na kamieniach rozpalonych. Nieco dalej, w maych zagrodach mieciy si winie i kozy, rzadko spotykane potomstwo tych uytecznych zwierzt, zaaklimatyzowanych tam przez kapitana Cooka. Psy biegay po wszystkich ktach, szukajc poywienia. Jak na zwierzta, ktremi zwyczajnie ywi si Maorysi, psy te wcale nieosobliwie byy utrzymywane. Glenarvan i towarzysze jego objli wszystko to jednym rzutem oka, czekajc przy jednym z pustych szaasw, co z nimizrobi dowdca, i wystawieni tymczasem na obelgi tumu starych kobiet. Jdze te otoczyy ich, groziy im piciami, wymylay i wrzeszczay; kilka wyrazw angielskich wywaro si z ich gb ogromnych i jasno wskazywao, e domagay si zemsty natychmiastowej. Pord tych kltw i wrzaskw lady Helena powierzchownie okazywaa spokj, jakiego nie moga mie w duszy. Mna ta kobieta robia nadludzkie wysiki, dla utrzymania zimnej krwi swego ma. John Mangles podtrzymywa biedn Mari, upadajc na siach, gotw zgin w jej obronie. Towarzysze ich rnie znosili ten potop obelg; major obojtnie, Paganel ze wzmagajcem si rozdranieniem. Glenarvan, chcc uchroni on od napaci starych meger, podszed do Kai-Kumu i, wskazujc na wstrtn grup, rzek: - Odpd je! Dowdca spojrza bystro na swego jeca, nic nie odpowiedziawszy; potem jednym gestem nakaza milczenie wyjcej hordzie. Na znak podzikowania, skoni si Glenarvan wodzowi i wolnym krokiem powrci midzy swoich. W tym samym czasie ze stu Zelandczykw zebrao si w twierdzy; byli tam starcy, ludzie w sile wieku i modzie. Jedni spokojni, cho chmurni, czekali rozkazw Kai-Kumu, na innych zna byo gwatown bole; rozpaczali po ojcach lub krewnych, polegych w ostatnich potyczkach. Ze wszystkich dowdcw, jacy powstali na wezwanie Williama Thompsona, jeden tylko Kai Kumu wraca do okrgw nad jeziorem ipierwszy ogasza swemu pokoleniu upadeknarodowego powstania, zwalczonego na rwninach niszej Waikato. Z dwustu wojownikw, ktrzy podyli pod jego rozkazami na obron rodzinnej ziemi, stu pidziesiciu nie wrcio. Jeeli kilku z nich dostao si w rce najedcw, to o ile wicej byo takich, ktrzy pozostali na polu walki i nie mieli nigdy oglda ziem swoich przodkw! Tem si tumaczy gboka rozpacz, jak dotkn pokolenie powrt Kai-Kumu; dotd nie mieli wieci o ostatniej porace i wanie w owej chwili dowiedzieli si caejokropnej prawdy. U dzikich cierpienie moralne objawia si zawsze znakami zewntrznemi. To te rodzina i przyjaciele, a nadewszystko ony polegych wojownikwkaleczyli sobie twarze i ramiona ostremi muszlami. Krew tryskajca mieszaa si ze zami, gboko ran oznaczaa wielko rozpaczy. Strasznie byo patrze na pokrwawione i rozszalae z boleci nieszczliwe Zelandki. Inny jeszcze powd, bardzo wany w oczach krajowcw, przyczynia si do zwikszenia ich rozpaczy. Nietylko e ju nie byo opakiwanych krewnych i przyjaci, ale jeszcze ich koci nie mogy by pochowane w grobach rodzinnych. W religji Maorysw posiadanie tych szcztkwuwaane jest za konieczne dla przyszego ycia; nie znikome ciaa, ale wanie koci zbieraj starannie, czyszcz, skrobi, gadz, pokostuj nawet i skadaj w "oudoupa", czyli domu czci. Groby te zdobi si posgami drewnianemi, na ktrych jak najwierniej jest odwzorowane utatuowanie caego ciaa nieboszczyka. A teraz groby bd prne, nie odbd si ceremonje religijne, a koci, ktreby naleao ochroni przed zbami psw dzikich, bd bielay na polu walki, bez pogrzebu. Myl ta zdwajaa oznaki alu; po Jakub baryki wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA<P"c;=r c;>x ;?yc<@+ c<A8,<pogrkach kobiet nastpiy przeklestwa mczyzn, sypay si obelgi, ruchy stawaysi gwatowniejsze - groby mogy si w czyn zamieni. Kai-Kumu, lkajc si, aby fanatycy nie wzili nad nim gry, kaza odprowadzi jecw do powiconego miejsca w drugim kocu twierdzy, na urwistej paszczynie. Stojcy tam szaas przytyka do skay, wznoszcej si o sto stp wyej i koczcej t stron twierdzy prostopad spadzistoci nazewntrz. W tem "Ware-Atona", to jest wityni, kapani, zwani "ariki", nauczali Zelandczykw o jednym Bogu w trzech osobach, ojcu, synie i ptaku czyli duchu. Szaas obszerny, dobrze zamknity, zawiera wyborow wit ywno, ktr ustami kapanw zjada Maui Ranga Rangui. W tem to miejscu, chwilowo zabezpieczeni od wciekoci krajowcw, spoczli winiowie na rogoach z phormium. Lady Helena,wycieczona na siach, zamana cierpieniem moralnem, rzucia si w objcia ma. Glenarvan, przyciskajc j do piersi, powtarza: - Odwagi, kochana Heleno, Bg nas nie opuci. Zaledwie ich zamknito, Robert wspi si na ramiona Wilsona i wsun gow w przedzia midzy cian i dachem, pod ktrym wisiay amulety, nawleczone na sznurki, a std mg obj okiem cay obszar twierdzy a do szaasu Kai-Kumu. - Stoj wszyscy okoo dowdcy - mwi cichym gosem... - poruszaj rkami... wrzeszcz... Kai-Kumu chce mwi. Na chwil chopiec zamilk, potem znw opowiada: - Kai-Kumu przemawia... Dzicy zdaj si uspokaja... suchaj, co mwi... - Widocznie - odezwa si major - wdz majaki osobisty interes, bronic nas; chce wida zamieni nas na dowdcw swego pokolenia! Lecz czy oni przystan? - Przystan, bo go suchaj... - rzek Robert. - Rozchodz si... Jedni wchodz do szaasw... Inni opuszczaj twierdz... - Doprawdy? - zawoa major. - Doprawdy, panie Mac Nabbs - odpowiedzia Robert. - Kai-Kumu pozosta tylko z tymi, ktrzy byli w jego odzi... Ach,jeden z nich idzie ku naszemu szaasowi!... - Zejd, Robercie - rozkaza Glenarvan. W tej chwili Helena podniosa si z siedzenia i schwycia ma za rk. - Edwardzie - mwia stanowczym tonem - ani Maria Grant, ani ja nie powinnymy si dosta ywe w rce tych dzikich!... Wymwiwszy to, podaa Glenarvanowi rewolwer nabity. - Bro! - zawoa lord i rozjaniy mu si oczy. - Maorysowie nie rewiduj swoich winiw! Ale ta bro nie dla nich, tylko dlanas, Edwardzie. - Schowaj ten rewolwer - zawoa prdko major - jeszcze nie czas... Zaledwie rewolwer znik pod ubraniem lorda, rogoa, zamykajca wejcie szaasu, podniosa si i ukaza si krajowiec. Da znak winiom, aby szli za nim. Glenarvan ze swymi towarzyszami w cienionej gromadce ruszyli przez twierdz i stanli przed Kai-Kumem. Dokoa wodza zebrali si najznaczniejsi wojownicy pokolenia. Pomidzy nimi wida byo tego samego Maorysa, ktrego cznozczyo si z odzi Kai-Kumu przy ujciu Pohainhenay do Waikato. By to czowiek czterdziestoletni, silny, o wejrzeniu dzikiem, okrutnem. Nazywa si Kara-Tete, co znaczy w jzyku krajowcw "popdliwy". Kai-Kumu obchodzi si z nim zpewnemi wzgldami, a po subtelnoci centkowania na ciele mona byo si dorozumie, e Kara-Tete zajmowa wysokgodno w okrgu. Ktoby mia sposobno do obserwacji, byby dostrzeg, e dwaj dowdcy rywalizowali z sob. Major zauway, e Kai-Kumu niechtnie znosi wpyw swego kolegi w zwierzchnictwie; obaj rwn mieli wadz nad znakomitem plemieniem, mieszkajcem nad Waikato. Wic i teraz Kai-Kumu umiecha si niby ustami, ale oczy jego zdradzay gbok niech. Kai-Kumu zacz bada Glenarvana. - Jeste Anglikiem? - zapyta go. - Tak jest - odpowiedzia lord bez wahania,bo czu, e jego narodowo pohopniejszymi uczyni dzikich do wymienienia go na krajowca. - A twoi towarzysze? - pyta dalej Kai-Kumu. - Moi towarzysze s tak, jak ja, Anglikami; jestemy podrni i rozbitki. Lecz jeeli ci co na tem zaley, to wiedz, e nie mielimyadnego udziau w wojnie. - Mao nas to obchodzi - odpowiedzia brutalnie Kara-Tete - kady Anglik jest naszym nieprzyjacielem. Twoi najechali nasz wysp! Skradli nam pola, spalili naszewioski! - le postpili - odpowiedzia powanie Glenarvan. - Mwi ci to dlatego, e takie jest moje przekonanie, a nie dlatego, em jest w twojej mocy. - Suchaj - cign Kai-Kumu. - Tohonga, arcykapan Nui-Atona (boka Zelandczykw), dosta si w rce twoich braci. Jest winiem Pakekw (Europejczykw); nasz Bg kaza nam go wykupi. Wolabym wydrze ci serce, wolabym twoj gow i gowy twoich towarzyszy zatkn na wieki na supach tejpalisady, ale Nui Atona przemwi. Umiejcy panowa nad sob Kai-Kumu trzssi z gniewu, gdy to mwi; a na twarz jego wystpi wyraz uniesienia namitnego. Po kilku chwilach zacz chodniejszym tonem. - Czy mylisz, e Anglicy wydadz Tohonga za ciebie? Glenarvan waha si z odpowiedzi i przyglda si uwanie naczelnikowi Maorysw. - Nie wiem - odpowiedzia po chwili milczenia. - Powiedz - mwi z naciskiem Kai-Kumu - czy twoje ycie warte ycia naszego Tohonga? - Niewarte - odpowiedzia Glenarvan. - Pomidzy swymi nie jestem ani naczelnikiem, ani kapanem. Paganel osupia na tak odpowied i patrzy z gbokiem zdziwieniem na Glenarvana. Kai-Kumu zdawa si rwnie zdziwiony. - A zatem powtpiewasz? - zapyta go znowu. - Nie wiem - powtrzy Glenarvan. - Wic twoi nie przystan na zmian naszego Tohonga za ciebie? - Za mnie jednego nie przystan - odpowiedzia Glenarvan - ale za nas wszystkich, to moe. - U nas - odrzek Kai-Kumu - idzie gowa zagow. - Zaproponuj im te dwie kobiety wzamian zakapana - mwi Glenarvan, wskazujc ladyHelen i Mari Grant. Lady Helena chciaa zbliy si do ma, alemajor zatrzyma j. - Te dwie damy - mwi Glenarvan, pochylajc si z uszanowaniem przed lady Helen i Marj Grant - zajmuj w swoim kraju wysokie stanowisko. Wojownik spojrza zimno na winia. Po jego ustach przebieg zoliwy umiech, alepowstrzyma go i, miarkujc gos, mwi: - Przeklty Europejczyku! Czy sdzisz, e oszukasz Kai-Kumu kamstwem? Czy mylisz, e moje oczy nie umiej czyta w sercach? A wskazujqc na lady Helen, zawoa: - To twoja ona! - Nie, to moja! - krzykn Kara-Tere i, rozpychajc winiw, opar rk na ramieniu lady Heleny, zbladej pod tem dotkniciem. - Edwardzie! - jkna nieszczliwa kobieta, straciwszy przytomno. Glenarvan, nie wymwiwszy ani sowa, podnis rk; rozleg si wystrza i Kara-Tere leg nieywy. Na huk strzau wybieg z szaasw tum krajowcw, twierdza napenia si w jednej chwili. Sto rk podnioso si na nieszczliwych; wyrwano rewolwer z rki Glenarvana. Kai-Kumu dziwnym wzrokiem spojrza na niego i, zasaniajc jedn rk zabjc, drug powstrzyma tum, rzucajcy si na Europejczykw. - Tabu! Tabu! - zawoa gosem potnym. Sowa powysze powstrzymay tum przedGlenarvanem i jego towarzyszami, osonitymi chwilowo jak si nadmiern.W kilka chwil potem odprowadzono ich do Ware-Atona, majcego suy im za wizienie. Nie byo jednak pomidzy nimi Roberta i Paganela. LX. POGRZEB NACZELNIKA MAORYSW Obyczajem dosy czstym w Nowej Zelandii, Kai-Kumu, oprcz tytuu naczelnikapokolenia, mia jeszcze tytu "ariki", to jest kapan. Piastujc ten urzd, mia prawo podcign osoby lub przedmioty podzabobonn opiek tabu. Tabu, waciwe wszystkim ludom rasy polinezyjskiej, ma wasno bezporedni zakazania stosunku lub uytku przedmiotu lub osoby tabuowanej. Wedug religji ludw Polinezji, ktokolwiek omieliby si podniewitokradzk rk na to, co jest uznane za tabu, bdzie karany mierci przez rozgniewanego Boga. Gdyby za bstwo opniao pomst swojej wasnej zniewagi,kapani nieomieszkaliby j przypieszy. Wodzowie posuguj si tem tabu, ale takedla celw politycznych, nietylko w zwykychzdarzeniach ycia prywatnego. W rozlicznych okolicznociach krajowcy przezkilka dni ulegaj takiemu tabu; np. jeeli obetn sobie wosy, poddaj si operacji tatuowania, robi czno, buduj dom, gdy s miertelnie chorzy i w razie mierci. Jeeli nadzwyczajne ryb poowy zagraaj wyjaowieniem rzece, albo zbyteczne wyczerpanie gwnych plonw ziemi, np. sodkich patatw, uszczerbek mogoby przynie polom, wtenczas przedmioty te bywaj ochraniane opiekuczem i ekonomicznem tabu. Jeli naczelnik jaki chce usun natrtnych ze swego domu, ogasza go tabu; chcc przywaszczy sobie wyczno stosunkw handlowych z jakim okrtem ucieka si tabu; jeeli niezadowolony jest z jakiego kupca europejskiego, to obezwadnia go swojem tabu. Wyraz ten bardzo przypomina pod wzgldem znaczenia przywilej krlw "veto". Nikomu nie wolno bezkarnie dotkn si tabuowanego przedmiotu. Krajowiec, podlegajcy takiemu zakazowi, nie moe przez czas okrelony dotyka pewnych pokarmw. Jeeli skazany na taki post jest bogaty, niewolnicy kad mu w usta potrawy, ktrych nie wolno mu dotkn rkoma; ale jeeli jest ubogi, to zmuszony jest ustami chwyta pokarm. Tabu zamienia go w zwierz. Koniec kocw, ten oryginalny obyczaj kieruje i rzdzi wszystkiemi czynnociami Nowo- Zelandczykw. Jest to cige wdawanie si bstwa w ycie towarzyskie. Obyczaj ten jest prawem; a nawet mona powiedzie, e cay kodeks krajowcw, nieulegajcy roztrzsaniu i nieroztrzsany, zasadza si na czstem uyciu tabu. Ale tabu, ktre zastosowano do jecw zamknitych w Ware-Atona i ktre osonio ich przed wciekoci dzikich, byo tylko despotycznie narzucone. Pewna cz krajowcw, przyjaci i stronnikw Kai-Kumu zatrzymaa si nagle na gos swego naczelnika i ocalia winiw. Pomimo to Glenarvan wiedzia, co go czeka;swojem yciem tylko mg przypaci zabicie naczelnika, a mier u dzikich ludwbywa dopiero skutkiem mczarni. Oczekiwawic na straszn pokut za suszne oburzenie, ktre go do tego czynu doprowadzio; mia jednak nadziej, e jego tylko samego dosignie gniew Kai-Kumu.Jak straszn noc przeby ze swymi towarzyszami! Kto byby w stanie odmalowa ich drczenie i bole? O biednym Robercie i dzielnym Paganelu adnejnie byo wieci; a czy mona byo powtpiewa o losie, jaki ich spotka? Nie byy to pierwsze ofiary, powicone zemcie krajowcw? Nadzieja opucia wszystkich, nawet nieatwo rozpaczajcegoMac Nabbsa. John Mangles myla, e oszaleje wobec ponurej rozpaczy Marii Grant, rozczonej z bratem. Glenarvan rozmyla nad okropnem daniem lady Heleny, ktra, chcc uchroni si od mk lub niewoli, pragna mierci z jego rki! Czy zdobdzie si na czyn tak straszny? - Jakie mam prawo zabi Mari? - pyta sisamego siebie John, ktremu na t myl serce si krajao. O ucieczce nie byo mowy; dziesiciu uzbrojonych od stp do gw wojownikw pilnowao drzwi Ware-Atona. Nadszed poranek 13-go lutego. Pomidzy krajowcami i winiami, osonitymi przez tabu, nie byo adnych stosunkw. W szaasie znajdowao si troch ywnoci, ktrej jednak prawie nie tknito; nieszczliwi wobec troski nie czuli godu. Dzie przeszed, nie przynisszy ani nadziei, ani te adnej zmiany. Widocznie godzina mczarni Glenarvana i pogrzebu naczelnika miay wybi jednoczenie. Pomimo to jednak, e Glenarvan by pewien,i Kai-Kumu myl zamiany winiw porzuciw zupenoci, major w tem wanie pokada jeszcze dbo nadziei. - Kto wie - mwi, przypominajc Glenarvanowi wraenie widoczne, jakie na naczelnika wywara mier Kara-Tetego - kto wie, czy Kai-Kumu w gbi serca nie poczuwa si do pewnej wzgldem ciebie wdzicznoci? Pomimo tych uwag Mac Nabbsa, Glenarvan nie chcia udzi si nadziej. Nastpny dzie upyn znw bez adnych przygotowa do spodziewanych mczarni. Powodem tego opnienia bya wiara Maorysw, e przez trzy dni po mierci dusza przebywa w ciele nieboszczyka; zatem przez ten czas trup pozostaje bez pogrzebu. Zwyczaj ten zachowany bywa u nich bardzo cile. Do pitnastego lutego twierdza zdawaa si pusta. John Mangles, stojc na ramionach Wilsona, przyglda si czsto temu, co sidziao zewntrz szaasu, ale nie zobaczy adnego krajowca; stra tylko zmieniaa si, strzegc pilnie drzwi Ware-Atona. Dopiero trzeciego dnia pootwieray si szaasy i dzicy z kobietami i dziemi w liczbie kilkuset gromadzili si milczcy i spokojni. Kai-Kumu wyszed ze swej chaty, otoczony przez gwnych naczelnikw pokolenia, i usiad na wzniesieniu porodku twierdzy. Tum krajowcw o kilka sni w tyle tworzy pkole, pogrony w milczeniu. Na znak Kai-Kumu, jeden z wojownikw skierowa si ku Ware-Atona. - Nie zapomnij! - szepna lady Helena mowi. Glenarvan przycisn on do serca. W tej chwili Maria Grant, zbliywszy si do JohnaManglesa, rzeka: - Lordzie i lady Glenarvan! Jeeli susznem jest, aby ona gina z rki ma dla uchronienia si od strasznej przyszoci, to z rwnem prawem i dla tej samej przyczyny narzeczona powinna gin z rki narzeczonego. Johnie, w tej uroczystej chwili mog si zapyta: czy nie jestem oddawna twoj narzeczon w gbi twego serca? Czy mog liczy na ciebie, kochany, jak lady Helena na lorda Glenarvana? - Marjo! - zawoa zrozpaczony mody kapitan. - Droga Marjo... Nie mg dokoczy; rogoa si podniosa izaprowadzono winiw do Kai-Kumu. Kobiety zrezygnowane podday si swemu losowi, mczyni ukrywali cierpienie pod mask spokoju, bdcego dowodem energji nadludzkiej. Stanli przed wodzem nowo-zelandzkim, ktry nie zwleka z rozpoczciem sprawy. - Zabie Kara-Tetego - rzek do Glenarvana. - Tak jest - odpowiedzia lord. - Umrzesz jutro, o wschodzie soca. - Sam? - zapyta Glenarvan, z bijcym gwatownie sercem. - Ach! czemu ycie naszego Tohonga drosze jest, ni wasze! - zawoa Kai-Kumu, a w oczach jego widniaa ao dzika. W tej chwili powsta ruch pomidzy krajowcami. Tum rozsun si, przepuszczajc okrytego potem i upadajcego ze znuenia posaca. Kai-Kumu zapyta go po angielsku, pragnc widocznie, aby winiowie wiedzieli, o co idzie: - Wracasz z obozu Europejczykw? - Tak jest - odpowiedzia Maorys. - Widziae naszego Tohonga? - Widziaem. - Czy yje? - Nie yje, rozstrzelali go Anglicy. By to wyrok na Glenarvana i jego towarzyszw. - Wszyscy umrzecie jutro o wschodzie soca! - krzykn Kai-Kumu. Tak wic jednakowy los czeka nieszcziiwych winiw. Lady Helena i Maria Grant wzniosy dzikczynny wzrok kuniebu. Nie odprowadzono ich ju do Ware-Atona, ale zatrzymano, by byli wiadkami pogrzebui towarzyszcych mu krwawych obrzdw. Odprowadzono ich tylko nabok, zawsze pod piln stra krajowcw. Inni, pogreni w aobie urzdowej, zdawali si zapomina oich obecnoci. Trzy dni od mierci Kara-Tetego upyny ju w zupenoci, dusza opucia zatem swoj mierteln powok. Obrzd si zacz. Przyniesiono ciao na marach, ubrane w wietn odzie i owinite pyszn opocz z phormium. Gowa ozdobiona bya pirami i wiecami z zielonych lici. Twarz, piersi i ramiona, natarte oliw, nie okazyway rozkadu. Krewni i przyjaciele zbliyli si do mar i nagle, jakby za uderzeniem paeczki dyrektora orkiestry na znak rozpoczcia aobnego hymnu, rozlegy si w powietrzupacz, jki i kania. Najblisi sercu nieboszczyka bili si po gowach, krewni ranili twarz paznokciami i wicej wylewali krwi ni ez. Nieszczliwe ony speniay sumiennie ten dziki obowizek. Wszystko to byo za mao dla uspokojenia duszy nieboszczyka, ktrej gniew mg spa na wszystkich, co go przeyli w pokoleniu, i jego wojownicy, nie mogc powrci mu ycia, chcieli, aby nie aowa na tamtym wiecie rozkoszy pobytu na ziemi. To te ona Kara-Tety powinna bya zstpi z mem do grobu. Nieszczliwa nie chciaaby nawet y bez niego. Obyczaj zgadza si zatem z pojciem obowizku i przykadw podobnego powicenia nie brakwcale w historji Zelandczykw. Ukazaa si ona, moda jeszcze; rozpuszczone i potargane wosy spaday aryki wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AABPc<C?:<DGmc=E%1c=F3} Q=jej na ramiona. Jej pacz i kanie wznosiysi do nieba. Sowa niedokoczone wyraay al, urywki frazesw, ktremi ogaszaa cnoty zmarego, przerywane byy jkami; a gdy rozpacz dosza do najwyszego stopnia, wdowa pada u stp noszw, tukc gow o ziemi. Wtenczas zbliy si do niej Kai-Kumu. Nieszczliwa ofiara powstaa; ale gwatowne uderzenie potn maczug, zwan "mere", ktr wywija naczelnik, powalio j o ziemi. Runa zdruzgotana. W tej chwili rozleg si przeraliwy krzyk. Sto ramion wzniesionych grozio winiom, ale nikt si nie poruszy, bo obrzd pogrzebowy nie by jeszcze skoczony. Maonka Kara-Tetego poczya si z nim w grobie. Oba ciaa leay obok siebie; ale na ycie wieczne za mao byo nieboszczykowi wiernej towarzyszki. Ktbyim posugiwa w Nui-Atona, jeeliby ich niewolnicy nie poszli z nimi na tamten wiat.Przyprowadzono szeciu nieszczliwych i stawiono ich przed ciaem dawnych ich panw. Byli to ludzie, ktrych nielitociwe losy wojny zamieniy w niewolnikw. Za ycia dowdcy znosili najcisze obejcie i tysice ogranicze. Licho ywieni, uywani byli bezustannie do pracy, jak bydlta; teraz, stosownie do zwyczajw religijnych Zelandczykw, mieli znw i na wieczne czasy, wie ycie poddacze. Nieszczliwi ci zdawali si zgadza z przeznaczeniem, nie dziwio ich to, co oddawna przewidzieli. Rce ich, wolne od wizw, dowodziy, e przyjm mier bezoporu. Zreszt mier to bya naga i oszczdzaaim dugich cierpie. Dugie mczarnie przeznaczono sprawcom zabjstwa, stojcym o dwadziecia krokw i odwracajcym oczy od strasznego widoku, ktrego okropno miaa si jeszcze zdwoi. Sze uderze maczug z rk szeciu silnych wojownikw pooyo nieszczliweofiary na ziemi, w potoku krwi: by to znakrozpoczcia oburzajcej sceny ludoerstwa.Ciaa niewolnikw nie bywaj osaniane takiem tabu, jak ciaa panw; s one wasnoci pokolenia. Bya to niby zapata paczkom pogrzebowym. Cay tum krajowcw - naczelnicy, wojownicy, starcy, kobiety i dzieci, bez rnicy wieku ipci - porwany zwierzcym szaem, rzuci si na nieywe ofiary. Prdzej, ni to zdoaszybkie piro nakreli, dymice jeszcze ciaa zostay rozerwane, rozdzielone, porozcinane nie na kawaki, lecz na odrobiny. Kada osoba z dwustu obecnych otrzymaa czstk ludzkiego misa. Wyrywali je sobie, bili si o najmniejszy kawaek. Krople gorcej krwi bryzgay na tych potwornych biesiadnikw, krztajcychsi pod czerwonym jej deszczem. By to jaki sza i rozwcieczenie zncajcych sinad sw zdobycz tygrysw; co w rodzajucyrku, w ktrym jedne zwierzta poeraj drugie. Na dwudziestu przynajmniej punktach rozpalono ogniska i powietrze przenikna wo spalonego misa. Gdyby niestraszny rozgwar tego przejmujcego zgroz bankietu, gdyby nie krzyki, wydzierajce si z gardzieli zapchanych misem ludzkiem, jecy mogliby sysze odgos koci chrupanych zbami ludoercw. Glenarvan z towarzyszami starali si oszczdzi oczom biednych kobiet widoku tej strasznej sceny. Zrozumieli, jakie mczarnie czekay ich nazajutrz o wschodzie soca i jakie tortury mog poprzedzi mier podobn. Zamilkli z oburzenia. Rozpoczy si tace pogrzebowe. Mocny trunek z "Ciper excelsum", niby wywar z tureckiego pieprzu, podsyca sza dzikich. Nic ju nie byo w nich czowieczego. Doprowadzeni do szau, mogli nawet zapomnie o tabu i rzuci si na winiw. Jednake Kai-Kumu zachowa przytomno umysu pord oglnego szalestwa. Zostawi tyle czasu, ile byo potrzeba, aby krwawa orgja dosza do ostatecznoci, i umia ugasi j tak, e ostatnie obrzdy pogrzebowe odbyy si podug zwyczajnegoceremonjau. Podniesiono trupy Kara-Tetego i jego ony i wedug zwyczaju zelandzkiego zgite uoono w ten sposb, e gowy opieray si o podniesione kolana. Trzeba byo ciaa pogrzeba nie na zawsze, ale na czas, dopki nie opadnie ciao i pozostan tylko koci. Poprzednio ju wybrano miejsce na "Udu-Pa", czyli do grobu poza fortec, w odlegoci dwu mil, na wierzchoku maej gry, zwa nej Maunganamu, lecej na prawej stronie jeziora. Tam miay by przeprowadzone ciaa. Przyniesiono dwie lektyki bardzo proste, a raczej dwoje noszw; zoono na nich ciaa zgite, na ktrych sznury przytrzymyway ubir. Czterech wojownikw ponioso je na ramionach, a inni, rozpoczwszy na nowo swj hymn narodowy, postpowali procesjonalnie a namiejsce pogrzebu. Winiowie, zawsze pod stra, widzieli cay ten kondukt wychodzcy z twicrdzy i dochodziy ich cichnce krzyki i piewy. Na jakie p godziny stracili z oczu orszak pogrzebowy; potem znw ujrzeli go, jak siwi na krtych ciekach gry. W oddaleniu fantastycznie przedstawiaa si caa ta duga i krta kolumna. Pokolenie zatrzymao si na wysokoci omiuset stp; by to ju szczyt gry Maunganamu i miejsce przeznaczone na grb. Dla zwyczajnego krajowca d i kupa kamieni byyby dostatecznym grobem. Ale dla potnego i gronego dowdcy, ktry stanie si moe niezadugo bstwem, pokolenie przygotowao grb godny jego czynw. Otoczono grb palisadami; pale, ozdobione postaciami, malowanemi t farb, okalay d, w ktry miano zoy ciaa nieboszczykw. Krewni ich nie zapomnieli, e "Waidua", duch zmarych, ywi si takiemi samemi pokarmami jak i ciao na tym ndznym padole; dlatego te w gbi zoono ywno, bro i ubranie nieboszczyka. Niczego nie brakowao przy pogrzebie; maonkw zoono obok siebie, nakryto ich ziemi i zioami, poczem znw nastpiykrzyki rozpaczne. Nareszcie orszak zeszed z gry w milczeniu, i nikomu pod kar mierci nie wolno byo wej na Maunganamu, bo teraz gra staa si tabu, rwnie jak Tongariro, na ktrej spoczywajszcztki dowdcy, zabitego przcz trzsienieziemi w 1846 roku. LXI. OSTATNIE GODZINY W chwili, gdy zachodzce soce znikao poza jeziorem Taupo, zasonite wierzchokami Tuhahua i Puketapu, odprowadzono jecw do wizienia. Nie mieli ju wyj z niego przed zabyniciemw pierwszych promieniach soca szczytwacucha Wahiti. Noc mieli na przygotowanie si do mierci. Pomimo przygnbienia i caej okropnoci pooenia swego, zjedli wsplnie wicczerz.- Nie bdziemy mieli zanadto si, aby spojrze w oczy mierci - mwi Glenarvan.- Trzeba pokaza tym barbarzycom, jak umieraj Europejczycy. Po wieczerzy, lady Helena odmwia gonowieczorne modlitwy, a wszyscy, obnaywszy gowy, przyczyli si do niej. Gdzie jest czowiek, ktryby wobec mierci nie pomyla o Bogu? Po modlitwie winiowie uciskali si serdecznie. Maria Grant z Helen, usunwszy si w kcik chaty, pooyy si na posaniu, a sen agodzcy cierpienia, niezadugo osiad na ich powiekach; zasny w objciu jedna drugiej, zwalczonetrudem i cig bezsennoci. Wtedy Glenarvan, odprowadziwszy swych przyjaci nabok, rzek do nich: - Drodzy towarzysze! ycie nasze i ycie tych biednych kobiet jest w rku Boga; jeeli zapisano w niebie, e mamy umrze jutro, potrafimy, jestem tego pewien, umrze, jak przystao na ludzi z sercem i chrzecijan, gotowych stan bez obawy przed Sdzi Przedwiecznym. Bg, czytajcy w gbi naszych serc, wie, e nasz cel by szlachetny. Jeeli, zamiast powodzenia, mier nas czeka, to widocznietaka Jego jest wola. I cho ciki jest ten wyrok, nie bd szemra. A jednak mier tutaj, to nietylko mier; to mczestwo i haba moe - a tu dwie kobiety... Gos Glenarvana, spokojny do tej chwili, zadra. Lord umilk, aby zapanowa nad wzruszeniem. I znw po krtkiej przerwie odezwa si do modego kapitana: - Johnie, obiecae Marii Grant to, co ja lady Helenie. C postanowie? - Poczuwam si przed Bogiem do prawa spenienia tej obietnicy. - I susznie, ale nie mamy broni. - Mamy - odrzek John Mangles, pokazujc sztylet - wyrwaem go z za pasa Kara-Tetego w chwili, gdy pad przy twoichnogach, milordzie. Ten z nas, ktry przeyje drugiego, speni danie lady Heleny i Marii Grant. Po tych sowach w szaasie zapanowao gbokie milczenie; przerwa je nareszcie major temi wyrazy: - Wstrzymajcie si do ostatniej chwili ze spenieniem tej ostatecznoci, moi przyjaciele; nie lubi tego, czego ju w aden sposb odrobi nie mona. - Nie mwiem tu o nas - odpowiedzia Glenarvan - jakkolwiek bdzie mier nasza, potrafimy j znie. Oh! gdybymy byli sami, bybym ju ze dwadziecia razy powiedzia: Przyjaciele, sprbujmy ucieczki!Uderzmy na tych ndznikw! Ale one, one! W tej chwili John, uchyliwszy rogoy, dojrza i naliczy dwudziestu piciu krajowcw, pilnujcych drzwi Ware-Atona. Pomie ogniska rzuca zowrogie wiato na otaczajce przedmioty. Ze strujcych jedni leeli przy ogniu, drudzy stali nieruchomo, a czarne ich kontury rysowaysi na jaskrawem tle pomieni; ale i jedni, idrudzy spogldali czsto na szaas, powierzony ich bacznoci. Utrzymuj, e pomidzy stranikiem czuwajcym i winiem, chccym uciec, szanse s po stronie tego ostatniego. I susznie, bo wizie jest daleko wicej zainteresowany w swem pooeniu. Stranikmoe zapomnie, e pilnuje kogo - wizienie zapomni, e go pilnuj. Czciej przytemmyli o ucieczce, ni stranik o przeszkodzeniu mu w niej. Std tak czste icudowne ocalenia. Ale w wypadku, o ktrym mowa, nienawi izemsta, a nie obojtni stranicy, pilnowali jecw. I jeli pozostawiono ich bez wizw, to tylko dlatego, e u jednego wyjcia z szaasu czuwao dwudziestu piciu ludzi. Do szaasu, ktrego cian tyln tworzya skaa, zamykajca twierdz, nie mona byo dosta si inaczej, jak po wskim pasie gruntu, czcym szaas z placem twierdzy. Dwie pozostae ciany wznosiy si nad stromemi urwiskami, opadajcemi wprzepa okoo stu stp gbokoci. Zej tamtdy byo niepodobiestwem, rwnie jakprzez stanowic pancerz szaasu ogromnska. Wydoby si mona byo jedynem tylko wyjciem; a krajowcy pilnowali tego pasa ziemi, jakby zwodzonego mostu. Ucieczka bya niemoliwa i Glenarvan, obejrzawszy po dwudziesty raz mury swego wizienia, musia przyzna, e tak jest istotnie. A jednak mijay godziny tej nocy strasznej.Ani ksiyc, ani te gwiazdy nie rozpraszay gstej ciemnoci, zalegajcej gry. Kilkakrotnie wiatr zawia na paszczynie twierdzy, supy szaasu trzeszczay, ognisko krajowcw buchao ywym niekiedy pomieniem wskutek chwilowego podmuchu, a odblask wiata oblewa nag jasnoci wntrze Ware-Atona i uwidocznia winiw, pogronych w ostatnich dumaniach. Cisza miertelna zalegaa szaas. Musiao ju by okoo czwartej nad ranem,gdy zwrci uwag majora lekki szmer, wychodzcy jakby z poza tylnej ciany, w miejscu, gdzie opieraa si o ska. Z pocztku Mac Nabbs nie zwraca na to uwagi, ale cigo tego odgosu zaciekawia go. Przyoy ucho do ziemi, aby lepiej sysze, i zdawao mu si, e kto skrobie i kopie z zewntrz. Upewniwszy si pod tym wzgldem, poczoga si major do Glenarvana i Johna i, wyrwawszy ich ze smutnych marze, pocign w gb szaasu. - Suchajcie! - rzek do nich, dajc znak, eby si nachylili. Skrobanie stawao si coraz wyraniejsze; mona byo sysze skrzyp kamieni pod ostrem narzdziem i osuwanie si ich potemna zewntrz. - Jakie zwierz w swojej norze - rzek John Mangles. Glenarvan uderzy si w czoo: - Kto wie? - szepn. - A jeeli to jest czowiek? - Czowiek czy zwierz, musz wiedzie, co to jest! Wilson i Olbinett przyczyli si do towarzyszw i wszyscy zaczli podkopywacian, John sztyletem, inni kamieniami wydobytemi, a raczej wydrapanemi, z ziemi. Mulrady tymczasem, rozcignity przy wejciu do szaasu, przez szpar w rogoy przyglda si stojcym nieruchomoobok ogniska krajowcom, ani si domylajcym, co si dzieje o dwadziecia krokw od nich. Ziemia pod pokadem krzemionki bya mikka i krucha; to te, pomimo braku narzdzi, otwr szybko si rozszerza i wkrtce mona byo by pewnym, e czowiek lub kilku ludzi przebija otwr w zewntrznej cianie budynku. W jakim celu?Czy wiedz o bytnoci tam winiw, lub te moe tak si zdarzyo, e kto zabra si przypadkowo wanie w tej chwili do przebijania otworu w celach osobistych. Jecy podwoili usiowania; z palcw cieka im krew, niemniej wci kopali. Po pgodzinnej pracy dziura wydrona przeznich miaa okoo p snia gbokoci, a po wyraniejszym odgosie mogli pozna, e ju tylko cienka warstwa ziemi dzieli ichod kopicego z zewntrz. Upyno jeszcze kilka minut, gdy nagle major, kopicy najgbiej, wydoby rk skaleczon ostrem narzdziem. Zaledwie powstrzyma si od okrzyku. John Mangles kopa sztyletem, unikn wicskaleczenia noem, widrujcym z drugiej strony w ziemi, i pochwyci wadajc nim rk. Bya to rka kobiety lub dziecka, ale rka Europejczyka. Ani z jednej, ani z drugiej strony nie wymwiono sowa; wida, e obie strony rozumiay konieczno milczenia. - Czy to ty, Robercie? - szepn wreszcie Glenarvan. Jakkolwiek cicho wymwi to imi, Maria, przebudzona ruchem bdcym w szaasie, podsuna si do Glenarvana i, uchwyciwszyza rk zwalan ziemi, zacza j caowa. - To ty Robercie, to ty! - mwia, czujc, e si nie myli. - Tak, to on! - To ja siostrzyczko - odpowiedzia Robert - jestem tu, aby was uratowa wszystkich. Tylko cicho! - Dzielne dziecko, dzielne dziecko! - powtarza Glenarvan. - Pilnujcie dzikich, tam na placu - mwi Robert - a rozszerzcie otwr. Mulrady, ktrego zajo na chwil zjawienie si chopca, powrci na swoje stanowisko obserwacyjne. - Wszystko dobrze - powiedzia - ju tylko czterech czuwa. Inni odeszli. - Odwagi! - dorzuci Wilson. W jednej chwili rozszerzono otwr i ukazasi Robert, owinity dug lin z phormium. Ucinity przez siostr, przeszed w rcelady Heleny. - Dziecko moje, dziecko kochane! - mwia moda kobieta. A wic dzicy ci nie zabili? - Nie wiem jakim sposobem - odpowiedzia Robert - udao mi si wymkn podczas zamieszania. Pobiegem za ogrodzenie i przez dwa dni ukrywaem si pod krzakami.W nocy bkaem si, bo chciaem zobaczy si z wami. I kiedy wszyscy byli zajci pogrzebem, przyszedem rozpozna t stron twierdzy, gdzie byo wizienie, i spostrzegem, e bd si mg dosta do was. Z pustego szaasu ukradem ten n i t lin. Wdrapaem si po kpach trawy, pogaziach krzakw, jak po drabinie, i znalazem jakby grot, wykut w skale w tem miejscu, gdzie do niej przytyka szaas;przekopaem par stp ziemi i oto jestem zwami. Dwadziecia cichych pocaunkw odpowiedziao Robertowi na to opowiadanie.- Uciekajmy! - rzek chopiec gosem stanowczym. - A Paganel czeka nas na dole? - zapyta Glenarvan. - Pan Paganel? - odpowiedziao dziecko, zdziwione zapytaniem. - Przecie uciek z tob, wic musi czeka na nas. - Ale nie, milordzie! Wic pana Paganela niema tutaj? - Niema go - odpowiedziaa Maria Grant. - Jakto? Wic nie widziae go? - zapyta Glenarvan. - Nie spotkalicie si w tem zamieszaniu? Nie razem zatem umknlicie?- Nie, milordzie - odpar Robert, zmartwiony tem zniknicem przyjaciela. - Uchodmy - woa major - nie mamy chwili do stracenia! Cokolwiek si stao z Paganelem, nie moe mu by gorzej jak nam.Uchodmy! I rzeczywicie, nie byo si nad czem namyla. Ucieczka zdawaa si atwa, bo zsunwszy si po cianie, opadajcej prawie prostopadle na przestrzeni jakich dwudziestu stp, dalej spotykao si niewielk spadzisto, po ktrej atwo byozej nad. Stamtd za mogli jecy dosta si w doliny, gdy tymczasem krajowcy, spostrzegszy ucieczk winiw, musieliby zrobi ogromne koo, aby ich dopdzi, poniewa nie wiedzieli o otworze przebitym do Ware-Atona. Zacza si wic ucieczka, a przedsiwzito wszystkie ostronoci, aby si udaa. Jecy jeden po drugim przedostali s przez ciasny otwr do groty. John Mangles spuci si ostatni, zacierajc, jak si dao, lady otworu: usun rumowisko i nacign na otwr aday aryki wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAGP\c=H<=I c>J%%c>K)3( Q>LQ?>maty, na ktrych leeli. Teraz trzeba byo spuci si z prostopadej ciany i byoby to niepodobiestwem, gdyby nie lina, przyniesiona przez Roberta. Rozwizawszy j, umocowali u wystajcej skay i rzucili na d. Zanim John Mangles pozwoli przyjacioom zawiesi si na tem wknie, skrconem w lin, sam sprbowa jej mocy. Zdawaa mu si niedo mocna, a nie trzeba si byo naraa nieroztropnie, bo zerwanie si liny grozio mierci. - Ta lina - rzek - nie wytrzyma ciaru wicej, ni dwu ludzi, zatem dziaajmy rozwanie. Nieche najprzd opuszcz si po niej lord i lady Glenarvan; gdy stan na ziemi, trzy szarpnicia sznurem bd znakiem, e moemy pody za nimi. - Ja opuszcz si pierwszy - odrzek Robert - bo wynalazem w dole zagbienie,gdzie bd si mogli ukry ci, ktrzy zsun si pierwsi. - Id, moje dziecko - rzek Glenarvan, ucisnwszy rk modego chopca. - Robert znik z groty, a w chwil potem potrjne szarpnicie liny dao zna, e szczliwie dosta si nad. Natychmiast wyszed z groty Glenarvan z on; ciemno jeszcze byo, ale ju sterczce od wschodu szczyty przybieray barw szaraw. Szczypice zimno poranku orzewio modkobiet; poczua si silniejsz i zacza niebezpieczn przepraw. Najpierw Glenarvan a za nim lady Helena zsuwali si wzdu liny a do miejsca, w ktrem prostopada ciana koczya si naszczycie spadzistego zbocza. Glenarvan zacz dalej schodzi tyem, by podtrzymywa on. Wyszukiwa kp trawyikrzakw, mogcych mu da oparcie; sam jepierwej wyprbowa, zanim postawi na nich nogi lady Heleny. Kilka ptakw, zbudzonych nagle, zerwao si, lekko pokrzykujc, a kady kamie oderwany i toczcy si z haasem nad przejmowa uciekajcych strachem. Byli w poowie drogi ze wzgrza, gdy da si sysze gos z groty. - Stjcie! - szepn John Mangles. Glenarvan, trzymajc si jedn rk kpy tetragonji, a drug podpierajc on, zatrzyma si, zaledwie mic oddycha. Wilson by przyczyn tego popochu. Usyszawszy bowiem ruch poza Ware-Otonawrci do szaasu, unis zason, a spojrzawszy na stranikw, da znak, wobec ktrego wstrzymano Glenarvana. I rzeczywicie, jeden ze strujcych Maorysw, uderzony widocznie dziwnym szmerem, wsta i podsun si ku Ware-Atona; stan o dwa kroki od szaasuz pochylon gow, natonym suchem i wzrokiem i pozosta w tej postawie z minut, ktra dla nieszczliwych zbiegw wydawaa si godzin. Ale, potrzsnwszy gow, jak czowiek, ktry si omyli, powrci do towarzyszw, wzi szczap drzewa, dorzuci j na ognisko ju gasnce, ktre znw buchno pomieniem. Na twarzy dzikiego, owietlonej ogniem, malowa si spokj. Przyjrzawszy si pierwszym brzaskom jutrzenki, bielcej widnokrg, pooy si przy ogniu, by ogrza zzibnite czonki. - Wszystko dobrze! - szepn wreszcie Wilson, a John da znak Glenarvanowi, by si posuwali dalej. Schodzili cichaczem i wkrtce stanli na wskiej ciece, gdzie czeka na nich Robert. Pocignito trzykrotnie za lin i John Mangles, poprzedzajc Mari Grant, puci si w niebezpieczn drog. Odbywszy j, poczy si z lordem i lady Glenarvan w zagbieniu, wskazanem przez Roberta. W pi minut potem wszyscy zbiegowie, szczliwie uszedszy z Ware-Atona, opuszczali chwilowe schronienie i, unikajc zamieszkaych brzegw jeziora, zagbiali si ciasnemi drkami w gry. Szli prdko, starajc si omija wszystkie miejsca, na ktrych mogli by dostrzeeni; milczc, sunli jak cienie przez krzaki. Gdzie szli? Na los szczcia, ale przynajmniej czuli si wolni. Okoo godziny pitej zaczo dnie; niebieskawe oboczki opasyway smugi chmur. Zaciemnione dotd wierzchoki otrzsay si z mgy porannej; niezadugo miao si ukaza soce, a zamiast oznaczy godzin mczestwa skazanych, odkry miao ich ucieczk. Trzeba wic byo koniecznie zabezpieczy si przed pocigiem przez odsunicie si jak najdalej od twierdzy. Zbiegowie jednak nie mogli i prdko, bo cieki byy strome. Lady Helena wdzieraa si na zbocza, podtrzymywana, prawie niesiona przez ma; Maria Grant wspieraa si na Johnie; Robert, triumfujcy z powodzenia, z sercem przepenionem radoci, szed przodem; dwaj majtkowie zamykali pochd. Za p godziny promieniejce soce przebije mgy na widnokrgu. Przez te p godziny podrni szli na los szczcia, a niebyo z nimi Paganela, aby ich prowadzi; jego nieobecno trapia ich i ciya kamieniem na sercu. pieszyli, o ile mogli kuwschodowi, jakby na spotkanie jutrzenki. Doszli wkrtce do wysokoci piciuset stp nad poziom jeziora Taupo, a zimno silniejsze na tej wysokoci dokuczao im dotkliwie. Niewyrane ksztaty wzgrkw i gr rysoway si jedne ponad drugiemi; Glenarvan pragn tylko ukry si gdziekolwiek, odkadajc na pniej wydobycie si z tego grzystego labiryntu. Nareszcie ukazao si soce, wysyajc pierwsze swoje promienie na spotkanie uciekajcych. W powietrzu rozleg si nagle stugbny wrzask; pochodzi on z twierdzy. Cho Glenarvan nie mia w owej chwili pojcia, zktrej strony bya twierdza, tem bardziej, e gsty obok mgy rozesanej pod jego nogami przeszkadza do rozejrzenia si w otaczajcych przedmiotach - jednak nie mona byo powtpiewa ani na chwil, e odkryto ucieczk zbiegw. Czy potrafi ujprzed pogoni krajowcw? Czy dostrzeonoich? Czy jakie lady ich nie zdradz? W tej chwili podniosa si mga, owijajca ich chwilowo wilgotnym caunem, i spostrzegli o trzysta stp pod sob wciek band krajowcw. Ujrzeli dzikich, ale i tamci ich dostrzegli, boznw powtrzy si krzyk, do ktrego doczyo si szczekanie psw i caa zgraja, prbujc bezskutecznie zej po skale przy Ware-Atona, pieszya poza ogrodzeniem fortecy i rozpierzcha si najkrtszemi ciekami za uciekajcymi przed jej zemst winiami. LXII. GRA TABU Do wierzchoka gry pozostawao jeszcze z jakie sto stp; dosign go jak najprdzej byo celem uciekajcych, by mogli si schroni przed oczyma dzikich na przeciwnej stronie gry. Spodziewali si znale tam przecze dostpne, umoliwiajce im dotarcie do dalszych szczytw, zlewajcych si wdali w jeden wze grski, ktrego szczegy wyjaniby im niezawodnie biedny Paganel, gdyby by z nimi. Podniecani przez zbliajce si wrzaski, pieszyli pod gr. Horda zbliaa si. - Odwagi, odwagi, przyjaciele! - woa Glenarvan, pobudzajc towarzyszw gosemi gestami. W niespena pi minut stanli na szczycie itam dopiero obejrzeli si, aby rozejrze siw pooeniu i puci si w kierunku, mogcym zwie Maorysw. Z tej wysokoci wzrok ich mg obj caejezioro Taupo, cignce si ku zachodowi wmalowniczych ramach grzystych. Z p nocy byy szczyty Pirongia; z poudnia buchajcy ogniem krater Vongariro, ale od wschodu wzrok zatrzymywa si, nie mogc przebi szczytw i grzbietw, tworzcych Wahiti-Ranges, ten wielki acuch gr, ktrego ogniwa nigdzie nieprzerwane opasuj ca pnocn cz wyspy, od cieniny Cooka a do wschodniego przyldka. Trzeba zatem byo zej po przeciwnej stronie gry i zapuci si w ciasne wwozy, bez adnego wyjcia z nich. Glenarvan rzuci naokoo siebie wzrokiem stroskanym. Mgy ju nie byo, wzrok jegosiga zatem bez adnej przeszkody do drobniejszych zaklsoci gruntu. Najmniejszy ruch dzikich nie mg uj jego spojrzenia. Gdy stanli na szczycie, krajowcy byli ju tylko o piset stp oddaleni od nich. Jakkolwiek krtki by przystanek, Glenarvan nie mg go przeduy; wycieczeni zbiegowie musieli ucieka, z obawy, by ich nie osaczono. - Schodmy! - nalega. - Schodmy! zanim przetn nam drog. Lecz w chwili, gdy biedne kobiety podnosiysi z wysikiem ogromnym, Nabbs zawoa:- Niema najmniejszej potrzeby! Patrz, Glenarvanie! I wszyscy spostrzegli niewytumaczon zmian w poruszeniach Maorysw. Nagle wstrzymali si w pogoni. Atak na gr usta, jakby powcignity jakim stanowczym rozkazem. Horda krajowcw, chodnc w zapale, stana jak fala morska wobec niedostpnej skay. Chciwi krwi dzicy, znalazszy si u podnagry, krzyczc grozili strzelbami i siekierami, ale ani na krok nie posunli s dalej. Psy ich, tak jak oni, wrsszy niejako w ziemi, szczekay z wciekoci. I c si stao? Jaka niewidzialna sia powstrzymaa dzikich?Uciekajcy patrzyli, nie rozumiejc przyczyny, peni obawy, abynie rozwiao si oczarowanie, krpujce pokolenie Kai-Kuma. Nagle wydar si okrzyk z piersi Johna i wszyscy si zwrcili w inn stron. John wskazywa im rk ma forteczk, zbudowan na samym szczycie gry. - To grb Kara-Tetego! - zawoa Robert. - Czy nie mylisz si, Roberce? - zapyta Glenarvan. - Niezawodnie, milordzie, to jest grb wodza, poznaj go dokadnie. Robert mia suszno. O pidziesit stp ponad nimi, na najwyszym punkcie gry, wieo pomalowane supy tworzyy niewielkie zagrodzenie, ktre wkocu i Glenarvan uzna za grobowiec naczelnika zelandzkiego. Dziwny traf zawid uciekajcych na to miejsce. Lord na czele swych towarzyszw dotar do stp grobowca. Szeroki otwr, zasonity rogoami, suy za wejcie. Glenarvan, przekraczajc prg tego ustronia, cofn si z popiechem, mwic:- Jaki dziki. - Dziki w tym grobowcu? - zapyta major. - Tak jest, majorze. - Mniejsza o to, wejdmy! Glenarvan, major, John Mangles i Robert weszli. Znajdowa si tam Maorys, osonity obszernym paszczem z phormium. Rysw jego z powodu ciemnoci nie byo mona pozna; siedzia spokojnie inajobojtniej w wiecie zajada. Glenarvan chcia s do niego odezwa, gdykrajowiec, uprzedzajc lorda, odezwa si miym gosem i dobr angielszczyzn. - Siadaje, kochany lordzie, niadanie jest gotowe. By to Paganel. Usyszawszy jego gos, wszyscy popieszyli do wntrza i zkolei zaczli ciska poczciwego geografa. Znaleziono Paganela; wszystkim si zdawao, e znaleli z nim zbawienie. Zaczto go wypytywa, chciano wiedzie, jakim sposobem i dlaczego znajdowa si naszczycie Maunganamu, ale Glenarvan jednemsowem przerwa t niewczesn ciekawo. - Dzicy! - zawoa. - Dzicy? - odpowiedzia Paganel, wzruszajc ramionami - s to istoty, ktremi pogardzam. - Ale czy oni nie mog?... - Co, oni? Te bydlta! Chod i spojrzyj na nich. Wszyscy poszli za wychodzcym z grobowca Paganelem. Zelandczycy stali w tem samem miejscu u stp wzgrza, miotajc przeklestwa. - Krzyczcie, wyjcie, zrywajcie sobie piersi,gupie stworzenia!- woa Paganel. - Zabraniam wam wej na t gr. - A jakiem prawem? - spyta Glenarvan. - Prawem tabu, ktre osaniajc grb wodza i nas broni. Wiecie wic teraz, dlaczegom si tu schroni, jakby do jednegoze redniowiecznych miejsc przytuku. - Pan Bg opiekuje si nami! - zawoaa lady Helena, wznoszc rce ku niebu. Paganel prawd mwi. Tabu, osaniajce gr, byo jakoby tarcz przeciw gwatom ze strony zabobonnych krajowcw. Dla uciekajcych nie byo to jeszcze portemzbawienia, ale chwil zbawczego spoczynku,z ktrej starali si korzysta. Glenarvan ze wzruszenia nie mg wymwisowa; major tylko kiwa gow z widocznem zadowoleniem. - Moi przyjaciele - mwi dalej Paganel - jeeli dzicy zechc pokona nas swoj cierpliwoci, to si zawiod, bo te otry za jakie dwa dni nic nam nie bd mogli zrobi. - Uciekniemy - zawoa Glenarvan - ale jakim sposobem? - Nie wiem jakim - odpowiedzia Paganel - ale jestem pewien, e tak bdzie. Wszyscy chcieli zaraz dowiedzie si czego o przygodach Paganela. Ale rzecz dziwna i szczeglna! On, zwykle tak wymowny, teraz zbywa pswkami zapytania przyjaci. - Jak te oni go przeistoczyli! - myla MacNabbs. I rzeczywicie nie by to ju ten sam czowiek, co dawniej. Owija si starannie swem okryciem z phormium, widocznie unikajc ciekawych spojrze. W rozmowie znim wszystkich uderzao jakie zaambarasowanie z jego strony, cho przezdelikatno udawali, e tego nie widz. Gdy si przestano nim zajmowa, bywa oywiony, jak dawniej. Co do swoich przygd, to uzna za stosowne opowiedzie tylko nieco przyjacioom, gdy go obsiedli u stp powiconych palw Udu-Pa. W zamieszaniu pozosta pomidzy krajowcami w chwili zabicia Kara-Tetego przez Glenarvana i skorzysta z niej tak samo, jak Robert; alenie tak mu si powiodo jak modemu Grantowi, bo wpad na koczowisko Maorysw. Naczelnik, czowiek wysokiego wzrostu, inteligentnej powierzchownoci, wyrnia si rd wszystkich wojownikwswego pokolenia. Mwi dobrze po angielskui pozdrowi przychodnia, gaszczc kocemswego nosa nos jego. Paganel pyta sam siebie, czy go traktuj jako wolnego, czy te jako winia? Widzc jednak, e ani kroku zrobi nie moe bez uprzejmego towarzystwa swego gospodarza, zrozumiawnet, co si wici. Naczelnikw, zwany "Hihy", co znaczy w jzyku krajowcw "promie soca", nie by zym czowiekiem, a okulary i luneta geografa zdaway si wpywa na wysokie o nim mniemanie dzikiego. To te stara si przywiza go do siebie nietylko uprzejmoci, ale i mocnemi z phormium powrozami, szczeglniej w porze nocnej. Trwao to tak przez trzy dugie dni; czy za przez ten czas obchodzono si z Paganelem dobrze lub le, trudno byo wiedzie, bo zbywa badajcych go pswkami. Koniec kocw by winiem,a cho nie obawia si bezporednio o swoje ycie, nie uwaa jednak swego pooenia za lepsze od pooenia swoich przyjaci. Pewnej wreszcie nocy zdoa przegry sznury i uciec. A poniewa, cho zdala, by na pogrzebie Kara-Tetego i wiedzia, i pochowano wodza na szczycie Maunganamu i e gra od tej chwili staa si tabu - postanowi zatem schroni si tam, nie chcc opuci kraju, w ktrym pozostawali towarzysze wyprawy. Niebezpieczne to przedsiwzicie speni tej wanie nocy; dosta si do grobu Kara-Tetego i "pokrzepiajc siy", czeka, a niebo jakim trafem szczliwym oswobodzi jego przyjaci. Oto co opowiedzia Paganel o sobie. Moe ukry co ze swych przygd, jak mona byo wnosi nieraz z jego zakopotania w opowiadaniu. Pomimo to wszyscy winszowalimu jednomylnie, poczem wrcili do chwili obecnej. Pooenie byo cigle grone, bo krajowcy,nie mic wej na Maunganamu, liczyli na takich pewnych sprzymierzecw, jak gdipragnienie. Jest to rzecz czasu - a dzicy sbardzo cierpliwi. Glenarvan nie myli si co do trudnoci pooenia, ale postanowi czeka sposobnejchwili, a nawet sam j nastrczy. To te chcia jak najprdzej obezna si z pooeniem swej improwizowanej twierdzy nie w celu obrony, bo nie byo potrzeby obawia si napadu, lecz aby wynale sposb jej opuszczenia. Z pomoc majora, Johna, Roberta i Paganela przypatrzyli si dobrze pooeniu, zbadali kierunek drg, ich stosunek i spadzisto. Grzbiet, czcyMaunganamu z acuchem Wahiti, dugoci mili, opada ku rwninom. W razie ucieczki,jedn tylko mona byo obra drog tym wskim i fantastycznie porznitym grzbietem; a gdyby pod zason nocy udaosi uciekajcym przej go niepostrzeenie,to moe zdoaliby zapuci si w gbokie wwozy acucha gr i krajowcw stropi.Ale droga ta dosy bya niebezpieczna; doln jej cz mogy dosign strzay karabinowe, a szeregi krajowcw, ustawione na zboczach, byyby w stanie ogniem krzyowym utworzy w tem miejscuzapor, ktrej przej nie daoby si bezkarnie. Glenarvan z przyjacimi zapuci si w owe niebezpieczne miejsce i rzeczywicie przywitano ich gradem oowianym, ktry ich jednak nie dosign. Jak si przytem okazao, przybitki adunkw, uniesione przez wiatr a do zbiegw, sporzdzone byy z papieru zadrukowanego. Paganel, zdjty ciekawoci, zbiera te szcztki i odczytywa nie bez pewnego trudu. - A to wyborne! - zawoa. - Zgadnijcie, czem te zwierzta przybijaj swoje adunki? - Czeme? - spyta Glenarvan. - Kartkami Biblji! Jeeli taki tylko uytek robi z Pisma witego, to al mi misjonarzy! Trudno im bdzie zaoy bibljotek rd Maorysw. ki wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAMPc>Nc>O ]>P*c?Q8-?- A jaki ustp z Biblji cisnli nam w oczy? - zapyta Glenarvan. - Sowo wszechmocnego Boga - odpowiedzia John Mangles, wziwszy jedenz zatartych wybuchem prochu papierkw - a sowo to Boe kae nam ufa - doda, peen niezomnej wiary prawdziwego Szkota. - Jake brzmi ono? - rzek Glenarvan. John wic odczyta ustp zachowany od wpywu prochu. - Psalm 90. "Poniewa zaufa mi, oswobodz go". - Przyjaciele! - zawoa Glenarvan. - Zaniesiemy t kartk naszym kochanym i odwanym towarzyszkom, doda ona im otuchy. Zawrcili napowrt urwist ciek w kierunku grobowca, chcc mu si dobrze przypatrze. Idc, odczuwali od czasu do czasu dziwne drenie ziemi. Nie byo to trzsienie, ale rodzaj cigego drgania, jakiego doznaje naczynie pod wpywem wrzcej w niem wody. Gwatowna para, utworzona wskutek dziaania ogni wewntrznych, nagromadzia si widocznie pod powierzchni ziemi. Nie mogo to zadziwi ludzi, ktrzy przebyli ju drog pomidzy gorcemi rdami Waikato. Wiedzieli, e natura pasa rodkowego Ika-Na-Maui jest wulkaniczna. Jest on niby przetakiem, przez ktrego osnow wydobywa si z ziemi para rde wrzcych i kraterw wygasych. Paganel zauway to pierwszy i zwrci uwag swoich przyjaci na wulkaniczn natur gry. Maunganamu, bdcy wanie jednym z licznych stokw, sterczcych w rodkowej czci wyspy, stanowi widocznie wulkan przyszoci. Najmniejsze dziaanie mechaniczne mogo dokoczy tworzenia si krateru w skorupie biaawego krzemienistego upku. - A jednak - doda Paganel - niebezpieczestwo tu nie jest wiksze, ni przy kotle parowym Duncana; skorupa ziemirwnie jest mocna, jak blacha elazna. - Ani sowa - odpar major - ale kady kocio, choby najmocniej zbudowany, pkapo dugiem uyciu. - Ale majorze, ja nie myl wiekowa na tej grze! Uciekn natychmiast, jak tylko, za pomoc Bo, wynajdziemy rodek wydostania si z tej gry. - Czemu ta gra nie moe nas sama gdzie przenie! - odezwa si John Mangles. - Tyle si nagromadzio si w jej wntrzu! By moe, e pod naszemi nogami spoczywabezowocnie sia kilku miljonw koni! Duncannie potrzebowaby nawet tysicznej czci tej siy, by nas zawie na koniec wiata. Wspomnienie Duncana, wywoane przez przez Johna, ogarno smutkiem Glenarvana, bo jakkolwiek rozpaczliwe byojego pooenie osobiste zapomina czsto oniem w trosce o los swego statku. W takich mylach pogrony, spotka na szczycie Maunganamu towarzyszki swej niedoli. Lady Helena podbiega do ma. - I c, kochany Edwardzie, z czeme wracacie? Z nadziej czy te zwtpieniem? - Z nadziej, droga Heleno - odpowiedzia Glenarvan. - aden z krajowcw nie powaysi przestpi granicy gry, bdziemy zatem mieli czas na obmylenie rodkw ucieczki. - Zreszt i sam Pan Bg kae nam ufa - odezwa si John Mangles, podajc lady Helenie kartk z Biblji, ze witemi sowami. Mode kobiety pene ufnoci, z sercami otwartemi na przyjcie wszelkich ask Opatrznoci, widziay w tych sowachniezawodn przepowiedni ocalenia. - A teraz wejdmy do Udu-Pa - zawoa wesoo Paganel - jest on nasz twierdz, paacem, jadalni i pracowni! Nikt nam nieprzeszkodzi. Pozwlcie, panie, bym was przyj w tym rozkosznym domku. Ruszyli wic wszyscy za geografem. Dzicy, ujrzawszy profanacj grobowca, dali ognia,wyjc przeraliwie. Szczciem, kule nie dosigay tak daleko, jak krzyki; pady w poowie pochyoci wzgrza, gdy tymczasem wrzaski przenikay przestrze i w niej si rozpyway. Lady Helena z Marj Grant i towarzyszami, widzc, e zabobon krajowcw silniejszy jest, ni ich gniew, weszli spokojni zupenie do grobowca zelandzkiego wodza. Byo to ogrodzenie z pali pomalowanych na czerwono; symboliczne postacie, wytatuowane na drzewie, oznaczay dostojno i wielkie czyny nieboszczyka. Amulety z muszli lub szlifowanych kamieni bujay, zawieszone pomidzy supami. Wewntrz ziemia bya zasana liciem zielonym, a lekka wynioso w porodku wskazywaa wie mogi. Na niej leaa bro wodza, strzelby nabite i podsypane napanewce, dzida, pyszny topr z zielonego jaspisu, oraz zapas prochu i kul, mogcy wystarczy na wieczyste owy. - To cay arsena! - zawoa Paganel. - Zrobimy z niego lepszy uytek ni nieboszczyk; ci dzicy maj rozum, e zabieraj z sob bro na tamten wiat! - Ale to s strzelby z fabryk angielskich - rzek major. - Nieinaczej - odpar Glenarvan. - Trzeba jednak przyzna, e to do gupi obyczaj, eby dawa dzikim w podarunku bro paln.Uywaj jej potem przeciw zdobywcom i susznie nawet. Koniec kocw, ta bro moe nam si przyda. - Co za niezawodnie nam si przyda - odezwa si Paganel - to ywno i woda, przeznaczone dla Kara-Tetego. Przyjaciele i krewni nieboszczyka wietnie si sprawili pod tym wzgldem. Ilo pokarmw dowodzia szacunku dla wodza; byo ich tyle, e dla dziesiciu osb mogo miao starczy na jakie dwa tygodnie, a dla nieboszczyka na ca wieczno. Rolinne te pokarmy skaday si z korzeni paproci, ze sodkich patatw i z kartofli, wprowadzonych oddawna do tego kraju przez Europejczykw. Byy tam jeszcze ogromne naczynia, napenione czyst wod,ktrej Zelandczycy przy wszystkich ucztachuywaj, i z jaki tuzin koszykw plecionychmisternie, napenionych tabliczkami zielonejgumy, zupenie nieznanej podrnym. Na pewien wic czas zbiegowie byli zabezpieczeni od godu i pragnienia, a nie potrzeba ich byo wcale prosi, eby si poywili kosztem nieboszczyka. Glenarvan powierzy pokarmy staraniu Olbinetta; ale ten, formalista nawet w najwaniejszych chwilach, uzna to wszystko za co niezmiernie ndznego. Nie wiedzia te, jakprzyrzdzi korzenie paproci, a do tego jeszcze brakowao mu ognia. Paganel wybawi go z kopotu, radzc, aby poprostu zakopa korzenie i sodkie pataty w ziemi. I w samej rzeczy temperatura zwierzchnich pokadw ziemi bya tak wysoka, e gdyby zagbiono termometr, niezawodnie wskazaby od szedziesiciu do szedziesiciu piciu stopni. Olbinett omal si na dobre nie poparzy, bo w chwili, gdy wyabia otwr, by w nim upiec ywno, buchn na niego z sykiem sup pary wodnej na wysoko snia. Przeraony Olbinett upad nawznak. - Trzeba zakrci kurek - krzykn major iz pomoc majtkw zatyka otwr odamkami pumeksu. Paganel, przypatrujc si z dziwn min temu zjawiskowi, mrucza sobie pod nosem. - Patrzcie, patrzcie! No, no... i czemuby nie! - Ale przynajmniej nie oparzyo ci - pyta Mac Nabbs Olbinetta. - Nie oparzyo mnie, panie majorze - odpowiedzia Olbinett, alem si nie spodziewa... - Takich dobrodziejstw ze strony nieba - zawoa wesoo Paganel - aby znalazszy ywno i wod u Kara-Tetego, znale nadto ogie w ziemi! Ta gra, to raj prawdziwy, proponuj wic, abymy zaoyli na niej kolonj, uprawiali j i zamieszkali na niej do koca ycia! Bdziemy nazwani Robinsonami z Maunganamu! Doprawdy, naprno ami sobie gow, szukajc, czegoby nam jeszcze brakowao na tym obfitujcym we wszystko szczycie gry. - Niczego, oprcz trwaoci - odpowiedziaJohn Mangles. - A to dobrze! Przecie nie od wczoraj istnieje - mwi Paganel - od wiekw opierasi dziaaniu ogni wewntrznych i moemy by spokojni, e i przez czas naszego pobytu nic mu si nie stanie. - niadanie na stole - przemwi Olbinett z tak powag, jakby peni swj obowizek w zamku Malcolm. Zasiedli natychmiast i wzili si do jednego z tych bankietw, jakie im od niejakiego czasu zsyaa Opatrzno w najtrudniejszych okolicznociach. Wprawdzie wybr potraw nie by bogaty, jednak, co do korzeni paproci, zdania si podzieliy. Jedni utrzymywali, e smakuj sodko i przyjemnie; drudzy, e s klejowate, bez adnego smaku i ykowate; ale zato pataty, upieczone w gorcej ziemi,uznano za doskonae. Paganel zauway, eniema co oszczdza zapasw Kara-Tetego. Gdy zaspokojono gd, Glenarvan radzi, aby bezwocznie zaj si uoeniem projektu ucieczki. - Jak to, ju? - zawoa Paganel takim tonem, jakby go to zmartwio. - Wic ju naprawd mylisz, milordzie, opuci to miejsce rozkoszne? - Ale, panie Paganel - wtrcia lady Helena - gdybymy nawet byli w Kapui, nie naley naladowa Hannibala. - Nie mam zamiaru sprzeciwia si pastwu - odpowiedzia Paganel - i poniewa chcecie projektowa, wic projektujmy. - Ja sdz - odezwa si Glenarvan - e naley postara si uciec pierwej, nim bdziemy do tego zmuszeni godem. Si namnie brak i trzeba z nich korzysta. Dzisiejszej nocy sprbujemy przedosta sido wschodnich wwozw pod oson cieniw nocy. - Bardzo dobrze - zauway Paganel - jeelidzicy pozwol nam si przedrze. - A jeeli przeszkodz? - zapyta John Mangles. - Wtenczas uyjemy wielkich rodkw - odpar Paganel. - Wic pan rozporzdza wielkiemi rodkami?- spyta major. - A do zbytku - odpowiedzia Paganel bez adnego objanienia. Trzeba byo czeka nocy, by sprbowa przedostania si przez lini krajowcw. Nieruszyli si oni z miejsca; owszem liczba ichzwikszya si, bo przybyo wielu takich, ktrzy nie zdyli zgromadzi si z rana. Rozoone tu i owdzie ognie opasyway wiecem podne gry. Gdy ciemno zalega okoliczne doliny, Maunganamu zdawaa si wznosi z ogromnego ogniska, cho szczyt jej gin w ciemnoci. Z obozu nieprzyjaciela, o szeset stp poniej, dolatyway odgosy krztania si i okrzykw. O dziewitej godzinie byo ju zupenie ciemno. Glenarvan postanowi ruszy z Johnem na zwiady, zanim wezm towarzyszy do niebezpiecznej drogi. Przez jakie dziesi minut schodzili cicho, zapuszczajc si wanie na w wski grzbiet, przedzielajcy lini krajowcw o pidziesit stp ponad jego obozem. Do tej chwili wszystko szo dobrze. Dzicy, porozkadani przy ogniskach, zdawali si nie spostrzega obu zbiegw, posuwajcychsi ostronie. Nagle z prawej i lewej strony posypa si podwjny grad kul. - Wracajmy! - zawoa Glenarvan. - Te otry maj oczy jak koty, a strzelby jak myliwi. Zawrcili wic natychmiast na gr, pieszc do przeraonych odgosem strzaw towarzyszw. Kapelusz Glenarvana, przestrzelony w dwu miejscach, dowodzi, e nie mona byo naraa si na przebycie dugiego grzbietu pord dwu linij strzelcw. - Czekajmy jutra - mwi Paganel - a poniewa nie mona podej czujnoci krajowcw, to pozwolicie, e ja ich poczstuj potraw z mojej kuchni. Powietrze byo bardzo chodne. SzczciemKara-Tete mia przy sobie najlepsze swoje odzienie i ciepe okrycia z phormium. Owinli si w to wszystko tuacze bez adnego skrupuu i wkrtce, pod stra zabobonu krajowcw, zasnli spokojnie obok palisady na ciepej ziemi, drcej od wrzenia wewntrznego. LXIII. WIELKIE RODKI PAGANELA Nazajutrz, 17-go lutego, pierwsze promienie wschodzcego soca zbudziy picych mieszkacw Maunganamu. Krajowcy oddawna krcili si tam i sam u stp gry, nie oddalajc si jednak od linji strzeonej. Wciekym okrzykiem powitali wychodzcych ze sprofanowanego grobowca Europejczykw, ktrzy pierwsze swe spojrzenia zwrcili na otaczajce gry, doliny zasonite jeszcze mg gst i powierzchni jeziora Taupo, lekko wiatremporuszan. Potem, zdjci ciekawoci, zbiegowie zwrcili si do Paganela, pytajc go wzrokiem o wspomniane wieczora poprzedniego rodki ocalenia. Paganel nie naduy ich cierpliwoci. - Drodzy przyjaciele - mwi - projekt mj z tego wzgldu jest dobry, e jeeli nie wywoa skutku, jakiego si spodziewam, togdyby si nawet nie uda, w niczem nie pogorszy naszego pooenia. Ale powinien si uda i uda niezawodnie. - Jaki to projekt? - zapyta Mac Nabbs. - Powiem w tej chwili - odpowiedzia Paganel. - Zabobon krajowcw uczyni z tejgry dla nas miejsce schronienia, trzeba wic, eby zabobon wyprowadzi nas z niego. Jeeli uda mi si przekona Kai-Kumua, e padlimy ofiar pogwacenia tabu, e nas dosiga pomsta bogw, sowem: emy zginli i to zginli mierci straszn, czy sdzicie, e opuci podne Maunganamu, by powrci do swej siedziby? - To nie ulega adnej wtpliwoci - odpowiedzia Glenarvan. - A jak mierci nam grozisz? - zapytaa lady Helena. - mierci witokradcw! - odpowiedzia Paganel. - Mciwe ognie s pod naszemi nogami, uatwijmy im drog do wyjcia. - A to co? Czy chciaby pan zrobi wulkan! -zawoa John Mangles. - Nieinaczej. Wulkan sztuczny, zaimprowizowany, ktrego wciekoci bdziemy kierowa. Jest tu ogromny zapas pary i podziemnego ognia, urzdzimy wic na nasz korzy sztuczny wybuch. - Myl wcale dobra - zauway major - pomys wyborny. - Domylacie si - mwi dalej geograf - eudamy, i nas pochon ogie zelandzkiegoPlutona - a my schowamy si zrcznie w grobowcu Kara-Tetego. - Pozostaniemy w nim trzy, cztery, a gdybybyo trzeba to i pi dni - podchwyci Glenarvan - to jest do chwili, w ktrej dzicy, przekonani o naszej mierci, pjd sobie precz. - A jeli przyjdzie im myl przekona si o naszej karze? - spytaa Maria. - Jeeli wejd na gr? - Nie wejd, kochana miss Marjo - odpowiedzia Paganel - nie zrobi tego, bo gr broni tabu, a bdzie ono wicej jeszcze znaczyo, gdy samo pochonie witokradcw. - Doskonay projekt - rzek Glenarvan - w jednym razie tylko moe nam si nie uda, mianowicie, jeeli dzicy upr si pilnowa nas, dopki nie zbraknie ywnoci. Nie jest to jednak prawdopodobne, szczeglniej, jeli zrcznie odegramy nasz komedj. - I kiedy sprbujemy tego ostatecznego rodka? - zapytaa lady Helena. - Dzi wieczorem, gdy ju bdzie zupenie ciemno - odpowiedzia Paganel. - Nic nie mam przeciw temu - zauway Mac Nabbs. - Genjalny z ciebie czowiek, Paganelu! Ja nie mam zwyczaju zapala si do czego, ale na ten raz jestem pewny dobrego skutku. A, otry! Sprawimy im co naksztat cudu, ktry o jaki wiek opni ichnawrcenie; niech nam to wybacz misjonarze! Przyjto wic jednogonie projekt Paganela, ktry wobec zabobonnych poj Maorysw mg i mia si uda. Naleao go tylko wykona, a nie byo to tak atwo. Pytanie, czy wulkan nie pochonie miakw, otwierajcych mu krater? Czy mona bdzie kierowa wybuchem uwolnionej pary, pomieni i lawy? Czy cay szczyt nie pogry si w ognist przepa?Jak tu si wzi do wywoania zjawiska, ktrego monopol obja przyroda sama? Paganel przewidywa trudnoci; liczy jednak na to, e postpujc ostronie, nie doprowadzi rzeczy do ostatecznoci. Dla oszukania krajowcw dosy byo naladownictwa, nie za strasznego i rzeczywistego wybuchu. Jake dugim dzie ten si wydawa! Godziny wloky si bez koca. Wszystko przygotowano do ucieczki. ywno porozdzielano na niewielkie paczki, kilka mat i bro palna dopeniay zasobw zabranych z grobowca. Oczywicie, wszystkie te przygotowania odbyy si wewntrz ogrodzenia, eby ich krajowcy nie widzieli. O szstej Olbinett poda posilny obiad. Gdzieikiedy potem je bd, tego nikt nie mg przewidzie. Jedli wic, eby si nasyci naprzyszo. Na rodkowe danie miano z ptuzina ogromnych szczurw, schwytanych przez Wilsona ugotowanych w parze podziemnej. Lady Helena i Maria za nic nie chciay skosztowa tej ulubionej zwierzynyZelandczykw; mczyni zato raczyli si ni jak prawdziwi Maorysi. Miso to byo naprawd wyborne i smaczne; obgryziono do koci sze gryzoniw. Nareszcie zapad zmrok wieczorny. Socezniko poza mas czarnych chmur, zwiastujcych burz; byskawice rozjaniay widnokrg i w dali gdzie hucza grzmot po przestworzu niebios. Paganel bogosawi burzy, przychodzcej na pomoc jego zamiarom, sucej mu za rodzaj dekoracji. Dzicy zabobonni s do najwyszego stopnia we wszystkiem, co tyczy si zjawisk przyrody. Zelandczykowie uwaaj grzmot za gos rozgniewanego Nui Atony, a byskawice maj za pociski ogniste gniewnych jego oczu. Bdzie si wic zdawa dzikim, e samo bstwo osobicie wymierza kar za tabu. O smej wieczoremszczyt Maunganamu znik w zowrogiej rd Maorysw. ki wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AARPc?S<c?T =?U$'c@V5 ?@ciemnoci; czarna barwa nieba suy miaa za to dla pomieni, majcych buchn za spraw Paganela. Krajowcy nie mogli dojrze swoich winiw, wic i chwila dziaania nadesza - a trzeba byo piesznie dziaa. Glenarvan, Paganel, Mac Nabbs, Robert, Olbinett i dwaj majtkowie zabrali si jednoczenie do roboty. Na krater wybrano miejsce o trzydzieci krokw od grobowca odlege. Zaleao bowiem wiele na tem, aby grobowiec ocala, bo razem z nim znikoby i tabu, osaniajce gr. Paganel zauway, e okoo ogromnego gazu, lecego w obranem miejscu, z wiksz ni gdzie indziej si wydobywa si para. Brya ta zakrywaa may krater, zrobiony przez sam natur, i tylko swoim ciarem przeszkadzaa wydobyciu si wewntrznychogni. Jeliby zdoano ruszy j z posady, togazy i lawy wydostayby si natychmiast nawierzch przez otwr. Pali, wyrwanych ze rodka ogrodzenia, uyto jako dwigni; wszyscy wytyli siy swoje, by poruszy skalist mas, tak, e wkocu ruszya z miejsca. W miar podwaania bryy moga ona obsuwa si do jamy, ktr pod ni w zboczu gry wydrono. Drganie ziemi stawao si corazsilniejsze. Pod cienk powok ziemn rozlega si guchy huk pomieni i syk, jak z rozpalonego tygla. Odwani pracownicy, niby cyklopi wadajcy ogniem, zawartym wonie ziemi, dziaali w milczeniu. Wkrtce tworzce si szczeliny i wydostajca si niemi gorca para ostrzegy ich, e ju im samym grozi niebezpieczestwo. Wreszcie zdobyli si na jeden jeszcze nadzwyczajny wysiek i wywayli bry. Gaz znikn, toczc si po zboczu gry. Natychmiast pka cienka warstwa ziemi, dotd gasem przywarta. Sup gorejcy strzeli ku niebu z hukiem gwatownym, strumienie wrzcej wody i lawy popyny ku obozowi krajowcw i niskim dolinom. Szczyt cay zatrzs si i zdawao si, e runie w bezdenn przepa. Glenarvan z towarzyszami zaledwie zdoali umkn przed strasznym wybuchem. Schronili si do Udu-Pa, ale nie bez tego, aby kademu nie dostao si po par kropli wody gorcej o temperaturze dziewidziesiciu czterech stopni. Pocztkowo woda ta miaa wo rosou, wkrtce jednak da si czu silny wyziew siarki. Mu, lawa i materje wulkaniczne zlay si w jedn cao. Potoki ognia pruy zbocze Maunganamu, ssiednie gry rozjaniy si od wybuchajcego ognia, a gbokie wwozy, silnie owietlone, rysoway si wdali. Dzicz caa zerwaa si, wyjc, ksana zbem law, bawanicych si pord jej obozu. Ci, ktrych nie dosiga ognista powd, uciekali na przylege wzgrza; a gdy ju czuli si bezpieczni, obracali si przeraeni, by podziwia to straszne zjawisko, ten wulkan, ktremu rozgniewanebstwo kazao pochon witokradcw. Wchwilach, w ktrych sab oskot wybuchu,sycha byo ich sakramentalny okrzyk: "Tabu, tabu, tabu!" Niezmiernia ilo pary, rozpalonych kamienii law wydobywaa si cigle z krateru Maunganamu. Nie by to ju gejzer, taki naprzykad, jak te, ktre ssiaduj z Heklna Islandji, ale sam wulkan Hekla. Dotychczas wszystkie gazy, skoncentrowane pod szczytem, uchodziy otworem Tongarira; poniewa za znalazy sobie inne wyjcie, wic rzuciy si niem z nadzwyczajn gwatownoci i tej wanie nocy, prawem rwnowagi, inne wulkany wyspy musiay straci na swej sile. W godzin po zjawieniu si nowego wulkanu na widowni wiata szerokie strumienie rozpalonej lawy pyny jego bokami, a cae legjony szczurw uciekay ze swoich kryjwek, nie zdatnych im ju odtd na mieszkanie. Przez ca noc, wrd burzy rozhukanej na przestworze niebieskim, wulkan bucha z gwatownoci niepokojcGlenarvana; pomie kruszy brzegi krateru, rozszerzajc go! Winiowie, ukryci za palisad, niespokojnie ledzili przeraliwy postp zjawiska. Nadszed ranek, a gwatowno wulkanu nie zmniejszya si wcale; gsta tawa para mieszaa si z pomieniem, a strumienie lawy wiy si na wszystkie strony. Glenarvan z bijcem sercem przykada oczy do wszystkich szpar ogrodzenia, ledzc obz krajowcw. Uciekli oni na ssiednie paszczyzny, w miejsca niedosige przez wulkan. Kilka trupw zwglonych leao u stp gry; nieco dalej,a bliej twierdzy, lawa dosga ze dwadziecia chat, z ktrych si jeszcze kurzyo. Tu wdzie Zelandczycy stali gromadami, przypatrujc si z religijnem przeraeniem strojnemu pomienn kit wierzchokowi Maunganamu. Glenarvan dojrza, jak Kai-Kumu stan midzy swymi, podszedszy do gry od strony nietknitej przez law. Ale nie wszed na ni, jeno wycign rce i niby czarnoksinik wykona kilka ruchw obrzdowych, ktrych znaczenia domylili s zbiegowie. - Kai-Kumu - tumaczy Paganel - obarcza sroszem jeszcze tabu karzc gr. Wkrtce potem krajowcy zaczli odchodzi jeden za drugim, krt ciek, wiodc dotwierdzy. - Odchodz! - krzykn Glenarvan. - opuszczaj swoje stanowiska! Bogu dziki! Uda si nasz wybieg! Droga Heleno! Drodzy przyjaciele! Wic jestemy umarli i pogrzebani! Dzi w nocy zmartwychwstaniemy, wyjdziemy z naszegogrobu i umkniemy z pomidzy tego barbarzyskiego plemienia. Trudno wyobrazi sobie rado, panujc wUdu-Pa; nadzieja ogarna wszystkich. Dzielni podrni zapomnieli o przeszoci i oprzyszoci, uywajc szczcia obecnej chwili. A jednak nieatwo byo dosta si doosady europejskiej, idc przez nieznan okolic. Ale mieli nadziej, e pozbywszy siKai-Kumu, nie spotkaj ju wicej dzikich. Major ze swej strony nie ukrywa wcale najwyszej wzgardy, jak wzbudzili w nim krajowcy, i nie zbywao mu na wyraeniach, ktremi mg godnie ich nazywa. Sadzi si na nie z Paganelem, niemogc wybaczy dzikim ich nieokrzesania. Trzeba byo czeka dzie cay, nim nadejdzie chwila ucieczki; uyto go na obmylenie planu przyszej wdrwki. Paganel zachowa starannie map Nowej Zelandii, mg zatem wyszukiwa na niej najbezpieczniejsze drogi. Po wielu dyskusjach, postanowiono uchodziw kierunku wschodnim, ku zatoce Plenty. Droga wypadaa przez nieznane strony, prawdopodobnie niezamieszkae. Podrni, przywykli do wydobywania si z rnych przeciwnoci i do obracania na swoj korzy trudnoci fizycznych, obawiali si tylko spotkania z krajowcami. Chcieli za jak bd cen unika ich i przedosta si na wschodni brzeg wyspy, jako do miejsca,w ktrem misjonarze zaoyli par osad. A przytem wane byo to, e t cz wyspy nie nawiedzia klska wojny. Odlego od jeziora Taupo do zatoki Plenty wynosia sto mil; trzeba byo zatem robi dziesi mil dziennie. Bya to rzecz moliwa, cho wymagaa pewnego wysiku. Odwana garstka nie lkaa si tego w nadziei, e dostawszy si do osad misjonarskich, odpocznie, czekajc na szczliw okazj do Aucklandu, gdy to miasto zawsze leao w jej planie. Uoywszy to wszystko, przygldali si bacznie krajowcom a do wieczora. Ani jeden nie pozosta u stp gry; a gdy zupene ciemnoci zalegy dolin Taupo, anijeden ogie nie ukaza si w bliskoci. Droga bya wolna. O dziewitej Glenarvan da znak do drogi. Wszyscy uzbrojeni i ubrani kosztem Kara-Tetego, zaczli schodzi ostronie po zboczu Maunganamu. Na czele kroczyli: John Mangles i Wilson, nadstawiajc uszu i wytajc oczy. Przystawali za najmniejszym szelestem; badali najdrobniejsze wiateko, a kady z idcych za nimi zsuwa si niejako po pochyoci gry, aby nie odstawa od niej. O dwiecie stp poniej szczytu stanli nad niebezpiecznem przejciem, tak bacznie strzeonem poprzednio przez krajowcw. Gdyby ci ostatni, przebieglejsi ni ich winiowie, cofnli si poto tylko, aby zwabi nieszczliwych, i jeeli wulkan nie upi ich czujnoci, to w tem wanie miejscu powinniby si ukry. Glenarvan, pomimo caej ufnoci i pomimo artw Paganela, nie mg nie doznawa obawy. Ocalenie ich wszystkich miao si rozstrzygn w przecigu tych dziesiciu minut, ktrych potrzeba byo na przebycie wskiego grzbietu; a Glenarvan czu bicie serca Heleny, opartej na jego ramieniu. Nie myla jednak wcale o cofniciu si, tak samo jak John, za ktrym wszyscy postpowali w zupenej ciemnoci. John sun wskim grzbietem, zatrzymujc si, gdy jaki oderwany kamie stacza si do wwozu. Gdyby dzicy stali na czatach, kady taki odgos mg wywoa strzelanin straszn z obu stron grzbietu. Peznc jak we po tym pochyym grzbiecie, zbiegowie nieprdko si posuwali;John, dotarszy do najniszego punktu grzbietu gry, znalaz si zaledwie o dwadziecia pi stp od miejsca, w ktremwczoraj obozowali krajowcy; dalej wznosia si droga dosy stromem zboczemku laskowi odlegemu o kilka staj. I t najnisz cz minito bez adnego wypadku; podrn ju pili si w milczeniupod gr. Lasku nie widzieli, ale wiedzieli, e jest tam niezawodnie, i aby tylko nie byo jakiej zasadzki, to spodziewali si znale tam bezpieczne ukrycie. Glenarvan zrozumia, e tabu nie osania ich ju w tej chwili. Cz grzbietu pod gr idca nieczya si z Maunganamu, ale z systememwzgrz, jecych si na wschodniem wybrzeu jeziora Taupo. Nietylko zatem groziy im strzay krajowcw, ale mona si byo obawia osobistego starcia si z dzikimi. Jeszcze przez jakie dzisi minut podrni posuwali si zwolna pod gr. John nie mg dojrze gstego gaju, cho gaj ten musia znajdowa si niedalej, jak o dwiecie stp. Nagle zatrzyma si, a nawet prawie cofn; zdawao mu si, e syszy szmer w ciemnoci. I cay szereg idcych za nim przystan. John sta, nie poruszajc si, tak dugo, e zaniepokoi reszt zbiegw. Czekali, a wjakiej trwodze, to trudno opowiedzie. A nu bd musieli cofn si i powrci na szczyt Maunganamu? Nareszcie John, nie syszc wicej szmeru, ruszy wgr po wskim grzbiecie.Niezadugo podany gaj zarysowa si wyranie na tle nocy. Po kilku jeszcze krokach uciekajcy zniknli, ukryci w gstwinie. LXIV. WZICI WE DWA OGNIE Noc sprzyjaa ucieczce; naleao z niej korzysta, by uj z gronych okolic jeziora Taupo. Paganel obj dowdztwo nadgarstk rozbitkw, a cudowny jego instynktpodrniczy znw wietnie zaznaczy si podczas tej trudnej wdrwki w grach. Z zadziwiajc zrcznoci kierowa si pord ciemnoci, bez wahania wybiera niewidzialne prawie cieki, trzymajc si niezmiennie jednego kierunku. Prawda, e natura pomagaa mu w tem niezmiernie. Jego kocie oczy dozwalay mu rozrni najdrobniejszy przedmiot w ciemnoci. Przez trzy godziny szli bez przerwy po urwiskach wschodniego zbocza; potem Paganel skrci w kierunku poudniowo-wschodnim, dla dostania si do wskiego przejcia, przekopanego pomidzyKaimanaw i Wahiti-Ranges, przez ktre dy droga z Aucklandu do zatoki Hawkesa. Przekroczywszy drog, mia zamiar puci si jej bokiem i pod oson wysokich dbwi przez niezamieszkan okolic. Do 9-tej zrana, to jest w przecigu dwunastu godzin,zrobiono tyle mil; nie mona byo ju wicej da od kobiet, a zreszt i miejscowo zdawaa si dogodna do spoczynku. Doszli wanie do wwozu, dzielcego dwa acuchy. Droga do Oberlandu pozostawaa na prawo, w kierunku poudniowym. Paganel z map w rku zwrci si w kierunku pnocno-wschodnim i o dziesitej godzinie may oddzia dosign rodzaju urwistego wau, utworzonego z wystajcej czci gry. Wydobyto z workw ywno i zaczto si posila. Maria i major, ktrym dotychczas niebardzo smakoway korzenie paproci, teraz uznali je za przewyborne! Spoczywano do drugiej po poudniu, poczempuszczono si dalej ku wschodowi, a wieczorem zatrzymano si o om mil od grna nocleg pod goem niebem. Nazajutrz droga bya bardzo uciliwa; trzeba byo przechodzi przez w ciekawy pas jezior wulkanicznych, owych gejzerw i solfatarw, cigncych si na wschd Wahiti-Ranges. Droga ta o wiele bya milsza dla oczu, jak dla ng, gdy co wier mili trzeba byo okra zawady, zbacza w zaamki i trudzce przejcia. Ale jakie zato spotkali oryginalne widoki, co za nieskoczon rozmaito przyrody. Na rozlegej przestrzeni dwudziestu mil kwadratowych podziemne siy dziaay w najrozmaitszy sposb. rda sone dziwnej przezroczystoci, zaludnione miljardami robaczkw, wydobyway si z gajw drzew, dajcych herbat krajow, rda te wydzielay siln wo spalonego prochu i pozostawiay na ziemi osad olniewajcej biaoci niegu. Krysztaowe ich wody kipiay wrztkiem, podczas gdy ssiednie rda cinay si, rozlewajc jakby tafle szklane. Olbrzymiej wielkoci paprocie rosy na ich brzegach, rd warunkw waciwych rolinnoci syluryjskiej. Ze wszystkich stron wytryskiway z ziemi snopy pynne, otoczone tumanem pary, nibyfontanny. Jedne biy bez przerwy, inne perjodycznie, jakby zalene od fantazji kaprynego Plutona. Wodotryski owe cigny si pkolem, rozoone kondygnacjami, na naturalnych tarasach, wznoszcych si jedne nad drugiemi. Wody ich czyy si zwolna, strojne biaym tumanem, zalewajc pprzezroczyste stopnie tych olbrzymich schodw i zasilajccae jeziora swemi wrzcemi kaskadami. Dalej, poza gorcemi rdami i burzliwemi gejzerami, cigny si solfatary. Ziemia wygldaa, jakby pokryta ogromnemi kretowiskami. Byy to nawp wygase i popkane kratery, z ktrych szczelin wydobyway si rne gazy. Powietrze napenione byo mocnym i niemiym wyziewem siarki, ktra zeskorupiaa i w rne krysztay uoona przystrajaa capowierzchni gruntu. Tam to gromadz si od wiekw niezliczone i niewyzyskiwane dzi bogactwa; kiedy, gdy wyczerpi si kopalnie siarki w Sycylji, przemys bdzie si mg w ni zaopatrywa w tej tak maoznanej dzi prowincji Nowej Zelandii. Mona sobie atwo wyobrazi, jakich niewygd zayli podrni w przeprawie przez t cz drogi penej przeszkd. Trudno byo znale dogodne miejsce do spoczynku; strzelby prnoway, nie spotkano bowiem ani jednego ptaka, ktregoby warto odda do oskubania panu Olbinettowi. To te musieli si zadowoli skromnym posikiem z paproci i patatw, cho on wcale nie pokrzepia wyczerpujcych si wdrowcw. Pragnli oni jak najprdzej rozsta si z t bezpodn i pust okolic; a przecie co najmniej czterech dni byo jeszcze potrzeba, eby si wydosta z tej niedogodnej przeprawy. Dopiero 23-go lutego, w odlegoci pidziesiciu mil od Maunganamu, wypoczywali u stp gry wyranie oznaczonej na karcie Paganela, ale nie majcej nazwy. Przed nimi cigna si rwnina porosa krzakami, wdali, na widnokrgu, ukazyway si bory. Bya to dobra wrba, ale pod warunkiem, eby ta okolica, nadajca si na siedziby ludzkie, nie bya zbyt zaludniona. Dotychczas podrni nie spotkali ani cienia krajowca. Dnia tego Robert i Mac Nabbs ubili kilka kiwisw, ktre uwietniy bankietwdrowcw, cho nie na dugo, gdy w niewiele minut pozostay z nich tylko kosteczki. Podczas deseru, pomidzy sodkiemi patatami a kartoflami, Paganel wnis projekt, ktry przyjto z zapaem. Szo o nadanie bezimiennej grze, pietrzcej si na trzy tysice stp w chmurach, nazwiska lorda szkockiego; Paganel napisa starannie na mapie obok gry nazwisko: Glenarvan. W dalszej podry nie zdarzyo si nic, coby przerywao jej jednostajno. Zaledwie kilka waniejszych wypadkw urozmaicio pochd od jezior do oceanu Spokojnego. Przez cay dzie podrni szli przez lasy i rwniny. John kierowa si po socu i gwiazdach. Niebo askawie oszczdzao deszczw i upaw; a mimo to wzrastajceutrudzenie coraz wicej opniao pochd strapionych tylu trudami wdrowcw, pragncych jak najpieszniej dosta si do kolonij misjonarskich. Rozmawiali jednak z sob, tylko e ju rozmowa nie bywaa ogln. May oddzia podzieli si na czstki nie podug sympatji,ale wedle kierunku myli, Glenarvan szed najczciej sam, rozmylajc coraz wicej w miar zbliania si do brzegu o Duncanie ijego zaodze; zapomnia o niebezpieczestwach, grocych mu jeszcze w drodze do Aucklandu, zajmowa si pomordowanymi majtkami. Straszny ten obraz snu mu si cigle po gowie. d Maorysw. ki wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAWPc@X&c@Y `@Z&, cA[9(AZaprzestano ju mwi o Henryku Grancie; a zreszt i na cby si to zdao, skoro niemogli nic dla niego zrobi? Nazwisko kapitana wymawiane byo jeszcze tylko w rozmowach Marii z Johnem. John nie przypomnia jej ani razu tego, co mu powiedziaa ostatniej nocy w Ware-Atona. Delikatno nie pozwalaa mu korzysta ze sw, wymienionych w chwili uwaanej za ostatni chwil ycia. Mwic o Henryku Grancie, John myla o dalszych projektachposzukiwania. Zarcza Marii, e lord Glenarvan przedsiwemie na nowo chybionna teraz wypraw. Rozumowa za tak: poniewa nie mona byo powtpiewa o autentycznoci dokumentu, wic Henryk Grant musi gdzie by; choby zatem przyszo przetrz wiat cay, to musz go znale. Maria upajaa si temi sowy; wsplne wic byy ich myli i wsplne nadzieje. Lady Helena czsto przyczaa si do tych rozmw; a lubo nie poddawaa si zudzeniom, nie miaa jednak pozbawia tych zudze mod par, sprowadza j na drog smutnej rzeczywistoci. Mac Nabbs, Robert, Wilson i Mulrady polowali, nie oddalajc si bardzo od towarzyszw, i kady co dostarcza ze zwierzyny. Paganel, owinity w swj paszcz, trzyma si na uboczu, niemy i zamylony. A jednak naley powiedzie, e na przekorzwykemu prawu natury, ktre sprawia, i pord prb, niebezpieczestw, trudw i prywacyj ludzie najlepsi staj si cierpcy i zgryliwi, rd caej tej garstki nieszczliwych panoway, jak dawniej, stosunki jak najlepsze. Kady jej czonek gotw by da si zabi za innych. Dwudziestego pitego lutego drog zamkna im rzeka, ktra, wedug mapy Paganela, zwaa si Waikari. Przeszli j w brd. Przez dwa dni szli rwnin, poros cakiem krzakami. Poow odlegoci od jeziora Taupo do brzegu morza ju przebyto - wprawdzie nie bez trudu, ale przynajmniej bez adnego zego wypadku. Teraz zaczy si ogromne i nieskoczenie dugie lasy, przypominajce bory australijskie - ale tu rosy ju nie eukaliptusy, lecz drzewa zwane kauri. Podczas wdrwki czteromiesicznej podrni nasi stracili ju cakiem prawie zdolno zachwycania si widokami, a jednak stanli peni podziwu na widok tych olbrzymich sosen, godnych lasw przed psami zelandzkiemi. Podrni mieli obfite i zdrowe Pie kaurisw (Abietacea) od ziemi do miejsca rozgazienia miewa do stu stp wysokoci. Drzewa te tworz samotne bukiety i las ich nie skada si z pni rozrzuconych, ale z niezliczonych grup, wznoszcych o dwiecie stp w powietrze swe zielone gazie. Niektre z kaurisw, mode jeszcze, bo niestarsze nad lat sto, podobne byy do czerwonych jode europejskich; ciemna ich korona koczya si piczastym wierzchokiem. Przeciwnie starsze, liczce pi lub sze wiekw, tworzyy niezliczone zielone namioty ze zwikanych i popltanych gazi. Patrjarchinie te zelandzkich lasw do chodziy pidziesiciustp obwodu. Poczywszy rce, wszyscy wdrowcy nasi nie mogli obj pnia olbrzymiego. Przez trzy dni may oddzia bka si podrozlegemi ukami liciastego sklepienia i pogliniastym gruncie, nietknitym nog ludzk.e tak byo, wnosi naley z ogromnych stosw gumy ywicznej, nagromadzonych wwielu miejscach u stp kaurisw, a ktre wystarczyyby na dugo do prowadzenia handlu z krajowcami. Spotykano tam take bandy kiwisw, tak wytrzebione w miejscach zamieszkaych przez krajowcw;schroniy si one do tych niedostpnych rywali cedrw libaskich i "Mammouth trees" kalifornijskich z nich poywienie. Paganelowi udao si nawet zobaczy w gstych zarolach par olbrzymich ptakw inatychmiast z ca gorczk naturalisty zawoa na towarzyszw. Pomimo zmczenia, major i Robert pucili si za nimwlad za zwierzyn. Pojmiemy gorczkow ciekawo geografa, gdy si dowiemy, e pozna, a raczej e mu si zdawao, i s to ptaki "moa", nalece do rodzaju "Dinormis", przez niektrych uczonych zaliczane do rzdu zaginionych osobliwoci. To spotkanie potwierdzio zdanie p. Hochstettera i innych podrnikw o istnieniu jeszcze tych olbrzymw bezskrzydych w Nowej Zelandii. Moa, cigane przez Paganela, gatunek sigajcy czasw, w ktrych yy Megaterjum i Pterodactyles, musiay mie jakich siedmnacie stp wysokoci. Byy to ogromne strusie, lkliwe bardzo; uciekay za z nadzwyczajn szybkoci i ani jedna kula nie zdoaa dosign ich w biegu. Po kilku minutach tego polowania, nie dajce si uj moa zniky poza wielkiemi drzewami, a strzelcy stracili daremnie proch i oddalili si od swoich. Byo to pierwszego marca. Glenarvan z towarzyszami wyszli nakoniec wieczorem dnia tego z ogromnego lasu i rozoyli si obozem u podna gry Ikirangi, ktrej wierzchoek wznosi si na pi tysicy piset stp w powietrze. Uszli zatem zgrsto mil od Maunganamu; pozostawao im jeszcze mil trzydzieci. John mia nadziej,e na przebycie caej drogi starczy im dni dziesi. Nie zna jednak wwczas trudnoci podry po tych okolicach. Okrania, rne przeszkody, niedokadnoci mapy przeduyy drog o pi dni i na nieszczcie, gdy podrni przybyli do owej gry, poczuli si zupenie wycieczeni; a pozostawao jeszcze dwa dni piesznego pochodu, aby dotrze do brzegu morza. Pooenie stawao si tem gorsze, e wchodzc w okolic, uczszczan przez krajowcw, naleao zdwoi popiech i czujno. Ale trzeba byo zapanowa nad utrudzeniem. Nazajutrz zatem o wschodzie soca ruszono w dalsz drog. Wdrwka pomidzy gr Ikarangi po prawej stronie a gr Hardy, wysokoci 3,700 stp - po lewej, bya bardzo uciliwa. Dziesiciomilow przestrze zapeniaa rolina gitka i duga, sprawiedliwie naszca nazw "duszcej wikliny". Co krok zapltyway si w ni rce i nogi, a pnce si wicie, niby prawdziwe we, okrcay ciao pltanin zwojw. Przez dwa dni trzeba byo i z siekier w rku i walczy z t stugow hydr, drczc podrnych. Paganel zalicza t rolin do zoophytw. Polowanie stao si niemoliwe w takich okolicznociach; strzelcy nie mogli dostarczy zwykej daniny. Zapasy koczyy si, a nie byo sposobu dostarczenia innych; brak wody nie pozwala ugasi zwikszonego trudem pragnienia. Straszne byy cierpienia wdrowcw i po raz pierwszy opucia ich tu odwaga. Wreszcie, nie idc, ale wlokc si ciaem bez ducha, wiedzeni tylko zachowawczym instynktem, ktry trwa duej ni inne uczucia, dostali si na cypel Jottin nad brzegiem oceanu Spokojnego. Zastano tam par chat pustych - szcztkw wioski, zniszczonej przez wie wojn. Pola byy spustoszae i na kadym kroku widniay lady rabunku i poaru. W tem to przejciu fatalno zgotowaa nieszczliwym wdrowcom now, straszn prb. Bdzili nad brzegiem, gdy o mil (angielsk) ukaza si oddzia krajowcw, pdzcy na nich z broni w rku. Glenarvan,przyparty do morza, nie mg ucieka; zbierajc zatem ostatki si, gotowa si dowalki, gdy John Mangles nagle zawoa: - Czno, czno! I rzeczywicie, o jakie dwadziecia krokwstaa na nadbrzenym wirze d z szeciu wiosami. Spuci j na wod, wsi i odbi od niebezpiecznego brzegu byo dzieem jednej chwili. John, Mac Nabbs, Wilson i Mulrady ujli za wiosa - Glenarvan obj ster, a dwie kobiety, Olbinett i Robert usiedli obok niego. W dziesi minut potem d znajdowaa si ju na penem morzu, o wier mili angielskiej od brzegu. Morze byo spokojne - pomidzy uciekajcymi panowao gbokiemilczenie. John Mangles, nie chcc oddala si zanadtood ldu, mia ju zarzdzi, aby si posuwano wzdu brzegu, gdy nagle zdrtwiaa z przeraenia rka jego wstrzymaa wioso. Spostrzeg bowiem odbijajce od cypla Jottin, z widoczn intencj cigania ich, trzy odzie krajowcw. - Na morze, na morze! - zawoa. - Lepiej zgimy w falach morskich! d, pchnita dzielnym wysikiem czterechwiolarzy, skoczya na pene morze. Przezp godziny zdoali zbiegowie utrzyma si w jednej odlegoci od gonicych, ale wycieczeni na siach, zaczli sabn, gdytymczasem trzy odzie zbliay si ku nim. Ju tylko dwie mile dzieliy obie odzie i niebyo sposobu uniknicia napadu krajowcw,ktrzy uzbrojeni w dugie karabiny, zabierali si do strzelania. C si dziao wwczas z Glenarvanem? Sta na rufie odzi i wypatrywa na widnokrgu pomocy. O czem myla? Czego wyczekiwa? Czy miaby jakie przeczucie? Nagle wzrok mu zajania, a wycignita rka wskazywaa punkt jaki na morzu. - Okrt, przyjaciele - woa - okrt! Pycie co siy! Ani jeden z czterech wiolarzy nie poruszysi, by zobaczy w niespodziewany przez nikogo statek, bo nie naleao rk opuszcza. Paganel tylko podnis si i skierowa lunet na punkt oznaczony. - Tak, to okrt, parowiec! Para wali z niegokbami! Pynie ku nam! Odwagi, dzielni towarzysze! Podniecio to tak energj dzielnych eglarzy, e jeszcze przez p godziny mocnemi uderzeniami wiose utrzymywali d w jednakowej odlegoci od odzi jej przeladowcw. Parowiec zarysowa si coraz wyraniej. Ju mona byo rozrnidwa maszty ze zwinitemi aglami i wielkie kby dymu, buchajce z komina. Glenarvan,powierzywszy ster Robertowi, pochwyci za lunet i nie spuszcza oczu z okrtu. Jake zdziwili si jego towarzysze, gdy ujrzeli, e blednie, miesza si i wreszcie opuszcza lunet. Jeden wyraz wytumaczyim t nag rozpacz. - Duncan! - zawoa Glenarvan - Duncan, a na nim zoczycy! - Duncan! - krzykn John, puszczajc wioso i zrywajc si z awki. - Tak jest, mier z obu stron! - wyszeptaGlenarvan, zamany tylu cierpieniami. Nie ulegao wtpliwoci, e by to istotnie jacht Glenarvana; jacht, majcy na pokadzie zbrodniarzy. Majorowi wyrwao si z ust przeklestwo,bo te ju za wiele byo tego wszystkiego. Przestano wiosowa, bo nie wiedziano, gdzie pyn i gdzie ucieka. Jak tu wybiera pomidzy dzikimi a zbrodniarzami?Z najbliszej odzi krajowcw pad strza,kula trafia w wioso Wilsona. Mimowoli powiosowano ku Duncanowi. Statek pdzi z nadzwyczajn szybkoci; nie wicej ju by oddalony, jak o jakie pmili. John Mangles, nacinity z dwu stron, nie wiedzia, jak si rusza, gdzie ucieka. Przeraone kobiety modliy si na klczkach. Dzicy strzelali bezustannie, kule paday obok odzi. W teje chwili rozleg si straszny huk i kula, wypadszy z dziaaokrtowego, przeleciaa ponad gowami uciekajcych, ktrzy, dostawszy si midzydwa ognie, stanli nieruchomi pomidzy Duncanem a odziami krajowcw. John w przystpie rozpaczy pochwyci za siekier, chcc rozbi czno i zatopi je ze swymi nieszczliwymi towarzyszami w gbinie morskiej. Wstrzyma go okrzyk Roberta. - Tom Austin, Tom Austin! - woa chopiec.- Widz go! Stoi na pokadzie! Pozna nas, wznosi wgr kapelusz. Siekiera znieruchomiaa w rku Johna. Druga kula armatnia wisna nad jego gow i strzaskaa najblisz z trzech odzi, a na pokadzie Duncana rozleg si okrzyk radosny. Przeraeni dzicy uciekali piesznie do brzegu. W kilka chwil potem dziesiciu rozbitkw, nie wiedzc jakim sposobem i nie rozumiejc, co si dzieje, znalazo si w bezpieczestwie na pokadzie Duncana. LXV. SKD SI WZI DUNCAN PRZY WSCHODNIM BRZEGU NOWEJ Zelandii Daremnie silioby si piro na opisanie uczu Glenarvana i jego towarzyszw w chwili, gdy wchodzili na pokad i gdy zabrzmiaa im w uszach pie starej Szkocji. Kobziarz okrtowy wygrywa na kobzie narodowy hymn klanu Malcolma i wici nim, rd okrzykw osady, powrt lorda na pokad. Glenarvan, John Mangles, Paganel, Robert, nawet major, paczc, ciskali si wzajemnie. Cieszyli si, jak pozbawieni zmysw. Geograf, oszalay zupenie, skaka i celowa jak z karabinu nieodstpn sw lunet do ostatniej odzi krajowcw, dobijajcej do brzegu. Jednak zaoga statku, zauwaywszy poszarpane odzienie i wyndzniae twarze podrnych, dowodzce strasznych cierpie, powcigna swoje uniesienia. Nie byli to ci sami podrni, odwani i promieniejcy nadziej, ktrzy przed trzema miesicami ruszyli szuka ladw kapitana Granta, ale jakie widma. Przypadek sprowadzi ich na okrt, ktregonie spodziewali si zobaczy nigdy, ale w jakime smutnym stanie wycieczenia i bezsilnoci! Glenarvan, zamiast pomyle o wypoczynku,o zaspokojeniu gwatownego godu i pragnienia, wypytywa Toma, skd si wzi w tej stronie? Jak si stao, e Duncan nie dosta si w rce Ben Joyce'a? Jakime cudem opatrzno sprowadzia jacht na pomoc uciekajcym? Dlaczego? Jakim sposobem? Czemu? Brzmiao mnstwo jednoczesnych pyta, spadajcych natarczywie na Toma. Stary marynarz nie wiedzia, na co wprzd odpowiada. Postanowi wkocu sucha tylko pyta Glenarvana i jemu tylko dawa wyjanienia. - Ale ci zoczycy? - zapyta Glenarvan - co z nimi zrobi? - Zoczycy? - powtrzy Tom gosem czowieka nierozumiejcego pytania. - Naturalnie, ci ktrzy napadli na jacht? - Co za jacht? - pyta Tom Austin. - Jacht Waszej Dostojnoci? - Naturalnie e mj! I c si stao z tym Ben-Joycem, ktry wszed na pokad? - Nie znam wcale Ben-Joyce'a i nigdy go niewidziaem - odpowiedzia Austin. - Jakto nigdy? - zawoa Glenarvan, zdumiony odpowiedziami marynarza. - Powiedz mi zatem, Tomie, skd si wzi Duncan przy brzegach Nowej Zelandii? Jeeli wszyscy wieo przybyli na statek nie mogli poj zdziwienia starego marynarza, to jakie byo ich samych zdziwienie, gdy odpowiedzia spokojnym gosem: - Z rozkazu Waszej Dostojnoci. - Z mego rozkazu? - zapyta Glenarvan. - Nie inaczej, milordzie, zastosowaem si do instrukcyj, zawartych w licie paskim z dnia 14-go stycznia. - W moim licie? W moim licie? - powtarza Glenarvan. Dziewiciu podrnych, otoczywszy Toma Austina, poerao go wzrokiem. Wic list, pisany nad brzegiem Snowy, doszed na pokad Duncana? - Wytumacz mi to - nalega Glenarvan - zdaje mi si, e ni. Wic odebrae list. - Tak jest, list od Waszej Dostojnoci. - W Melbourne? - W Melbourne, w chwili, gdym koczy napraw statku. - Jaki to list? - Pisa go kto inny, ale jest podpisany rk Waszej Dostojnoci. - Dobrze. Ten list przynis ci zbieg zoczyca, nazwiskiem Ben-Joyce. - Bynajmniej, przynis mi go majtek nazwiskiem Ayrton, kwatermistrz statku Britannia. - Ayrton czy Ben-Joyce, to jeden i ten sam djabe. C byo w tym licie? - Rozkaz natychmiastowego opuszczenia Melbourne i krenia u wschodnich wybrzey. - Australii! - zawoa Glenarvan z tak pewnoci, e zmiesza starego marynarza.- Australii? - powtrzy Tom, otwierajc szeroko oczy. - Ale nie, Nowej Zelandii!... - Australii, Tomie, Australii - zawtrowali jednogonie towarzysze Glenarvana. Twierdzenie, wypowiedziane z tak pewnoci, zakopotao Toma. Przypuszcza, e by moe omyli si istotnie, czytajc list. Czy to jednak moliwe, by on, tak akuratny i baczny marynarz, do tego stopnia si pomyli? Zaczerwieni si wic i zmiesza. - Uspokj si, Tomie - mwia lady Helena. -Bg tak chcia widocznie. - O nie, niech Wasza Dostojno wybaczy - mwi Tom - ale to niepodobna! Ja nie omyliem si. Ayrton czyta list tak, jak i ja go czytaem, i on to wanie chcia koniecznie, abym pyn wzdu brzegw Australii! - Ayrton? - zawoa Glenarvan. - On! Utrzymywa, e to bya pomyka, e Wasza Dostojno kaza mi stan w zatoceTwofold. - Czy masz list, Tomie? - zapyta major, zaintrygowany do najwyszego stopnia. - Mam, panie Mac Nabbs, i pjd go poszuka. Pobieg do swej kajuty na dziobie okrtu. Podczas jego nieobecnoci spogldano na siebie w milczeniu; major tylko, wpatrzony w Paganela, odezwa si, zakadajc rce: - Przyznaj, Paganelu, e to troch za wiele!- Co? - mrukn geograf. Zgarbiony i w okularach na nosi wyglda jak olbrzymi znak zapytania. Austin powrci z listem, pisanym przez Paganela, a podpisanym przez Glenarvana. - Czytaj, milordzie - mwi stary marynarz.Glenarvan czyta, co nastpuje: "Polecam Tomaszowi Austin, aby bezzwocznie wypyn na morze i doprowadzi Duncana, trzymajc si i wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA\P cA]& ^A^: cB_)cB`74Bzawsze 38-go stopnia szerokoci, do wschodniego wybrzea Nowej Zelandii". - Nowej Zelandii! - krzykn, podskakujc, Paganel. I uchwyciwszy list z rk Glenarvana, przetar oczy, poprawi okularw i czyta od pocztku. - Nowej Zelandii! - rzek gosem, dowodzcym niezmiernego przygnbienia i upuszczajc list. W tej chwili poczu, e kto opar mu rkna ramieniu, obrci si zatem i stan okow oko z majorem. - Ot, dzielny Paganelul - mwi major z powag - szczcie, e nie wyprawi Duncana do Kochinchiny. Ten art dobi biednego geografa; miech homeryczny ogarn ca zaog; Paganel jak szalony biega tam i napowrt, trzymajc si rkoma za gow i wyrywajc sobie wosy. Nie wiedzia ani co robi, ani co zamierza. Zeszed machinalnie po drabinie, prowadzcej na dolny pomost, krci si tam bez celu i bez myli, poczem wszed znw na grny pokad od przodu okrtu. Nogi zapltay musi w pku lin i potkn si, a upadajc, schwyci rkoma za jaki sznur. Nagle rozleg si huk. Z przodu okrtu pad wystrza armatni, a grad kartaczw posiek spokojne fale. To biedny Paganel uchwyci za sznur od nabitej armaty i wywoa wybuch zapau piorunujcego. Geograf przewrci si na drabink i spadprzez otwr, wiodcy do izby majtkw. Po zdziwieniu, wywoanem hukiem, nastpiokrzyk przeraenia; zdawao si, e nie obeszo si bez nieszczcia. Dziesiciu majtkw pobiego na d i wynioso Paganela skulonego. Nie mg ju mwi. Przeniesiono go do kajuty kapitana; wszyscy byli w rozpaczy. Major, zawsze gotw w wanych okolicznociach nie pomoc lekarsk, chcia rozebra Paganela, aby go opatrze. Lecz zaledwie dotkn pozornie umierajcego, ten wzdrygn si, jakby uderzony prdem elektrycznym. - Nigdy, nigdy! - zawoa, osaniajc si poszarpanemi sukniami i zapinajc guziki z dziwnym popiechem. - Ale, Paganelu! - mwi major. - Powiadam, e nie! - Trzeba obejrze... - Nie pozwol oglda. - Moe zama... - mwi Mac Nabbs. - Naturalnie, e zamaem - odpowiedzia Paganel, powstajc - ale to, co zamaem, naprawi ciela! - C to takiego? - Jedn z podpr pomostu: zamaem j, upadajc! Oglnym miechem powitano tak odpowied, gdy dowodzia, e Paganel wyszed zdrw i cay z awantury z armat. - W kadym razie dziwnie jest wstydliwy nasz geograf - mrukn major. Paganel, przyszedszy do siebie po tych przygodach, musia odpowiedzie na pytanie, ktrego nie mg unikn. - Teraz pomwmy szczerze, Paganelu - rzek Glenarvan. - Przyznaj, e twoja omyka wysza nam na dobre, bo inaczej Duncan dostaby si w rce zbrodniarzy, a my w rce Maorysw! Ale na mio Bosk! Jakim dziwnym kierunkiem myli, przez jaki niesychany obd umysu doszede do tego, eby napisa Nowa Zelandia, zamiast Australia? - Et, do wszystkich!... - zawoa Paganel - to... Lecz w teje samej chwili oczy jego spostrzegy Mari i Roberta i wstrzyma si nagle, potem za rzek: - Co chcesz, kochany Glenarvanie! Jestem warjat, gupiec postrzelony, istota niepoprawiona i umr ju w skrze najsawniejszego roztrzepaca. - Jeeli ci z niej tylko nie obedr - odezwa si major. - Mnie obedrze ze skry! - krzykn rozgniewany geograf. - Czy to nie aluzja? - A jakaby to miaa by aluzja, Paganelu? -pyta Mac Nabbs gosem spokojnym. Na tem skoczya si rozprawa. Powd obecnoci tutaj Duncana odkryto, a podrnitak cudownie uratowani myleli ju tylko o tem, eby si dosta do swoich wygodnych kajut i zje niadanie. Wszyscy rozeszli si, ale Glenarvan i John Mangles pozostali - chcieli bowiem czego wicej si dowiedzie. - A teraz powiedz mi, stary - mwi Glenarvan do Austina - czy nie wyda ci si dziwnym ten rozkaz krenia przy brzegachNowej Zelandii? - Istotnie, bardzo mi si zdawa dziwnym -odpowiedzia Austin. - Poniewa jednak, cho mnie zdziwi, nie mam zwyczaju roztrzsa dawanych mi rozkazw, byem mu wic posuszny. I nie mogem postpi inaczej, bo gdyby z tego wyniko co zego, bybym winnym. Czyby inaczej postpi, kapitanie? - Tak samo jak ty, Tomie - odpowiedzia John Mangles. - A ce myla sobie? - pyta Glenarvan. - Mylaem, e to w interesie Henryka Granta kazano mi tam jecha. Sdziem, e wskutek nowych kombinacyj popyniecie pastwo do Nowej Zelandii i e mam was czeka na wschodnim brzegu tej wyspy. Gdym odpywa z Melbourne, nikt nie wiedzia o przeznaczeniu okrtu; zaoga dowiedziaa si dopiero wwczas, gdymy wyszli na pene morze i gdy Australia znika nam z oczu zupenie. Co zreszt nabawio mnie niemaego kopotu! - Jakiego kopotu? - bada Glenarvan. - Oto - odpowiedzia Austin - gdy kwatermistrz Ayrton dowiedzia si nazajutrz o kierunku Duncana i jego przeznaczeniu... - Ayrton! - zawoa Glenarvan - wic on jest tutaj? - Jest na rozkazy Waszej Dostojnoci. - Ayrton tutaj! - powtarza Glenarvan, patrzc na Johna. - To zrzdzenie Boe! - szepn mody kapitan. I w jednej chwili z szybkoci byskawicy przesuno si przed oczyma obu tych ludzipostpowanie Ayrtona; ta dugo przygotowywana zdrada, zranienie Glenarvana, napad na Mulradyego, ndza wszystkich zatrzymanych wrd bagien Snowy - sowem, wszystkie sprawki tego ndznika. I oto teraz, dziwnym zbiegiem okolicznoci, zbrodniarz dosta si w ich rce! - Gdzie on jest? - spyta ywo Glenarvan. - W jednej z kajut od przodu okrtu, pod stra - odpowiedzia Tom Austin. - Dlaczego pod stra? - Bo gdy dowiedzia si, e statek pynie doNowej Zelandii, zacz si pieni ze zoci,chcc zmusi mnie do zmienienia kierunku drogi; odgraa mi si i pobudza zaog dobuntu. Zrozumiaem, e to niebezpieczny ptaszek, i musiaem si mie na ostronoci. - A jake si sprawia od tego czasu? - Siedzi w swojej kajucie, nie starajc si nawet wyj z niej. - To dobrze. Wanie w tej chwili zawoano ich na niadanie, a potrzebowali go bardzo, zajli wic swoje miejsca u stou, nie wspominajc nic o Ayrtonie. Ale gdy po skoczonem niadaniu wszyscy pokrzepieni zebrali si na pokadzie, Glenarvan donis im, e kwatermistrz jest na okrcie i oznajmi zarazem, e kae go przywoa. - Zwolnij mnie od obecnoci przy tem badaniu - prosia lady Helena. - Wierz mi, kochany Edwardzie, e widok tego czowieka niezmiern zrobi mi przykro. - To bdzie konfrontacja - odpowiedzia Glenarvan - i prosz ci, Heleno, pozosta. Niech Ben-Joyce spojrzy oko w oko wszystkim swym ofiarom. Lady Helena przychylia si do dania mai siada z Marj obok Glenarvana, przy ktrym zajli te miejsca: major, Paganel, John Mangles, Robert, Wilson, Mulrady i Olbinet - wszyscy, ktrych zbrodniarz zdradzi tak niegodziwie. Caa zaoga, nie rozumiejc znaczenia sceny, majcej si odby, staa w najgbszem milczeniu. - Niech si tu stawi Ayrton - rzek Glenarvan. LXVI. AYRTON CZY BEN -JOYCE? Ukaza si Ayrton i pewnym krokiem przeszed pokad. Twarz jego nie zdradzaa ani junactwa, ani te pokory. Wzrok mia pochmurny, zacisn zby i pici. Stanwszy przed Glenarvanem, skrzyowa rce i spokojnie, w milczeniu, czeka na zapytanie. - Ayrtonie - odezwa si Glenarvan - i ot my i ty znalelimy si na tym samym Duncanie, ktrego chcia odda w rce zoczycw Ben-Joyce'a! Na te sowa wargi kwatermistrza lekko drgny, rumieniec przebieg po nieruchomej jego twarzy - rumieniec nie wyrzutu sumienia, ale wstydu z niepowodzenia. Na tym statku, gdzie chcia rozkazywa, pozostawa jako wizie i los jego mia si wnet rozstrzygn. A jednak nie odpowiedzia ani sowa. Glenarvan czeka cierpliwie, ale naprno, bo Ayrton postanowi milcze. - Mwe, Ayrtonie, co masz do powiedzenia- nalega Glenarvan. Ayrton waha si przez chwil, zmarszczyczoo i nareszcie odezwa si tonem spokojnym. - Nie mam nic do powiedzenia, milordzie. Gupstwo zrobiem, dawszy si zapa! Rbze mn, co ci si spodoba. Wymwiwszy te sowa, kwatermistrz zwrci oczy na rozcigajcy si blisko ld i udawa gbok obojtno na to, co si dzieje obok niego. Zdawao si, e nic go nie obchodzi. Glenarvan postanowi by cierpliwym; zaleao mu na tem, aby w sprawie Henryka Granta i Britannji, dowiedzie si szczegw z tajemniczego ycia Ayrtona. Zacz wic badanie niezmiernie agodnym gosem, nakazujc spokj gwatownie burzcemu si sercu. - Sdz, e odpowiesz na niektre pytania, jakie pragn ci zada - mwi Glenarvan - aprzedewszystkiem, jak ci mam nazywa: Ayrton czy Ben-Joyce, i czy bye lub nie bye kwatermistrzem na statku Britannji? Ayrton, guchy na pytania, spokojnie przyglda si brzegom. Glenarvan, wrc cay, cign dalej badanie. - Czy powiesz mi, dlaczego opucie Britannj i znajdowae si w Australii. Ta sama cisza i obojtno. - Zwa, Ayrtonie, e powiniene mwi we wasnym interesie. Tylko szczero zupena moe poprawi tw spraw. Pytam po raz ostatni: czy odpowiesz na moje pytania? Ayrton obrci gow i spojrza w oczy Glenarvanowi. - Nie mam nic do powiedzenia. To rzecz sdu nie moja, eby mi co dowid. - O dowody atwo! - rzek Glenarvan. - atwo, milordzie? - odezwa si szyderczo Ayrton. - Sdz, e si udzisz. Zarczam, e najlepszy z sdziw z Temple-Baru miaby kopot ze mn! Kto wyjani, jak znalazem si w Australii, gdy niema tam kapitana Granta? Kto dowiedzie, e jestem w tak zwany przez policj Ben-Joyse, gdy mnie nigdy nie mieli w rku,a wszyscy moi towarzysze s wolni? Kto odkryje na moj niekorzy, oprcz pana, nie ju zbrodni, ale choby jaki czyn naganny? Kto dowiedzie, em chcia opanowa okrt i odda go w rce zbrodniarzy? Nikt, rozwa, milordzie, nikt. Macie tylko podejrzenia, a tu trzeba pewnikw, by skaza czowieka; tych wam wanie brakuje. Dopki mi inaczej nie dowiedziecie, jestem Ayrtonem, kwatermistrzem statku Britannia. Mwic to, zapali si nieco, lecz prdko wrci do zwykej obojtnoci; przekonanyby, e to, co powiedzia, zakoczy badania. Ale Glenarvan odezwa si temi sowy: - Ayrtonie; nie mam zamiaru wytacza ci sprawy, to nie naley do mnie. Okrelmy jasno nasze wzajemne stosunki. Ja nie chcnic wiedzie takiego, coby ci kompromitowao: to rzecz sdu. Wiesz jednak, co pragn wiedzie, a ty jednem sowem moesz mnie naprowadzi na lad utracony. I c? Powiesz? Ayrton poruszy gow przeczco. - Powiesz mi, gdzie jest kapitan Grant? - pyta Glenarvan. - Nie powiem, milordzie - odpowiedzia Ayrton. - To wskaesz przynajmniej, gdzie rozbi si statek? - Take nie. - Ayrtonie - cign Glenarvan teraz gosemprawie bagalnym - jeeli wiesz, gdzie jest Henryk Grant, to powiedz to przynajmniej jego biednym dzieciom, ktre czekaj na jedno sowo twoje? Ayrton zawaha si, cigny mu si muskuy twarzy i wymrucza cicho: - Nie mog. I w teje chwili, jakby wyrzucajc sobie chwil saboci, doda gwatownie. - Nie, nic nie powiem! Jeeli pan chcesz, tomoesz mnie kaza powiesi. - Powiesi! - krzykn Glenarvan, uniesiony gniewem. Pohamowawszy jednak gniew, doda gosem powanym: - Ayrtonie, tutaj niema ani sdziw, ani oprawcw; na pierwszym przystanku oddamy ci w rce wadzy angielskiej. - Wanie tego tylko pragn! - odpowiedziabadany. I powrci spokojnie do kajuty, sucej mu za wizienie. U drzwi pozostawiono na stray dwu majtkw, by zwaali na najmniejsze poruszenie winia. Wszyscy obecni tej scenie rozeszli si oburzeni i zrozpaczeni. C mieli czyni, gdy wysilenia Glenarvana rozbiy si o upr Ayrtona? Chyba wrci do zamiaru powzitego w Eden i uda si doEuropy, choby przyszo rozpocz na nowo wypraw, dokonywan z takiem dotdniepowodzeniem. Na teraz jednak lad Britannji zdawa si niepowrotnie stracony,a dokument nie nadawa si do adnego nowego tumaczenia. Na trzydziestym sidmym rwnoleniku nie byo ju innego kraju i nie pozostawao nic, jak wrci. Glenarvan, porozumiawszy si z przyjacimi, zacz z Johnem rozwaa kwestj powrotu. John przejrza zapasy. Wgla byo co najmniej na jakie dwa tygodnie, a zatem naleao si zaopatrzy w paliwo w najbliszym porcie. John proponowa Glenarvanowi, by zarzucikotwic w zatoce Talcahuano, tej samej, w ktrej ju raz zaopatrywa si Duncan, nimsi puci w sw okrn podr. Droga wypadaa prosto, jak strzeli, wzdu trzydziestego sidmego stopnia. Poczem statek, zaopatrzony dostatecznie, udaby si ku poudniowi, opywajc przyldek Horn, i przez Atlantyk wrciby do Szkocji...Zgodziwszy si na ten plan, wydano rozkaz maszynicie wzmocnienia pary i w p godziny potem skierowano okrt ku zatoce Talcahuano. Stan oceanu usprawiedliwia jego nazw Spokojnego. O szstej wieczorem znikay ju wrd mgy ostatniewierzchoki gr Nowej Zelandii. Tak wic wracano ku domowi. Smutna to bya podr dla tych dzielnych ludzi, powracajcych bez Henryka Granta. To te icaa zaoga, tak wesoa w chwili odjazdu, tak ufna w powodzenie na pocztku wyprawy, zgnbiona i zwtpiaa, smutnie rozpoczynaa powrotn do Europy drog. Ani jeden z tych dzielnych marynarzy nie wzruszy si na myl powrotu do kraju; wszyscy byliby chtnie dugo jeszcze walczyli z niebezpieczestwami morza, aby tylko odnale kapitana Granta. To te po okrzykach, jakiemi witano powrtGlenarvana zapanowao zniechcenie. Zamiast dawnej oywionej wymiany zda, zamiast pogadanek, uprzyjemniajcych podr, wszyscy trzymali si na osobnoci wrd czterech cian kajut i rzadko bardzoten lub w ukazywa si na pokadzie Duncana. Paganel nawet, ktry zwykle do przesady uosabia usposobienie zaogi smutne lub wesoe i w potrzebie wymyliby nadziej, teraz by milczcy, ponury i zaledwie si pokazywa. Zwyka jego gadatliwo i ywo francuska zmienia si w milczenie i przygnbienie, a nawet zdawa si by wicej osowiay, ni reszta jego towarzyszw. Bo jeeli Glenarvan wspomnia o rozpoczciu na nowo poszukiwa, to w odpowiedzi geografwstrzsa gow, jak czowiek niemajcy najmniejszej nadziei i ktry ju wie, co sdzi o rozbitkach Britannji. Czuli wszyscy, e Paganel mia ich za straconychnieodwoalnie. Na pokadzie znajdowa si jednak czowiek, ktry mg co o tem powiedzie, ktry jednak milcza cigle. Bynim Ayrton. Nie ulegao wtpliwoci, e tenndznik, jeeli nie zna obecnego miejsca pobytu kapitana, to przynajmniej wie o miejscu rozbicia si jego okrtu. Ale Grant, gdyby si znalaz, byby niedogodnym dla Ayrtona wiadkiem, to te kwatermistrz milcza. Upr jego przyprowadza majtkw do wciekoci i koniecznie chcieli mu czem dokuczy. Kilkakrotnie jeszcze Glenarvan ponawia swe prby, ale tak wszelkie obietnice, jako te groby okazay si bezowocne. Upr Ayrtona by wogle tak zacity i tak niezrozumiay. e wkocu major doszed do wniosku, i kwatermistrz rzeczywicie nic nie wie. Przypuszczenie to zreszt podziela te geograf, zgadzao si bowiemz jego pogldami osobistemi na spraw kapitana Granta. Jeeli Ayrton nic nie wie, to czemu nie przyznaje si do tego? Przecie nicby mu tonie szkodzio, a milczenie jego utrudniao powzicie nowego projektu. Spotkawszy Ayrtona w Australii, czy mogli nie przypuszcza, e tam znajduje si take kapitan? Za jak bd wic cen naleao skoni kwatermistrza do wytumaczenia si w tym wzgldzie. Lady Helena, widzc, e wszelkie usiowania ma rozbijaj si o upr Ayrtona, zadaa, aby pozwolono jej sprbowa. Co nie uda si mczynie, moe si uda kobiecie. Czy si nie powtarza wiecznie ta sama bajeczka o huraganie, ktry nie mg zerwa paszczaz ramion podrnego, gdy tymczasem jedenmay promyk soca zrobi to w jednej chwili. To te Glenarvan znajc bystro swojej modej maonki, pozostawi jej swobod dziaania. Byo to pitego marca; do pokojulady Heleny przyprowadzono Ayrtona. Maria miaa by obecna temu spotkaniu, gdy wpyw modej panienki mg si przyda, aHelena nie chciaa zaniedba niczego, coby do powodzenia pomogo. Przez godzin ca byy sam na sam z majc si i wod anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAaPp<Bb cCci/cCd#cCeV2 \Ckwatermistrzem Britannji; ale co tam zaszo, pozostao tajemnic. Co mwiy, jakich uyway argumentw, by wydrze temu czowiekowi jego tajemnic, sowem,wszystkie szczegy badania pozostay nieznane nikomu. Gdy wreszcie rozeszy siz Ayrtonem, widoczne byo, e ogarno jezwtpienie. To te wracajcego do kajuty Ayrtona majtkowie obsypali pogrkami, na ktre tylko wzrusza ramionami, co wzmogo jeszcze wcieko zaogi do tego stopnia, e do powstrzymania jej potrzeba byo wdania si Johna i Glenarvana. Lady Helena nie daa jednak za wygran. Postanowia dokoca walczy z t bezliton dusz. Nazajutrz zatem posza sama do kajuty Ayrtona, by unikn scen wywoywanych przez jego ukazanie si na pokadzie. Przezdwie godziny dobra ta i agodna Szkotka pozostawaa sam na sam z hersztem zbrodniarzy. Glenarvan, trawiony nerwow niecierpliwoci, kry okoo kajuty, to postanawiajc wytrzyma do ostatka, aby nie straci ostatniej nadziei powodzenia, to znw gotw wyrwa on z tego przykregoposiedzenia. Gdy w kocu ukazao si lady Helena, na obliczu jej janiaa ufno. Czyby zdobyatajemnic, poruszajc w sercu ndznika ostatki litoci? Mac Nabbs, ktry pierwszy wszystko spostrzeg, nie mg si powstrzyma od bardzo naturalnego uczucia niewiary. A jednak natychmiast rozesza si pogoskapomidzy zaog, e kwatermistrz uleg nareszcie naleganiu lady Heleny. Jakby uderzeniem iskry elektrycznej pobudzeni, wszyscy zebrali si na pokadzie prdzej, ni zdoaaby ich zwoa wistawka Toma. Glenarvan popieszy naprzeciwko ony. - I c? - zapyta. - Nic - odpowiedziaa lady Helena. - Ale ulegajc moim probom, Ayrton chce si widzie z tob. - Wic ci si udao, kochana Heleno! - Tak mi si zdaje, Edwardzie. - Czy przyrzeke mu co, coby wymagao mego potwierdzenia? - Jedn rzecz tylko, mianowicie, e uyjeszcaego swego wpywu, by zagodzi los, jaki czeka nieszczliwego Ayrtona. - Dobrze, kochana Heleno. Niech tu Ayrton przyjdzie. Lady Helena udaa si do siebie w towarzystwie Marii, a kwatermistrza zaprowadzono do sali jadalnej, gdzie Glenarvan czeka na niego. LXVII. UKAD Gdy kwatermistrz stan przed lordem, stra natychmiast si oddalia. - Wszak chciae ze mn mwi, Ayrtonie? - rzek Glenarvan. - Tak, milordzie - odpowiedzia kwatermistrz. - Czy tylko ze mn samym? - Gwnie z Wami, milordzie, ale sdz, e byoby lepiej, gdy by panowie Mac Nabbs i Paganel mogli by obecni przy naszej rozmowie. - Dla kog to ma by lepiej? - Dla mnie. Ayrton mwi z zupenym spokojem. Glenarvan kaza wic zawiadomi Mac Nabbsa i Paganela o jego daniu, a sam przypatrywa mu si badawczo. Gdy przywoani nadeszli i usiedli przy stole, rzek do Ayrtona. - Suchamy ci. Ayrton po chwili namysu w te odezwa si sowa: - Milordzie, zwyczaj kae, by przynajmniej dwaj wiadkowie byli obecni przy zawieraniu kontraktu lub jakiegokolwiek ukadu midzy dwoma stronami. Oto powd,dla ktrego daem obecnoci panw Paganela i Mac Nabbsa. Bo, waciwie mwic, mam panu zaproponowa pewien interes. Glenarvan, znajc dziwactwa Ayrtona, nie zmieni wyrazu twarzy, chocia interes pomidzy nim a tym czowiekiem wyda mu si rzecz do szczegln. - Jaki to interes? - spyta. - Zaraz go wyo - odpowiedzia Ayrton. - Ty, milordzie, chcesz si dowiedzie ode mnie szczegw, ktre ci mog by poyteczne. Ja wzamian chciabym uzyska co dla mnie bardzo cennego. Jedno za drugie, nic darmo. Czy zgadzasz si, milordzie, na podobny ukad? - A jakie s te szczegy, o ktrych wspominasz? - zapyta ywo Paganel. - Nie - rzek Glenarvan - powiedz nam raczej, Ayrtonie, jakich korzyci dasz dlasiebie? Ayrton schyleniem gowy da pozna, e pojmuje rnic midzy pytaniami Paganela iGlenarvana. - Ty, milordzie - rzek - masz zawsze jeszcze zamiar oddania mnie w rce wadz angielskich? - Tak jest, Ayrtonie, bo tego wymaga sprawiedliwo. - Zaprzeczy temu nie mog - rzek spokojnie kwatermistrz. - A wic nie zgodzisz si na uwolnienie mnie? Glenarvan zawaha si w odpowiedzi na to stanowcze pytanie, od niej bowiem zalea teraz moe los Henryka Granta! Jednake poczucie obowizku i sprawiedliwoci przewayo. - Nie, Ayrtonie - odrzek - nie mog ci uwolni! - Ja te o to nie prosz - rzek dumnie kwatermistrz. - A wic czego dasz? - Czego poredniego midzy szubienic, ktra mnie czeka, i wolnoci, ktrej nie mog uzyska. - A to jakim sposobem? - Pozostawcie mnie na jednej z wysp bezludnych oceanu Spokojnego, z przedmiotami niezbdnemi do utrzymania ycia. Bd sobie sam radzi, bd aowaza moje winy, jeeli mi na to czas pozwoli. Glenarvan, nieprzygotowany na podobn propozycj, spojrza na swych milczcych towarzyszw i po chwili namysu rzek: - Ayrtonie, jeeli zgodz si na twoje danie, czy w takim razie powiadomisz mnie o tem, co potrzebuj wiedzie? - Nieinaczej, milordzie, to jest o tyle, o ile sam wiem o kapitanie Grancie i Britannji. - Wszystko, co wiesz? - Zupenie wszystko. - Ale kt zarczy, e tak bdzie istotnie? - Domylam si, co ci niepokoi, milordzie; musisz uwierzy sowom moim, sowom zoczycy! Tak, to prawda! Lecz c robi?Okolicznoci tak si zoyy, a wam wolno je przyj lub odrzuci. - Zdaj si na ciebie, Ayrtonie - rzek Glenarvan. - I susznie, milordzie. Zreszt jeeli ci oszukam, bdziesz mia zawsze sposobnozemszczenia si. - Ciekawym jak? - Zabierajc mnie z wyspy, z ktrej przecie nie bd mg umkn. Ayrton mia zawsze odpowied gotow; samprzeciw sobie stawia zarzuty i odpiera jezwycisko. Wida byo, e pragn, aby traktowano z ufnoci jego sowo. Z jego te strony byo tu najzupeniejsze zaufanie, a znalaz jeszcze rodek posunicia dalej swojej bezinteresownoci. - Panowie - odezwa si - chciabym, abycie byli przekonani o tem, e postpujz wami otwarcie; nie myl wcale was oszukiwa i dam wam nowy dowd mej szczeroci w tej sprawie. Postpuj szczerze, bo sam licz wiele na wasz prawo. - Mw wic, Ayrtonie - rzek Glenarvan. - Tak, milordzie. Szczegy, ktre mog wam poda, odnosz si do mnie, tycz si mojej osobistoci i nie na wiele wam si zdadz do trafienia na lad, ktrego szukacie. Na twarzach Glenarvana i majora wida byo ywe niezadowolenie. Zdawao im si, e Ayrton posiada wan tajemnic, a tymczasem wyznaje, e to, co powie, na nic si im nie przyda. - Na twarzy Paganelanie byo wida, co myli. Wszelako to oddawanie si im Ayrtona bez adnej rkojmi usposobio przychylnie dla niego suchaczw, szczeglniej te, gdy doda: - Uprzedziem was, milordzie, e sprawa korzystniejsza bdzie dla mnie, ni dla was!- W kadym razie - rzek Glenarvan - przyjmuj twoj propozycj, Ayrtonie. Dajci moje sowo, e zawieziemy ci na jedn z wysp oceanu Spokojnego. - Dzikuj ci, milordzie - odpar kwatermistrz. Czy obietnica lorda ucieszya tego szczeglnego czowieka, trudno byo zgadn; bo na jego obojtnej twarzy nie odbio si adne wraenie. Zdawao si, jakby caa ta sprawa tyczya si kogo innego. - Wic jestem gotw odpowiada na zapytania - rzek Ayrton. - Nie bdziemy ci zadawa pyta - rzek Glenarvan - mw sam, co wiesz, zaczynajcod tego, kim jeste. - Panowie - rzek Ayrton - jestem rzeczywicie Tomaszem Ayrtonem, kwatermistrzem okrtu Britannia. Opuciem Glasgow na okrcie Henryka Granta d. 12-go marca 1861 roku. Przez czternacie miesicy przebiegalimy razem wody oceanu Spokojnego, by znale korzystn miejscowo dla zaoenia szkockiej osady. Henryk Grant by czowiekiem zdolnym do wielkich przedsiwzi, ale czsto ywe pomidzy nami toczyy si spory. Jego charakter nie zgadza si z moim. Ja nie umiaem mu ulega, a Henryk Grant, gdy raz co postanowi, nie mona byo mu si opiera;czowiek to elaznej woli dla siebie i dla innych. Mimo to odwayem si na bunt, usiowaem przecign na moj stron zaog i zawadn okrtem. Mniejsza o to,czy miaem suszno, czy te nie; dosy, e Grant nie mg mnie duej znie i wysadzi mnie na zachodnim brzegu Australii. - Australii? - rzek major, przerywajc opowiadanie Ayrtona. - A zatem opucie okrt przed wypoczynkiem w Callao, skd byy ostatnie o nim wiadomoci? - Nieinaczej - odpowiedzia Ayrton - bo Britannia nie zatrzymywaa si wcale w Callao, gdy ja znajdowaem si na jej pokadzie. I jeli wspominaem wam o Callao w posiadoci Paddy O'Moore'a, to wiedziaem o niem z waszego wasnego opowiadania. - Mw dalej, Ayrtonie - rzek Glenarvan. - Zostaem wic sam jeden, opuszczony, nawybrzeu prawie zupenie pustem, lecz o dwadziecia mil tylko od zakadw poprawczych w Perth, stolicy Australii Zachodniej. Bkajc si po wybrzeach, spotkaem band zbiegych zbrodniarzy. Przyczyem si do niej. Zwolnij mnie, milordzie, od opowiadania mego ycia w cigu ptrzecia roku. Dosy bdzie, gdy powiem, e staem si dowdc zbiegw, pod imieniem Ben-Joyce'a. W miesicu wrzeniu 1864 roku przybyem do osady irlandzkiej, gdzie pozostaem, penic obowizki sucego i noszc wasne moje imi Ayrtona. Tam wyczekiwaem na sposobno pochwycenia jakiego okrtu, bo to byo gwnym moim celem. W dwa miesice pniej przyby Duncan. Od was to, milordzie, gdycie przybyli do naszej osady, dowiedziaem si o wypoczynku Britanji w Callao i ostatnich o tym okrcie wieciach z miesica czerwca 1862 r., wicw dwa miesice po opuszczeniu go przeze mnie, rwnie jak o caej sprawie dokumentu, o rozbiciu si okrtu na jednymz punktw trzydziestego sidmego rwnolenika, nakoniec o wanych powodach, ktre was skoniy do szukania Henryka Granta na staym ldzie Australii. Nie wahaem si ani na chwil; postanowiem opanowa Duncana, bo to pyszny statek, ktryby si wymkn najlepszym okrtom marynarki angielskiej. Ale poniewa by bardzo uszkodzony, pozwoliem wam zatem odesa go do Melbourne, a sam przystaem do was jako przewodnik, majcy was doprowadzi do fikcyjnie oznaczonego przeze mnie na wschodnim brzegu Australii miejsca rozbiciasi Britanji. Kierowaem wic wasz wypraw przez prowincj Wiktorja, majc juto przed sob, juto poza sob band zoczycw. Moi ludzie popenili, otwierajc most w Camden, niepotrzebn zbrodni, poniewa Duncan, ju znajdujc si przy brzegu, nie mg mi si wymkn, a bdc panem tego jachtu, byem panem oceanu. Oto, czemu zaprowadziem was nadbrzeg Snowy z zupenem z waszej strony zaufaniem. Konie i woy paday jedne po drugich, bo je truem rolin gastrolabium. Wprowadziem wasz wz w bota Snowy take umylnie... Ale wiesz ju reszt, milordzie, i moesz by przekonany, e gdyby nie roztargnienie pana Paganela, dowodzibym dzisiaj na pokadzie Duncana. Taka jest moja historja, milordzie. auj, e moje opowiadanie nie naprowadzi ci na lady Henryka Granta, i teraz widzisz, e zawierajc ze mn ukad, zy zrobie interes. Ayrton zamilk, skrzyowa, jak mia zwyczaj, rce na piersi i czeka. Glenarvanijego przyjaciele milczeli take. Czuli, e tenszczeglny zoczyca wszystko im ju powiedzia. Zajcie Duncana nie udao mu si z powodw zupenie niezalenych od jego woli. Jego wsplnicy przybyli do brzegw zatoki Twofold, jak tego bya dowodem kurtka, znaleziona przez Glenarvana. Stosujc si do rozkazw swego herszta, czekali na jacht, ale nie mogc go si doczeka, powrcili zapewne do swego zwykego rzemiosa upiecw i podpalaczw w osadach Nowej Walji Poudniowej. Major pierwszy rozpocz na nowo badania, by by zupenie pewnym dat, tyczcych si Britanji. - A wic byo to 8-go kwietnia 1862 r., gdy ci wysadzono na wschodnim brzegu Australii? - Tak jest - odpowiedzia Ayrton. - A czy wiesz, jakie byy natenczas plany Henryka Granta? - Niezupenie. - Powiedz nam jednak, co wiesz, Ayrtonie - rzek Glenarvan. - Najmniejsza wskazwka moe nas naprowadzi na lad. - Powiem, co mog powiedzie, milordzie - odpowiedzia kwatermistrz - kapitan Grant mia zamiar zwiedzi Now Zelandj. Ta cz jego planu nie bya jeszcze wykonanaza mojej bytnoci na pokadzie. Jest wic prawdopodobne, e Britannia, opuciwszy Callao, udaa si do Nowej Zelandii; toby si zgadzao z dat 27-go czerwca 1862 r.,znajdujc si na dokumencie, donoszcym o rozbiciu si statku. - Rzeczywicie - powiadczy Paganel. - Ale - doda Glenarvan - adne szcztki wyrazw, zachowanych na dokumencie, nie odnosz si do Nowej Zelandii! - Na to ja ju nic nie poradz - odpowiedzia Ayrton. - Ayrtonie - rzek Glenarvan - dotrzymae danego sowa, teraz ja dotrzymam swego. Zdecydujemy, na ktrej z wysp oceanu Spokojnego masz by zostawiony. - To jest dla mnie zupenie obojtne, milordzie - odpowiedzia Ayrton. - Wracaje do kajuty - rzek Glenarvan - i oczekuj naszego postanowienia. Kwatermistrz odszed pod stra dwu majtkw. - Ten zbrodniarz byby mg by czowiekiem - zauway major. - Rzeczywicie - doda Glenarvan. - Jest to umys dzielny i inteligentny! 1 czy to nie szkoda, e te swoje zdolnoci wyzyska w zym kierunku! - Lecz Henryk Grant? - Kto wie, czy nie na zawsze ju jest stracony. Biedne dzieci! Kt moe im powiedzie, gdzie znajduje si ich ojciec? - Ja - odrzek Paganel. - Tak, ja! Mona byo zauway, e Paganel, z naturyniecierpliwy i gadatliwy, prawie nic nie mwi podczas badania Ayrtona. Sucha z zacinitemi zbami. Ale jego ostatnie sowo wicej znaczyo, ni wiele innych. Glenarvan a podskoczy z radoci. - Ty, Paganelu - zawoa - ty wiesz, gdzie jest kapitan Grant? - O ile mona wiedzie - odpowiedzia geograf. - A skd to wiesz? - Z tego niemiertelnego dokumentu. - O! - wykrzykn major tonem penym niedowierzania. - Najpierw suchaj, majorze - powiedzia Paganel - a potem bdziesz wzrusza ramionami. Dotychczas nic nie mwiem, poniewa przypuszczaem, e bylibycie mi nie uwierzyli. Jeeli za dzi to czyni, to dlatego, e Ayrton swojem opowiadaniem popar moje przypuszczenia. - Wic Nowa ZeIandja... - spyta Glenarvan.- Suchajcie i sdcie - odpowiedzia Paganel. - Nie tak cakiem bezmylnie, a raczej nie bez przejcia si pewn myl, popeniem omyk, ktra nas ocalia. W chwili, gdym pisa list, dyktowany mi przezGlenarvana, wyraz "Ze aland" sta mi ciglena myli. Przypominasz sobie, bylimy wwczas na wozie, Mac Nabbs opowiada lady Helenie historj zoczycw i da mi numer Australian and Zealand Gazette, gdziesi znajdowaa wiadomo o wypadku z mostem w Camden. W chwili, gdy pisaem, dziennik lea na ziemi, zgity w taki sposb, e tylko dwie sylaby tytuu, mianowicie aland byy widzialne. Jake mi si rozjanio w gowie! Aland by to wanie wyraz dokumentu angielskiego, ktrymy przetumaczyli przez: na ldzie, aktry jednak mia by zakoczeniem nazwyZealand. - Tak mylisz? - rzek Glenarvan. - Tak, tak - odrzek Paganel z gbokiem przekonaniem - przy tumaczeniu nie dostrzegem tego, a wiecie dlaczego? Bo moje poszukiwania opieray si, naturalnie,na dokumencie francuskim, dokadniejszym ni inne, ktrym brakowao tego wanego wyrazu. - No, no! rzek major - to troch za wiele imaginacji, Paganelu, i zbyt atwo zapominasz o ostatnich twoich wywodach. - Rb mi dalej zarzuty, majorze, gotw jestem ci odpowiada. - A c si stanie z twoim wyrazem austr. - To, co byo przedtem. Oznacza on strony poudniowe *). - No, dobrze. A ta zgoska indi, ktra najpierw bya pierwiastkiem wyrazu indiens, a potem wyrazu indignes? - A wic po raz trzeci i ostatni bdzie pierwsz w wyrazie indigence - odpowiedzia Paganel. - A contin - zapyta Mac Nabbs - czy jeszcze znany continent? - Nie, bo Nowa Zelandia jest tylko wysp. - Zatem c? - spyta Glenarvan. - Mj kochany lordzie - odpowiedzia Paganel - wyo ci dokument podug mojego ostatniego tumaczenia i dopiero wtenczas bdziesz mg susznie sdzi. Zrobi jednak dwa zastrzeenia: 1 Zapomnij, o ile to jest moliwe, od anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAfP' GCgw cDh cDiA&8cDjy4 MDpoprzedzajcych tumacze i uwolnij twj umys od dawniejszych myli; 2o niektre ustpy bd ci si zdaway nacigane i by moe, e ja je le rozumiem, ale nie umiemgo lepiej wytumaczy. Zreszt dokument francuski przyjem za podstaw wykadu - a nie trzeba zapomina, e go pisa Anglik, ktremu duch jzyka nie by dobrze znany. To powiedziawszy, zaczynam. I wymawiajc wolno kad zgosk, Paganel czyta nastpujce zdania: "Le 27 juin 1864 le trois-m(ts Britannia de Glasgow a sombr( apr(s une longue agonie dans les mers australes sur les c(tes de la Nouvelle Z( lande. Deux matelols et le capitaine Grant ont pu y aborder. L(, continuellement en proie ( une cruelle indigence, ils ont jet( ce document par... de longitude et 37 11' de latitude. Venez ( leursecours, ou ils sont perdus". (Dnia 27-go czerwca 1864 r. okrt trzymasztowy Britannia z Glasgowa zatonpo dugiem koataniu si po morzach poudniowych**), na brzegach Nowej Zelandii. Dwaj majtkowie i kapitan Grant zdoali si dosta na ld. Tam, w cigym pozostajc niedostatku, rzucili ten dokument pod... dugoci i 37o 11' szerokoci. Przybdcie im na pomoc, albo zgin). Paganel zatrzyma si. Nowe to jego tumaczenie mogo by rwnie prawdopodobne, jak poprzedzajce; mogo by wic take mylne. Major i Glenarvan niemieli zamiaru rozstrzsa tego. Poniewa jednak nigdzie nie znaleziono ladw Britanji, ani na brzegach Patagonji, ani te na brzegach Australii, w miejscach, gdzie przecina je * ** trzydziesty sidmy rwnolenik, wszystko wic przemawiao za Now Zelandj. T uwag Paganel uderzy szczeglniej swych przyjaci. - Powiedz mi teraz, Paganelu, dlaczego od dwu niemal miesicy trzymae to tumaczenie w tajemnicy? - spyta Glenarvan. - Bo nie chciaem wam robi prnych nadziei. Zreszt jechalimy do Aucklandu, znajdujcego si wanie pod szerokoci geograficzn oznaczon w dokumencie. - Ale potem, gdymy zboczyli z tej drogi, dlaczego take nic o niem nie wspomniae?- Bo choby nawet trafne byo to tumaczenie, nie pomoe nam do odnalezienia kapitana. - A to dlaczego? - Bo przypuszczajc, e kapitan Grant by istotnie zapdzony na Now Zelandj, to poniewa od dwu lat niema adnej o nim wieci, musia zatem uton, albo sta si ofiar Zelandczykw. - Wic c mamy robi? - spyta Glenarvan.- Chobymy odnaleli lady rozbicia si statku, ludzie s niewtpliwie straceni. - Sza o tem, moi przyjaciele - rzek Glenarvan - pozostawcie mi wybr chwili, wktrej zawiadomi dzieci kapitana Granta o tej smutnej nowinie. LXVIII. KRZYK W NOCY Osada dowiedziaa si wkrtce, e zeznaniaAyrtona nie wyjaniy tajemnicy losw kapitana Granta. Zniechcenie byo oglne, bo liczono bardzo na kwatermistrza, okazao si tymczasem, e Ayrton nie wie nic, coby pozwalao trafi na lad Britanji. Nie zmieniono wic kierunku jachtu; naleao tylko wybra wysp, na ktrej mia pozosta Ayrton. Paganel i John Mangles radzili si map okrtowych. Wanie pod tym 37 szerokoci oznaczona bya samotna wysepka, znana pod imieniem Marii Teresy, skalisty punkt, rzucony rd penego oceanu, oddalony o 3500 mil od wybrzey amerykaskich, a o 1500 od Nowej Zelandii.Ku pnocy ziemie najwicej zblione tworzyy archipelag Pomotu, bdcy pod opiek Francji; ku poudniowi za byo pusto zupenie a do wiecznych lodw bieguna poudniowego. Ani jeden okrt nie przybija do tej samotnej wyspy, adne echo wiata nie dolatywao do jej wybrzey; tylko ptaki odpoczyway tam w czasie dugich swych wycieczek. Na wielu nawet kartach geograficznych skaa ta, otoczona przez fale oceanu Spokojnego, niebya oznaczona. Nigdzie samotno nie moga by zupeniejsza, jak na tej wyspie, zdala od drg uczszczanych przez ludzi. Wskazano pooenie jej Ayrtonowi, a gdy zgodzi si na ycie tam samotne, skierowano statek ku Marii Teresie. W dwa dni potem o godzinie drugiej marynarz na stray zwiastowa blisko ziemi. Bya to Maria Teresa, wyspa zaledwie wynurzona z wody, podunym ksztatem swym podobna do olbrzymiego wieloryba. Trzydzieci mil angielskich oddzielao j jeszcze od statku, ktrego dzib pru fale z szybkoci szesnastu wzw. Ksztaty wyspy zarysowyway si zwolna na widnokrgu. Soce, schylajc si ku zachodowi, penem wiatem uwydatniao kapryne jej ksztaty. Kilka niewielkich szczytw byszczao janiej w rnych miejscach wyspy. O pitej po poudniu zdawao si Johnowi, e widzi dym, wznoszcy si ku niebu. - Czy to wulkan? - pyta Paganel, ktry przez lunet przyglda si nieznanej ziemi.- Nie wiem, co myle o tym dymie - odpowiedzia kapitan. - Maria Teresa jest prawie nieznana; nie naleaoby si jednak dziwi, gdyby bya pochodzenia wulkanicznego. - Ale - mwi Glenarvan - jeeli powstaa wskutek jednego wybuchu, to wolno przypuszcza, e drugi moe j zniszczy. - Nie sdz - odpowiedzia Paganel - a rkojmi tego jest istnienie tej wyspy od kilku wiekw. Co innego nowe wyspy, naprzykad Julja, ktra ukazawszy si na morzu rdziemnem, znika w par miesicy potem. - Jak mylisz, Johnie - mwi Glenarvan - czy przybijemy tam przed wieczorem. - W aden sposb. Nie mog naraa Duncana na zarzucanie kotwicy po nocy przy nieznanym mi brzegu! Podpywa bdziemy zwolna, a jutro, o wschodzie soca, wylemy szalup. O smej wieczorem wyspa, oddalona tylko opi mil, widniaa, jak cie poduny i zaledwie widzialny. Duncan przyblia si cigle. O dziewitej dosy mocne wiato, niby ogniska, zabyso w ciemnoci i trwao nieruchomo. - I ten ogie dowodziby istnienia tam wulkanu - rzek Paganel, przygldajc si uwanie wiatu. - W tej odlegoci powinnibymy sysze trzask zwyky przy wybuchu - odpowiedzia John - a wiatr wschodni nie przynosi najmniejszego nam odgosu. - To prawda - potwierdzi geograf - ten wulkan wieci, ale si nie odzywa, monabypowiedzie, e wybucha z przerwami, jak wiec niektre latarnie morskie. - Masz pan suszno - odpar John Mangles - a jednak nie jestemy przy owietlonym brzegu. Ot - zawoa po chwili - i drugi ogie! 1 to na brzegu! Patrzcie, porusza si! Zmienia miejsce! John nie myli si. Ukaza si istotnie nowy ogie, ktry zdawa si to gasn, to znwpon janiej. - Wyspa zatem jest zamieszkaa - odezwa si Glenarvan. - Zapewne przez dzikich - odpowiedzia Paganel. - W takim razie nie moemy pozostawi na niej Ayrtona. - W aden sposb - potwierdzi major. - Byby to zanadto zy podarunek nawet dla dzikich. - Poszukamy jakiej innej wyspy - rzek na to Glenarvan, nie mogc powstrzyma si od umiechu wobec uwagi Mac Nabbsa. Obiecaem Ayrtonowi wolno i musz dotrzyma obietnicy. - W kadym razie strzemy si - doda Paganel. - Zelandczycy maj zwyczaj oszukiwa okrty ruchomemi ogniami, jak niegdy mieszkacy Kornwalji; a mieszkacy Marii Teresy mog zna ten podstp. - Jutro o wschodzie soca - rzek John - bdziemy wiedzieIi, czego si trzyma. O jedenastej podrni i John wrcili do kajut. Na dziobie okrtu przechadzaa si po pokadzie stra, na rufie tylko sternik by przy rudlu. Maria i Robert wyszli w tej chwili na pokad. Oparci o porcz spogldali smutno na byszczce fosforycznie morze i smug wiata, cignc si za Duncanem. Maria mylaa o przyszoci Roberta, on o przyszoci siostry - a oboje zarazem o ojcu. Czy yje ten ukochany ich ojciec, czy te trzeba si go ju wyrzec? Ale jake ybez niego? Co si stanie z nimi i coby ju si stao dotychczas, gdyby nie lord Glenarvan i jego ona! Chopczyna, dojrzay pod wpywem nieszczcia, odgadywa myli siostry. Ujj za rk i rzek: - Mary, nie trzeba nigdy rozpacza; przypomnij sobie, jak nas uczy nasz ojciec: "Odwaga wszystko zastpi na ziemi".Miejmy wic t odwag, ktra go wynosia nad innych. Dawniej ty pracowaa na mnie;teraz ja na ciebie bd pracowa. - Kochany Robercie! - szepna moda dziewczyna. - Musz ci co powiedzie - mwi Robert -ale nie bdziesz si gniewaa, Mary? - I za c miaabym si gniewa, dzieciaku? - I pozwolisz mi na to, czego pragn? - O czem mwisz? - zapytaa Maria z niepokojem. - Siostrzyczko, ja bd marynarzem... - I rozczasz si ze mn, Robercie! - zawoaa, ciskajc rk brata. - Tak, bd marynarzem jak nasz ojciec, jak kapitan John. Mary, droga Mary! KapitanJohn nie straci nadziei, a ty nabierzesz, tak, jak ja, do niego zaufania. On zrobi ze mnie, przyrzek mi to, dobrego i dzielnego marynarza, a tymczasem bdziemy razem szukali naszego ojca. Powiedz, siostrzyczko, e si zgadzasz. Co ojciec zrobiby dla nas, mymy powinni, a raczej ja powinienem zrobi dla niego. Moje ycie ma jedyny cel, do ktrego zda bdzie: szuka cigle tego, ktry nie byby nigdy opuci adnego z nas. Kochana Marjo! Jake dobry by ojciec dla nas! - A jak szlachetny i wspaniaomylny - dodaa Maria. - Czy wiesz Robercie, e by chlub naszego kraju i e, gdyby los nie bypowstrzyma go w drodze, zaliczonoby go do wielkich ludzi. - Ja miabym nie wiedzie o tem! - zawoaRobert. Maria ucisna chopca, ktry poczu zy jej, spywajce mu po czole. - Mary, kochana Mary - zawoa - niech nasi przyjaciele co chc mwi, ale ja cigle mam nadziej i mie ja bd! Taki czowiek, jak nasz ojciec, nie umiera, nie dokonawszy tego, co mu byo przeznaczone. Maria nie bya w stanie odpowiedzie, dawio j kanie. Tysice uczu budzia w jej duszy myl, e przedsiwzite bd usiowania, by odnale jej ojca, tak wzruszao j powicenie modego kapitana. - Wic pan John nie zwtpi jeszcze? - pytaa. - Nie zwtpi siostrzyczko; jest on dla nas bratem i nie opuci nas nigdy. Wszak zgodzisz si, abym i ja sta si eglarzem irazem z nim poszukiwa naszego ojca. - I owszem, pragn tego - odpowiedziaa Maria. - Ale w ta kim razie bdziemy musielisi rozczy! - Nie pozostaniesz sama, wiem dobrze; mwi mi nasz przyjaciel John, e lady Helena nie puci ci od siebie. Ty, jako kobieta, moesz, a nawet powinna przyjod niej t ask. Odmwi byoby niewdzicznoci. Co innego ja. Ojciec mwi nieraz, e mczyzna sam sobie swj los wywalczy powinien. - Co si stanie z naszym kochanym domkiemw Dundee, z ktrym tyle czy si wspomnie? - Zatrzymamy go, siostruniu! Ju o wszystkiem pomyla dobrze to urzdzi John, z pomoc lorda Glenarvana. Pozostaniesz u lorda, na zamku Malcolm, jak crka. Lord mwi o tem Johnowi, ktry mnie to powtrzy! Bdziesz tam jak u siebie i bdziesz moga mwi o ojcu, nimci go przywieziemy. A co to za szczliwy dzie bdzie! - zawoa Robert z rozpromienionemi zapaem oczyma. - Mj bracie, moje dziecko! - zawoaa Maria - jakeby ojciec by szczliwy, gdyby mg ci sysze w tej chwili! Jesteniezmiernie do niego podobny. Gdy doroniesz, bdziesz zupenie taki jak on. - Oby Bg ci wysucha - odpar Robert, peen witej dumy synowskiej. - A jakim sposobem odwdziczymy si lordowi i lady Glenarvan? - zapytaa Maria. - Nie bdzie to trudne! - zawoa Robert z zapaem dziecicym. - Wszak kochamy ich i czcimy, wszak skadamy im tego dowody sowami i uciskami, a przy pierwszej sposobnoci dam si zabi za nich. - Przeciwnie, yj dla nich! - zawoao dziewcz, pokrywajc pocaunkami czoo brata. - Z pewnoci bd woleli to niemniejode mnie. I rozmarzone dzieci kapitana Granta spoglday na siebie w milczeniu, rd gbokich ciemnoci nocnych. Pomimo jednak tego milczenia myli ich zbiegay siiporozumieway. Spokojne morze koysao si dugiemi falami, a z pod ruby jachtu tryska w ciemnoci wir wietlany. W owej chwili zdarzyo si co dziwnego i nadnaturalnego. Brat i siostra wskutek zwizku magnetycznego, tajemniczo czcego ich dusze, ulegli w jednej i tej samej chwili jednemu i temu samemu zudzeniu. Wydali si Marii i Robertowi, e z pord fal, to jasnych, to ciemnych, dochodzi ich woanie, ktrego dwik gboki i aosny wzruszy ich do gbi serca: - Do mnie! do mnie! - Mary, czy syszysz? Czy syszaa? - pyta Robert. Przysunli si nagle do porczy i, przechyliwszy si, patrzyli w gbie nocy. Nic jednak nie zobaczyli, prcz rozcigajcej si przed nimi ciemnoci. - Robercie - mwia blada ze wzruszenia Maria - zdawao mi si... Tak, zdawao mi si, rwnie jak tobie. Musimy mie gorczk oboje, Robercie! Lecz w tej chwili doszo ich nowe woanie,a zudzenie byo tak silne, e naraz z obu piersi wyrwa si okrzyk: - Ojciec! Ojciec! Zanadto byo ju tego dIa Marii. Zamana wzruszeniem, upada zemdlona na rce Roberta. - Ratunku! - krzykn Robert. - Moja siostra! Mj ojciec! Ratunku! Sternik przybieg podnie mod dziewczyn, przybiegli take majtkowie z przodu okrtu i wyrwani ze snu: John Mangles, lady Helena i Glenarvan. - Siostra umiera, a nasz ojciec tam! - zawoa Robert, wskazujc na fale. Nikt nie rozumia, co to znaczy. - Tak, mj ojciec jest tam! Syszaem gosjego. Mary te syszaa! - Ojciec! tam jest mj ojciec! Biedna dziewczyna podniosa si i, przechylajc si przez porcz, chciaa rzuci si w morze. - Milordzie, lady Heleno - powtarzaa, skadajc rce - mj ojciec jest tam niezawodnie! Przysigabym, em syszaa jego gos, wychodzcy z pord fali niby narzekanie lub poegnanie ostatnie. Spazmy i konwulsje wstrzsay biedn dziewczyn? Musiano przenie j do kajuty, dokd udaa si te lady Helena. Robert powtarza bezustannie: - Ojciec mj jest tam! Jest tam niezawodnie, milordzie! Obecni tej bolesnej scenie zrozumieli nareszcie, e dzieci kapitana Granta stay si igraszk przywidzenia. Ale jake wyprowadzi z bdu ich zmysy, wstrznite tak gwatownie? Glenarvan chcia prbowa. Wzi za rk Roberta. - Syszae wic, drogi chopcze, gos ojca? - Niezawodnie - milordzie! Woa z pord fali: - Do mnie, do mnie! - I ty gos pozna? - Jakto, czym pozna, milordzie! Przysigam na to. I siostra syszaa i poznaa, tak jak ja! Czy moesz przypuszcza, abymy si omylili oboje? Milordzie, pieszmy na pomoc memu ojcu! Szalupy! Szalupy! Glenarvan widzc, e nie potrafi wyperswadowa zudzenia biednemudziecku, sprbowa jeszcze ostatniego rodka i przywoa sternika. - Hawkins, wszak bye przy rudlu w chwili, gdy upada panna Maria? - Byem, milordzie - odpowiedzia Hawkins. - I nic nie widziae, ani syszae? - Nic. - Wic widzisz Robercie! - Gdyby to by ojciec Hawkinsa - odpowiedzia chopiec z nieposkromion energi - Hawkins nie powiedziaby, e nic nie sysza. To by mj ojciec, milordzie, mj ojciec! Gos Roberta zamieni si w kanie. Nagle chopak poblad, zamilk i take straci przytomno. Glenarvan kaza przenie go na swoje ko; chopczyna, zwalczony wzruszeniem, zasn gboko. - Biedne sieroty! - rzek John Mangles - strasznie Pan Bg je dowiadcza. - To prawda - odpowiedzia Glenarvan - nadmiar boleci wywoa u obojga w jedneji teje samej chwili to samo przywidzenie. - U obojga! - powtrzy Paganel. - To rzecz dziwna! Nauka nie umiaaby tego objani. Wic i Paganel przechyli si nad morze i nadstawi ucha, dawszy poprzednio znak, aby milczano. Zapanowaa cisza zupena; Paganel hukn silnym gosem - adnej odpowiedzi. - Dziwna rzecz! - powtarza geograf, wracajc do kajuty - czno sympatycznamyli i cierpienia nie moe jeszcze dostatecznie wytumaczy tego fenomenu. Nazajutrz, 8-go marca, o pitej z rana, gdy dopiero witao wszyscy podrni, nie wyczajc Marii i Roberta, gdy nie byo rodka na zatrzymanie ich w kach, zgromadzili si na pokadzie Duncana, wszyscy bowiem chcieli przyjrze si ziemi, zaledwie dostrzeganej wczoraj. Zbadano bacznie przez lunety wydatniejsze punkty wyspy. Jacht znajdowa si w odlegoci mili angielskiej od brzegu i atwomona byo widzie z niego, co si dzieje na wyspie. Nagle rozleg si krzyk Roberta. Zarcza, e widzi dwu ludzi biegajcych i dajcych znaki, gdy trzeci porusza flag. - To flaga angielska! - krzykn John, anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAkP+DlIHcEmcEn#cEo2 ]Espojrzawszy przez lunet. - Prawda! - potwierdzi Paganel, obracajc si ywo w stron Roberta. - Milordzie - prosi Robert, drc ze wzruszenia - milordzie! Jeeli nie chcesz, bym si rzuci wpaw do wyspy, to ka spuci d na morze. Milordzie, bagam ci, niech pierwszy stan na ziemi. Nikt nie mia si odezwa. Jakto! Wic na tej wyspie, przez ktr przechodzi trzydziesty sidmy rwnolenik, znajduj si istotnie trzej rozbitkowie, Anglicy! I kady na pokadzie przypomnia sobie wczorajsze zdarzenie; w gos, syszany przez Mari i Roberta! Moe zatem rzeczywicie dzieci gos syszay, a myliy si tylko pod tym wzgldem, e to gos ich ojca. To te wszyscy obawiali si, aby straszny zawd, ktry spotka je moe, nie by nad ich siy.Ale jake je powstrzyma? Glenarvan nie mia na to odwagi. - Szalupa - krzykn na majtkw. W cigu minuty d bya na morzu. Dzieci kapitana, Glenarvan, John Mangles i Paganelwskoczyli szybko do niej i szalupa, pchana si szeciu majtkw, wiosujcych gorczkowo, suna caym pdem. O dziesi sni od brzegu z piersi Marii wydar si krzyk rozdzierajcy: - Ojciec! Nad brzegiem, pomidzy dwoma innymi ludmi, sta mczyzna wysokiego wzrostu,silnej budowy, o wyrazie twarzy miaym i agodnym zarazem i o rysach tak Marii, jaki Roberta; taki wanie, jakiego nieraz opisyway dzieci. Nie omyliy ich serca! Byto ich ojciec, kapitan Grant! Kapitan, usyszawszy krzyk Marii, wycign rce i upad na ziemi, jak piorunem raony. LXIX. WYSPA TABOR Nie umiera si z radoci, skoro i ojciec, i dzieci przyszli do siebie pierwej, nim dostali si na okrt. Kt opisze scen powitania? Nie starczyoby sw nato. Zaoga pakaa, widzc te trzy istoty, tonce w niemym ucisku. Henryk Grant, stanwszy na pokadzie, uklk; pobony Szkot chcia, stpiwszy na statek, bdcy dla niego niejako ziemi ojczyst, najpierw podzikowa Bogu za oswobodzenie. Zwrci si potem ku lady Helenie, lordowi Glenarvanowi i reszcie towarzystwa, dzikujc im gosem zamanym ze wzruszenia. W kilku sowach, w czasie przeprawy z wyspy na jacht, dzieci powiadomiy go o caej historji Duncana. Jake niezmierny dug zacign on wzgldem tej szlachetnej kobiety i jej towarzyszw! Czy wszyscy, poczwszy odGlenarvana a do ostatniego majtka, nie naraali si i nie cierpieli dla niego? KapitanGrant wynurzy uczucie wdzicznoci, przepeniajce jego serce, z tak prostot godnoci; jego mskie rysy janiay wzruszeniem tak czystem i agodnem, e wszyscy czuli si dostatecznie wynagrodzeni za trudy przebyte. Nawet obojtny zwykle major nie by w stanie powstrzyma cisncych mu si do oczu ez.Poczciwy Paganel paka, jak dziecko, nie mylc wcale ukrywa si z tem, e pacze. Henryk Grant przypatrywa si cigle crce; wydawaa mu si pikn, przeliczn! Mwi jej to i powtarza gono, biorc na wiadka lady Helen, jakgdyby si chcia tym sposobem zabezpieczy przeciw zudzeniom mioci ojcowskiej. To znw zwraca si do syna: - Jake on urs a to to ju mczyzna ca gb - woa uszczliwiony, nie szczdzc tysica pocaunkw, zachowanych dla drogich istot przez dwa lata oddalenia od nich. Robert przedstawia mu kolejno swoich przyjaci i umia urozmaica te rekomendacje, cho o kadym jedno i to samo mia do powiedzenia, mianowicie e kady oddzielnie i wszyscy razem byli jak najlepsi dla obojga sierot. Gdy przysza kolej na Johna, mody dowdca okrtu rumieni si, jak moda panienka, i drcym gosem odpowiada ojcu Marii. Lady Helena opowiadaa kapitanowi takie szczegy z podry, e by dumny z crkiiz syna. Dowiedzia si o rycerskich czynachmodego bohatera i jakim sposobem chopiec spaci cz dugu ojcowskiego lordowi Glenarvanowi. John Mangles opowiada mu znw o Marii w taki sposb, e Henryk Grant, uprzedzony ju kilku sowami lady Heleny, woywszy rk crkiw dzieln do modego kapitana, zwrci si do lorda i lady Glenarvan ze sowami: - Pobogosawcie ze mn naszym dzieciom. Gdy ju wszystko powiedziano i powtrzonopo tysic razy, Glenarvan zawiadomi Granta o Ayrtonie; kapitan powiadczy zeznanie kwatermistrza, co do wysadzenia go na brzegu australijskim. - Rozumny to i miay czowiek, ale namitnoci popchny go do zego. Oby rozwaga i pokuta sprowadziy go na lepsz drog! Kapitan Grant jednak chcia przyj nowychswych przyjaci na wyspie Tabor, zanim jeszcze Ayrton bdzie na ni przewieziony. Zaprosi ich, by odwiedzili jego drewniany domek i zasiedli przy stole Robinsona mrz poudniowych. Zaproszeni przystali na t propozycj z caego serca. Robert i Maria gorco pragnli zobaczy miejsce, w ktrem ojciecopakiwa ich przez dwa lata. Przygotowano szalup i niezadugo ojciec, dzieci, lady i lord Glenarvan, major, John Mangles i Paganel wysiedli na wyspie. Par godzin wystarczyo na obejrzenie posiadoci Henryka Granta. By to tylko szczyt gry podmorskiej, ktrego powierzchni okryway odamy ska bazaltowych i szcztki wulkaniczne. W geologicznej epoce ziemi gra ta zwolna wyaniaa si z gbi oceanu Spokojnego wskutek dziaania ogni wewntrznych; od wiekw jednak wulkan zamieni si w spokojn gr, a po zapenieniu si krateru, sta si wysepk, otoczon przez paszczyzn wodn. Zczasem utworzya sitam ziemia urodzajna, zakorzenia si rolinno, a zapewne przyjezdni poawiacze wielorybw pozostawili tam niektre zwierzta domowe, jak kozy i winie, mnoce si dziko. W ten sposb wszystkie trzy krlestwa przyrody miay przedstawicieli na tej wyspie, sterczcej porodku oceanu. Rozbitkowie z Britanji, wyrzuceni na ni, zagospodarowali wysp. Przez ptrzecia roku Grant i dwaj bdcy z nim majtkowie pracowali nad tem. Kilka morgw ziemi uprawili starannie i mieli poddostatkiem jarzyn wybornego gatunku. Gocie przybyli do domku, ocienionego zieleniejcemi drzewami gumowemi, pod ktrego oknami roztaczao si lnice jasnoci soneczn morze. W cieniu tych piknych drzew Grant nakry do stou i czstowa swych nowych przyjaci poldwic z kozy, chlebem, wyrobionym z kosw traw rosncych na wysepce, mlekiem, dzik cykorj i czyst wod. Oto bankiet godny arkadyjskich pasterzy! Paganel by zachwycony; dawne jego zachcianki Robinsonowe napady go znowu. - Temu otrowi Ayrtonowi nie bdzie tu najgorzej; to prawdziwy raj, ta wysepka! - Zapewne e raj dla trzech rozbitkw - rzek kapitan Grant - szkoda jednak, e Maria Teresa nie jest wysp obszern i urodzajn, e zamiast strumyka nie ma rzeki, i portu zamiast zatoczki, w ktrej aden statek schroni si przed burz nie moe. - A nac to wszystko? - spyta Glenarvan. - Zaoybym kolonj, ktr chciaem na chwa Szkocji zaoy na oceanie Spokojnym. - A wic, kapitanie, nie pozbye si myli, ktra ci tak rozsawia w naszej starej Szkocji! - Bynajmniej, milordzie. A poniewa Pan Bgmnie ocali za twem porednictwem, sdz,e mj zamiar doprowadz do skutku. Trzeba przecie, eby nasi bracia ze starejKaledonji, eby wszyscy, ktrzy cierpi, mogli uciec na t now ziemi przed cigajc ich na starej ziemi ndz. Nasza kochana ojczyzna powinna mie w tych stronach sw kolonj, wycznie do niej nalec, gdzieby panowaa ta niepodlego, ktr stracilimy w Europie! - Jak to piknie powiedziane! - rzeka lady Helena. - To pyszny projekt i godzien wielkiej duszy. Ale na takiej wysepce!... - O nie, pani. Na tej skale zaledwie kilku ludzi mogoby si wyywi; nam trzeba kolonji obszernej i bogatej we wszystkie skarby natury dziewiczej. - A wic kapitanie - zawoa Glenarvan - bdziemy razem szukali takiej ziemi. Mamy przyszo przed sob. Jakby na zatwierdzenie tej umowy, donie Henryka Granta i Glenarvana sploty si w gorcym ucisku. Zaraz te, jeszcze na tej wysepce, w tym biednym domku, wszyscy pragnli posysze, co si dziao z rozbitkami z Britanji przez te ptrzecia roku. Henryk Grant nie da si prosi. - Moja historja - rzek - jest taka sama, jak kadego rozbitka, wyrzuconego na bezludn wysp; kady z nich czuje, e nie majc na kogo liczy, chyba na Boga i siebiesamego, powinien ycia swego broni przednapaci ywiow. Byo to noc z 26-go na27-my czerwca 1862 r. Britannia, koatana burz przez sze dni, rozbia si na skaach blisko Marii Teresy. Morze byo rozhukane i ratunek niemoliwy. to te caamoja nieszczliwa osada zgina. Tylko ja,oraz dwaj majtkowie, Bob Learce i Joe Bell,dostalimy si na brzeg po dugich usiowaniach. Ziemia, ktra nas przyja, bya wysepk o dwu milach (angielskich) szerokoci i piciu milach dugoci; znalelimy na niej okoo trzydziestu drzew, kilka k i rdo wieej wody, ktre, szczciem, nigdy nie wysycha. A cho sam byem z dwoma tylko majtkami, nie poddaem si rozpaczy; zaufaem w Bogu i postanowiem walczy z trudnociami. Moi towarzysze i przyjaciele zarazem pomagali mi caemi siami. Rozpoczlimy od tego samego, od czego rozpocz Robinson, opisany przez Daniela Foe, jakby dlatego, eby nam by wzorem: zaczlimy zbiera szcztki okrtu. Dostaosi nam troch narzdzi, prochu, bro i worek z ziarnem. Pierwsze dni ciko nam przyszo przeby, ale potem polowanie i rybostwo uatwiy nam utrzymanie ycia,mnstwo bowiem byo dzikich kz na wyspie, a na jej brzegach dostatek zwierzt morskich. Powoli uporzdkowalimy nasze ycie. Pooenie wyspy znaem doskonale, bo miaem narzdzia, wyratowane z rozbitego okrtu. Wiedziaem wic, e wyspa, na ktr nas 1os rzuci, nie ley na drodze okrtw i echyba nieprzewidziane okolicznoci sprowadz ktry w nasze strony. Cho mi bolenie byo y zdala od drogich mi osb,poddaem si z rezygnacj mej doli, a imiona dwojga moich dzieci wspominaem przy modach codziennych. Pracowalimy wytrwale; zasialimy kilka morgw ziemi ziarnem, uratowanem z okrtu; kartofle, cykorja, szczaw zdrowszym uczyniy nasz pokarm codzienny; znalazy si te inne roliny a kilkoro kolt atwo si dao przyswoi, mielimy wic i mleko, i maso. Ziarna traw, rosnc w suchych rozpadlinach, dostarczay chleba do poywnego - to te nie troszczylimy si o ycie materjalne. Zbudowalimy sobie domekz materjau po rozbitym okrcie, osonilimy go ptnem, dobrze wysmoowanem - a pod takiem trwaem pokryciem przebylimy szczliwie por deszczw. Dopki trway, rozwaalimy niejeden projekt, tonlimy w niejednem marzeniu, z ktrych najpikniejsze speniosi teraz. Chciaem z pocztku puci si miao na morze, na odzi zbudowanej z resztek okrtu; c, kiedy najblisza ziemia, archipelag Pomotu, odlega jest od nas o tysic piset mil (angielskich). Na tak dug przepraw nie moglimy zbudowa odzi dosy trwaej. Trzeba si wic byo wyrzec tej myli i zda si na opiek Bosk. Ach, moje kochane dzieci! ebycie wiedziay, ilemy razy spogldali z wierzchoka tej skay na przestrzenie morskie, czy nie zobaczymy jakiego okrtu!Przez cay czas naszego ycia pustelniczego dojrzelimy niewicej ni trzystatki na widnokrgu, ktre jednak niky nam z oczu bezpowrotnie. Tak upyno ptrzecia roku. juemy stracili nadziej, alemy nie rozpaczali. Nakoniec wczoraj wszedem znw na najwysze miejsce wysepki i zobaczyem lekki dym na zachodzie. Powiksza si - i wkrtce dojrzaem okrt, ktry zdawa sipyn prosto ku wysepce. Ale ominie j z pewnoci, pomylaem, bo tu niema gdzie okrt wypocz. Ach, co to by za dzie niepokoju! Ze te serce nie rozsadzio piersi! Moi towarzyszerozpalili ogie na jednym ze szczytw MariiTeresy. Noc nadesza, a z jachtu nie dano znaku, e nasz sygna dostrzeono. A jednak stamtd tylko przyj mogo nasze wybawienie; czy i tym razem mielimy si zawie? Przestaem si waha. Ciemno rosa coraz bardziej, a okrt mg noc omin wysp; rzuciem si wic do morza i podaem ku niemu. Nadzieja potrajaa moje siy i pruem fale z si niemal nadludzk. Zbliaem si do jachtu i ju byem o jakie 30 sni od niego, gdy zwrci w inn stron. Wwczas zaczem woa rozpaczliwie. I dzieci moje nie myliy si, utrzymujc, e mnie syszay. Powrciem na brzeg, wyczerpany wysikiem fizycznym i zamany moralnie. Towarzysze moi znaleli mnie ledwie ywego. Okropna bya ta noc ostatnia, spdzona na wyspie! Juemy si mieli za opuszczonych na zawsze, rankiem jednak spostrzeglimy, e okrt posuwa si ma par. Spucilicie szalup na morze... bylimy ocaleni! Czy to nie miosierdzie Boe? Dzieci moje biegy ku mnie, wycigajc rce. Henryk Grant skoczy opowiadanie, pieszczc i caujc swe dzieci. I dopiero wwczas dowiedzia si, e ocalenie winienby owemu dokumentowi zagadkowemu, ktry woy w butelk i rzuci na morze w tydzie po rozbiciu si Britanji. Ale o czeme to rozmyla Paganel podczas opowiadania kapitana? Oto zacny geograf poraz moe ju tysiczny zastanawia si nadzagadkowym dokumentem. Teraz wanie rozwaa potrjny jego wykad, zawsze faszywy. W jaki sposb wskazana bya tawysepka na owym dokumencie, uszkodzonym przez wod morsk? Wkocu Paganel nie mg duej wytrzymai, chwytajc kapitana za rk, zawoa: - Kapitanie, powiedze mi nareszcie, co napisa w tej twojej depeszy dla nas tak niezrozumiaej? To zapytanie geografa obudzio ciekawo ogln, bo spodziewano si nakoniec rozwizania zagadki, nad ktr mczono siprzez dziewi miesicy. - Czy pamitasz kapitanie dokadnie wyrazy, ktre napisae? - pyta Paganel. - Najdokadniej - odpowiedzia Henryk Grant - bo nie byo dnia, ebym sobie nie powtarza tego, z czem moe jedyna nadzieja naszego ocalenia bya zwizana. - I jakie to byy wyrazy, kapitanie? - pyta zkolei Glenarvan - powiedz je nam, bonasza mio wasna dotknita jest do ywego. - Z caego serca was zadowol. Ale wiecie, e dla zapewnienia sobie tem lepszej szansy, woyem do butelki trzy dokumenty, kady w innym jzyku. Ktry mam wam powtrzy? - Czy nie s jednoznaczne? - pyta Paganel. - I owszem z malek rnic. - To prosimy o tekst francuski - rzek Glenarvan - woda morska najmniej go zniszczya i on to gwnie by podstaw naszych docieka. - Wic powtrz go, milordzie, sowo w sowo: "Le 27 juin 1862, le trois-m(ts Britannia, deGlasgow, s'est perdu ( quinze cents lieues de la Patagonie, dans l'hemisph(re austral. Port(s ( terre, deux matelots et le capitaineGrant, ont atteint l'ileTabor. - Aha!! - wtrci Paganel. "L( (mwi dalej Grant), continuellement en proie ( une cruelle indigence, ils ont jet cedocument par 153 de longitude et 37o 11' de latitude. Venez ( leur secours, ou ils sont perdus." Gdy kapitan, czytajc sowa dokumentu, wysp swoj nazwa Tabor, Paganel zerwa si z miejsca - a gdy dokoczy, zawoa: - Jakto Tabor? Przecie ta wysepka nazywa si Maria Teresa! - Istotnie, panie Paganel, tak oznaczona jest na mapach angielskich i niemieckich, ale na francuskich widnieje, jako wyspa Tabor. W tej chwili gwatowne uderzenie pici wkark zgio Paganela we dwoje. To major zapomnia si do tego stopnia. - Oto mi geograf! - zawoa przytem z najwysz pogard. Ale Paganel ani odczu uderzenia, bo czeme ono byo w porwnaniu z ciosem geograficznym, jaki go dotkn? Paganel, jak objania Granta, i jak to wiedzielimy poprzednio, by coraz bliszy prawdziwego znaczenia wyrazw dokumentu. Z kolei to Patagonia, to Australia, to Nowa Zelandia zdaway mu siby wskazane niemylnie; inne wyrazy, ponadgryzane przez wod morsk, wykada coraz lepiej - tylko ten jeden wyraz "abor" pomisza mu szyki. Ani mu na myl nie przyszo, e to ma by "Tabor". I rzeczywicie trudno byo wpana ten wyraz, skoro mapy angielskie, ktremia pod rk, nazyway ow wysp Maria Teresa. - A jednak nie powinienem by zapomnie o tej podwjnej nazwie - woa geograf, chwytajc si za gow. - To bd nie do darowania, zapomnienie niegodne sekretarza Towarzystwa Geograficznego! zykn John, anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAp@ cEqV <cFrCFs~$z2GJestem zhabiony! - Ale panie Paganel - rzeka na to lady Helena - miarkuj sw bole! - Nie pani, nie! Jestem osio! - Ale osio uczony - zauway major, chccpocieszy strapionego. Skoczy si bankiet improwizowany. Henryk Grant uporzdkowa swj domek, pozostawiajc w nim wszystkie ruchomoci,eby winowajca, ktrego miano tu wysadzi, odziedziczy mienie po uczciwym czowieku. Powrcono na okrt. Glenarvan chcia odjecha jeszcze tego samego dnia, kaza wic zaraz przewie na ld kwatermistrza. Przyprowadzony na pokad,Ayrton spotka si oko w oko z Henrykiem Grantem. - To ja jestem - rzek kapitan. - Widz - odpar Ayrton, nie okazujc najmniejszego zadziwienia - i ciesz si, e zdrw, kapitanie. - Zdaje mi si, Ayrtonie, em le zrobi, wysadzajc ci nie gdy na ziemi zamieszka. - Tak si zdaje, kapitanie. - Wic teraz zajmiesz moje miejsce na tej bezludnej wysepce. Oby ci niebo natchno lepszemi uczuciami. - Amen! - odpowiedzia Ayrton spokojnym gosem. Glenarvan przemwi take do kwatermistrza. - Wic trwasz, Ayrtonie, cigle w chci pozostania na tej wysepce? - Tak, milordzie. - Wic posuchaj moich sw ostatnich. Bdziesz tu daleko od kadej innej ziemi, adnych nie bdziesz mia stosunkw z ludmi. Cuda rzadko si zdarzaj, zatem nieumkniesz z tej wyspy, na ktr ci Duncan przywiz. Bdziesz tam tylko z Bogiem, ktry czyta w sercach ludzkich, i bdzie ciwidzia; ale nie bdziesz zapomniany, nie zginiesz w miejscu nieznanem, jak to byo z kapitanem Grantem. Jakkolwiek nie jeste godny, aby ludzie pamitali o tobie, nie zapomn ci oni. Ja wiem, e bdziesz tutaji gdzie ci szuka. Nie zapomn o tem, Ayrtonie. - Niech Pan Bg szczci Waszej Dostojnoci! - odpowiedzia Ayrton z prostot. Taka bya ostatnia rozmowa Glenarvana z Ayrtonem. d czekaa, kwatermistrz zszed do niej. John Mangles kaza by ju poprzednio przenie na wysepk kilka skrzy z konserwami, odzieniem, narzdziami, bronii zapasem prochu oraz oowiu. Mg wic Ayrton w pracy si odrodzi. Nic mu nie miao brakowa, nawet ksiek, a bya midzy niemi Biblja, ktr tak szanuj Anglicy. Gdy nadesza chwila rozki, podrni i caa zaoga zebrali si na pokadzie. Niejedno ciskao si serce. Maria Grant i lady Helena nie mogy powcign wzruszenia. - Czy tak by musi koniecznie? - rzeka lady do ma. - Czy ten nieszczliwy ma tu zosta opuszczony? - Tak by musi, Heleno - odpowiedzia Glenarvan. - Bdzie to pokuta! d odpyna pod zarzdem Johna. Ayrton, wyprostowany, cigle zimny, zdj kapelusz i powanie kania si pozostaymna jachcie. Glenarvan obnay gow, to samo uczynili wszyscy inni, jak to jest zwyczajem czyni wobec umierajcego czowieka. d oddalia si rd milczenia powszechnego. Gdy przybia do brzegu, Ayrton wyskoczy na ld, a czno odbio od brzegu. Bya czwarta po poudniu. Z pokadu wida byo kwatermistrza ze skrzyowanemi na piersiach rkoma, stojcego nieruchomo na skale i patrzcego na okrt. - Czy mamy ruszy? - spyta John Mangles Glenarvana. - Tak - odpar krtko lord, by nie okaza wzruszenia. - Puszczaj par! - krzykn John na maszynist. Para gwizdna, poruszya si ruba i o mej wieczorem ostatnie szczyty wysepki Tabor rozpyny si w cieniach nocy. LXX. OSTATNIE ROZTARGNIENIE PAGANELA W jedenacie dni po opuszczeniu wysepki Tabor, dn. 18-go marca, Duncan by ju przy brzegach Ameryki, a nazajutrz stan w zatoce Telcahuano. By w niej poprzednio, przed piciu miesicami, a od tego czasu, pilnujc si skrupulatnie 37-go rwnolenika, opyn wiat wokoo. Uczestnicy tej wyprawy, bezprzykadnej w rocznikach Traveller's klubu, zwiedzili Chili,pampy, rzeczpospolit Argentysk, Atlantyk, wyspy Tristan d'Acunha, ocean Indyjski, wyspy Amsterdamskie, Australi, Now Zelandj, wysepk Tabor i ocean Spokojny. I aden nie uby z tych dzielnych Szkotw, ktrzy pucili si w drog ze swym lairdem, wszyscy wracali do starej Szkocji.Wypraw ich monaby nazwa wypraw "bez ez", jak nazywaj jedn z bitew staroytnoci. Zaopatrzony w nowe zapasy, Duncan popyn wzdu brzegw Patagonji, okry przyldek Horn i puci si wpoprzek oceanu Atlantyckiego. Podr odbya si bez najmniejszej przygody. Jacht unosi cay adunek szczcia; ju teraz nawet uczucia Johna dla Marii byy wszystkim wiadome. Ale pozostawaa jeszcze jedna rzecz dotd niedocieczona, intrygujca niepomau majora. Dlaczego Paganel zapina tak hermetycznie ubranie, czemu si tak osania chustk po uszy? Majora korcia niezmiernie ta manja geografa. Ale ani pytania, ani aluzje, ani podejrzenia majora nic nie pomogy. Paganel nie rozpi si ani razu, ani wwczas nawet, gdy wszystko topniao na okrcie podczas pidziesiciu stopni gorca przy przejciu rwnika. - Ten Paganel tak jest roztargniony, e mu si zdaje, i. jest obecnie na Szpicbergu - mwi major, widzc geografa otulonego wszal, jakgdyby merkurjusz zamarz w termometrze. Na koniec, dnia 9-go maja, w pidziesit trzy dni po opuszczeniu Talcahuano, John dojrza wiata na przyldku Clear. Duncan wcisn si w kana -go Grzegorza, przebieg morze Irlandzkie i wpyn d. 10-go maja do zatoki Clyde. 0 jedenastej godzinie stan w Dumbarton, a o drugiej po poudniu podrni wstpowali do zamku Malcolm, wrd radosnych okrzykw tamtejszych mieszkacw. Zapisane wida byo w ksidze przeznacze, e Henryk Grant i jego dwaj towarzysze bd ocaleni; e John zalubi Mari w staroytnej katedrze Saint-Mungo, w ktrej przed dziewiciu miesicami wielebny Paxton wznosi mody za powodzenie wyprawy i ocalenie ojca, a teraz bogosawi jego crce i dzielnemu Johnowi, ktry z tak gorliwoci poszukiwa kapitana Granta. Byo zapisane w owej ksidze przeznacze, e Robert Grant stanie si marynarzem, jak jego ojciec i szwagier, i e razem z nimi przedsiwemie ziszczenie wielkich zamiarw ojca, pod opiek lorda Glenarvana. Czy i to zapisane byo, e Paganel nie umrze w kawalerskim stanie? - Prawdopodobnie. Czyny bohaterskie szanownego geografa rozsawiy jego imi, a jego roztargnienia byy przedmiotem rozmw wyszego towarzystwa szkockiego. Wydzierano go sobie i niepodobna mu byo uwolni si od grzecznoci, ktremi go obsypywano. Wwczas to bardzo mia trzydziestoletnia panna, kuzynka Mac Nabbsa, troch wprawdzie ekscentryczna, ale dobra i wcale adna jeszcze, zachwycia si oryginalnoci geografa i ofiarowaa mu sw rk. Miaa te swj miljonik, ale o tem nikt nie myla. Paganelowi nie bya obojtna miss Arabella,ale nie mg si zdecydowa i trzeba byo, eby major si wda midzy te dwa serca, jakby dla siebie stworzone. Paganelowi za owiadczy, e to maestwo powinnoby by ostatniem jego roztargnieniem. Te wyrazy wzmogy jeszcze kopot Paganela, ktry, jak prawdziwie osobliwy czowiek, nie mg si zdecydowa na ostatnie fatalne sowo. - Czy ci si miss Arabella nie podoba? - nalega major. - Och, majorze, liczna jest - woa Paganel - zbyt pikna nawet i jeli mam prawd powiedzie, to wolabym, eby mniej bya pikna, eby miaa cho jedn wad. - Bd spokojny - odpowiada major - znajdziesz w niej wad niejedn, bo ma swoje wady nawet najdoskonalsza kobieta. A wic c, czy si zdecydowa? - Nie miem si decydowa - wzdycha Paganel. - Ale mj przyjacielu, czemu si wahasz?- Niegodny jestem panny Arabelli - odpowiada stale geograf. - Masz tobie! - woa major. - Mwi ci istotn prawd, majorze. - Ale c to szkodzi? - Czy i ty mniemasz tak samo? - Przeciwnie! Jeste tem osobliwsz jednostk; to ci podnosi, to ci czyni wanie czowiekiem, o jakim marzya miss Arabella. Major mwi z niezachwian powag, a Paganel niepokoi si niezmiernie. Przyszo do krtkiej rozmowy midzy majorem i miss Arabell. W dwa tygodnie potem obchodzono wystawnie zalubiny w kaplicy zamku Malcolm. Paganel, jakkolwiek zapity pod szyj, przepysznie wyglda, a miss Arabella bya olniewajca. Tajemnica Paganela byaby zatona w otchani rzeczy niedocieczonych, gdyby major nie szepn swka Glenarvanowi, ktry nic nie tai przed sw on, a ta znw zwierzya si pani Mangles. I tak jako tajemnica dotara do uszu ony Olbinetta i wysza najaw. Maorysowie utatuowali Paganela podczas trzydniowego pobytu jego midzy nimi, ale to od stp do gw; zrobili mu na piersiach,jako herb, wizerunek ptaka kiwisa z rozpuszczonemi skrzydami i ksajcego serce. rd wszystkich przygd, jakie spotkay Paganela, tej jednej tylko nie mg darowaNowej Zelandii. To byo take powodem, e mimo namw i zaprosze nie chcia powrci do Francji. Lka si wystawi namieszno cae Towarzystwo Geograficzne, a siebie na szyderstwo karykaturzystw i maych pisemek, ktre przyczepiyby si niewtpliwie do utatuowanego sekretarza. Powrt kapitana Granta do Szkocji uwaany by za wypadek obchodzcy cay nard; kapitan Grant sta si najpopularniejszym czowiekiem w Starej Kaledonji, a syn jego,Robert, wyksztaciwszy si na eglarza, postanowi, popierany przez lorda Glenarvana, zaoy kolonj szkock na oceanie Spokojnym. Przypisy [1] Balance-fish (Squalus Zygaena, Lin.) nazwany jest przez marynarzy angielskich od tego, e gowa jego ma ksztat wagi albo raczej ksztat podwjnego mota. Do teje wanie przyczyny we Francji nazywaj go Motem (requin-marteau), a wNiemczech podobnie Hammerfisch. Z polskich naturalistw, Kluk nazw Squalus tumaczy przez Ludojad, a Waga przez aracz. [2] Wyrazy sink, aland, that, and, lost, znacz; zaton, na ld, ten, i, zagubiony. Skipper nazywa si w Anglii kapitan marynarki handlowej. Monition znaczy ostrzeenie, zawiadomienie; assistance: pomoc lub ratunek. [3] W czwartej swej podry Krzysztof Kolumb mia cztery okrty, z ktrych najwikszy bra 70, a najmniejszy 50 tylko ton adunku. [4] 17 mil, czyli 17 wzw; a poniewa mila morska ma 1852 metry, szybko wicjego przekracza 32 kilom. na godzin [5] Pipa = 50 hektolitrom, czyli 1250 garncom. [6] Nie wszyscy. Balbos odkry ocean Spokojny, nie pync wzdu wybrzey poudniowej Ameryki. Ojeda, Bestidas, Wespucjusz docierali tylko do ujcia Orinoko(P.T.). [7] Verne popeni tu niedokadno. Tow. Indyj Wschodnich posiadao monopol handlu z Indjami drog wschodni. Droga za zachodnia przez cienin Magellask bya w rkach Hiszpanw. Wobec tego wspzawodnicy Towarzystwa szukali drogiinnej (P.T.). [8] Sawny bokser londyski. ------Konwersja: rpg6@go2.pl resztek okrtu; c, kiedy najblisza ziemia, archipelag Pomotu, odlega jest od nas o tysic piset mil (angielskich). Na tak dug przepraw nie moglimy zbudowa odzi dosy trwaej. Trzeba si wic byo wyrzec tej myli i zda si na opiek Bosk. Ach, moje kochane dzieci! ebycie wiedziay, ilemy razy spogldali z wierzchoka tej skay na przestrzenie morskie, czy nie zobaczymy jakiego okrtu!Przez cay czas naszego ycia pustelniczego dojrzelimy niewicej ni trzystatki na widnokrgu, ktre jednak niky nam z oczu bezpowrotnie. Tak upyno ptrzecia roku. juemy stracili nadziej, alemy nie rozpaczali. Nakoniec wczoraj wszedem znw na najwysze miejsce wysepki i zobaczyem lekki dym na zachodzie. Powiksza si - i wkrtce dojrzaem okrt, ktry zdawa sipyn prosto ku wysepce. Ale ominie j z pewnoci, pomylaem, bo tu niema gdzie okrt wypocz. Ach, co to by za dzie niepokoju! Ze te serce nie rozsadzio piersi! Moi towarzyszerozpalili ogie na jednym ze szczytw MariiTeresy. Noc nadesza, a z jachtu nie dano znaku, e nasz sygna dostrzeono. A jednak stamtd tylko przyj mogo nasze wybawienie; czy i tym razem mielimy si zawie? Przestaem si waha. Ciemno rosa coraz bardziej, a okrt mg noc omin wysp; rzuciem si wic do morza i podaem ku niemu. Nadzieja potrajaa moje siy i pruem fale z si niemal nadludzk. Zbliaem si do jachtu i ju byem o jakie 30 sni od niego, gdy zwrci w inn stron. Wwczas zaczem woa rozpaczliwie. I dzieci moje nie myliy si, utrzymujc, e mnie syszay. Powrciem na brzeg, wyczerpany wysikiem fizycznym i zamany moralnie. Towarzysze moi znaleli mnie ledwie ywego. Okropna bya ta noc ostatnia, spdzona na wyspie! Juemy si mieli za opuszczonych na zawsze, rankiem jednak spostrzeglimy, e okrt posuwa si ma par. Spucilicie szalup na morze... bylimy ocaleni! Czy to nie miosierdzie Boe? Dzieci moje biegy ku mnie, wycigajc rce. Henryk Grant skoczy opowiadanie, pieszczc i caujc swe dzieci. I dopiero wwczas dowiedzia si, e ocalenie winienby owemu dokumentowi zagadkowemu, ktry woy w butelk i rzuci na morze w tydzie po rozbiciu si Britanji. Ale o czeme to rozmyla Paganel podczas opowiadania kapitana? Oto zacny geograf poraz moe ju tysiczny zastanawia si nadzagadkowym dokumentem. Teraz wanie rozwaa potrjny jego wykad, zawsze faszywy. W jaki sposb wskazana bya tawysepka na owym dokumencie, uszkodzonym przez wod morsk? Wkocu Paganel nie mg duej wytrzymai, chwytajc kapitana za rk, zawoa: - Kapitanie, powiedze mi nareszcie, co napisa w tej twojej depeszy dla nas tak niezrozumiaej? To zapytanie geografa obudzio ciekawo ogln, bo spodziewano si nakoniec rozwizania zagadki, nad ktr mczono siprzez dziewi miesicy. - Czy pamitasz kapitanie dokadnie wyrazy, ktre napisae? - pyta Paganel. - Najdokadniej - odpowiedzia Henryk Grant - bo nie byo dnia, ebym sobie nie powtarza tego, z czem moe jedyna nadzieja naszego ocalenia bya zwizana. - I jakie to byy wyrazy, kapitanie? - pyta zkolei Glenarvan - powiedz je nam, bonasza mio wasna dotknita jest do ywego. - Z caego serca was zadowol. Ale wiecie, e dla zapewnienia sobie tem lepszej szansy, woyem do butelki trzy dokumenty, kady w innym jzyku. Ktry mam wam powtrzy? - Czy nie s jednoznaczne? - pyta Paganel. - I owszem z malek rnic. - To prosimy o tekst francuski - rzek Glenarvan - woda morska najmniej go zniszczya i on to gwnie by podstaw naszych docieka. - Wic powtrz go, milordzie, sowo w sowo: "Le 27 juin 1862, le trois-m(ts Britannia, deGlasgow, s'est perdu ( quinze cents lieues de la Patagonie, dans l'hemisph(re austral. Port(s ( terre, deux matelots et le capitaineGrant, ont atteint l'ileTabor. - Aha!! - wtrci Paganel. "L( (mwi dalej Grant), continuellement en proie ( une cruelle indigence, ils ont jet cedocument par 153 de longitude et 37o 11' de latitude. Venez ( leur secours, ou ils sont perdus." Gdy kapitan, czytajc sowa dokumentu, wysp swoj nazwa Tabor, Paganel zerwa si z miejsca - a gdy dokoczy, zawoa: - Jakto Tabor? Przecie ta wysepka nazywa si Maria Teresa! - Istotnie, panie Paganel, tak oznaczona jest na mapach angielskich i niemieckich, ale na francuskich widnieje, jako wyspa Tabor. W tej chwili gwatowne uderzenie pici wkark zgio Paganela we dwoje. To major zapomnia si do tego stopnia. - Oto mi geograf! - zawoa przytem z najwysz pogard. Ale Paganel ani odczu uderzenia, bo czeme ono byo w porwnaniu z ciosem geograficznym, jaki go dotkn? Paganel, jak objania Granta, i jak to wiedzielimy poprzednio, by coraz bliszy prawdziwego znaczenia wyrazw dokumentu. Z kolei to Patagonia, to Australia, to Nowa Zelandia zdaway mu siby wskazane niemylnie; inne wyrazy, ponadgryzane przez wod morsk, wykada coraz lepiej - tylko ten jeden wyraz "abor" pomisza mu szyki. Ani mu na myl nie przyszo, e to ma by "Tabor". I rzeczywicie trudno byo wpana ten wyraz, skoro mapy angielskie, ktremia pod rk, nazyway ow wysp Maria Teresa. - A jednak nie powinienem by zapomnie o tej podwjnej nazwie - woa geograf, chwytajc si za gow. - To bd nie do darowania, zapomnienie niegodne sekretarza Towarzystwa Geograficznego! zykn John, anie; 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAN@